Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əbdürrəhim xan Baharlı (: अब्दुल रहीम खान-ए-खाना; 1556–1627) — görkəmli dövlət xadimi və sərkərdəsi. Şair və tərcüməçi.
| Əbdürrəhim xan Baharlı | |
|---|---|
| Mirzə Əbdürrəhim xan Baharlı | |
 | |
| Digər adı | Xani-xanan |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Lahor |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Atası | Bayram xan Baharlı |
| Fəaliyyəti | şair, yazıçı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Əbdürrəhim xan Bayram xan oğlu Baharlı 1557-ci ildə Lahor şəhərində anadan olmuşdu.
Qaraqoyunlu oymaqlarından Baharlı türkmənlərinə mənsubdur. ilk vəkili Bayram xan Baharlının oğludur. Anası Camal xan Meratinin qızıdır. Dörd yaşında atası vəfat etmişdi.
Atası öldürülərkən 4 yaşının içində idi. Əkbər şah onu anası ilə bərabər saraya gətirdi. Balaca Əbdürrəhimi sarayda şahanə tərbiyə etdirdi. Ən yaxşı müdərrisləri ona müəllim təyin etdi. Müəllimlər ona Hindistanda işlək olan türk, fars, ərəb, hindi, urdu dillərini, eləcə də elmi, tibbi və fəlsəfəni öyrətdilər.
Əbdürrəhim xan 10 yaşında olarkən artıq bir neçə dildə sərbəst şeir yazırdı.
1576-cı ildə imperator Əbdürrəhim xanı Hindistanın ən varlı əyalətlərindən sayılan Qucarata vali təyin etdi. Gənc baharlı əmiri get-gedə dolğunlaşdı və müsbət keyfiyyətlər qazandı.
1579-cu ildə doğuşdan istedadlı olan Əbdürrəhim xan şəxsi keyfiyyətləri sayəsində daha da ucaldı. Şaha sədaqətli və vəfadar olduğuna görə "mirac" ünvanı aldı. Bu titul sarayda ən etibarlı adamlara verilirdi. Şah onu oğlu Səlim mirzəyə lələ təyin etdi. 1583-cü ildə Qucaratda böyük miqyaslı qiyam qalxdı. Əkbər şah bu qiyamdan qorxuya düşdü. Əbdürrəhim xanı qiyamı yatırmağa göndərdi. Əbdürrəhim xan ağlı, zəkası, döyüş taktikası sayəsində qiyamçılar üzərində parlaq qələbə qazandı. Qələbədən ruhlanan Əkbər şah Əbdürrəhim xana Bayram xanın "xani-xanan" (xanlarxanı) ünvanını əta etdi.
Əbdürrəhim xan şiə olsa da, nəqşibəndi şeyx və dərvişlərinə hörmətlə yanaşırdı. Nəqşibəndi şeyxi mürüdləri ilə Məkkəyə yollanarkən Əbdürrəhim xan onlara 100 min rupi xərclik göndərmişdi.
1582-ci ildə Əkbər şahın oğlu Səlimə atalıq (lələ) oldu. Eyni tarixlərdə Müzəffər şah Qucaratiyə qarşı qazandığı zəfərlər sayəsində xan-ı xananlığa (Xanlarxanlığına) yüksəldildi.
1589-cu ildə Əbdürrəhim xanı özünə vəkil (şəxsi işlər vəziri) vəzifəsinə ucaltdı. Bu ildə Əbdürrəhim xan "Baburnamə" əsərini fars dilinə çevirdi. Əbdürrəhim xan diplomat kimi də tanınırdı. Qonşu dövlətlərlə ən qatı məsələri çözməyə o gedirdi.
1593-cü ildə vəliəhd Danyal mirzənin yardımçısı olaraq Dekkan səfərinə qatılan Əbdürrəhim xan, daha sonraki iki il içində baş sərkərdə olaraq etdiyi savaşlarla Dekkanı fəth etdi. Əbdürrəhim xanın dövlət içindəki təsirli rolu Səlim Cihangir dövrində də davam etdi. 1612-ci ildə Dekkana vali təyin edildi. 1622-ci ildə Qəndəharı fəth etdi. 1626-cı ildə ölkə içində üsyançı gruplara qarşı savaşa hazırlanərkən xəstələndı və Dehliyə döndükdən qısa bir müddət sonra vəfat etdi (1627). Əbdürrəhim xan 1628-ci ildə vəfat edib.
Vəfatı edərkən 71 yaşında olan Xanı xənan Əbdürrəhim xanın qəbri Nizaməddin Övliyanın türbəsinin yaxınındadır. Müqtədir bir dövlət adamı və sərkərdə olan Əbdürrəhim xan, eyni zamanda alim və şair olub, türk dilindən başqa, ərəbi, farisı və hindini çox gözəl bilirdi. Dörd dildə də şeirlər yazan Əbdürrəhim xan, Rəhimi təxəllüsünü işlədirdi. Bir çox şeirlərini "Məasir-i Rəhimi" adını verdiyi divanda toplamışdır.
