Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əbdülxaliq Mustafa Renda (türk. Mustafa Abdülhalik Renda ; 29 noyabr 1881, Yanina – 1 noyabr 1957, Kadıköy, İstanbul ili) — Türkiyə dövlət xadimi, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin 4-cü sədri (1935–1946).
| Əbdülxaliq Renda | |
|---|---|
| türk. Mustafa Abdülhalik Renda | |
 | |
 | |
| 1 mart 1935 – 5 avqust 1946 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | Kazım Qarabəkir |
| |
| 25 dekabr 1930 – 3 fevral 1930 | |
| Əvvəlki | Şükrü Saracoğlu |
| Sonrakı | Fuad Adjrali |
| |
| 1 noyabr 1927 – 25 dekabr 1930 | |
| Əvvəlki | İsmət İnönü |
| Sonrakı | Rəcəb Pekər |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 29 noyabr 1881 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1 noyabr 1957 (75 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Partiya | |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi, hərbi qulluqçu |
| | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Osmanlı imperiyası dövrü
29 noyabr 1881-ci ildə Yanyanın görkəmli şəxslərindən biri alban əsilli Rendazade Aslan Əfəndinin ailəsində anadan olmuşdur. Orta təhsilini Yanya Lisesi və İstanbul Liseyində bitirdikdən sonra 25 iyul 1903-cü ildə Mülkiye Mektebindən diplom aldı.
İlk işinə 27 iyul 1903-cü ildə Ziraat Bankda Mühasib Katibi, Qeydiyyatçı Refiki adı ilə başladı. 27 oktyabr 1903-cü ildə Rodos Liseyinə riyaziyyat, həndəsə, əkinçilik, sağlamlıq və fransız dili müəllimi təyin edildi. 11 avqust 1904-cü ildə Cəzayir-i bəhr-i səfid vilayətində (Egey Adaları) əyalətinin qubernatorunun idarəsində vəzifə aldı. 1906-cı ilin martında Tepelena, 1908-ci ilin noyabrında — Ças, 1909-cu ilin yanvarında — Delvin mahalları idarəçisi vəzifəsinə təyin edildi. İki dəfə Beratın mutasarrifi oldu, daha sonra — Kavala bölgə müdiri, 1911-ci ilin fevralında Çamlıq mutasarrifi təsdiq edildi.
1913-cü ilin may ayında o, Siirt mutasarriifi, 1914-cü ilin dekabrında Bitlis valisi təyin edildi. Vali olaraq Bitlis ermənilərinin köçürülməsinə rəhbərlik etdi. 1915-ci ilin oktyabrında Hələb valisi oldu. Deyr əz-Zurda erməni qiyamını yatırdı. Almaniyanın Hələbdəki konsulu Volter Rossler Əbdülxaliq Rendanın erməni qiyamını məharətlə yatırdığını deyirdi. Majarski Komissiyası qarşısında etdiyi çıxışında, Muşda erməni silahlı qiyamını yatırdığına peşman olmadığını bildirmişdi.
1917-ci ilin aprelində Daxili İşlər Nazirliyində Dövlət Katibi oldu. 1918-ci ilin noyabrında Hələbin işğalından sonra Bursa valisi təyin edildi. Vəzifəyə başlamazdan əvvəl Damat Ferid Paşa hökuməti tərəfindən qovuldu və həbs edildi. İngilislər İstanbulu işğal etdikdən 6 ay sonra altı ay Maltaya sürgün edildi. 4 yanvar 1922-ci ildə Türkiyəyə qayıtdıqdan sonra İqtisadi Məsələlər üzrə Dövlət Katibi təyin edildi. 1922-ci ilin yanvarında Daxili İşlər Nazirliyinin Dövlət Katibi, 1922-ci ilin aprelində Konya Qubernatoru vəzifələrini icra etdi.
