Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mahmud Şəbüstəri, Səəd əd-Din Mahmud ibn Əbdul Kərim ibn Yəhya Şəbustəri Təbrizi - Azərbaycan alimi, filosof, sufizmin ən görkəmli nəzəriyyəçilərindən olmuşdur.
| MAHMUD ŞƏBÜSTƏRİ | |
|---|---|
| Səəd əd-Din Mahmud ibn Əbdul Kərim ibn Yəhya Şəbustəri Təbrizi | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Şəbüstər, Təbriz |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Təbriz |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Səəd əd-Din Mahmud ibn Əbdul Kərim ibn Yəhya Şəbustəri Təbrizi Təbriz yaxınlığındakı Şəbüstər adlanan yerdə 1287-ci ildə ilahiyyatçı ailəsində anadan olmuşdur. Ensiklopedik savada malik olan Mahmud Şəbüstəri ilahiyyat, fəlsəfə, astronomiya, tibb, filologiya və başqa elm sahələrinə dərindən bələd olmuşdur.
Şəbüstəri Misir, Hicaz, Suriya, İraq və başqa ölkələrə səyyahətlər edib, oradakı alimlərlə tanış olmuş və onlarla məktublaşmışdır. Məhəmmədəli Tərbiyətin yazdığına görə, şirvanlı səyyahlardan biri Şəbüstərinin Kirmanda da olduğunu iddia edir. O, Kirmanda evlənmiş və orada uşaq və nəvələri də qalmışdır. Şəbüstərinin nəslindən çıxanlar arasında elm və ədəbiyyat xadimləri də vardı. Onun oğlu şair olmuş və atasının məşhur "" əsərinə şərh yazmışdır.
Şəbustəri qədim yunan fəlsəfəsi, , , xristianlıq, təbii ki, islam dini və onun muxtəlif mistik-fəlsəfi cərəyanları haqda da dərin bilik sahibi idi. O, 1320-ci ildə rəhmətə qovuşmuş və oz vətənində, Şəbustərdəki Gulşən qəbristanlığında müəllimi Bəha əd-Din Yaqub Təbrizinin yanında dəfn olunmuşdur. İndi də onun məzarı ziyarətgahdır. Məqbərəsi təkcə XIX əsrdə üç dəfə bərpa edilib. İlk restavrasiya 1850-1851-ci illərdə Hacı Mirzə Ağası tərəfindən aparılmışdır. Məzarın üzərinə mərmərdən xatirə lövhəsi vurulmuş və onun üzərində bu sözlər həkk edilmişdir:
"Böyük şeyx hicri tarixi ilə 720-ci ildə (1320) 33 yaşında bu cismani dünyadan əbədi dünyaya köçdü".
İkinci dəfə bərpa işlərini 1880-ci ildə Mirzə Hüseyn Xan, üçüncü dəfə isə nisbətən sonralar Həsən Müqəddəm aparmışdır.
Yaradıcılığı
"Azərbaycan fəlsəfəsi tarixinə dair oçerklər"də göstərildiyi kimi, Şəbustəri özündən sonra zəngin bir ədəbi irs qoyub getmişdir.Səadətnamə, (Həqiqətlər xəzinəsi), (Aləmin yaradıcısını dərk etmək üçün şəksiz həqiqətlər), (Həqiqət axtaranların aynası) və bir də dünya şöhrətli (Sirlər gülşəni) poeması kimi əsərlər onun qələminə məxsusdur. Bunlardan başqa yazdığına görə, Şəbüstəri indiyə qədər dünyanın kitab saxlanclarında təsaduf olunmamış adlı başqa bir poemanın da müəllifidir. O, həmçinin ərəb dilindən fars dilinə tərcümə ilə məşğul olmuşdur. Məşhur filosof İmam Qəzalinin (Zəvvarların yolu) adlı əsərini farscaya məhz o çevirmişdir. Şəbüstərinin Xorasan mütəfəkkiri yazışmaları da bəllidir. Bütün bunlarla birlikdə Şəbüstəri yaradıcılığının araşdırıcıları, o cümlədən bu xəzinənin tanınmış bilicisi əsərinin ona məxsus olmadığını iddia edirlər.
Şəbustəri ozunun ilk fəlsəfi əsərlərini nəsrlə yazmışdır. O yalnız ömrünün sonlarında şerə muraciət etmişdir. İlk mənzum əsəri (bundan sonra o, daha bir mənzum əsər yazıb) bütün dünyada şöhrət tapmış "" poemasıdır. Poema 1317-1318-ci ildə yazılıb. Əsərin yazılma tarixi poemanın "Kitabın yazılma tarixçəsi" adlı xüsusi bölmədə təsvir olunub. 1317-ci ilin dekabrında onun yanına o zamanın ən savadlı filosoflarından olan Xorasanlı məktubunu gətirən bir adam gəlir. Məktubda xahiş olunurdu ki, dövrün mütəfəkkirlərini məşğul edən bir sıra fəlsəfi məsələlərə o da öz münasibətini bildirsin. Həmin tarixçə ""ın başlanğıcında təsvir olunur:
Hicri tarixin 700-cü ilindən on yeddi (il) keçirdi.
