Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi orta əsrlərdə fəlsəfənin inkişafında böyük rolu olan filosof və şair, İşraqilik fəlsəfi məktəbinin yaradıcısıdır.
Şihabəddin Yəhya Sührəvərdinin əsərlərinin və onlara yazılmış şərhlərin əlyazma nüsxələri dünyanın bir sıra fond və kitabxanalarında saxlanılır. Tədqiqatçılar həmin əsərləri yazıldığı mövzulara uyğun olaraq müxtəlif qruplara bölmüşlər.
Şihabəddin Sührəvərdinin əsərlərinin mövzu etibarıya təsnifatı şərtidir. Mütəfəkkirin ayrı-ayrı fəlsəfi cərəyanlarla məşğul olduğu dövrlərə mütləq hədd qoymaq mümkün deyil. Məsələn, alim "" kitabını yaza-yaza digər mövzular üzərində də işləmişdir. Şihabəddin Sührəvərdinin şeirləri isə mütəfəkkirin ümumi yaradıcılığının bir hissəsi olmaqla onun fəlsəfəsinin müəyyən cəhətlərini əks etdirir.
Aşağıdakı siyahıda Şihabəddin Yəhya Sührəvərdinin əsərlərinin mövzulara uyğun qruplaşdırılması AMEA-nın müxbir üzvü Zakir Məmmədovun tədqiqatlarına istinadən hazırlanmışdır. Əsərlərin həm orijinal adı, həm də Azərbaycan dilində adı göstərilmiş, yazıldığı dil qeyd edilmişdir. Qeydlər bölməsində əsər haqqında qısa məlumat göstərilmişdir.
Peripatetizmə dair əsərləri
| Orijinal adı | Azərbaycan dilində adı | Əsərin yazıldığı dil | Qeyd |
|---|---|---|---|
| "Əqaid əl-hükəma, au itiqad əl hükəma" | "Filosofların görüşləri, yaxud filosofların etiqadı" | ərəb | Əsərin yazılması ortodoksal İslam ideoloqlarının Şərq peripatetiklərinə qarşı güclü hücuma başladığı bir dövrə təsadüf etmişdir. |
| "ət-Təlvihat əl-lauhiyyə va-l-ərşiyyə" | "Lövhi və ərşi qeydlər" | ərəb | Əsərdə məntiq, metafizika və təbiətşünaslıq məsələlərindən bəhs edilmişdir. |
| "əl-Müqavamat" | "Müqavimətlər" | ərəb | "Lövhi və ərşi qeydlər" kitabına əlavə şəklində yazılmışdır. |
| "əl-Məşari va-l-mütarahat" | "Girişlər və qarşıya qoyulmuş məsələlər" | ərəb | Şihabəddin Sührəvərdinin peripatetizmə dair ən böyük və məşhur əsəridir. Əsərdə məntiq, metafizika və təbiətşünaslıq məsələləri araşdırılır. |
| "əl-Ləməhət fi-l-həqaiq" | "Həqiqətlərə dair baxışlar" | ərəb | Əsərdə məntiq, metafizika və təbiətşünaslıqla bağlı məsələlər müxtəsər şəkildə işıqlandırılır. Əsərin birinci hissəsi təriflər nəzəriyyəsinə, ikinci hissəsi isə nəfs haqqında təlimə həsr edilmişdir. |
| "Təshirat əl-kəvakib va təsbihatüha" | "Planetlərin sübhün açılmasını xəbər vermələri və vəsfləri" | ərəb | |
| "ət-Təsbihat va daavat əl-kəvakib" | "Vəsflər və planetlərin yerləşməsi" | ərəb | |
| "Məqalat an əl-cism va-l-harakat ər-rəbubiyyə va-l-maad" | "Cisim və hərəkətlər, ilahiyyat və məad haqqında məqalələr" | ərəb | |
| "Şərh əl-İşarat va-t-tənbihat" | "İbn Sinanın "İşarələr və qeydlər" əsərinin şərhi" | ərəb | |
| "Büstan əl-qülub, ya Raudat əl-tənbihat" | "Ürəklərin bağı" | fars | |
| "Yəzdan şenaxt" | "Allahı dərketmə" | ərəb | |
| "Risalə fi vasfi-l-üqul" | "Əqllərin vəsfinə dair traktat" | ərəb | |
| "Təsbihat əl-üqul və-n-nüfus və-l-ənasir" | "Əqllərin, nəfslərin və ünsürlərin vəsfləri" | ərəb |
