Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Paleolit dövrü (yun. παλαιός paleos — qədim və λίθος litos — daş "qədim daş") — ən qədim daş dövrü.
Bu termini İngilis bioloqu və arxeoloqu (1834-1913) özünün 1865-ci ildə işıq üzü görmüş "" ("") adlı kitabında daxil edib. Bəşər tarixi işlətdikləri əsas alətlərə görə üç dövrə ayrılır: Daş dövrü, Tunc dövrü və Dəmir dövrü. özü də qədim, orta və yeni daş dövrlərdən ibarətdir; bunlar yunancadan götürülmüş terminlərlə uyğun olaraq Paleolit, Mezolit və Neolit dövrləri adını almışlar.
Paleolit dövrü daş alətlərin hominidlər tərəfindən işlənməsindən (təqribən 2,6-2,5 milyon il əvvəl) əkinçiliyin başlamasına qədər (təqribən 12-10 min il əvvəl) olan dövrü əhatə edir. Bu, bəşəriyyətin mövcud olduğu zamanın 99%-i deməkdir.
Paleolit dövründə insanlar daş alət düzəldir, lakin onu cilalamağı bilmirdilər. İlk primitiv əmək alətləri məhz Paleolit dövründə yaradılıb. Bu dövrdə insanlar bütün alətlərini daşdan, ağacdan və sümükdən hazırlamışlar.
Bu dövrdə insanın əsas məşğuliyyəti ovçuluq və yığıcılıq olmuşdur. Odun kəşf edilməsi çiy yeyilə bilməyən qidaları bişirməyə, qızınmağa, yırtıcı heyvanlardan qorunmağa imkan vermişdir.
Paleolit dövründə insanlar gil qablar (keramika) ilə tanış deyildilər. Bu dövrdə əkinçilik və heyvandarlıq yoxdu. Paleolit dövründə həyatın sosial təşkili haqqında elmin əldə etdiyi nəticələr azdır və aydın deyil.
Mağara və qaya sığınacaqlarının divarlarına çəkilən şəkillər bu dövrün nəzərə çarpan xüsusiyyətlərindəndir.
Paleolit dövrü Alt Paleolit (bacrıqlı insanın yaranmasından başlayaraq 100 min il bundan əvvəlin arası), Orta Paleolit (100 min il əvvəl ilə 35 min il əvvəlin arası) və Üst Paleolit ( 35 min il əvvəl ilə 12 min il əvvəlin arası) olaraq üç hissəyə ayrılır.
1.Alt Paleolit ilk insan tipinin yaranmasından 100 min il bundan əvvələ qədər davam etmişdir. Ən qədim insan aşağıdaki əlamətlərə görə insanabənzər meymundan fərqlənirdi: sadə işlər görə, əmək alətləri hazırlaya bilirdi. Odur ki onu "bacarıqlı insan" adlandırırdılar. İlk əmək alətləri dəyənək, sivri daş, itiuclu ağaç idi. "Bacarıqlı insan" iki ayaq üzərində hərəkət edə bilirdi; beyinləri nisbətən inkişaf etmişdi.
Ancaq ən qədim insan müasir insandan fərqli olaraq: xeyli qabağa əyilməklə iki pəncə üzərində yeriyirdi, danışa bilmir, qırıq-qırıq səslər çıxarırdı. Alət hazırlamaq, oddan istifadə, sonralar nitqin yaranması insanları heyvanlar aləmindən ayıran əsas amillər oldu. Ən qədim insanlar şüurlu surətdə deyil, təbiət qarşısında aciz qalmamaq və heyvanlardan qorunmaq üçün kiçik qruplarda birləşirdilər. Bu dəstələrin tərkibi sabit deyildi, tez-tez dəyişirdi. Belə kiçik insan kollektivi ibtidai insan sürüsü (ulu icma) adlanırdi. "Bacarıqlı insanlar" iti daş ucluqları ağaç dəstəyə bərkidərək nizə düzəldirdilər, ovladıqları heyvanların sümüklərini parçalayır, alınan itiuclu qəlpələrdən iynə, biz hazırlayırdılar, sümük və buynuzdan balıq ovu üçün qarpunlar düzəldirdilər.
2.Orta Paleolit 100 min il bundan əvval başlayıb e.ə. 40 min il bundan əvvələ qədər davam etmişdir. Orta Paleolitə aid alətlər ilk dəfə Fransada Müstye adlı yerdən tapıldığından bu dövr "Müstye mədəniyyəti" də adlanır.
