Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şuşa mağara düşərgəsi — Şuşadakı tarixi abidələr sırasında özünə layiqli yer alan Daş dövrünə aid Şuşa mağarası şəhərin yaxınlığında, I Zarıslı (Daşaltı) çayının dərəsində dəniz səviyyəsindən 1400 metr yüksəklikdə yerləşir. Daş dövründə yaşamış insanların məskəni. Şuşa şəhərindən cənubda, Daşaltı çayının sol sahilində yerləşir. 1971-ci ilin iyul ayında M. M. Hüseynovun rəhbərliyi altında Mil-Qarabağ arxeoloji ekspedisiyası Qarabağın dağlıq ərazilərində paleolit düşərgələrini aşkar etmək məqsədilə kəşfiyyat işləri aparmışdır. Bu mağaranın uzunluğu 120 metr, eni 20 metrə qədərdir. Şuşa mağarasının ağzında orta əsrlərə aid olan daşdan qalın istehkamlar, qala divarlarının qalığı vardır. Arxeoloji qazıntılar zamanı buradan Paleolitə aid iki ədəd kobud çapacaq, Mezolitə aid mikrolit bıçaqlar və s. aşkar olunmuşdur. Oradakı qarışıq torpaqdan isə miladdan öncə V–IV minilliklərə aid Enolit gil qab nümunələri, Tunc və Dəmir dövrlərinə və orta əsrlərə aid saxsı məmulatlarının qırıqları tapılmışdır.
| Şuşa mağara düşərgəsi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Şuşa |
| Yerləşir | Daşaltı çayının sol sahili |
| Aidiyyatı | Paleolit dövrü |
| Üslubu | Arxeoloji abidə |
| İstinad nöm. | 1772 |
| Kateqoriya | Düşərgə |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Arxeoloji qazıntılar
Aparılan arxeoloji kəşfiyyat işləri zamanı Daş dövrünə aid Şuşa mağara düşərgəsi qeydə alınmışdır. Şuşa mağara düşərgəsində aparılan kəşfiyyat qazıntı işləri zamanı Paleolit dövrünə aid 4 ədəd daş məmulatı tapılmışdır. Arxeoloji qazıntılar zamanı buradan Paleolitə aid iki ədəd kobud çapacaq, Mezolitə aid mikrolit bıçaqlar və s. aşkar olunmuşdur. Oradakı qarışıq torpaqdan isə miladdan öncə V–IV minilliklərə aid Enolit gil qab nümunələri, Tunc və Dəmir dövrlərinə və orta əsrlərə aid saxsı məmulatlarının qırıqları tapılmışdır. Şuşa mağarasında eramızdan əvvəl III–II minilliklərə aid əşyalar tapılmışdır ki, bu əşyalar misə qalay, arsen qatmaqla yaranmışdır. Qədim və Orta tunc dövrünə aid olan əmək alətləri, silah və bəzək əşyaları eynilə I Kültəpədə, Babadərvişdəki əşyalara oxşayırdı. Şuşa mağarasındakı əşyalar üzərində gözəl əl işləri var idi ki, həmin şəkilləri "addımlayan möhürlər" və ya "oyulmuş qıfıl yerləri" adlandırırdılar. Bütün bunlar isə qədim Şuşa sakinlərində şüurun inkişafını, incəsənətin və mədəniyyətin tərəqqisini göstərən amillər idi. Ağdamın Üzərliktəpə adlanan ərazisindəki əşyalar üzərindəki şəkillərlə Şuşa mağarasındakı əşyalar arasında tamamilə bir uyğunluq vardır. Eyni zamanda Şuşa mağarasındakı əşyalara bütün Quruçay və arasındakı ərazilərdə də rast gəlinmişdir. Ərazidə eramızdan əvvələ aid əşyalar tapılmışdır ki, bu əşyalar dəmir dövrünə aid idi. Beləliklə, aparılan tədqiqatlar nəticəsində məlum olur ki, gözəl Qarabağımızm cənnət yaylağı, Oğuz-Türk diyarımız olan barlı-bərəkətli, min bir nemətli Şuşanın dünyada ilk insanların yaşadığı ərazilərdən biri olmuşdur.