Təsəvvüfə dair əsərləri
| Orijinal adı | Azərbaycan dilində adı | Əsərin yazıldığı dil | Qeyd |
|---|---|---|---|
| "Məqamat əs-sufiyyə və məani müstəlahatihim" | "Sufilərin məqamları və onların istilahları" | ərəb | |
| "Mənazil əs-sairin" | "Seyr edənlərin mənzilləri" | ərəb | |
| "Risalə fi-t-təsəvvüf fi məqam əl-ərbəin bismihi sübhanihi" | "Sübhanallahın adi ilə qırx məqamda təsəvvüfə dair" | ərəb | |
| "Risalət ğayət əl-mübtədi" | "Təsəvvüf yolunu tutanın qayəsi qayəsi traktatı" | ərəb | |
| "Kitab fi-t-təsəvvüf yuraf bi-l-kəlmə" | "Sözlə tanıdılan təsəvvüfə dair kitab" | ərəb | |
| "Kitab əs-sabr" | "Səbr haqqında kitab" | ərəb | |
| "Qissət əl-ğürbət əl-ğərbiyyə au Həyy ibn Yəzqan" | "Qərb qürbəti və yaxud Ayıq oğlu Sayıq haqqında hekayət" | ərəb | İbn Sinanın "Diri Ayıq Sayıq oğlu" əsəri səpkisində yazılmışdır. |
| "Risalət ət-tayr" | "Quş haqqında traktat" | fars | Əsərdə quşların timsalında insanlar arasında ünsiyyət nəzərdən keçirilir və mənəvi kamillik təbliğ edilir. |
| "Ruzi ba-camaat-e sufiyan" | "Bir gün sufi camaatla birlikdə" | fars | Əsərdə mövcudatın əmələ gəlməsi Şərq peripatetiklərinin emanasiya nəzəriyyəsinə uyğun olaraq izah edilir. Burada aristotelçi fikirlər sufi anlayışları ilə çulğaşmış şəkildə izah edilir. |
| "Avaz-e-pər-e Cəbrail" | "Cəbrail qanadlarının səsi" | fars | Əsərdə Varlıq və onun mərtəbələri haqqında peripatetik təlim sufi terminlərdən istifadə edilərək verilir. |
| "Əql-e-sorx" | "Qırmızı simanın əqli" | fars | Əsərdə mövcudatın mərtəbələrində fəal əqllər qocalar surətində təqdim edilir. Əsər məzmunu etibarilə peripatetizmə, üslubu və ifadələri baxımından təsəvvüfə yaxındır. |
| "Həqiqət əl-eşq, ya munis əl-üşşaq" | "Eşqin həqiqəti yaxud aşiqlərin munisi" | ərəb | Əsərdə varlıq, idrak, etika və estetika məsələləri işıqlandırılır. |
| "Lüğət-emuran" | "Qarışqaların dili" | fars | Əsərdə qarışqaların, eləcə də quşların, heyvanların gözü ilə mövcudata nəzər salınır, varlıq və həyat haqqında mühakimələr yürüdülür. |
| "Səfir-e simorğ" | "Simurğun səsi" | fars | Əsərin birinci hissəsində başlanğıcdan, ikinci hissəsində isə məqsədlərdən bəhs olunur. |
İşraqiliyə dair əsərləri
| Orijinal adı | Azərbaycan dilində adı | Əsərin yazıldığı dil | Qeyd |
|---|---|---|---|
| "Hikmət əl-işraq" | İşraq fəlsəfəsi | fars | Filosoun İşraqiliyə dair ən mühüm əsəridir. |
| "Həyakil ən-nur" | İşıq heykəlləri | ərəb, fars | Əsəri ərəb dilində yazmış filosof sonradan fars dilinə də tərcümə etmişdir. İşraqi ədəbiyyatda "İşraq fəlsəfəsi" kitabından sonra ən mühüm əsər hesab olunur. |
| "əl-Əlvah əl-imadiyyə" | İmadəddin lövhələri | fars | Əsər Harput hökmdarı İmadəddin Qara Aslan ibn Davudun sifarişi ilə yazıldığı üçün belə adlandırılmışdır. Əsər dörd lövhədən (fəsildən) ibarətdir. |
| "Pərtov-namə" | İşıqnamə | fars | Əsərdə varlıq təlimi, idrak nəzəriyyəsi müfəssəl araşdırılır, peripatetik fəlsəfədə mühüm yer tutan anlayış və kateqoriyalar işraqilik mövqeyindən təhlil edilir. |
