Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şirvanizadə Mehmed Rüşdü Paşa (1828, Amasya – 1874, Taif, Məkkə bölgəsi[d]) — Sultan Əbdüləzizin hakimiyyəti dövründə 9 ay 27 gün sədrəzəm olmuş Osmanlı dövlət adamı.
| Şirvanzadə Mehmed Rüşdi Paşa | |
|---|---|
 | |
Osmanlı sədrəzəmi[d] | |
| 15 aprel 1873 – 15 aprel 1873 | |
| Əvvəlki | Əhməd Əsad Paşa |
| Sonrakı | Hüseyn Avni Paşa |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1828 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1874 |
| Vəfat yeri |
|
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Dini | islam |
Həyatı
1828-ci ildə Amasiyada dünyaya gəlmişdir. Atası Nəqşibənd təriqətinin Xalidiyyə şeyxlərindən İsmayıl Siracəddin Əfəndidir. Ailəsi vaxtilə Şirvan-Dağıstan bölgəsindən Amasyaya köç etmişdir. İlk dini təhsilini atası və böyük qardaşı Əbdülhəmid Əfəndidən almış, ardından 1851-ci ildə İstanbula gedərək burada Vidinli Mustafa Əfəndidən icazət almışdır. Hələ təhsili davam edərkən dövrün şeyxülislamı Məşrəfzadə Arif Əfəndinin oğlu Sıddıq Əfəndiyə dərs verməyə başlamışdır. Məhz bu tələbəsi və Əhməd Cövdət Əfəndinin vasitəçiliyi ilə 1855-ci ildə müdərrisliyi təsdiqləndi. Ardından 21 sentyabr 1853-cü ildə Amasya Vəqf idarəsinin rəisi təyin edilsə də, bu vəzifədə çox qala bilmədi və 3 yanvar 1855-ci ildə istehfa verərək İstanbula döndü.
Döndükdən qısa müddət sonra Rüşdü Əfəndi, torpaq qanunu hazırlanması məqsədilə Əhməd Cövdət Əfəndi tərəfindən qurulan komitəyə üzv seçildi və bir neçə il bu komitə daxilində çalışdı. Bu müddət ərzində Mehmed Əli Paşa, Fuad Paşa kimi dövrün mühüm siyasi xadimləriylə tanış oldu. 1860-cı ilin yayında Dəməşq və Livan bölgəsində başlayan üsyanın böyüməsi nəticəsində bölgəyə gedən xarici işlər naziri Fuad Paşanın heyətində Rüşdü Əfəndi də vardı (29 iyul 1860). Bu vəzifəsi ərzində paşanın gözünə girdi. Nəticədə Fuad Paşa onun yüksək dərəcə ilə qazılığa yüksəlməsini istədi ancaq dövrün şeyxülislamı Sadəddin Əfəndinin qarşı çıxmasıyla bu təyinat baş tutmadı. Buna cavab olaraq Mehmed Əli Paşa tərəfindən 1861-ci ildə Ədliyyə məclisi üzvlüyünə seçildi.
Dəməşqdəki fəaliyyətini tamamladıqdan sonra paytaxta qayıdan Rüşdü Əfəndi Fuad Paşa tərəfindən vəzirlik rütbəsinə yüksəldilərək Dəməşq hakimi (2 aprel 1863), ertəsi il isə yenicə qurulan Suriya vilayəti hakimliyinə təyin edildi. Beləcə, Rüşdü Paşa Körpülü Fazil Əhməd Paşa və Yenişəhərli Osman Paşadan sonra müdərrislikdən vəzirliyə yüksələn üçüncü şəxs oldu. Bölgədəki qısa fəaliyyəti müddətində burada davam edən ənənəvi idarəetmə üsulunu ləğv edərək 1864-cü ildə açılan bələdiyyə məclisləriylə mərkəzi hakimiyyəti gücləndirdi.
Rüşdü Paşa həm üləmadan olması, həm də fiqh elmini güclü bilməsi səbəbilə vəqf mülkləriylə bağlı yaranan problemləri həll etməsi üçün 10 oktyabr 1865-ci ildə Evkaf-ı Hümayun Nazirliyinə təyin edildi və İstanbula dönərək 7 noyabrda vəzifəsinə başladı. Təxminən 1 ay sonra Maliyyə Nazirliyinə keçirilən Rüşdü Paşaya, bununla yanaşı 5 mart 1868-ci ildə Hassa xəzinədarlığı da əmanət edildi.