Əbdürrəhim xanın atası Bayram xan şiə idi. Onu isə əhl-i sünnət etiqadında böyütmüşdülər, dövrünün böyük alimi və ikinci min ilin yeniləyicisi İmam-ı Rəbbani həzrətlərinə bağlıydı. Əbdülhaq Dəhləvi ilə də görüşürdü. İmamı Rəbbaniyə yazdığı məktublar sonralar nəşr edilmişdir.
Mirzə Əziz Kokahın bacısı Şahbanu ilə ailə qurmuşdu.
Ailəsi
Əbdürrəhim xanın Canan bəyim adlı qızı vardı.
Qarabağ xanlığının ictimai həyatında yaxından iştirak etmiş , Qarabağ xanının vəziri, şair Mirzə Vəli bəy Baharlı, , , çar ordusunun zabiti, bir çox xalq qəhrəmanlarını, günahsız insanları azğınlaşmış rus və erməni xainlərinin əlindən xilas etmiş , Qarabağın varlı taciri Məşədi Əsədulla bəy Hacı Həsənəli bəy oğlu Vəliyev, "Məxfi" təxəllüsü ilə Azərbaycan və fars dillərində klassik üslubda şeirlər yazmış, "Əhvalati-Qarabağ" əsərinin müəllifi Məhəmmədəli bəy Məşədi Əsədulla bəy oğlu Vəlizadə, onun kiçik qardaşı şair Abdulla bəy Vəlizadə, İsmayıl bəy Adıgözəl bəy oğlu Vəlibəyov, Azərbaycanın ictimai-mədəni həyatında əhəmiyyətli rol oynamış Mirzə Məhəmmədhəsən bəy Hacı Həsənəli bəy oğlu Vəliyev və onun oğlanları Nəcəfqulu bəy Vəliyev (Şeyda), Əbülfət bəy Vəli, sovet dövründə siyasi fəaliyyətinə görə qətlə yetirilmiş görkəmli ensiklopedik alim Məhəmmədhəsən bəy Nəcəfqulu bəy oğlu Vəlili (Baharlı), sovet hökumətinə qarşı döyüşdüyü üçün uzun illər sürgün həyatı yaşamış , Ağdamın I Baharlı kəndində yeni tipli məktəbin əsasını qoymuş, 1937-ci il repressiya qurbanı Cabbar bəy İsmayıl bəy oğlu Vəlibəyov, 30-cu illərdə böhtana salınaraq bir müddət həbsxana həyatı yaşamış Səttar bəy Məhəmməd bəy oğlu Vəliyev, əməkdar müəllim Azərbaycanda orta əsrlərə aid Şərq fəlsəfəsi tarixinin əvəzolunmaz tədqiqatçısı, AMEA-nın müxbir üzvü, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Zakir Cabbar bəy oğlu Məmmədov (Baharlı), coğrafiya elmləri doktoru, professor Xosrov Ələsgər bəy oğlu Vəliyev və başqaları Əbdürrəhim xan Baharlının görkəmli övladlarındandırlar. Əbdürrəhim xan Baharlı nəslinə mənsub coğrafiya elmləri doktoru, professor Zahid Səttar bəy oğlu Məmmədov, tanınmış yazıçı-jurnalist Məhəmməd Baharlı, tədqiqatçı-jurnalist Orxan Zakiroğlu (Baharlı) hazırda Azərbaycanın sayılan ziyalılarındandırlar.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu. Baharlı oymağı. "Soy" dərgisi, 6 (14), Bakı, 2008, səh.22–79. Ənvər Çingizoğlu, Baharlılar,Tarixi və etnoqrafik tədqiqat,Bakı:Mütərcim,2012,176 səh.