Türkiyə Cümhuriyyəti dövrü
1922-ci ilin sentyabrında İzmir azad edildikdən sonra Cümhuriyyət adına oranın ilk valisi təyin edildi. İzmirin valisi olanda yerli türk siyasətçilər onu albanları (qaçqın və mühacirləri) digər Anadolu bölgələrindən İzmirə köçməyə təhrik etməkdə günahlandırırdılar. Lakin Əbdülxaliq Renda bütün bu iddiları qətiyyətlə rədd edirdi.
30 iyul 1923-cü ildə Çankırıdan millət vəkili seçildi. 2 yanvar 1924-cü ildə Birinci İsmət İnönü Hökumətində ikinci dəfə Maliyyə Naziri təyin edildi. 21 may 1924-cü ilədək ikinci İsmet İnönü Hökumətində vəzifəsini davam etdirdi. Üçüncü İsmet İnönü Hökumətində üçüncü dəfə Maliyyə Naziri portfelini aldı. Dördüncü İsmet İnönü Hökumətində Milli Müdafiə Nazirliyinin başçısı təyin edildi və eyni nazirliyi Beşinci İsmet İnönü Hökumətində də saxladı. 25 dekabr 1930-cu ildə 4-cü dəfə Maliyyə Nazirliyinin başına gətirildi.
1934-cü ildə bütün Türkiyə vətəndaşlarının soyad almasını tələb edən "Soyadlar Qanunu" qəbul edildikdən sonra "Renda" soyadını götürdü.
Türkiyə Böyük Millət Məclisinin 2., 3., 4., 5., 6., 7. ve 8. çağırışlarında milletvekili seçildi. 1 mart 1935-ci ildən 5 avqust 1946-cı ilə qədər TBMM sədri vəzifəsini daşıdı. Əbdülxaliq Renda indiyə qədər TBMM sədrliyində ən uzun qalan yeganə şəxsdir. Əbdülxaliq Renda 1938-ci ilin noyabrında Atatürkün ölümündən sonra bir gün Türkiyə prezidenti vəzifəsini icra etdi.
Renda 1948-ci ildə siyasi həyatı tərk etmək qərarına gəldi.
1 oktyabr 1957-ci ildə İstanbul Erenköydəki evində, saat 20:00-da vəfat etmişdir. İki gün sonra cəsədi səhər saat 11-də malikanəsindən alınaraq, Haydarpaşa Körpüsünün başında silah arabasına qoyuldu, hərbi mərasimlə Haydarpaşa Qatar Stansiyasına gətirildi və 12.35-də yola düşən Ankara qatarına çatdırıldı. Cənazəsində vali və bələdiyyə başçıları, köməkçisi Kamal Hadımlı, həmkarları Şükrü Kaya, Kazım Özalp və digər dostları ilə birlikdə böyük bir izdiham iştirak etdi. Cənazəsi Cebeci Əsri Qəbiristanlığında dəfn edildi.
İstinadlar
- Gingeras, 2009. səh. 171. "(Renda). Bureaucrat of Albanian descent."
- Gingeras, Ryan. Sorrowful Shores: Violence, Ethnicity, and the End of the Ottoman Empire 1912-1923. Oxford: Oxford University Press. 2009. 160. ISBN . 2022-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-29.
- Üngör, Ugur Ümit. The Making of Modern Turkey: Nation and State in Eastern Anatolia, 1913-1950 (ingilis). OUP Oxford. 2012-03-01. 185. ISBN . 2022-04-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-29.
- Türk Siyasi Hayatının Ardında Kalan İsim: Mustafa Abdulhalik Renda[ölü keçid]
- "Arxivlənmiş surət". 2016-04-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-29.
- "TBMM Eski Başkanlarından Renda'nın Mezarı Yeniden Düzenlendi" (türk). Türkiye Büyük Millet Meclisi-Meclis Haber. 28 February 2006. 29 July 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 15 December 2010.
Xarici keçidlər
- Mustafa Abdulhalik Renda (ing.)