| "əl-Bariqat əl-ilahiyyə" | İlahi bərqlər | ərəb | |
| "ən-Nəğəmat əs-səmaviyyə" | Səmavi nəğmələr | ərəb | |
| "Ləvami əl-ənvar" | İşıqların parıltıları | ərəb | |
| "əl-Kəlimat əz-zauqiyyə va-n-nükat əş-şauqiyyə au Risalət əl-əbrac" | Zövqi kəlmələr və şövqi incəliklər, yaxud bürclər traktatı | ərəb |
Müxtəlif mövzulu əsərləri
| Orijinal adı | Azərbaycan dilində adı | Əsərin yazıldığı dil | Qeyd |
|---|---|---|---|
| "Mükatəbat ila əl-müluk va-l-məşayix" | Məliklərə və şeyxlərə məktublar | ərəb | |
| "ət-Tənqihat fi üsul əl-fiqh" | Fiqhin əsaslarına dair düzəlişlər | ərəb | |
| "Tühfət əl-əhbab" | Dostların töhfəsi | ərəb | |
| "Təvariq əl-ənvar" | İşıqların afətləri | ərəb | |
| "əs-Sirac əl-vəhhac" | Parlaq çıraq | ərəb | |
| "Risalət təfsir əl-ayət min Kitabillah və xəbər ən Rəsulillah" | Allahın kitabından ayələrin təfsiri və Rəsulillah haqqında xəbərlər traktatı | ərəb | |
| "əl-Məbdə va-l-məad" | Başlanğıc və son | ərəb | |
| "Risalət əl-mirac" | Merac traktatı | ərəb | |
| "Kitab əl-münacat" | Minacat kitabı | ərəb | |
| "Varidat va təqdisat-əl-Varidat əl-İlahiyyə" | Dilə gətirmələr və təqdis etmələr – İlahi dualar | ərəb | |
| "Arvad əs-Sührəvardi" | Sührəvərdi duaları | ərəb | |
| "Ədiyət mütəfərriqə" | Müxtəlif dualar | ərəb | |
| "əd-Du avat əş-Şəmsiyyə" | Günəş duaları | ərəb | |
| "ər-Raqim əl-qüdsi" | Qüdsi məktub | ərəb | |
| "Kütub fi-s-simya tənsübü ileyhi" | Sehrkarlığa dair Sührəvərdi kitabı | ərəb | |
| "Divan əs-Sührəvərdi" | Sührəvərdi divanı | ərəb, fars | Şihabəddin Sührəvərdinin qəsidə və şeirlərindən ibarət divanıdır. Şeirlərində məhəbbət mövzusu əsas yer tutur. |
İstinadlar
- Z. Məmmədov — Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi (həyatı, yaradıcılığı və dünyagörüşü), Bakı, Elm, 2009, səh 157
- Zakir Məmmədov. Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi (qısa biblioqrafik məlumat), Bakı, 1991
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sihabeddin Yehya Suhreverdi orta esrlerde felsefenin inkisafinda boyuk rolu olan filosof ve sair Israqilik felsefi mektebinin yaradicisidir Sihabeddin Yehya Suhreverdinin muasir portreti Sihabeddin Yehya Suhreverdinin eserlerinin ve onlara yazilmis serhlerin elyazma nusxeleri dunyanin bir sira fond ve kitabxanalarinda saxlanilir Tedqiqatcilar hemin eserleri yazildigi movzulara uygun olaraq muxtelif qruplara bolmusler Sihabeddin Suhreverdinin eserlerinin movzu etibariya tesnifati sertidir Mutefekkirin ayri ayri felsefi cereyanlarla mesgul oldugu dovrlere mutleq hedd qoymaq mumkun deyil Meselen alim kitabini yaza yaza diger movzular uzerinde de islemisdir Sihabeddin Suhreverdinin seirleri ise mutefekkirin umumi yaradiciliginin bir hissesi olmaqla onun felsefesinin mueyyen cehetlerini eks etdirir Asagidaki siyahida Sihabeddin Yehya Suhreverdinin eserlerinin movzulara uygun qruplasdirilmasi AMEA nin muxbir uzvu Zakir Memmedovun tedqiqatlarina istinaden hazirlanmisdir Eserlerin hem orijinal adi hem de Azerbaycan