3.Üst Paleolit 40 min il bundan əvvəl başlayıb, b.e.ə. XII minilliyə qədər davam etmişdir. Bu dövrdə nəhəng maral və mağara ayılarının nəsli kəsildi, müxtəlif növlü qaşovlar geniş yayıldı, "ağıllı insan"ın (Homo sapiens) yaranması başa çatdı.
Paleolit dövründə ibtidai incəsənət yarandı. Bunu buynuzdan yonulmuş heykəllər, sümük üzərindəki təsvirlər və mağara rəsmləri sübut edir.
İbtidai insanların ilk məşğuliyyəti yığıcılıq və ovçuluq olmuşdur. Onlar yabanı meyvə giləmeyvə,quş yumurtası toplayır,yeməli bitkilərin köklərini,torpaqda olan cücülərin süfrələrini qazıb çıxarırdılar. Yığıcılıqla qadınlar məşğul olurdular. İnsanların ilk əmək alətləri dəyənək,itilənmiş ağac və çapacaqlar olmuşdur. Bunlarla silahlanmış insan qrupları xırda heyvanları, iri heyvanların balalarını, xəstə və sürüdən geri qalan heyvanları ovlayırdılar.Ovçuluqla əsasən kişilər məşğul olurdular.Ən qədim insan sadə işlər görür, əmək alətləri hazırlaya bilirdi. Onların hazırladıqları ilk əmək alətləri dəyənək, sivri daş, iti uclu ağac idi
Qədim insanları heyvanlardan ayıran əsas məsələ onların əmək alətləri hazırlaması və oddan istifadə etmələri olmuşdur. Heç bir heyvan ən adi primitiv alət hazırlaya bilmədiyi kimi, oddan da qorxmaqda idi. İnsanlar ilk vaxtlar şimşək çaxması,vulkan püskürməsi, üzvi maddələrin öz-özünə yanması zamanı yanan odu götürərək istifadə edirdilər. Odu heç bir zaman sönməyə qoymurdular. Oddan isinmək, vəhşi heyvanlardan qorunmaq, yemək hazırlamaq üçün istifadə olunurdu. Odu sönməməsi üçün böyük tonqallar qalanır və qadınlar daim odun keşiyində dururdular.
Həmçinin göstərilir ki, Paleolit dövründə Kinetik dildən istifadə edilmişdir və kinetik dil Üst Paleolit dövrünə aiddir.
Mənbə
- http://www.tarihsayfam.com/genel/paleolitik-cag.html 2008-09-28 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Paleolit dovru yun palaios paleos qedim ve li8os litos das qedim das en qedim das dovru Fransanin Nitsa seheri yaxinliginda e e 400000 ci ile aid qedim yasayis meskeni Bu termini Ingilis bioloqu ve arxeoloqu 1834 1913 ozunun 1865 ci ilde isiq uzu gormus adli kitabinda daxil edib Beser tarixi isletdikleri esas aletlere gore uc dovre ayrilir Das dovru Tunc dovru ve Demir dovru ozu de qedim orta ve yeni das dovrlerden ibaretdir bunlar yunancadan goturulmus terminlerle uygun olaraq Paleolit Mezolit ve Neolit dovrleri adini almislar Paleolit dovru das aletlerin hominidler terefinden islenmesinden teqriben 2 6 2 5 milyon il evvel ekinciliyin baslamasina qeder teqriben 12 10 min il evvel olan dovru ehate edir Bu beseriyyetin movcud oldugu zamanin 99 i demekdir Paleolit dovrunde insanlar das alet duzeldir lakin onu cilalamagi bilmirdiler Ilk primitiv emek aletleri mehz Paleolit dovrunde yaradilib Bu dovrde insanlar butun aletlerini dasdan agacdan ve sumukden hazirlamislar Bu dovrde insanin esas mesguliyyeti ovculuq ve yigiciliq olmusdur Odun kesf edilmesi ciy yeyile bilmeyen qidalari bisirmeye qizinmaga yirtici heyvanlardan qorunmaga imkan vermisdir Paleolit dovrunde insanlar gil qablar keramika ile tanis deyildiler Bu dovrde ekincilik ve heyvandarliq yoxdu Paleolit dovrunde heyatin sosial teskili haqqinda elmin elde etdiyi neticeler azdir ve aydin deyil Magara ve qaya siginacaqlarinin divarlarina cekilen sekiller bu dovrun nezere carpan xususiyyetlerindendir Paleolit dovru Alt Paleolit bacriqli