Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu — Azərbaycan Respublikasının zəngin bölgələrindən sayılan Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu Balakən, Qax, Qəbələ, Oğuz, Zaqatala, Şəki inzibati rayonlarının ərazisini əhatə etməklə Azərbaycanın şimal-qərbində — Böyük Qafqaz dağlarının cənub yamacında yerləşir.
| İqtisadi rayon | |
| Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu | |
|---|---|
|
| |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi | 8.960 km² |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 531.900 nəfər |
 Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun ən inkişaf etmiş və önəmli şəhəri Şəkidir. İqtisadi rayonun ərazisinin ümumi sahəsi 8,96 min km² olmaqla ölkə ərazisinin 10,3 %-ni təşkil edir. Bölgənin relyefi yüksək dağlıq və dağətəyi hissələrə bölünür. İqtisadi rayon məhdud torpaq ehtiyatına malikdir. Ərazinin yüksəklik fərqinin böyük olması təbii şəraitin müxtəlifliyinə səbəb olmuşdur. Zona mülayim iqlim şəraitinə malikdir. İqtisadi rayonun əhalisinin ümumi sayı 531,9 min nəfər olmaqla ölkə əhalisinin 6,5 %-ni təşkil edir. Əhali əsasən dağətəyi hissədə yaşayır.
Faydalı qazıntıları
Rayon ərazisi faydalı qazıntılarla zəngindir. Azərbaycan Respublikasının mis ehtiyatlarının hamısı, kükürd kolçedanın 90 %-i, sinkin 99 %-i bu iqtisadi rayonun payına düşür. Qafqaz regionun iri polimetall yataqlarından olan Filizçay yatağı bu rayonun ərazisində yerləşir. Dağlıq və dağ ətəyi yerlərdə çınqıl, qum və digər tikinti materialları mövcüddür. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu ərazisinin 27 %-ni meşə massivləri təşkil edir. Onların əsas hissəsi Balakən və Zaqatala rayonlarının ərazisindədir. İqtisadi rayon bol su ehtiyatlarına malikdir.
Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu bir sıra faydalı qazıntılarla zəngindir. Qafqaz regionunda unikal hesab edilən Filizçay polimetal yataqları bu regiondadır. Sənaye əhəmiyyətli başqa təbii sərvətlərdən milyonlarla kubmetr ehtiyatları hesablanmış bir neçə daş-çınqıl yataqlarını, çoxlu tikinti materialı toplanmış çay gətirmə konuslarını göstərmək olar. Polimetal yataqları ilə təmsil olunan faydalı qazıntı həm xammalın tərkibinin zənginliyinə, həm də müəyyən edilmiş filiz ehtiyatlarının çoxluğuna görə böyük əhəmiyyətə malik yataqlardandır. Bu qazıntıların tərkibində xeyli miqdar nadir elementlər də vardır. Onların içərisində əsas yeri mis ehtiyatları tutur. Mütəxəsislərin ilkin hesablamalarına görə burada misin sənaye əhəmiyyəti daha böyükdür. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun kurort rekreasiya imkanları çox böyükdür. Bu iqtisadi rayonun gözəl təbiəti, əlverişli iqlim şəraiti, termik şəraiti, başı qarlı dağları, coğrafi mövqeyi, tarixi arxitektura abidələri onu respublikanın mühüm istirahət-turizm regionuna çevirmişdir. Burada ərazinin müxtəlif hissəslərindən bu sahənin artıq bir neçə mərkəzi fəaliyyət göstərmiş və demək olar ki, bu sahənin inkişafı üçün müəyyən təcrübə və maddi-texniki baza var. İstirahət ocaqlarının fəaliyyəti, onların imkanlarından səmərəli istifadə edilməsi burada iqtisadiyyatın inkişafının mühüm istiqamətlərindən birinə çevrilə bilər.
İqtisadiyyatı
Rayon iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edir. Ölkə üzrə kənd təsərrüfatı məhsullarının əmək bölgüsündə rayon tütünçülük, baramaçılıq, çayçılıq, gülçülük, çəltikçilik, meyvəçilik, taxılçılıq, üzümçülük, qoyunçuluqla təmsil olunur. Azərbaycanda istehsal olunan tütünün 75 faizdən çoxu, taxılın 17 faizi, baramanın 35 faizi, yaşıl çay yarpağının 2 faizi bu iqtisadi rayonun payına düşür. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu heyvandarlıq məhsullarının tədakürü ölkə üzrə həmin məhsulların tədakürünün 10 faizdən çoxunu təşkil edir.
Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun sənayesi nisbətən zəif və birtərəfli inkişaf etmişdir. Ölkə üzrə sənaye məhsulunun 3 %-dən bir az çoxu bu rayonun payına düşür. İqtisadi rayonun sənayesi əsas etibarilə kənd təsərrüfatı məhsullarını emal edən yüngül və yeyinti sənaye sahələri üzrə ixtisaslaşmışdır. Bu sahələr iqtisadi rayonun sənaye məhsulunun 95%-dən çoxunu verir. Yeyinti sənayesi bağçılıq, tütünçülük və heyvandarlıq məhsullarının emalına əsaslanır. Şəki yeyinti kombinatı və şərab zavodları, Qəbələ, Qax, Balakən, Nic meyvə-tərəvəz konserv zavodları, Zaqatala fındıq və gızıl gül yağı zavodu, çay fabriki, Şəki ət kombinatı yeyinti sənayesinin əsas müəssisələridir. Bundan başqa, yerli tələbatı ödəyən çörəkbişirmə, şərq şirniyyatı, spirtsiz içkilər istehsal edən kiçik müəssisələr də fəaliyyət göstərir. Yüngül sənayenin əsasını ipəkçilik təşkil edir. Bütün rayon mərkəzlərində müxtəlif ölçülü tikiş sənayesi müəssisələri fəaliyyət göstərir. Şəkidə kustar üsulla bəzəkli toxumaları olan ipək parçalar, pərdələr, kəlağayılar, yaylıqlar toxunur. Tütünçülüyün inkişafı ilə əlaqədar Şəki, Qəbələ, Balakən və Zaqatala tütün fermentasiya zavodları fəaliyyət göstərir. Sənayenin digər sahələrinə yerli xammal bazasına əsaslanan Zaqatala mebel fabrikinı, kərpic zavodunu, Balakən tarla müəssisəsini aid etmək olar.
Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun gözəl təbiəti, onu Azərbaycanın mühüm istirahət-turizm reqionuna çevirmişdir. Qəbələdə, Şəkidə, Zaqatalada istirahət-turizm müəssisələri fəaliyyət göstərir.
Nəqliyyat şəbəkəsi
Şəki-Zaqatala iqtisadi-coğrafi rayonunun nəqliyyatı regionun nəqliyyat sistemi onun iqtisadiyyatının normal fəaliyyət göstərməsində, daxili və xarici yük, sərnişin daşımalarında mühüm yer tutur. Ərazinin nəqliyyat şəbəkəsi dəmir və avtomobil yolları, qismən hava və boru kəməri xətləri ilə təmsil olunmuşdur. İqtisadi-coğrafi rayon bütövlükdə Yevlax-Balakən dəmir və şose yollarının üzərində yerləşir. Bu dəmir yolu 1986-cı ildə istifadəyə verilmişdir. İqtisadi-coğrafi rayonda dəmir yolunun uzunluğu olmaqla, ərazidə daşınan yüklərin təqribən 50–100%-i, sərnişinlərin isə 12–15%-i onun payına düşür. Dəmir yolu xətti əsasən 4 inzibati rayon ərazisindən – Şəki, Zaqatala, Qax və Balakəndən keçir. İqtisadi-coğrafi rayon ərazisində formalaşan dəmir yol xəttinin 62 km-i və ya 38%-i Şəki, 38 km-i və ya 24%-i Zaqatala, 40 km-i və ya 24,5%-i Qax, 22 km-i və ya 13,5%-i Balakən rayonlarının payına düşür.
Avtomobil yolları
Regionda Bakı-Yevlax-Balakən və ona paralel olan Bakı-İsmayıllı-Qəbələ-Balakən avtomobil yolları mühüm yer tutur. İqtisadi-coğrafi rayonda avtomobil yollarının ümumi uzunluğu 1921 km-dir ki, bunun da 141 km-i və ya 7,3%-i respublika, 1780 km-i və ya 92,7%-i yerli əhəmiyyətli yolların payına düşür (cədvəl 3.25). Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra Yevlax-Balakən şose yolunun davamı kimi Balakən-Loqodexi xəttinin beynəlxalq əhəmiyyəti artmışdır. İqtisadi-coğrafi rayon bu avtomobil yolu vasitəsilə Cənubi Qafqaz və TRACECA nəqliyyat şəbəkəsinə qoşulur. Cədvəl 3.25
İqtisadi-coğrafi rayonda respublika və yerli əhəmiyyətli yolların quruluşu, km [Z. S. Məmmədova (2002) görə]
| İnzibati rayonlar | Cəmi avtomobil yolları | Xüsusi cəkisi %-lə | Respublika əhəmiyyətli yollar | Xüsusi cəkisi %-lə | Yerli əhəmiyyətli yollar | Xüsusi cəkisi %-lə |
| Balakən | 345 | 17,9 | 20 | 14,1 | 325 | 18,2 |
| Qax | 604 | 31,4 | 61 | 43,5 | 543 | 30,5 |
| Qəbələ | 254 | 13,2 | 20 | 16,1 | 234 | 13,2 |
| Oğuz | 172 | 8,9 | 25 | 17,7 | 147 | 8,2 |
| Şəki | 232 | 12,3 | 15 | 10,6 | 2,7 | 12,3 |
| Zaqatala | 314 | 16,3 | - | - | 314 | 17,6 |
| Cəmi | 1921 | 100 | 141 | 100 | 1780 | 100 |
İqtisadi-coğrafi rayonun avtomobil yollarının quruluşunda asfalt yollar və ya 11%, qara örtüklü və ya 26%, çınqıl örtüklü və ya 55%, qrunt yollar və ya 8% təşkil edir (cədvəl 3.26). 2011-ci ilin göstəricilərinə görə, avtomobil nəqliyyatı ilə 6,1 mln ton yük və 48,3 mln nəfər sərnişin daşınmışdır ki, bu da 2000-ci ilə görə uyğun olaraq 3,6 mln ton və 18,3 mln nəfər artım deməkdir. Cədvəl 3.26
İqtisadi-coğrafi rayonda nəqliyyat və rabitə sistemi
| Göstəricilər / illər | 2000 | 2005 | 2008 | 2011 |
| Avtomobil nəqliyyatı ilə yük daşınması, min ton | 2513 | 4022 | 4758 | 6111 |
| Yük dövriyyəsi, mln.ton/km | 336,1 | 573,2 | 655,2 | 803,6 |
| Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin daşınması, min nəfər | 29935 | 32762 | 38117 | 48277 |
| Sərnişin dövriyyəsi, mln sərnişin/km | 176,8 | 202,7 | 223,9 | 272,7 |
| Avtomobillərin sayı cəmi, ədəd | 25557 | 27928 | 28452 | 30434 |
| Şəxsi minik | 18562 | 19232 | 20099 | 24670 |
| Poçt şöbələrinin sayı, vahid | 139 | 138 | 161 | 157 |
| Hər 100 ailəyə düşən telefon aparatlarının sayı, ədəd | 30 | 44 | 58 | 60 |
| Şəhərdə | 66 | 70 | 76 | 84 |
| Kənddə | 17 | 34 | 51 | 50 |
[Azərbaycan regionları – 2012].