dilinde adi gosterilmis yazildigi dil qeyd edilmisdir Qeydler bolmesinde eser haqqinda qisa melumat gosterilmisdir Peripatetizme dair eserleri Orijinal adi Azerbaycan dilinde adi Eserin yazildigi dil Qeyd Eqaid el hukema au itiqad el hukema Filosoflarin gorusleri yaxud filosoflarin etiqadi ereb Eserin yazilmasi ortodoksal Islam ideoloqlarinin Serq peripatetiklerine qarsi guclu hucuma basladigi bir dovre tesaduf etmisdir et Telvihat el lauhiyye va l ersiyye Lovhi ve ersi qeydler ereb Eserde mentiq metafizika ve tebietsunasliq meselelerinden behs edilmisdir el Muqavamat Muqavimetler ereb Lovhi ve ersi qeydler kitabina elave seklinde yazilmisdir el Mesari va l mutarahat Girisler ve qarsiya qoyulmus meseleler ereb Sihabeddin Suhreverdinin peripatetizme dair en boyuk ve meshur eseridir Eserde mentiq metafizika ve tebietsunasliq meseleleri arasdirilir el Lemehet fi l heqaiq Heqiqetlere dair baxislar ereb Eserde mentiq metafizika ve tebietsunasliqla bagli meseleler muxteser sekilde isiqlandirilir Eserin birinci hissesi terifler nezeriyyesine ikinci hissesi ise nefs haqqinda telime hesr edilmisdir Teshirat el kevakib va tesbihatuha Planetlerin subhun acilmasini xeber vermeleri ve vesfleri ereb et Tesbihat va daavat el kevakib Vesfler ve planetlerin yerlesmesi ereb Meqalat an el cism va l harakat er rebubiyye va l maad Cisim ve hereketler ilahiyyat ve mead haqqinda meqaleler ereb Serh el Isarat va t tenbihat Ibn Sinanin Isareler ve qeydler eserinin serhi ereb Bustan el qulub ya Raudat el tenbihat Ureklerin bagi fars Yezdan senaxt Allahi derketme ereb Risale fi vasfi l uqul Eqllerin vesfine dair traktat ereb Tesbihat el uqul ve n nufus ve l enasir Eqllerin nefslerin ve unsurlerin vesfleri erebTesevvufe dair eserleri Orijinal adi Azerbaycan dilinde adi Eserin yazildigi dil Qeyd Meqamat es sufiyye ve meani mustelahatihim Sufilerin meqamlari ve onlarin istilahlari ereb Menazil es sairin Seyr edenlerin menzilleri ereb Risale fi t tesevvuf fi meqam el erbein bismihi subhanihi Subhanallahin adi ile qirx meqamda tesevvufe dair ereb Risalet gayet el mubtedi Tesevvuf yolunu tutanin qayesi qayesi traktati ereb Kitab fi t tesevvuf yuraf bi l kelme Sozle tanidilan tesevvufe dair kitab ereb Kitab es sabr Sebr haqqinda kitab ereb Qisset el gurbet el gerbiyye au Heyy ibn Yezqan Qerb qurbeti ve yaxud Ayiq oglu Sayiq haqqinda hekayet ereb Ibn Sinanin Diri Ayiq Sayiq oglu eseri sepkisinde yazilmisdir Risalet et tayr Qus haqqinda traktat fars Eserde quslarin timsalinda insanlar arasinda unsiyyet nezerden kecirilir ve menevi kamillik teblig edilir Ruzi ba camaat e sufiyan Bir gun sufi camaatla birlikde fars Eserde movcudatin emele gelmesi Serq peripatetiklerinin emanasiya nezeriyyesine uygun olaraq izah edilir Burada aristotelci fikirler sufi anlayislari ile culgasmis sekilde izah edilir Avaz e per e Cebrail Cebrail qanadlarinin sesi fars Eserde Varliq ve onun mertebeleri haqqinda peripatetik telim sufi terminlerden istifade