- Orxan Zakiroğlu (Baharlı). Böyük Moğollar Dövlətinin xanlar xanı. "Vedi inform" qəzeti, 21 – 27 iyun 2013-cü il, № 11 (19)
- Orxan Zakiroğlu (Baharlı). Şərq tarixi: Baharlılar.(I kitab. Bakı, 2013)
- Orxan Zakiroğlu (Baharlı). Şərq tarixi: Baharlılar.(Ensiklopedik məlumat kitabı) (II kitab. Bakı, 2013)
- Orxan Zakiroğlu (Baharlı). Əlişəkər bəy nəslinin tarixi şəxsiyyətləri. Bakı, 2015
- Orxan Zakiroğlu (Baharlı). Xanlar xanı Bayram xan (sələfləri, xələfləri). Bakı, 2015
- Orxan Zakiroğlu (Baharlı). Mirzə Vəli bəy ocağı (sələfləri, xələfləri). Bakı, 2015
- Orxan Zakiroğlu (Baharlı). Mirzə Vəli bəy və onun nəslinin tanınmış övladları. "Azərbaycan Tarixi Şəcərə Cəmiyyətinin Xəbərləri" (Doqquzuncu buraxılış). Bakı, 2014
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Rahim at Kavita Kosh (Hindi)
- Abdul Rahim Khankhana tomb, New Delhi 2011-06-09 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebdurrehim xan Baharli अब द ल रह म ख न ए ख न 1556 1627 gorkemli dovlet xadimi ve serkerdesi Sair ve tercumeci Ebdurrehim xan BaharliMirze Ebdurrehim xan BaharliDiger adi Xani xananDogum tarixi 1556Dogum yeri LahorVefat tarixi 1627Vefat yeri AqraAtasi Bayram xan BaharliFealiyyeti sair yazici Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiEbdurrehim xan Bayram xan oglu Baharli 1557 ci ilde Lahor seherinde anadan olmusdu Qaraqoyunlu oymaqlarindan Baharli turkmenlerine mensubdur ilk vekili Bayram xan Baharlinin ogludur Anasi Camal xan Meratinin qizidir Dord yasinda atasi vefat etmisdi Atasi oldurulerken 4 yasinin icinde idi Ekber sah onu anasi ile beraber saraya getirdi Balaca Ebdurrehimi sarayda sahane terbiye etdirdi En yaxsi muderrisleri ona muellim teyin etdi Muellimler ona Hindistanda islek olan turk fars ereb hindi urdu dillerini elece de elmi tibbi ve felsefeni oyretdiler Ebdurrehim xanin turbesi Dehli Hindistan Ebdurrehim xan 10 yasinda olarken artiq bir nece dilde serbest seir yazirdi 1576 ci ilde imperator Ebdurrehim xani Hindistanin en varli eyaletlerinden sayilan Qucarata vali teyin etdi Genc baharli emiri get gede dolgunlasdi ve musbet keyfiyyetler qazandi 1579 cu ilde dogusdan istedadli olan Ebdurrehim xan sexsi keyfiyyetleri sayesinde daha da ucaldi Saha sedaqetli ve vefadar olduguna gore mirac unvani aldi Bu titul sarayda en etibarli adamlara verilirdi Sah onu oglu Selim mirzeye lele teyin etdi 1583 cu ilde Qucaratda boyuk miqyasli qiyam qalxdi Ekber sah bu qiyamdan qorxuya dusdu Ebdurrehim xani qiyami yatirmaga gonderdi Ebdurrehim xan agli zekasi doyus taktikasi sayesinde qiyamcilar uzerinde parlaq qelebe qazandi Qelebeden ruhlanan Ekber sah Ebdurrehim xana Bayram xanin xani xanan xanlarxani unvanini eta etdi Ebdurrehim xan sie olsa da neqsibendi seyx ve dervislerine hormetle yanasirdi Neqsibendi seyxi murudleri ile Mekkeye yollanarken Ebdurrehim xan onlara 100 min rupi xerclik gondermisdi 1582 ci ilde Ekber sahin oglu Selime ataliq lele oldu Eyni tarixlerde Muzeffer sah Qucaratiye qarsi qazandigi zeferler sayesinde xan i xananliga Xanlarxanligina yukseldildi 1589 cu ilde Ebdurrehim xani ozune vekil sexsi isler veziri vezifesine ucaltdi Bu ilde Ebdurrehim xan Baburname eserini fars diline cevirdi Ebdurrehim xan diplomat kimi de taninirdi Qonsu dovletlerle en qati meseleri cozmeye o gedirdi 1593 cu ilde veliehd Danyal mirzenin yardimcisi olaraq Dekkan seferine qatilan Ebdurrehim xan daha sonraki iki il icinde bas serkerde olaraq etdiyi savaslarla Dekkani feth etdi Ebdurrehim xanin dovlet icindeki tesirli rolu Selim Cihangir dovrinde de davam etdi 1612 ci ilde Dekkana vali teyin edildi 1622 ci ilde Qendehari feth etdi 1626 ci ilde olke icinde usyanci gruplara qarsi savasa hazirlanerken