Fuad Paşanın vəfatıyla xariciyyə nazirliyini də öhdəsinə alan sədrəzəm Mehmed Əli Paşa, daxili və xarici işlərin artması səbəbilə Rüşdü Paşanı vəzifələrinə əlavə olaraq Daxili işlər naziri təyin etdi (27 fevral 1869). Ancaq Rüşdü Paşanın Hassa xəzinədarlığı vəzifəsi səbəbilə sarayla yaxın münasibəti və sədrəzəmə qarşı bir siyasət yürütməsi səbəbilə Mehmed Əli Paşayla münasibətləri korlandı. Bu səbəblə Daxili işlər nazirliyindən uzaqlaşdırılaraq yenidən Maliyyə nazirliyinə gətirildi (15 dekabr 1870). Bu vəzifədə ikən Şahzadə Yusif Əfəndinin Dolmabağça sarayındakı sünnət mərasiminə nəzarət etdi. Ancaq bu mərasim əsnasındakı bəzi uyğunsuz hərəkətləri və israfçılığı səbəbilə 23 sentyabr 1871-ci ildə Maliyyə nazirliyindən alındı. Qısa müddət sonra öncə Nafiyə, ardından Ədliyyə nazirliyi ilə vəzifələndirildi. Buna baxmayaraq 30 oktyabrda vəzifədən alındı və Amasyada qalmağa məcbur edildi. Nişanları əlindən alındı və gecə vaxtı Yeniköydəki köşkündən alınaraq sürgün olunduğu Amasyaya aparıldı. Onunla birlikdə sürgün edilənlər arasında sərdar Hüseyn Avni Paşa və keçmiş Şkoder hakimi İsmayıl Paşa da vardı. 26 iyul 1872-ci ildə bağışlanan Rüşdü Paşa yenidən paytaxta döndü və 5 avqust tarixində Meşə və Təbii sərvətlər nazirliyi verildi. Bununla yanaşı Osmani və nişanları ona geri verildi. Daha öncə ləğv edilərək şeyxülislamlığa birləşdirilən Evkaf nazirliyinin yenidən qurulmasının ardından Rüşdü Paşa yenidən bu vəzifəyə gətirildi. Çox keçmədən Mütərcim Rüşdü Paşanın qurduğu yeni hökumət kabinetində Maliyyə naziri olaraq seçildi (16 fevral 1873).
16 aprel 1873-cü ildə sədarətdən alınan Əhməd Əsad Paşanın yerinə sədarətə gətirildi. Ona və hökumətində yer alan Hüseyn Avni Paşaya sahil köşklərinin inşasının tamamlanması məqsədilə Sultan Əbdüləziz tərəfindən böyük miqdarda pul ayrıldı. Ramazan bayramı gecəsi (21 dekabr 1873) köşkündə çıxan yanğının ardından dövrün validə sultanı Pərtəvniyal Sultan tərəfindən bütün köşkü əşyalarla təmin edildi.
Hüseyn Avni Paşa çoxdandır planladığı çevriliş planını Rüşdü Paşaya açıb demiş ancaq sədrəzəm bu işə razı olmamışdı. Planının ifşa olmasından qorxan Hüseyn Avni Paşa cəld hərəkət etdi və sədrəzəmi gözdən düşürmək üçün fəaliyyət başladı. Sultan Əbdüləzizin hüzurunda sədrəzəmi, Şahzadə Murad Əfəndiylə gizli yazışmalar aparmaqla günahlandırdı və onun 13 fevral 1874-cü ildə sədarətdən alınmasına yol açdı. Sədarətə gətirilən Hüseyn Avni Paşa bununla kifayətlənmədi və Rüşdü Paşanı paytaxtdan uzaqlaşdırmaq üçün Hələbə hakim təyin etdi (25 may 1874). Ancaq hələ Hələbə çatmamış vəzifə yeri Ciddə olaraq dəyişdirildi. Beləcə yenidən yola qoyulan Rüşdü Paşa Taif yaxınlığında vəfat etdi (13 sentyabr 1874). Tarixi qaynaqlarda ölüm səbəbi olaraq tifus xəstəliyi göstərilir. Cənazəsi səhabələrdən Abdullah ibn Abbasın məzarı yaxınlığına dəfn edildi.