insanin yaranmasindan baslayaraq 100 min il bundan evvelin arasi Orta Paleolit 100 min il evvel ile 35 min il evvelin arasi ve Ust Paleolit 35 min il evvel ile 12 min il evvelin arasi olaraq uc hisseye ayrilir 1 Alt Paleolit ilk insan tipinin yaranmasindan 100 min il bundan evvele qeder davam etmisdir En qedim insan asagidaki elametlere gore insanabenzer meymundan ferqlenirdi sade isler gore emek aletleri hazirlaya bilirdi Odur ki onu bacariqli insan adlandirirdilar Ilk emek aletleri deyenek sivri das itiuclu agac idi Bacariqli insan iki ayaq uzerinde hereket ede bilirdi beyinleri nisbeten inkisaf etmisdi Ancaq en qedim insan muasir insandan ferqli olaraq xeyli qabaga eyilmekle iki pence uzerinde yeriyirdi danisa bilmir qiriq qiriq sesler cixarirdi Alet hazirlamaq oddan istifade sonralar nitqin yaranmasi insanlari heyvanlar aleminden ayiran esas amiller oldu En qedim insanlar suurlu suretde deyil tebiet qarsisinda aciz qalmamaq ve heyvanlardan qorunmaq ucun kicik qruplarda birlesirdiler Bu destelerin terkibi sabit deyildi tez tez deyisirdi Bele kicik insan kollektivi ibtidai insan surusu ulu icma adlanirdi Bacariqli insanlar iti das ucluqlari agac desteye berkiderek nize duzeldirdiler ovladiqlari heyvanlarin sumuklerini parcalayir alinan itiuclu qelpelerden iyne biz hazirlayirdilar sumuk ve buynuzdan baliq ovu ucun qarpunlar duzeldirdiler 2 Orta Paleolit 100 min il bundan evval baslayib e e 40 min il bundan evvele qeder davam etmisdir Orta Paleolite aid aletler ilk defe Fransada Mustye adli yerden tapildigindan bu dovr Mustye medeniyyeti de adlanir 3 Ust Paleolit 40 min il bundan evvel baslayib b e e XII minilliye qeder davam etmisdir Bu dovrde neheng maral ve magara ayilarinin nesli kesildi muxtelif novlu qasovlar genis yayildi agilli insan in Homo sapiens yaranmasi basa catdi Paleolit dovrunde ibtidai incesenet yarandi Bunu buynuzdan yonulmus heykeller sumuk uzerindeki tesvirler ve magara resmleri subut edir Ibtidai insanlarin ilk mesguliyyeti yigiciliq ve ovculuq olmusdur Onlar yabani meyve gilemeyve qus yumurtasi toplayir yemeli bitkilerin koklerini torpaqda olan cuculerin sufrelerini qazib cixarirdilar Yigiciliqla qadinlar mesgul olurdular Insanlarin ilk emek aletleri deyenek itilenmis agac ve capacaqlar olmusdur Bunlarla silahlanmis insan qruplari xirda heyvanlari iri heyvanlarin balalarini xeste ve suruden geri qalan heyvanlari ovlayirdilar Ovculuqla esasen kisiler mesgul olurdular En qedim insan sade isler gorur emek aletleri hazirlaya bilirdi Onlarin hazirladiqlari ilk emek aletleri deyenek sivri das iti uclu agac idi Qedim insanlari heyvanlardan ayiran esas mesele onlarin emek aletleri hazirlamasi ve oddan istifade etmeleri olmusdur Hec bir heyvan en adi primitiv alet hazirlaya bilmediyi kimi oddan da qorxmaqda idi Insanlar ilk vaxtlar simsek caxmasi vulkan puskurmesi uzvi maddelerin oz ozune yanmasi zamani yanan odu goturerek istifade edirdiler Odu hec bir zaman sonmeye qoymurdular Oddan isinmek vehsi heyvanlardan qorunmaq yemek hazirlamaq ucun istifade olunurdu Odu sonmemesi ucun boyuk tonqallar qalanir ve qadinlar daim odun kesiyinde dururdular Hemcinin gosterilir ki Paleolit dovrunde Kinetik dilden istifade edilmisdir ve kinetik dil Ust Paleolit dovrune aiddir Menbehttp www tarihsayfam com genel paleolitik cag html 2008 09 28 at the Wayback Machine