Göstərilən dövrdə yük dövriyyəsi 803,6 mln ton/km, sərnişin dövriyyəsi 272,7 mln sərnişin/km olmuşdur. Yuxarıda göstərilən bir sıra iqtisadi göstəricilər iqtisadi-coğrafi rayonun nəqliyyat şəbəkəsinin mənfi və müsbət tərəflərini görməyə imkan verir. İlk növbədə iqtisadi-coğrafi rayonun ərazisini kəsib keçən Yevlax-Balakən və Balakən-Loqodexi şosesinin təmir olunması nəzərə alınmalıdır (cədvəl 3.27).
Hava nəqliyyatı
Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun sosial-iqtisadi inkişafında hava nəqliyyatının mövcudluğu mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məlum olduğu kimi, keçmiş sovet dövründə Bakıdan mütəmadi olaraq Zaqatala və Şəkiyə sərnişin təyyarələri uçurdu. Eyni zamanda, bölgənin digər inzibati rayonlarında (Balakən, Qax, Qəbələ) sanitar aviasiyanın qəbul edilməsi üçün aeroportlar istifadə olunurdu. Cədvəl 3.27
İqtisadi-coğrafi rayonda avtomobil yollarının
texniki vəziyyəti, km. [Z. S. Məmmədova (2002) görə]
| Avtomobil | O cümlədən | ||||
| İnzibati | yollarının | Asfalt | Qara | Çınqıl | Qrunt |
| rayonlar | uzunluğu | örtüklü | örtüklü | örtüklü | yollar |
| Balakən | 345 | 3 | 43 | 255 | 44 |
| Qax | 604 | 81 | 186 | 277 | 60 |
| Qəbələ | 254 | 25 | 100 | 105 | 24 |
| Oğuz | 172 | 30 | 70 | 72 | - |
| Şəki | 232 | - | 17 | 200 | 15 |
| Zaqatala | 314 | 80 | 81 | 153 | - |
| Cəmi | 1921 | 219 | 497 | 1062 | 143 |
Son illər regionların inkişafına diqqətin artırılması Şəki-Zaqatala rayonunda hava nəqliyyatının bərpa edilməsinə imkan yaratmış və 2007-ci ildə Zaqatalada yeni aeroport istifadəyə verilmişdir. Qəbələdə dünya standartlarına cavab verən aeroport fəaliyyət göstərir. Onlar sərnişin daşımalarının artırılması ilə yanaşı, regiona turistlərin gəliş-gedişini asanlaşdıracaqdır.
Dövlət səviyyəsində regionların davamlı inkişaf proqramı qəbul olunmuş, yerli bələdiyyələrin lokal səviyyədə səlahiyyətlərinin artırılması nəzərə alınmışdır. Regionda hər bir təsərrüfat sahəsinin inkişaf etdirilməsi üçün konkret proqramlar hazırlanmışdır.
Sosial infrastrukturu
İqtisadi rayonun sosial infrastrukturuna ümumtəhsil və orta ixtisas məktəbləri, ali məktəblərin filialları, mədəni-maarif və səhiyyə ocaqları, muzey və teatrlar daxildir.
Coğrafiyası
İqlimi
İl ərzindəki günəş parıltısının miqdarı 2200–2400 saatdır. Ən soyuq ayın orta temperaturu baxımından qışın sərtliyi ərazi üçün yumşaq (0;-5 °C), çox yumşaq (2.5–0 °C) və həddən çox yumşaq (5–2.5 °C) şəraitdə keçir. İsti dövrlərdəki (aprel-oktyabr)mümkün buxarlanma 400–1000 mm tərtibindədir. İyun-sentyabr aylarında quraqlıq keçən günlərin sayı 5–25 günvə az, küləyin orta illik sürəti isə 2m/san və az olur. İqlim kontinentallığı zəif, mülayim və orta kotinentallıq intervalında səciyyələnir. İl ərzində şaxtasız dövrün davamiyyəti 150–250 gün və daha çox, havanın temperaturunun 0 °C-dən aşağı olan günlərin sayı 20–120 gün ətrafında tərəddüd edir. Dəniz səviyyəsindən 500–700 m yüksəkliklərə qədər sahələrdə subtropik, yuxarılarda isə mülayim, sərin və soyuq iqlim hakimdir. Düşən yağıntıların miqdarına görə Lənkəran-Astara zonasından sonra ikinci yeri tutur. Ərazinin ən quraq yeri Acınohur ətrafı (300–350 mm), ən rütubətli yerlər (1000–1300 mm) orta yüksək dağlıq ərazilərdir.