Elmi-tədqiqat işləri
Azərbaycan Respublikası Milli Elmlər Akademiyasının əməkdaşları M. M. Hüseynovun rəhbərliyi altında 1971-ci ildən başlayaraq Şuşa ərazisindəki mağaralarda elmi tədqiqat işlərinə başlamışdılar. Mağaralarda iş aparmaq həm çətin, həm də təhlükəli idi. Çünki ulu babalarımızın yaşayış məskəni olmuş mağaralarımız yüz illər boyu insan ayağı dəyməyən daşlı-kəsəkli bir səhraya çevrilmişdi. Uzun müddət Şuşa mağarasının sirri insanlardan gizli qalmışdır. Bəziləri mağaranın ucsuz-bucaqsız olması, digərləri isə buranın müqəddəs yer olduğunu söyləyirdilər. Mil-Qarabağ ekspedisiyası 1971-ci ilin iyulunda Cıdır düzündəki Zarışlı (Daşaltı) çayının dərəsindən işə başlamışdılar. Həmin mağara "Şuşa mağarası" dəniz səviyyəsindən 1400 metr yüksəklikdə yerləşirdi "Şuşa mağarası"nın girəcəyində çoxlu daş yığılmışdı. Bu da onu deməyə imkan verir ki, qədim insanlar qonşu tayfaların hücumlarından müdafiə olunmaq üçün mağaraya girir və həmin daşlarla özlərini müdafiə edirmişlər. Maraq doğuran cəhətlərdən biri də ondan ibarətdir ki, mağaranın kənarında içməli su da olmuşdur. Şuşa mağarasının uzunluğu 120 metr, eni 20 metr idi. Mağaranın başlanğıcında qədim və orta əsrlərə aid qalın daş istehkamlar, qala və bina divarlarmın qalıqları var idi Şuşada aparılan arxeoloji qazıntı tədqiqat işləri nəticəsində mağaranın içərisində 2 metr dərinlikdən Paleolit (qədim daş) dövrünə aid 2 ədəd kobud çapacaq aşkar edilmişdir. Həmin alətlərdəri biri Şuşa muzeyinə verilmiş, ikincisi isə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının "Daş əsri" şöbəsində saxlanılır. Bundan əlavə, Şuşa mağarasındakı qazıntı işləri nəticəsində burada bizim eradan əvvəl V–IV minilliklərə aid torpaq və gil qarışığından hazırlanmış qab məmulatları, enolit, tunc və dəmir dövrlərinə aid saxsı məmulat qırıqları, mezolitə aid mikrolit bıçaqlar aşkar edilmişdir. Mağarada tapılmış əmək alətlərinin zəngin tarixə malik olduğu sübut edilmişdir. Şuşa mağarasında tapılmış maddi mədəniyyət qalıqları Azıx mağarasının və Quruçay dərəsində yaranan daha qədim mədəniyyətin davamı idi. Burada tapılmış alətlərlə Azıx mağarasındakı kobud daş alətlər arasında bir uyğunluq, oxşarlıq vardır. 240 kvadrat metrlik Şuşa mağarasında müasir insanlarm əcdadları uzun illər boyu ömür sürmüşlər. Paleolitin erkən və orta dövrlərində Azərbaycan ərazisində insanlar kollektiv əməyə əsaslanmış və kiçik qruplar şəklində yaşamışlar. Onların əsas məşğuliyyəti yığıcılıq və ovçuluq olmuşdur. Şuşa mağarasında yuxarı paleolitə aid çaxmaq daşmdan bıçaqvari lövhələr və habelə kəsicilər tapılmışdır. Dağlıq Qarabağ ərazisində mis yataqları olduğu üçün ulu əcdadlarımızm hazırladığı alətlərin çoxu misdən idi. Burada metal məmulatlar — bıçaqlar, bizlər, iynələr, ox ucluqları tapılmışdır. Bu alətlər döymə üsulu ilə hazırlanmışdır. Şuşa mağarasında azacıq cilalanmış, naxışlarla bəzədilmiş kobud və saxsı qablara da təsadüf edilirdi. Qabların rəngli boyalarla naxışlanması Azərbaycanda eneolit dövrünün başlandığını sübut edirdi. Eyni zamanda qablara naxışvurma Azərbaycanın Yaxın Şərq ölkələri ilə iqtisadi-mədəni əlaqələrinin olmasını da göstərirdi. Şuşada tapılmış mikrolit alətlərdən bıçaqlara, bizlərə Qobustanda da rast gəlmək mümkün idi. Həmin alətlər daş dövrünün firuz mərhələsinə aiddir.