Şəvval ayında gözlənilmədən
Bir qasid min bir hörmət-ehtiram ilə
Xorasan camaatının yanından bizə gəldi.
Orada bir məşhur və böyük (şəxs) var
Mərifətlərinin çoxluğuna görə nur mənbəyinə bənzəyir
Bütün Xorasan əhli kiçikdən böyüyə qədər
Deyiblər ki, əsrin butun (mütəfəkkirlərindən) yaxşı
Məna haqqında o məktub yazıb
Mənalardan baş çıxaran adama göndərə bilər.
Orada mulahizələrdə bir çox ağırlıqlar var
"İşarət" əhlinin çətinliklərindəndir. Şeir yazaraq
O mənalar aləminin hər bir məsələsi haqda
Qısaca suallar göndərib. Xahişlə cavab gözləyir.
Qasid bu məktubu oxuyan kimi
Bu məsələ barədə söz-söhbət yayıldı.
Hörmətli adamlardan çoxu orada idi.
Hamının nəzərləri dərvişə (yəni, Şəbüstəriyə) dikildi.
Onlardan daha təcrübəli olan birisi
Bu mənalar haqda bizdən yüz dəfə eşitmişdi.
O mənə dedi: cavab ver ki
Dünyamızın adamları feyzyab olsunlar.
Şəbustəri əvvəlcə həmin suallara özünün əvvəlki əsərlərində toxunduğunu bildirməklə cavab yazmaqdan imtina edir. Sonra isə Ş. İsmayılovun yazdığına görə, müəllimi Əmin əd-Din Təbrizinin məsləhətinə qulaq asaraq, Xorasan aliminin suallarına mənzum cavab yazmaq qərarına gəlir. Bir müddətdən sonra ona yenidən müraciət olunur. Yalnız bundan sonra Şəbüstəri şeyx Hüseyninin suallarına cavab verir. Bu cavablar bədahətən verildiyindən qısa və konkretdir:
Mən ona dedim ki, buna ehtiyac yoxdur
Cunki bu haqda (oz) əsərlərimdə dəfələrlə yazmışam.
Söylədi ki, duzdur, ancaq edilən sorğularla bağlı
Səndən arzu etdiyimiz poemanı gözləyirik.
Bu israrlı xahişlərdən sonra mən
Məktuba qısa cavablar yazmağa başladım.
Bu sozlərimi nəcib insanların hüzürunda
Duşunmədən və təkrarlamadan soylədim.
Beləliklə, suallara cavabımı
Bir-bir yazdım.
Qasid məktuba cavablarımı alandan sonra
Minnətdarlıq edə-edə gəldiyi yolla da geri qayıtdı.
sualları 22 beytdən ibarət idi. Şəbüstəri bunlara 49 beytlə cavab yazır. Bunlardan 35 beyti bilavasitə cavablardan, qalanları isə məktubun girişi və nəticəsindən ibarət idi.
Bir müddət sonra Şeyx Huseyni yenidən bir sıra suallar göndərir. Həmin suallar Şəbüstərinin cavab məktubunu oxuyarkən yaranmışdı. Bu dəfə müdrik sənətkar hər iki məktubdakı sualları 15 mövzuya bölüb "" adlı poemasını qələmə alır:
Gələn dəfə əziz ustadım
Mənə dedi: məktuba səylədiyin
Başqa fikirləri də əlavə elə və izah ver,
Elmin gucu ilz bunlara əyanilik bəxş elə.
O vaxt mənim gecəm-gunduzum yox idi ki,
Bu işə həzz və həvəslə girişim
Həmin vəziyyətimi sözlə ifadə eləmək mumkunsuzdur.
Ancaq bilənlər bilir ki, bu nə vəziyyətdir.
Ancaq mən xeyirxahımın sözlərinə əməl etdim
Dinin xahişini rədd etmədim
Ancaq sirlərin daha cox aydınlaşması üçün
Mən oz bəlaqətimə guc verdim
Bunların hamısını bir neçə saatda söylədim.
Könlüm allahdan bu məktuba ad dilərkən
Cavab gəldi ki, bu,-bizim gülşənimizdir.