Çayları və gölləri
Ərazinin əsas çaylarının uzunluğu və mənbəyinin yüksəkliyi aşağıdakı kimidir:Mazım (30 km; 2720m), Kiş (33 km; 3680 m), Şin (39 km;2800 m), Balakənçay (39 km;1000 m) Əyriçay (46 km; 3200 m) Katex(54 km; 2840 m), Qaraçay (56 km;2800 m), Kümrük(55 km; 3480 m), Dəmiraparan(69 km; 3400 m), Əlican (98 km; 3500 m), Türyan (180 km; 3680 m), Qanıx (413 km; 3500 m) və s. Bu çaylar ən gursulu və selli çaylar hesab edilir. Ərazi Oğlanbulaq, Qızbulaq, Hamambulaq, Budusşor, Ağbulaq, Xal-xal kimi termal-mineral su yataqları ilə çox zəngindir. Ərazidə Tufangöl, Turfangöl, Nohurgöl, (Qəbələ), Acınohur(Qax) gölləri vardır.
Torpaq örtüyü və biomüxtəlifliyi
Ərazidə dağ-çəmən, dağ-çəmən-meşə, qonur-dağ-meşə, qəhvəyi-dağ-meşə, çəmən-qəhvəyi, boz-dağ-qəhvəyi, dağ-şabalıdı, şabalıdı, boz, çəmən-meşə və çəmən torpaqlar geniş yayılmışdır. Ərazidə zəngin və özünəməxsus lanşafta malikdir. Region Azərbaycanın ən meşəli ərazilərdəndir. Ərazinin düzənlik sahələrindəqızılağac (Alnus sp.), qanadmeyvə yalan qoz(Pterocarya pterocarpa), hibrid qovaq (Populus hybrida), uzunsaplaq palıd(Quercus longipes) növlərindən ibarət düzən meşələri mövcuddur. Bozqır yayla ərazilərdə ardıc növləri (Juniperus sp.), saqqızağac (Pistacia mutica) və iberiya palıdı (quercus iberica) meşəlikləri mövcuddur. Alp qurşağında (2600–3200 m) alçaqboylu otlardan ibarət alp xalıları yayılmışdır. Onlardan alp zəngiçiçəyi (Campanula alpestris), çobanyastığı, alp ətirşahı (Geranium alpestre), alp mahmızlaləsi(Corydalis alpestris), qafqaz dovşankələmi (Sedum villosum), alp qayaotu (Sempervivum alpestre) alp unutması (Myosotis alpestres) və s.göstərmək olar. Nival qurşaq(3600–4400 m) bitki örtüyü olmayan çılpaq qayalıqlardan və buzlaqlardan ibarətdir. Bölgənin mədəni irsi və etnik palitrası rəngarəng və zəngindir. Burada azərbaycanlılar ilə yanaşı avar, saxur, ləzgi, gürcü, yəhudi, udin, ingiloy, qaraçılar və s xalqlar və etnik qruplar əsrlər boyu qardaşlıq və mehriban dostluq şəraitində yaşayırlar. Burada qədim dövrlərə aid yaşayış məskənləri, arxeoloji materiallar, antik və orta əsrlər dövrlərinə aid qala və istehkamlar, tarixi-memarlıq abidələri, məbədlər və müqəddəs yerlər mövcuddur. Ərazi buzlaqlar, morenlər yüksək dağ gölləri, şəlalər, yaşı 500–1000 il olan veteran ağaxlar kimi təbiət abidələri ilə olduqca zəngindir.
Turizm imkanları
Qaxda Oğlanbulaq, Qızılbulaq, Mosku, Hamambulaq, Qəbələdə Bum, Oğuzda Xalxal, Buqusşor və Ağbulaq kimi çoxlu mineral bulaqlar vardır. Ərazidə bir neçə sanatoriya fəaliyyət göstərir. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunda Qafqaz Albaniyasının memariyyə abidələri cəmlənmişdir. Bunun səbəbi indiki Qəbələnin Albaniyanın paytaxtı olmasıdır.
Qaxda "İlisu" Dövlət Qoruğu yerləşir. Rayonun bəzi ərazilərində ovçuluq üçün münasib yerlər var. Qaxdakı "Sumuq" qalası, "Kürmük" məbədi taixi baxımdan çox əhəmiyyətlidir.
"Zaqatala" Dövlət qoruğu, Zaqatala mərkəzi mədəniyyət və istirahət parki- "Heydər" parkı, "Zərifə Əliyeva" adına park, "Dədə Qorqud" meydanı Zaqatala əhalisinin sevimli istirahət yerləridir. Zaqatalada yerləşən "Pəri", "Şeytan" qalalarının tarix turizm baxımından əhəmiyyəti böyükdür.