Xüsusiyyətləri
Bu mağaranın uzunluğu 120 metr, eni 20 metrə qədərdir. Şuşa mağarasının ağzında orta əsrlərə aid olan daşdan qalın istehkamlar, qala divarlarının qalığı vardır "Tarixi abidələr". /www.azerbaijans.com. İstifadə tarixi: 10 may 2022.
Xarici keçidlər
- "Şuşanın tarixi abidələri". İstifadə tarixi: 10 may 2022.
- "Şuşa tarixi abidələri". İstifadə tarixi: 10 may 2022.
- "Əsədulla Cəfərov, Quruçay dərəsində. Bakı-1990" (PDF). elibrary.bsu.edu.az. İstifadə tarixi: 10 may 2022.
İstinadlar
- "Şuşa mağara düşərgəsi". 2016-03-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-17.
- "Azərbaycan arxeologiyası, Altı cilddə, I cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2008, 448 səh". 2022-09-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-17.
- "Şuşa mağara düşərgəsi". kataloq.gomap.az. 4 August 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 10 may 2022.
- Cəfərov,1973; Həsənov, Cəfərov, 1976
- "Şuşa mağara düşərgəsi". 2021-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-31.
- Həsənov Ə. Ə., Cəfərov Ə. Q. Şuşa mağarasından tapılan arxeoloji materiallar. DAN Az. SSR 32 cild, Bakı, 1976,
- "AMEA. Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu Azərbaycan Arxeologiyası, Şərq-Qərb nəşriyyatı, I cild, 2008-ci il" (PDF). www.ebooks.az. 30 September 2019 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 10 may 2022.
- Cəfərov Ə. Quruçay dərəsində. Bakı, 1990.
- Cəfərov İ. Daş kahalar (Şuşanm Gülablı kəndində abidə), "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzeti, 4 may 1984, səh.5.
- Джафаров А.Г., Гасаиов А.А.Археологические находки из Шушинской пешеры. ДАН Азерб.ССР. т.32. 1976. № 1
- Həsənov Ə. Ə., Cəfərov Ə. Q. Şuşa mağarasından tapılan arxeoloji materiallar. DAN Az. SSR 32 cild, Bakı, 1976, JVs 1
- "Nazim Məmmədov, AMEA Tarix İnstitutu. Azərbaycan SSR Dağlıq Qarabağ bölgəsinin şəhər və rayonlarının tarixi (XX əsrin 20-90-cı illəri)" (PDF). library.virtualkarabakh.az. 2 August 2021 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 10 may 2022.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Susa magara dusergesi Susadaki tarixi abideler sirasinda ozune layiqli yer alan Das dovrune aid Susa magarasi seherin yaxinliginda I Zarisli Dasalti cayinin deresinde deniz seviyyesinden 1400 metr yukseklikde yerlesir Das dovrunde yasamis insanlarin meskeni Susa seherinden cenubda Dasalti cayinin sol sahilinde yerlesir 1971 ci ilin iyul ayinda M M Huseynovun rehberliyi altinda Mil Qarabag arxeoloji ekspedisiyasi Qarabagin dagliq erazilerinde paleolit dusergelerini askar etmek meqsedile kesfiyyat isleri aparmisdir Bu magaranin uzunlugu 120 metr eni 20 metre qederdir Susa magarasinin agzinda orta esrlere aid olan dasdan qalin istehkamlar qala divarlarinin qaligi vardir Arxeoloji qazintilar zamani buradan Paleolite aid iki eded kobud capacaq Mezolite aid mikrolit bicaqlar ve s askar olunmusdur Oradaki qarisiq torpaqdan ise miladdan once V IV minilliklere aid Enolit gil qab numuneleri Tunc ve Demir dovrlerine ve orta esrlere aid saxsi memulatlarinin qiriqlari tapilmisdir Susa magara dusergesi39 45 03 sm e 46 45 31 s u Olke AzerbaycanSeher SusaYerlesir Dasalti cayinin sol sahiliAidiyyati Paleolit dovruUslubu Arxeoloji abideAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 1772KateqoriyaDusergeEhemiyyetiOlke