Bu, Şəbustərinin ilk mənzum əsəri olduğundan o burada fəlsəfi fikirləri mənzum formada ifadə etməkdə çətinlik çəkdiyini də söyləyir. Bu proses onun fikrincə, dəryanı bir qaba yerləşdirmək kimi bir şeydir. 1426-cı ildə "Gülşəni-raz" Azərbaycan şairi Şirazi tərəfindən ana dilimizə-Azərbaycan türkcəsinə cevrilir. 1944-cu ildə isə əsəri Osmanlı türkcəsinə tərcumə edir. XIX əsrdən başlayaraq, poema muxtəlif muəlliflər tərəfindən bir cox Avropa dillərinə cevrilir və dəfələrlə dərc olunur. Əsər yarandığı gündən bütün şərqin sufiləri arasında böyük rəqbətlə qarşılanır. Şəbüstərinin fəlsəfəsinə dair kitabında Şaiq İsmayılov XIV-XVIII əsrlər arasında həmin əsərə fars dilində şərh yazmış 18 müəllifin adını çəkir.Həmin şərhlər arasında Azərbaycan filosofu Şəmsəddin Lahicinin 1472-ci ildə yazdığı "" ("Möcuzələrin acarı") əsəri bizim günlərə qədər öz populyarlıqını itirməmişdir. 1319-1320-ci ildə Şəbustəri özünün ikinci mənzum fəlsəfi əsəri olan "Səadətnamə"ni qələmə alır. Bu, həcmcə əvvəlki poemadan daha iri olub, üç min beytdən ibarət idi. Əsər hər biri fəsil və paraqraflardan ibarət səkkiz hissəyə bölünmüşdü. Şəbüstəri ""də fəlsəfi düşüncələrindən başqa öz həyat və fəaliyyəti, səyahətləri haqda məlumatlar verir, oz muəllimləri və sevimli kitabları haqda söz açır.
Şəbustərinin yaradıcılığı Azərbaycanın orta əsrlər fəlsəfəsi tarixində mühüm yer tutur. Onun əsərləri Avropa və Asiyanın bir çox ölkələrində nəşr olunmuşdur. Sufi fəlsəfəsinin davamçıları onu bu sahədə böyük bir nüfuz sahibi bilir və oz mulahizələrində tez-tez Şəbustəri irsinə istinad edirlər.
Xarici keçidlər
- Azərbaycan Tarixi Portalı :Каджар Чингиз. Выдающиеся сыны древнего и средневекового Азербайджана. — Баку, издательство «Азербайджан» - 370146, Метбуат проспекти, 520-й квартал., издательство "Эргюн", 1995. - 392 с. (rus.)
Mənbə
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mahmud Sebusteri Seed ed Din Mahmud ibn Ebdul Kerim ibn Yehya Sebusteri Tebrizi Azerbaycan alimi filosof sufizmin en gorkemli nezeriyyecilerinden olmusdur MAHMUD SEBUSTERISeed ed Din Mahmud ibn Ebdul Kerim ibn Yehya Sebusteri TebriziDogum tarixi 1287Dogum yeri Sebuster TebrizVefat tarixi 1320Vefat yeri Tebriz Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiSeed ed Din Mahmud ibn Ebdul Kerim ibn Yehya Sebusteri Tebrizi Tebriz yaxinligindaki Sebuster adlanan yerde 1287 ci ilde ilahiyyatci ailesinde anadan olmusdur Ensiklopedik savada malik olan Mahmud Sebusteri ilahiyyat felsefe astronomiya tibb filologiya ve basqa elm sahelerine derinden beled olmusdur Sebusteri Misir Hicaz Suriya Iraq ve basqa olkelere seyyahetler edib oradaki alimlerle tanis olmus ve onlarla mektublasmisdir Mehemmedeli Terbiyetin yazdigina gore sirvanli seyyahlardan biri Sebusterinin Kirmanda da oldugunu iddia edir O Kirmanda evlenmis ve orada usaq ve neveleri de qalmisdir Sebusterinin neslinden cixanlar arasinda elm ve edebiyyat xadimleri de vardi Onun oglu sair olmus ve atasinin meshur eserine serh yazmisdir Sebusteri qedim yunan felsefesi xristianliq tebii ki islam dini ve onun muxtelif mistik felsefi cereyanlari haqda da derin bilik sahibi idi O 1320 ci ilde rehmete qovusmus ve oz veteninde Sebusterdeki Gulsen qebristanliginda muellimi Beha ed Din Yaqub Tebrizinin yaninda defn olunmusdur Indi de onun mezari ziyaretgahdir Meqberesi tekce XIX esrde uc defe berpa edilib Ilk restavrasiya 1850 1851 ci illerde Haci Mirze Agasi terefinden aparilmisdir Mezarin uzerine mermerden xatire lovhesi vurulmus ve onun uzerinde bu sozler hekk edilmisdir Boyuk seyx hicri tarixi ile 720 ci ilde 1320 33 yasinda bu cismani dunyadan ebedi dunyaya kocdu Ikinci defe berpa islerini 1880 ci ilde Mirze Huseyn Xan ucuncu defe ise nisbeten