Oğuza meşə resurslarına görə "Azərbaycanın İsveçrəsi" deyirlər.
Şəki rayonunda yerləşən Marxal turizm zonası xüsusilə fərqlənir. Qəbələdə Yeddi gözəl şəlaləsi məşhurdur. Şəkidə "Gələrsən-Görərsən" qalası, Xan sarayı tarixi əhəmiyyətə malikdir. Şəkinin Kiş kəndində inşa olunmuş alban məbədi Zaqafqaziyada tikilmiş ilk xristian kilsəsidir.
İstinadlar
- M. A. Müseyibov. Azərbaycanın fiziki coğrafiyası. Bakı 1998, 400 səh
- Məmmədov Z. S., 2007.
- İmrani Z. T., 2008
- Məmmədov Z. S. 2002
- Azərbaycan Respublikasının Coğrafiyası, III cild, Regional Coğrafiya, Bakı, 2015. səh 400 (Paşayev N. Ə., Ağakişiyeva G. R.)
Mənbə
- ŞƏKİ-ZAQATALA İQTİSADİ-COĞRAFİ RAYONU
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Seki Zaqatala iqtisadi rayonu Azerbaycan Respublikasinin zengin bolgelerinden sayilan Seki Zaqatala iqtisadi rayonu Balaken Qax Qebele Oguz Zaqatala Seki inzibati rayonlarinin erazisini ehate etmekle Azerbaycanin simal qerbinde Boyuk Qafqaz daglarinin cenub yamacinda yerlesir Iqtisadi rayonSeki Zaqatala iqtisadi rayonu41 32 57 sm e 46 42 11 s u Olke AzerbaycanTarixi ve cografiyasiSahesi 8 960 km EhalisiEhalisi 531 900 neferSeki Zaqatala iqtisadi rayonu Vikianbarda elaqeli mediafayllar Seki Zaqatala iqtisadi rayonunun en inkisaf etmis ve onemli seheri Sekidir Iqtisadi rayonun erazisinin umumi sahesi 8 96 min km olmaqla olke erazisinin 10 3 ni teskil edir Bolgenin relyefi yuksek dagliq ve dageteyi hisselere bolunur Iqtisadi rayon mehdud torpaq ehtiyatina malikdir Erazinin yukseklik ferqinin boyuk olmasi tebii seraitin muxtelifliyine sebeb olmusdur Zona mulayim iqlim seraitine malikdir Iqtisadi rayonun ehalisinin umumi sayi 531 9 min nefer olmaqla olke ehalisinin 6 5 ni teskil edir Ehali esasen dageteyi hissede yasayir Faydali qazintilariRayon erazisi faydali qazintilarla zengindir Azerbaycan Respublikasinin mis ehtiyatlarinin hamisi kukurd kolcedanin 90 i sinkin 99 i bu iqtisadi rayonun payina dusur Qafqaz regionun iri polimetall yataqlarindan olan Filizcay yatagi bu rayonun erazisinde yerlesir Dagliq ve dag eteyi yerlerde cinqil qum ve diger tikinti materiallari movcuddur Seki Zaqatala iqtisadi rayonu erazisinin 27 ni mese massivleri teskil edir Onlarin esas hissesi Balaken ve Zaqatala rayonlarinin erazisindedir Iqtisadi rayon bol su ehtiyatlarina malikdir Seki Zaqatala iqtisadi rayonu bir sira faydali qazintilarla zengindir Qafqaz regionunda unikal hesab edilen Filizcay polimetal yataqlari bu regiondadir Senaye ehemiyyetli basqa tebii servetlerden milyonlarla kubmetr ehtiyatlari hesablanmis bir nece das cinqil yataqlarini coxlu tikinti materiali toplanmis cay getirme konuslarini gostermek olar Polimetal yataqlari ile temsil olunan faydali qazinti hem xammalin terkibinin zenginliyine hem de mueyyen edilmis filiz ehtiyatlarinin coxluguna gore boyuk ehemiyyete malik yataqlardandir Bu qazintilarin terkibinde xeyli miqdar nadir elementler de vardir Onlarin icerisinde esas yeri mis ehtiyatlari tutur Mutexesislerin ilkin hesablamalarina gore burada misin senaye ehemiyyeti daha boyukdur Seki Zaqatala iqtisadi rayonunun kurort rekreasiya imkanlari cox boyukdur Bu iqtisadi rayonun gozel tebieti elverisli iqlim seraiti termik seraiti basi qarli daglari cografi movqeyi tarixi arxitektura abideleri onu respublikanin muhum istirahet turizm regionuna cevirmisdir Burada erazinin muxtelif hisseslerinden bu sahenin artiq bir nece merkezi fealiyyet gostermis ve demek olar ki bu sahenin inkisafi ucun mueyyen tecrube ve maddi texniki baza var Istirahet ocaqlarinin fealiyyeti onlarin imkanlarindan semereli istifade edilmesi burada iqtisadiyyatin inkisafinin muhum istiqametlerinden birine cevrile biler IqtisadiyyatiRayon iqtisadiyyatinin esasini kend teserrufati teskil edir Olke uzre kend teserrufati mehsullarinin