ehemiyyetliSusa magarasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarArxeoloji qazintilarAparilan arxeoloji kesfiyyat isleri zamani Das dovrune aid Susa magara dusergesi qeyde alinmisdir Susa magara dusergesinde aparilan kesfiyyat qazinti isleri zamani Paleolit dovrune aid 4 eded das memulati tapilmisdir Arxeoloji qazintilar zamani buradan Paleolite aid iki eded kobud capacaq Mezolite aid mikrolit bicaqlar ve s askar olunmusdur Oradaki qarisiq torpaqdan ise miladdan once V IV minilliklere aid Enolit gil qab numuneleri Tunc ve Demir dovrlerine ve orta esrlere aid saxsi memulatlarinin qiriqlari tapilmisdir Susa magarasinda eramizdan evvel III II minilliklere aid esyalar tapilmisdir ki bu esyalar mise qalay arsen qatmaqla yaranmisdir Qedim ve Orta tunc dovrune aid olan emek aletleri silah ve bezek esyalari eynile I Kultepede Babadervisdeki esyalara oxsayirdi Susa magarasindaki esyalar uzerinde gozel el isleri var idi ki hemin sekilleri addimlayan mohurler ve ya oyulmus qifil yerleri adlandirirdilar Butun bunlar ise qedim Susa sakinlerinde suurun inkisafini incesenetin ve medeniyyetin tereqqisini gosteren amiller idi Agdamin Uzerliktepe adlanan erazisindeki esyalar uzerindeki sekillerle Susa magarasindaki esyalar arasinda tamamile bir uygunluq vardir Eyni zamanda Susa magarasindaki esyalara butun Qurucay ve arasindaki erazilerde de rast gelinmisdir Erazide eramizdan evvele aid esyalar tapilmisdir ki bu esyalar demir dovrune aid idi Belelikle aparilan tedqiqatlar neticesinde melum olur ki gozel Qarabagimizm cennet yaylagi Oguz Turk diyarimiz olan barli bereketli min bir nemetli Susanin dunyada ilk insanlarin yasadigi erazilerden biri olmusdur Elmi tedqiqat isleriAzerbaycan Respublikasi Milli Elmler Akademiyasinin emekdaslari M M Huseynovun rehberliyi altinda 1971 ci ilden baslayaraq Susa erazisindeki magaralarda elmi tedqiqat islerine baslamisdilar Magaralarda is aparmaq hem cetin hem de tehlukeli idi Cunki ulu babalarimizin yasayis meskeni olmus magaralarimiz yuz iller boyu insan ayagi deymeyen dasli kesekli bir sehraya cevrilmisdi Uzun muddet Susa magarasinin sirri insanlardan gizli qalmisdir Bezileri magaranin ucsuz bucaqsiz olmasi digerleri ise buranin muqeddes yer oldugunu soyleyirdiler Mil Qarabag ekspedisiyasi 1971 ci ilin iyulunda Cidir duzundeki Zarisli Dasalti cayinin deresinden ise baslamisdilar Hemin magara Susa magarasi deniz seviyyesinden 1400 metr yukseklikde yerlesirdi Susa magarasi nin gireceyinde coxlu das yigilmisdi Bu da onu demeye imkan verir ki qedim insanlar qonsu tayfalarin hucumlarindan mudafie olunmaq ucun magaraya girir ve hemin daslarla ozlerini mudafie edirmisler Maraq doguran cehetlerden biri de ondan ibaretdir ki magaranin kenarinda icmeli su da olmusdur Susa magarasinin uzunlugu 120 metr eni 20 metr idi Magaranin baslangicinda qedim ve orta esrlere aid qalin das istehkamlar qala ve bina divarlarmin qaliqlari var idi Susada aparilan arxeoloji qazinti tedqiqat isleri neticesinde magaranin icerisinde 2 metr derinlikden Paleolit qedim das dovrune aid 2 eded kobud capacaq askar edilmisdir Hemin aletlerderi biri Susa muzeyine verilmis ikincisi ise Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Das esri sobesinde saxlanilir Bundan elave Susa magarasindaki qazinti isleri neticesinde burada bizim eradan evvel V IV