xestelendi ve Dehliye dondukden qisa bir muddet sonra vefat etdi 1627 Ebdurrehim xan 1628 ci ilde vefat edib Vefati ederken 71 yasinda olan Xani xenan Ebdurrehim xanin qebri Nizameddin Ovliyanin turbesinin yaxinindadir Muqtedir bir dovlet adami ve serkerde olan Ebdurrehim xan eyni zamanda alim ve sair olub turk dilinden basqa erebi farisi ve hindini cox gozel bilirdi Dord dilde de seirler yazan Ebdurrehim xan Rehimi texellusunu isledirdi Bir cox seirlerini Measir i Rehimi adini verdiyi divanda toplamisdir Ebdurrehim xanin atasi Bayram xan sie idi Onu ise ehl i sunnet etiqadinda boyutmusduler dovrunun boyuk alimi ve ikinci min ilin yenileyicisi Imam i Rebbani hezretlerine bagliydi Ebdulhaq Dehlevi ile de gorusurdu Imami Rebbaniye yazdigi mektublar sonralar nesr edilmisdir Mirze Eziz Kokahin bacisi Sahbanu ile aile qurmusdu AilesiEbdurrehim xanin Canan beyim adli qizi vardi Qarabag xanliginin ictimai heyatinda yaxindan istirak etmis Qarabag xaninin veziri sair Mirze Veli bey Baharli car ordusunun zabiti bir cox xalq qehremanlarini gunahsiz insanlari azginlasmis rus ve ermeni xainlerinin elinden xilas etmis Qarabagin varli taciri Mesedi Esedulla bey Haci Heseneli bey oglu Veliyev Mexfi texellusu ile Azerbaycan ve fars dillerinde klassik uslubda seirler yazmis Ehvalati Qarabag eserinin muellifi Mehemmedeli bey Mesedi Esedulla bey oglu Velizade onun kicik qardasi sair Abdulla bey Velizade Ismayil bey Adigozel bey oglu Velibeyov Azerbaycanin ictimai medeni heyatinda ehemiyyetli rol oynamis Mirze Mehemmedhesen bey Haci Heseneli bey oglu Veliyev ve onun oglanlari Necefqulu bey Veliyev Seyda Ebulfet bey Veli sovet dovrunde siyasi fealiyyetine gore qetle yetirilmis gorkemli ensiklopedik alim Mehemmedhesen bey Necefqulu bey oglu Velili Baharli sovet hokumetine qarsi doyusduyu ucun uzun iller surgun heyati yasamis Agdamin I Baharli kendinde yeni tipli mektebin esasini qoymus 1937 ci il repressiya qurbani Cabbar bey Ismayil bey oglu Velibeyov 30 cu illerde bohtana salinaraq bir muddet hebsxana heyati yasamis Settar bey Mehemmed bey oglu Veliyev emekdar muellim Azerbaycanda orta esrlere aid Serq felsefesi tarixinin evezolunmaz tedqiqatcisi AMEA nin muxbir uzvu felsefe elmleri doktoru professor Zakir Cabbar bey oglu Memmedov Baharli cografiya elmleri doktoru professor Xosrov Elesger bey oglu Veliyev ve basqalari Ebdurrehim xan Baharlinin gorkemli ovladlarindandirlar Ebdurrehim xan Baharli nesline mensub cografiya elmleri doktoru professor Zahid Settar bey oglu Memmedov taninmis yazici jurnalist Mehemmed Baharli tedqiqatci jurnalist Orxan Zakiroglu Baharli hazirda Azerbaycanin sayilan ziyalilarindandirlar MenbeEnver Cingizoglu Baharli oymagi Soy dergisi 6 14 Baki 2008 seh 22 79 Enver Cingizoglu Baharlilar Tarixi ve etnoqrafik tedqiqat Baki Mutercim 2012 176 seh Orxan Zakiroglu Baharli Boyuk Mogollar Dovletinin xanlar xani Vedi inform qezeti 21 27 iyun 2013 cu il 11 19 Orxan Zakiroglu Baharli Serq tarixi Baharlilar I kitab Baki 2013 Orxan Zakiroglu Baharli Serq tarixi Baharlilar Ensiklopedik melumat kitabi II kitab Baki 2013 Orxan Zakiroglu Baharli Eliseker bey neslinin tarixi sexsiyyetleri Baki 2015 Orxan Zakiroglu Baharli Xanlar xani Bayram xan selefleri xelefleri Baki 2015 Orxan Zakiroglu Baharli Mirze Veli bey ocagi selefleri xelefleri Baki 2015 Orxan Zakiroglu Baharli Mirze Veli bey ve onun neslinin taninmis ovladlari Azerbaycan Tarixi Secere Cemiyyetinin Xeberleri Doqquzuncu buraxilis Baki 2014Hemcinin baxBaharli oymagi Bayram xan Baharli Mirze Veli bey Baharli Cabbar bey Velibeyov Zakir Memmedov Baharli Xarici kecidlerRahim at Kavita Kosh Hindi Abdul Rahim Khankhana tomb New Delhi 2011 06 09 at the Wayback Machine