emek bolgusunde rayon tutunculuk baramaciliq cayciliq gulculuk celtikcilik meyvecilik taxilciliq uzumculuk qoyunculuqla temsil olunur Azerbaycanda istehsal olunan tutunun 75 faizden coxu taxilin 17 faizi baramanin 35 faizi yasil cay yarpaginin 2 faizi bu iqtisadi rayonun payina dusur Seki Zaqatala iqtisadi rayonu heyvandarliq mehsullarinin tedakuru olke uzre hemin mehsullarin tedakurunun 10 faizden coxunu teskil edir Seki Zaqatala iqtisadi rayonunun senayesi nisbeten zeif ve birterefli inkisaf etmisdir Olke uzre senaye mehsulunun 3 den bir az coxu bu rayonun payina dusur Iqtisadi rayonun senayesi esas etibarile kend teserrufati mehsullarini emal eden yungul ve yeyinti senaye saheleri uzre ixtisaslasmisdir Bu saheler iqtisadi rayonun senaye mehsulunun 95 den coxunu verir Yeyinti senayesi bagciliq tutunculuk ve heyvandarliq mehsullarinin emalina esaslanir Seki yeyinti kombinati ve serab zavodlari Qebele Qax Balaken Nic meyve terevez konserv zavodlari Zaqatala findiq ve gizil gul yagi zavodu cay fabriki Seki et kombinati yeyinti senayesinin esas muessiseleridir Bundan basqa yerli telebati odeyen corekbisirme serq sirniyyati spirtsiz ickiler istehsal eden kicik muessiseler de fealiyyet gosterir Yungul senayenin esasini ipekcilik teskil edir Butun rayon merkezlerinde muxtelif olculu tikis senayesi muessiseleri fealiyyet gosterir Sekide kustar usulla bezekli toxumalari olan ipek parcalar perdeler kelagayilar yayliqlar toxunur Tutunculuyun inkisafi ile elaqedar Seki Qebele Balaken ve Zaqatala tutun fermentasiya zavodlari fealiyyet gosterir Senayenin diger sahelerine yerli xammal bazasina esaslanan Zaqatala mebel fabrikini kerpic zavodunu Balaken tarla muessisesini aid etmek olar Seki Zaqatala iqtisadi rayonunun gozel tebieti onu Azerbaycanin muhum istirahet turizm reqionuna cevirmisdir Qebelede Sekide Zaqatalada istirahet turizm muessiseleri fealiyyet gosterir Neqliyyat sebekesiSeki Zaqatala iqtisadi cografi rayonunun neqliyyati regionun neqliyyat sistemi onun iqtisadiyyatinin normal fealiyyet gostermesinde daxili ve xarici yuk sernisin dasimalarinda muhum yer tutur Erazinin neqliyyat sebekesi demir ve avtomobil yollari qismen hava ve boru kemeri xetleri ile temsil olunmusdur Iqtisadi cografi rayon butovlukde Yevlax Balaken demir ve sose yollarinin uzerinde yerlesir Bu demir yolu 1986 ci ilde istifadeye verilmisdir Iqtisadi cografi rayonda demir yolunun uzunlugu olmaqla erazide dasinan yuklerin teqriben 50 100 i sernisinlerin ise 12 15 i onun payina dusur Demir yolu xetti esasen 4 inzibati rayon erazisinden Seki Zaqatala Qax ve Balakenden kecir Iqtisadi cografi rayon erazisinde formalasan demir yol xettinin 62 km i ve ya 38 i Seki 38 km i ve ya 24 i Zaqatala 40 km i ve ya 24 5 i Qax 22 km i ve ya 13 5 i Balaken rayonlarinin payina dusur Avtomobil yollari Regionda Baki Yevlax Balaken ve ona paralel olan Baki Ismayilli Qebele Balaken avtomobil yollari muhum yer tutur Iqtisadi cografi rayonda avtomobil yollarinin umumi uzunlugu 1921 km dir ki bunun da 141 km i ve ya 7 3 i respublika 1780 km i ve ya 92 7 i yerli ehemiyyetli yollarin payina dusur cedvel 3 25 Azerbaycan musteqillik qazandiqdan sonra Yevlax Balaken sose yolunun davami kimi Balaken Loqodexi xettinin beynelxalq ehemiyyeti artmisdir Iqtisadi cografi rayon bu avtomobil yolu vasitesile Cenubi Qafqaz ve TRACECA neqliyyat sebekesine qosulur Cedvel 3 25 Iqtisadi cografi rayonda respublika ve yerli ehemiyyetli yollarin qurulusu km Z S Memmedova 2002 gore Inzibati rayonlar Cemi avtomobil yollari Xususi cekisi le Respublika ehemiyyetli yollar Xususi cekisi le Yerli ehemiyyetli yollar Xususi cekisi leBalaken 345 17 9 20 14 1 325 18 2Qax 604 31 4 61 43 5 543 30 5Qebele 254 13 2 20 16 1 234 13 2Oguz 172 8 9 25 17 7 147 8 2Seki 232 12 3 15 10 6 2 7 12 3Zaqatala 