- Mustafa Abdülhalik Renda (1881–1957) (türk.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebdulxaliq Mustafa Renda turk Mustafa Abdulhalik Renda 29 noyabr 1881 Yanina 1 noyabr 1957 Kadikoy Istanbul ili Turkiye dovlet xadimi Turkiye Boyuk Millet Meclisinin 4 cu sedri 1935 1946 Ebdulxaliq Rendaturk Mustafa Abdulhalik RendaTurkiye Boyuk Millet Meclisinin 4 cu sedri1 mart 1935 5 avqust 1946EvvelkiSonrakiKazim QarabekirTurkiye Respublikasinin Maliyye naziri25 dekabr 1930 3 fevral 1930EvvelkiSukru SaracogluSonrakiFuad AdjraliTurkiye Respbublikasinin Milli mudafie naziri1 noyabr 1927 25 dekabr 1930EvvelkiIsmet InonuSonrakiReceb PekerSexsi melumatlarDogum tarixi 29 noyabr 1881 1881 11 29 Dogum yeri YaninaVefat tarixi 1 noyabr 1957 1957 11 01 75 yasinda Vefat yeri Kadikoy Istanbul ili TurkiyeDefn yeri Cebeci Esri qebiristanligiPartiya CHPTehsili Vefa liseyi d Fealiyyeti siyasetci herbi qulluqcu Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiOsmanli imperiyasi dovru 29 noyabr 1881 ci ilde Yanyanin gorkemli sexslerinden biri alban esilli Rendazade Aslan Efendinin ailesinde anadan olmusdur Orta tehsilini Yanya Lisesi ve Istanbul Liseyinde bitirdikden sonra 25 iyul 1903 cu ilde Mulkiye Mektebinden diplom aldi Ilk isine 27 iyul 1903 cu ilde Ziraat Bankda Muhasib Katibi Qeydiyyatci Refiki adi ile basladi 27 oktyabr 1903 cu ilde Rodos Liseyine riyaziyyat hendese ekincilik saglamliq ve fransiz dili muellimi teyin edildi 11 avqust 1904 cu ilde Cezayir i behr i sefid vilayetinde Egey Adalari eyaletinin qubernatorunun idaresinde vezife aldi 1906 ci ilin martinda Tepelena 1908 ci ilin noyabrinda Cas 1909 cu ilin yanvarinda Delvin mahallari idarecisi vezifesine teyin edildi Iki defe Beratin mutasarrifi oldu daha sonra Kavala bolge mudiri 1911 ci ilin fevralinda Camliq mutasarrifi tesdiq edildi 1913 cu ilin may ayinda o Siirt mutasarriifi 1914 cu ilin dekabrinda Bitlis valisi teyin edildi Vali olaraq Bitlis ermenilerinin kocurulmesine rehberlik etdi 1915 ci ilin oktyabrinda Heleb valisi oldu Deyr ez Zurda ermeni qiyamini yatirdi Almaniyanin Helebdeki konsulu Volter Rossler Ebdulxaliq Rendanin ermeni qiyamini meharetle yatirdigini deyirdi Majarski Komissiyasi qarsisinda etdiyi cixisinda Musda ermeni silahli qiyamini yatirdigina pesman olmadigini bildirmisdi 1917 ci ilin aprelinde Daxili Isler Nazirliyinde Dovlet Katibi oldu 1918 ci ilin noyabrinda Helebin isgalindan sonra Bursa valisi teyin edildi Vezifeye baslamazdan evvel Damat Ferid Pasa hokumeti terefinden qovuldu ve hebs edildi Ingilisler Istanbulu isgal etdikden 6 ay sonra alti ay Maltaya surgun edildi 4 yanvar 1922 ci ilde Turkiyeye qayitdiqdan sonra Iqtisadi Meseleler uzre Dovlet Katibi teyin edildi 1922 ci ilin yanvarinda Daxili Isler Nazirliyinin Dovlet Katibi 1922 ci ilin aprelinde Konya Qubernatoru vezifelerini icra etdi Turkiye Cumhuriyyeti