minilliklere aid torpaq ve gil qarisigindan hazirlanmis qab memulatlari enolit tunc ve demir dovrlerine aid saxsi memulat qiriqlari mezolite aid mikrolit bicaqlar askar edilmisdir Magarada tapilmis emek aletlerinin zengin tarixe malik oldugu subut edilmisdir Susa magarasinda tapilmis maddi medeniyyet qaliqlari Azix magarasinin ve Qurucay deresinde yaranan daha qedim medeniyyetin davami idi Burada tapilmis aletlerle Azix magarasindaki kobud das aletler arasinda bir uygunluq oxsarliq vardir 240 kvadrat metrlik Susa magarasinda muasir insanlarm ecdadlari uzun iller boyu omur surmusler Paleolitin erken ve orta dovrlerinde Azerbaycan erazisinde insanlar kollektiv emeye esaslanmis ve kicik qruplar seklinde yasamislar Onlarin esas mesguliyyeti yigiciliq ve ovculuq olmusdur Susa magarasinda yuxari paleolite aid caxmaq dasmdan bicaqvari lovheler ve habele kesiciler tapilmisdir Dagliq Qarabag erazisinde mis yataqlari oldugu ucun ulu ecdadlarimizm hazirladigi aletlerin coxu misden idi Burada metal memulatlar bicaqlar bizler iyneler ox ucluqlari tapilmisdir Bu aletler doyme usulu ile hazirlanmisdir Susa magarasinda azaciq cilalanmis naxislarla bezedilmis kobud ve saxsi qablara da tesaduf edilirdi Qablarin rengli boyalarla naxislanmasi Azerbaycanda eneolit dovrunun baslandigini subut edirdi Eyni zamanda qablara naxisvurma Azerbaycanin Yaxin Serq olkeleri ile iqtisadi medeni elaqelerinin olmasini da gosterirdi Susada tapilmis mikrolit aletlerden bicaqlara bizlere Qobustanda da rast gelmek mumkun idi Hemin aletler das dovrunun firuz merhelesine aiddir XususiyyetleriBu magaranin uzunlugu 120 metr eni 20 metre qederdir Susa magarasinin agzinda orta esrlere aid olan dasdan qalin istehkamlar qala divarlarinin qaligi vardir Tarixi abideler www azerbaijans com Istifade tarixi 10 may 2022 Xarici kecidler Susanin tarixi abideleri Istifade tarixi 10 may 2022 Susa tarixi abideleri Istifade tarixi 10 may 2022 Esedulla Ceferov Qurucay deresinde Baki 1990 PDF elibrary bsu edu az Istifade tarixi 10 may 2022 Istinadlar Susa magara dusergesi 2016 03 05 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 17 Azerbaycan arxeologiyasi Alti cildde I cild Baki Serq Qerb 2008 448 seh 2022 09 23 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 17 Susa magara dusergesi kataloq gomap az 4 August 2021 tarixinde Istifade tarixi 10 may 2022 Ceferov 1973 Hesenov Ceferov 1976 Susa magara dusergesi 2021 08 04 tarixinde Istifade tarixi 2020 08 31 Hesenov E E Ceferov E Q Susa magarasindan tapilan arxeoloji materiallar DAN Az SSR 32 cild Baki 1976 AMEA Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutu Azerbaycan Arxeologiyasi Serq Qerb nesriyyati I cild 2008 ci il PDF www ebooks az 30 September 2019 tarixinde PDF Istifade tarixi 10 may 2022 Ceferov E Qurucay deresinde Baki 1990 Ceferov I Das kahalar Susanm Gulabli kendinde abide Edebiyyat ve incesenet qezeti 4 may 1984 seh 5 Dzhafarov A G Gasaiov A A Arheologicheskie nahodki iz Shushinskoj peshery DAN Azerb SSR t 32 1976 1 Hesenov E E Ceferov E Q Susa magarasindan tapilan arxeoloji materiallar DAN Az SSR 32 cild Baki 1976 JVs 1 Nazim Memmedov AMEA Tarix Institutu Azerbaycan SSR Dagliq Qarabag bolgesinin seher ve rayonlarinin tarixi XX esrin 20 90 ci illeri PDF library virtualkarabakh az 2 August 2021 tarixinde PDF Istifade tarixi 10 may 2022