edilerek verilir Eql e sorx Qirmizi simanin eqli fars Eserde movcudatin mertebelerinde feal eqller qocalar suretinde teqdim edilir Eser mezmunu etibarile peripatetizme uslubu ve ifadeleri baximindan tesevvufe yaxindir Heqiqet el esq ya munis el ussaq Esqin heqiqeti yaxud asiqlerin munisi ereb Eserde varliq idrak etika ve estetika meseleleri isiqlandirilir Luget emuran Qarisqalarin dili fars Eserde qarisqalarin elece de quslarin heyvanlarin gozu ile movcudata nezer salinir varliq ve heyat haqqinda muhakimeler yurudulur Sefir e simorg Simurgun sesi fars Eserin birinci hissesinde baslangicdan ikinci hissesinde ise meqsedlerden behs olunur Israqiliye dair eserleri Orijinal adi Azerbaycan dilinde adi Eserin yazildigi dil Qeyd Hikmet el israq Israq felsefesi fars Filosoun Israqiliye dair en muhum eseridir Heyakil en nur Isiq heykelleri ereb fars Eseri ereb dilinde yazmis filosof sonradan fars diline de tercume etmisdir Israqi edebiyyatda Israq felsefesi kitabindan sonra en muhum eser hesab olunur el Elvah el imadiyye Imadeddin lovheleri fars Eser Harput hokmdari Imadeddin Qara Aslan ibn Davudun sifarisi ile yazildigi ucun bele adlandirilmisdir Eser dord lovheden fesilden ibaretdir Pertov name Isiqname fars Eserde varliq telimi idrak nezeriyyesi mufessel arasdirilir peripatetik felsefede muhum yer tutan anlayis ve kateqoriyalar israqilik movqeyinden tehlil edilir el Bariqat el ilahiyye Ilahi berqler ereb en Negemat es semaviyye Semavi negmeler ereb Levami el envar Isiqlarin pariltilari ereb el Kelimat ez zauqiyye va n nukat es sauqiyye au Risalet el ebrac Zovqi kelmeler ve sovqi incelikler yaxud burcler traktati erebMuxtelif movzulu eserleri Orijinal adi Azerbaycan dilinde adi Eserin yazildigi dil Qeyd Mukatebat ila el muluk va l mesayix Meliklere ve seyxlere mektublar ereb et Tenqihat fi usul el fiqh Fiqhin esaslarina dair duzelisler ereb Tuhfet el ehbab Dostlarin tohfesi ereb Tevariq el envar Isiqlarin afetleri ereb es Sirac el vehhac Parlaq ciraq ereb Risalet tefsir el ayet min Kitabillah ve xeber en Resulillah Allahin kitabindan ayelerin tefsiri ve Resulillah haqqinda xeberler traktati ereb el Mebde va l mead Baslangic ve son ereb Risalet el mirac Merac traktati ereb Kitab el munacat Minacat kitabi ereb Varidat va teqdisat el Varidat el Ilahiyye Dile getirmeler ve teqdis etmeler Ilahi dualar ereb Arvad es Suhrevardi Suhreverdi dualari ereb Ediyet muteferriqe Muxtelif dualar ereb ed Du avat es Semsiyye Gunes dualari ereb er Raqim el qudsi Qudsi mektub ereb Kutub fi s simya tensubu ileyhi Sehrkarliga dair Suhreverdi kitabi ereb Divan es Suhreverdi Suhreverdi divani ereb fars Sihabeddin Suhreverdinin qeside ve seirlerinden ibaret divanidir Seirlerinde mehebbet movzusu esas yer tutur IstinadlarZ Memmedov Sihabeddin Yehya Suhreverdi heyati yaradiciligi ve dunyagorusu Baki Elm 2009 seh 157 Zakir Memmedov Sihabeddin Yehya Suhreverdi qisa biblioqrafik melumat Baki 1991Hemcinin baxAzerbaycanda tesevvuf Israqilik