314 16 3 314 17 6Cemi 1921 100 141 100 1780 100 Iqtisadi cografi rayonun avtomobil yollarinin qurulusunda asfalt yollar ve ya 11 qara ortuklu ve ya 26 cinqil ortuklu ve ya 55 qrunt yollar ve ya 8 teskil edir cedvel 3 26 2011 ci ilin gostericilerine gore avtomobil neqliyyati ile 6 1 mln ton yuk ve 48 3 mln nefer sernisin dasinmisdir ki bu da 2000 ci ile gore uygun olaraq 3 6 mln ton ve 18 3 mln nefer artim demekdir Cedvel 3 26 Iqtisadi cografi rayonda neqliyyat ve rabite sistemi Gostericiler iller 2000 2005 2008 2011Avtomobil neqliyyati ile yuk dasinmasi min ton 2513 4022 4758 6111Yuk dovriyyesi mln ton km 336 1 573 2 655 2 803 6Avtomobil neqliyyati ile sernisin dasinmasi min nefer 29935 32762 38117 48277Sernisin dovriyyesi mln sernisin km 176 8 202 7 223 9 272 7Avtomobillerin sayi cemi eded 25557 27928 28452 30434Sexsi minik 18562 19232 20099 24670Poct sobelerinin sayi vahid 139 138 161 157Her 100 aileye dusen telefon aparatlarinin sayi eded 30 44 58 60Seherde 66 70 76 84Kendde 17 34 51 50 Azerbaycan regionlari 2012 Gosterilen dovrde yuk dovriyyesi 803 6 mln ton km sernisin dovriyyesi 272 7 mln sernisin km olmusdur Yuxarida gosterilen bir sira iqtisadi gostericiler iqtisadi cografi rayonun neqliyyat sebekesinin menfi ve musbet tereflerini gormeye imkan verir Ilk novbede iqtisadi cografi rayonun erazisini kesib kecen Yevlax Balaken ve Balaken Loqodexi sosesinin temir olunmasi nezere alinmalidir cedvel 3 27 Hava neqliyyati Seki Zaqatala iqtisadi rayonunun sosial iqtisadi inkisafinda hava neqliyyatinin movcudlugu muhum ehemiyyet kesb edir Melum oldugu kimi kecmis sovet dovrunde Bakidan mutemadi olaraq Zaqatala ve Sekiye sernisin teyyareleri ucurdu Eyni zamanda bolgenin diger inzibati rayonlarinda Balaken Qax Qebele sanitar aviasiyanin qebul edilmesi ucun aeroportlar istifade olunurdu Cedvel 3 27 Iqtisadi cografi rayonda avtomobil yollarinin texniki veziyyeti km Z S Memmedova 2002 gore Avtomobil O cumledenInzibati yollarinin Asfalt Qara Cinqil Qruntrayonlar uzunlugu ortuklu ortuklu ortuklu yollarBalaken 345 3 43 255 44Qax 604 81 186 277 60Qebele 254 25 100 105 24Oguz 172 30 70 72 Seki 232 17 200 15Zaqatala 314 80 81 153 Cemi 1921 219 497 1062 143 Son iller regionlarin inkisafina diqqetin artirilmasi Seki Zaqatala rayonunda hava neqliyyatinin berpa edilmesine imkan yaratmis ve 2007 ci ilde Zaqatalada yeni aeroport istifadeye verilmisdir Qebelede dunya standartlarina cavab veren aeroport fealiyyet gosterir Onlar sernisin dasimalarinin artirilmasi ile yanasi regiona turistlerin gelis gedisini asanlasdiracaqdir Dovlet seviyyesinde regionlarin davamli inkisaf proqrami qebul olunmus yerli belediyyelerin lokal seviyyede selahiyyetlerinin artirilmasi nezere alinmisdir Regionda her bir teserrufat sahesinin inkisaf etdirilmesi ucun konkret proqramlar hazirlanmisdir Sosial infrastrukturuIqtisadi rayonun sosial infrastrukturuna umumtehsil ve orta ixtisas mektebleri ali mekteblerin filiallari medeni maarif ve sehiyye ocaqlari muzey ve teatrlar daxildir CografiyasiIqlimi Il erzindeki gunes pariltisinin miqdari 2200 2400 saatdir En soyuq ayin orta temperaturu baximindan qisin sertliyi erazi ucun yumsaq 0 5 C cox yumsaq 2 5 0 C ve hedden cox yumsaq 5 2 5 C seraitde kecir Isti dovrlerdeki aprel oktyabr mumkun buxarlanma 400 1000 mm tertibindedir Iyun sentyabr aylarinda quraqliq kecen gunlerin sayi 5 25 gunve az kuleyin orta illik sureti ise 2m san ve az olur Iqlim kontinentalligi zeif mulayim ve orta kotinentalliq intervalinda seciyyelenir Il erzinde saxtasiz dovrun davamiyyeti 150 250 gun ve daha cox havanin temperaturunun 0 C den asagi olan gunlerin sayi 20 120 gun etrafinda tereddud edir Deniz seviyyesinden 500 700 m yuksekliklere qeder sahelerde subtropik yuxarilarda ise mulayim serin ve soyuq iqlim hakimdir