Mənbə
- Fatîn, Tezkire, s. 137;
- Cevdet, Tezâkir, II, 44–45, 155–156; III, 197, 207; IV, 79–80, 94, 95, 119, 122–125, 130, 159;
- a.mlf., Ma‘rûzât, s. 45–48, 175, 200, 202, 207, 213–220, 239–240;
- Mir’ât-ı Hakîkat (Miroğlu), s. 47–49, 69, 102, 104;
- Lutfî, Târih, X, 132; XI, 88–89, 104; XII, 38, 96, 101, 106; XIII, 15, 31; XIV, 27, 28, 31, 39, 45, 46, 47, 62, 63, 64;
- Sicill-i Osmânî, II, 385;
- İbnülemin, Son Sadrıazamlar, I, 436–482;
- a.mlf., "Hâtıra-i Âtıf", TTEM, VII/84 (1341), s. 43, 47;
- Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Ankara 1977–83, VII, 70, 72, 105, 172; VIII, 284;
- Der Orientalist Johann Gottfried Wetzstein als preussischer Konsul in Damaskus: 1849–1861 (ed. I. Huhn), Berlin 1989, s. 88, 174–244.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sirvanizade Mehmed Rusdu Pasa 1828 Amasya 1874 Taif Mekke bolgesi d Sultan Ebdulezizin hakimiyyeti dovrunde 9 ay 27 gun sedrezem olmus Osmanli dovlet adami Sirvanzade Mehmed Rusdi PasaOsmanli sedrezemi d 15 aprel 1873 15 aprel 1873EvvelkiEhmed Esad PasaSonrakiHuseyn Avni PasaSexsi melumatlarDogum tarixi 1828Dogum yeri Amasya Amasya ili TurkiyeVefat tarixi 1874Vefat yeri Taif Mekke bolgesi d Seudiyye ErebistaniDefn yeri TaifFealiyyeti siyasetciDini islamHeyati1828 ci ilde Amasiyada dunyaya gelmisdir Atasi Neqsibend teriqetinin Xalidiyye seyxlerinden Ismayil Siraceddin Efendidir Ailesi vaxtile Sirvan Dagistan bolgesinden Amasyaya koc etmisdir Ilk dini tehsilini atasi ve boyuk qardasi Ebdulhemid Efendiden almis ardindan 1851 ci ilde Istanbula gederek burada Vidinli Mustafa Efendiden icazet almisdir Hele tehsili davam ederken dovrun seyxulislami Mesrefzade Arif Efendinin oglu Siddiq Efendiye ders vermeye baslamisdir Mehz bu telebesi ve Ehmed Covdet Efendinin vasiteciliyi ile 1855 ci ilde muderrisliyi tesdiqlendi Ardindan 21 sentyabr 1853 cu ilde Amasya Veqf idaresinin reisi teyin edilse de bu vezifede cox qala bilmedi ve 3 yanvar 1855 ci ilde istehfa vererek Istanbula dondu Dondukden qisa muddet sonra Rusdu Efendi torpaq qanunu hazirlanmasi meqsedile Ehmed Covdet Efendi terefinden qurulan komiteye uzv secildi ve bir nece il bu komite daxilinde calisdi Bu muddet erzinde Mehmed Eli Pasa Fuad Pasa kimi dovrun muhum siyasi xadimleriyle tanis oldu 1860 ci ilin yayinda Demesq ve Livan bolgesinde baslayan usyanin boyumesi neticesinde bolgeye geden xarici isler naziri Fuad Pasanin heyetinde Rusdu Efendi de vardi 29 iyul 1860 Bu vezifesi erzinde pasanin gozune girdi Neticede Fuad Pasa onun yuksek derece ile qaziliga yukselmesini istedi ancaq dovrun seyxulislami Sadeddin Efendinin qarsi cixmasiyla bu teyinat bas tutmadi Buna cavab olaraq Mehmed Eli Pasa terefinden 1861 ci ilde Edliyye meclisi uzvluyune secildi Demesqdeki fealiyyetini tamamladiqdan sonra paytaxta qayidan Rusdu Efendi Fuad Pasa terefinden vezirlik rutbesine yukseldilerek Demesq hakimi 2 aprel 1863 ertesi il ise yenice qurulan Suriya vilayeti hakimliyine teyin edildi Belece Rusdu Pasa Korpulu Fazil Ehmed Pasa ve Yeniseherli Osman Pasadan sonra muderrislikden vezirliye yukselen ucuncu sexs oldu Bolgedeki qisa fealiyyeti muddetinde burada davam eden enenevi idareetme usulunu legv ederek 1864 cu ilde acilan belediyye meclisleriyle merkezi hakimiyyeti guclendirdi Rusdu Pasa hem ulemadan olmasi hem de fiqh elmini guclu bilmesi sebebile veqf mulkleriyle bagli yaranan problemleri hell etmesi ucun 10 oktyabr 1865 ci ilde Evkaf i Humayun Nazirliyine teyin edildi ve Istanbula donerek 7 noyabrda vezifesine basladi Texminen 