dovru 1922 ci ilin sentyabrinda Izmir azad edildikden sonra Cumhuriyyet adina oranin ilk valisi teyin edildi Izmirin valisi olanda yerli turk siyasetciler onu albanlari qacqin ve muhacirleri diger Anadolu bolgelerinden Izmire kocmeye tehrik etmekde gunahlandirirdilar Lakin Ebdulxaliq Renda butun bu iddilari qetiyyetle redd edirdi 30 iyul 1923 cu ilde Cankiridan millet vekili secildi 2 yanvar 1924 cu ilde Birinci Ismet Inonu Hokumetinde ikinci defe Maliyye Naziri teyin edildi 21 may 1924 cu iledek ikinci Ismet Inonu Hokumetinde vezifesini davam etdirdi Ucuncu Ismet Inonu Hokumetinde ucuncu defe Maliyye Naziri portfelini aldi Dorduncu Ismet Inonu Hokumetinde Milli Mudafie Nazirliyinin bascisi teyin edildi ve eyni nazirliyi Besinci Ismet Inonu Hokumetinde de saxladi 25 dekabr 1930 cu ilde 4 cu defe Maliyye Nazirliyinin basina getirildi 1934 cu ilde butun Turkiye vetendaslarinin soyad almasini teleb eden Soyadlar Qanunu qebul edildikden sonra Renda soyadini goturdu Turkiye Boyuk Millet Meclisinin 2 3 4 5 6 7 ve 8 cagirislarinda milletvekili secildi 1 mart 1935 ci ilden 5 avqust 1946 ci ile qeder TBMM sedri vezifesini dasidi Ebdulxaliq Renda indiye qeder TBMM sedrliyinde en uzun qalan yegane sexsdir Ebdulxaliq Renda 1938 ci ilin noyabrinda Ataturkun olumunden sonra bir gun Turkiye prezidenti vezifesini icra etdi Renda 1948 ci ilde siyasi heyati terk etmek qerarina geldi 1 oktyabr 1957 ci ilde Istanbul Erenkoydeki evinde saat 20 00 da vefat etmisdir Iki gun sonra cesedi seher saat 11 de malikanesinden alinaraq Haydarpasa Korpusunun basinda silah arabasina qoyuldu herbi merasimle Haydarpasa Qatar Stansiyasina getirildi ve 12 35 de yola dusen Ankara qatarina catdirildi Cenazesinde vali ve belediyye bascilari komekcisi Kamal Hadimli hemkarlari Sukru Kaya Kazim Ozalp ve diger dostlari ile birlikde boyuk bir izdiham istirak etdi Cenazesi Cebeci Esri Qebiristanliginda defn edildi IstinadlarGingeras 2009 seh 171 Renda Bureaucrat of Albanian descent Gingeras Ryan Sorrowful Shores Violence Ethnicity and the End of the Ottoman Empire 1912 1923 Oxford Oxford University Press 2009 160 ISBN 9780199561520 2022 04 23 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 29 Ungor Ugur Umit The Making of Modern Turkey Nation and State in Eastern Anatolia 1913 1950 ingilis OUP Oxford 2012 03 01 185 ISBN 978 0 19 164076 6 2022 04 13 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 29 Turk Siyasi Hayatinin Ardinda Kalan Isim Mustafa Abdulhalik Renda olu kecid Arxivlenmis suret 2016 04 19 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 29 TBMM Eski Baskanlarindan Renda nin Mezari Yeniden Duzenlendi turk Turkiye Buyuk Millet Meclisi Meclis Haber 28 February 2006 29 July 2021 tarixinde Istifade tarixi 15 December 2010 Xarici kecidlerMustafa Abdulhalik Renda ing Mustafa Abdulhalik Renda 1881 1957 turk