Dusen yagintilarin miqdarina gore Lenkeran Astara zonasindan sonra ikinci yeri tutur Erazinin en quraq yeri Acinohur etrafi 300 350 mm en rutubetli yerler 1000 1300 mm orta yuksek dagliq erazilerdir Caylari ve golleri Erazinin esas caylarinin uzunlugu ve menbeyinin yuksekliyi asagidaki kimidir Mazim 30 km 2720m Kis 33 km 3680 m Sin 39 km 2800 m Balakencay 39 km 1000 m Eyricay 46 km 3200 m Katex 54 km 2840 m Qaracay 56 km 2800 m Kumruk 55 km 3480 m Demiraparan 69 km 3400 m Elican 98 km 3500 m Turyan 180 km 3680 m Qanix 413 km 3500 m ve s Bu caylar en gursulu ve selli caylar hesab edilir Erazi Oglanbulaq Qizbulaq Hamambulaq Budussor Agbulaq Xal xal kimi termal mineral su yataqlari ile cox zengindir Erazide Tufangol Turfangol Nohurgol Qebele Acinohur Qax golleri vardir Torpaq ortuyu ve biomuxtelifliyi Erazide dag cemen dag cemen mese qonur dag mese qehveyi dag mese cemen qehveyi boz dag qehveyi dag sabalidi sabalidi boz cemen mese ve cemen torpaqlar genis yayilmisdir Erazide zengin ve ozunemexsus lansafta malikdir Region Azerbaycanin en meseli erazilerdendir Erazinin duzenlik sahelerindeqizilagac Alnus sp qanadmeyve yalan qoz Pterocarya pterocarpa hibrid qovaq Populus hybrida uzunsaplaq palid Quercus longipes novlerinden ibaret duzen meseleri movcuddur Bozqir yayla erazilerde ardic novleri Juniperus sp saqqizagac Pistacia mutica ve iberiya palidi quercus iberica meselikleri movcuddur Alp qursaginda 2600 3200 m alcaqboylu otlardan ibaret alp xalilari yayilmisdir Onlardan alp zengiciceyi Campanula alpestris cobanyastigi alp etirsahi Geranium alpestre alp mahmizlalesi Corydalis alpestris qafqaz dovsankelemi Sedum villosum alp qayaotu Sempervivum alpestre alp unutmasi Myosotis alpestres ve s gostermek olar Nival qursaq 3600 4400 m bitki ortuyu olmayan cilpaq qayaliqlardan ve buzlaqlardan ibaretdir Bolgenin medeni irsi ve etnik palitrasi rengareng ve zengindir Burada azerbaycanlilar ile yanasi avar saxur lezgi gurcu yehudi udin ingiloy qaracilar ve s xalqlar ve etnik qruplar esrler boyu qardasliq ve mehriban dostluq seraitinde yasayirlar Burada qedim dovrlere aid yasayis meskenleri arxeoloji materiallar antik ve orta esrler dovrlerine aid qala ve istehkamlar tarixi memarliq abideleri mebedler ve muqeddes yerler movcuddur Erazi buzlaqlar morenler yuksek dag golleri selaler yasi 500 1000 il olan veteran agaxlar kimi tebiet abideleri ile olduqca zengindir Turizm imkanlariQaxda Oglanbulaq Qizilbulaq Mosku Hamambulaq Qebelede Bum Oguzda Xalxal Buqussor ve Agbulaq kimi coxlu mineral bulaqlar vardir Erazide bir nece sanatoriya fealiyyet gosterir Seki Zaqatala iqtisadi rayonunda Qafqaz Albaniyasinin memariyye abideleri cemlenmisdir Bunun sebebi indiki Qebelenin Albaniyanin paytaxti olmasidir Qaxda Ilisu Dovlet Qorugu yerlesir Rayonun bezi erazilerinde ovculuq ucun munasib yerler var Qaxdaki Sumuq qalasi Kurmuk mebedi taixi baximdan cox ehemiyyetlidir Zaqatala Dovlet qorugu Zaqatala merkezi medeniyyet ve istirahet parki Heyder parki Zerife Eliyeva adina park Dede Qorqud meydani Zaqatala ehalisinin sevimli istirahet yerleridir Zaqatalada yerlesen Peri Seytan qalalarinin tarix turizm baximindan ehemiyyeti boyukdur Oguza mese resurslarina gore Azerbaycanin Isvecresi deyirler Seki rayonunda yerlesen Marxal turizm zonasi xususile ferqlenir Qebelede Yeddi gozel selalesi meshurdur Sekide Gelersen Gorersen qalasi Xan sarayi tarixi ehemiyyete malikdir Sekinin Kis kendinde insa olunmus alban mebedi Zaqafqaziyada tikilmis ilk xristian kilsesidir IstinadlarM A Museyibov Azerbaycanin fiziki cografiyasi Baki 1998 400 seh Memmedov Z S 2007 Imrani Z T 2008 Memmedov Z S 2002 Azerbaycan Respublikasinin Cografiyasi III cild Regional Cografiya Baki 2015 seh 400 Pasayev N E Agakisiyeva G R MenbeSEKI ZAQATALA IQTISADI COGRAFI RAYONU