1 ay sonra Maliyye Nazirliyine kecirilen Rusdu Pasaya bununla yanasi 5 mart 1868 ci ilde Hassa xezinedarligi da emanet edildi Fuad Pasanin vefatiyla xariciyye nazirliyini de ohdesine alan sedrezem Mehmed Eli Pasa daxili ve xarici islerin artmasi sebebile Rusdu Pasani vezifelerine elave olaraq Daxili isler naziri teyin etdi 27 fevral 1869 Ancaq Rusdu Pasanin Hassa xezinedarligi vezifesi sebebile sarayla yaxin munasibeti ve sedrezeme qarsi bir siyaset yurutmesi sebebile Mehmed Eli Pasayla munasibetleri korlandi Bu sebeble Daxili isler nazirliyinden uzaqlasdirilaraq yeniden Maliyye nazirliyine getirildi 15 dekabr 1870 Bu vezifede iken Sahzade Yusif Efendinin Dolmabagca sarayindaki sunnet merasimine nezaret etdi Ancaq bu merasim esnasindaki bezi uygunsuz hereketleri ve israfciligi sebebile 23 sentyabr 1871 ci ilde Maliyye nazirliyinden alindi Qisa muddet sonra once Nafiye ardindan Edliyye nazirliyi ile vezifelendirildi Buna baxmayaraq 30 oktyabrda vezifeden alindi ve Amasyada qalmaga mecbur edildi Nisanlari elinden alindi ve gece vaxti Yenikoydeki koskunden alinaraq surgun olundugu Amasyaya aparildi Onunla birlikde surgun edilenler arasinda serdar Huseyn Avni Pasa ve kecmis Skoder hakimi Ismayil Pasa da vardi 26 iyul 1872 ci ilde bagislanan Rusdu Pasa yeniden paytaxta dondu ve 5 avqust tarixinde Mese ve Tebii servetler nazirliyi verildi Bununla yanasi Osmani ve Mecidi nisanlari ona geri verildi Daha once legv edilerek seyxulislamliga birlesdirilen Evkaf nazirliyinin yeniden qurulmasinin ardindan Rusdu Pasa yeniden bu vezifeye getirildi Cox kecmeden Mutercim Rusdu Pasanin qurdugu yeni hokumet kabinetinde Maliyye naziri olaraq secildi 16 fevral 1873 16 aprel 1873 cu ilde sedaretden alinan Ehmed Esad Pasanin yerine sedarete getirildi Ona ve hokumetinde yer alan Huseyn Avni Pasaya sahil kosklerinin insasinin tamamlanmasi meqsedile Sultan Ebduleziz terefinden boyuk miqdarda pul ayrildi Ramazan bayrami gecesi 21 dekabr 1873 koskunde cixan yanginin ardindan dovrun valide sultani Pertevniyal Sultan terefinden butun kosku esyalarla temin edildi Huseyn Avni Pasa coxdandir planladigi cevrilis planini Rusdu Pasaya acib demis ancaq sedrezem bu ise razi olmamisdi Planinin ifsa olmasindan qorxan Huseyn Avni Pasa celd hereket etdi ve sedrezemi gozden dusurmek ucun fealiyyet basladi Sultan Ebdulezizin huzurunda sedrezemi Sahzade Murad Efendiyle gizli yazismalar aparmaqla gunahlandirdi ve onun 13 fevral 1874 cu ilde sedaretden alinmasina yol acdi Sedarete getirilen Huseyn Avni Pasa bununla kifayetlenmedi ve Rusdu Pasani paytaxtdan uzaqlasdirmaq ucun Helebe hakim teyin etdi 25 may 1874 Ancaq hele Helebe catmamis vezife yeri Cidde olaraq deyisdirildi Belece yeniden yola qoyulan Rusdu Pasa Taif yaxinliginda vefat etdi 13 sentyabr 1874 Tarixi qaynaqlarda olum sebebi olaraq tifus xesteliyi gosterilir Cenazesi sehabelerden Abdullah ibn Abbasin mezari yaxinligina defn edildi MenbeFatin Tezkire s 137 Cevdet Tezakir II 44 45 155 156 III 197 207 IV 79 80 94 95 119 122 125 130 159 a mlf Ma ruzat s 45 48 175 200 202 207 213 220 239 240 Mir at i Hakikat Miroglu s 47 49 69 102 104 Lutfi Tarih X 132 XI 88 89 104 XII 38 96 101 106 XIII 15 31 XIV 27 28 31 39 45 46 47 62 63 64 Sicill i Osmani II 385 Ibnulemin Son Sadriazamlar I 436 482 a mlf Hatira i Atif TTEM VII 84 1341 s 43 47 Enver Ziya Karal Osmanli Tarihi Ankara 1977 83 VII 70 72 105 172 VIII 284 Der Orientalist Johann Gottfried Wetzstein als preussischer Konsul in Damaskus 1849 1861 ed I Huhn Berlin 1989 s 88 174 244