sonralar Hesen Muqeddem aparmisdir Yaradiciligi Azerbaycan felsefesi tarixine dair ocerkler de gosterildiyi kimi Sebusteri ozunden sonra zengin bir edebi irs qoyub getmisdir Seadetname Heqiqetler xezinesi Alemin yaradicisini derk etmek ucun seksiz heqiqetler Heqiqet axtaranlarin aynasi ve bir de dunya sohretli Sirler gulseni poemasi kimi eserler onun qelemine mexsusdur Bunlardan basqa yazdigina gore Sebusteri indiye qeder dunyanin kitab saxlanclarinda tesaduf olunmamis adli basqa bir poemanin da muellifidir O hemcinin ereb dilinden fars diline tercume ile mesgul olmusdur Meshur filosof Imam Qezalinin Zevvarlarin yolu adli eserini farscaya mehz o cevirmisdir Sebusterinin Xorasan mutefekkiri yazismalari da bellidir Butun bunlarla birlikde Sebusteri yaradiciliginin arasdiricilari o cumleden bu xezinenin taninmis bilicisi eserinin ona mexsus olmadigini iddia edirler Sebusteri ozunun ilk felsefi eserlerini nesrle yazmisdir O yalniz omrunun sonlarinda sere muraciet etmisdir Ilk menzum eseri bundan sonra o daha bir menzum eser yazib butun dunyada sohret tapmis poemasidir Poema 1317 1318 ci ilde yazilib Eserin yazilma tarixi poemanin Kitabin yazilma tarixcesi adli xususi bolmede tesvir olunub 1317 ci ilin dekabrinda onun yanina o zamanin en savadli filosoflarindan olan Xorasanli mektubunu getiren bir adam gelir Mektubda xahis olunurdu ki dovrun mutefekkirlerini mesgul eden bir sira felsefi meselelere o da oz munasibetini bildirsin Hemin tarixce in baslangicinda tesvir olunur Hicri tarixin 700 cu ilinden on yeddi il kecirdi Sevval ayinda gozlenilmeden Bir qasid min bir hormet ehtiram ile Xorasan camaatinin yanindan bize geldi Orada bir meshur ve boyuk sexs var Merifetlerinin coxluguna gore nur menbeyine benzeyir Butun Xorasan ehli kicikden boyuye qeder Deyibler ki esrin butun mutefekkirlerinden yaxsi Mena haqqinda o mektub yazib Menalardan bas cixaran adama gondere biler Orada mulahizelerde bir cox agirliqlar var Isaret ehlinin cetinliklerindendir Seir yazaraq O menalar aleminin her bir meselesi haqda Qisaca suallar gonderib Xahisle cavab gozleyir Qasid bu mektubu oxuyan kimi Bu mesele barede soz sohbet yayildi Hormetli adamlardan coxu orada idi Haminin nezerleri dervise yeni Sebusteriye dikildi Onlardan daha tecrubeli olan birisi Bu menalar haqda bizden yuz defe esitmisdi O mene dedi cavab ver ki Dunyamizin adamlari feyzyab olsunlar Sebusteri evvelce hemin suallara ozunun evvelki eserlerinde toxundugunu bildirmekle cavab yazmaqdan imtina edir Sonra ise S Ismayilovun yazdigina gore muellimi Emin ed Din Tebrizinin meslehetine qulaq asaraq Xorasan aliminin suallarina menzum cavab yazmaq qerarina gelir Bir muddetden sonra ona yeniden muraciet olunur Yalniz bundan sonra Sebusteri seyx Huseyninin suallarina cavab verir Bu cavablar bedaheten verildiyinden qisa ve konkretdir Men ona dedim ki buna ehtiyac yoxdur Cunki bu haqda oz eserlerimde defelerle yazmisam Soyledi ki duzdur ancaq edilen sorgularla bagli Senden arzu etdiyimiz poemani gozleyirik Bu israrli xahislerden sonra men Mektuba qisa cavablar yazmaga basladim Bu sozlerimi necib insanlarin huzurunda Dusunmeden ve tekrarlamadan soyledim Belelikle suallara cavabimi Bir bir yazdim Qasid mektuba cavablarimi alandan sonra Minnetdarliq ede ede geldiyi yolla da geri qayitdi suallari 22 beytden ibaret idi Sebusteri bunlara 49 beytle cavab yazir Bunlardan 35 beyti bilavasite cavablardan qalanlari ise mektubun girisi ve neticesinden ibaret idi Bir muddet sonra Seyx Huseyni yeniden bir sira suallar gonderir Hemin suallar Sebusterinin cavab mektubunu oxuyarken yaranmisdi Bu defe mudrik senetkar her iki mektubdaki suallari 15 movzuya bolub adli poemasini qeleme alir Gelen defe eziz ustadim Mene dedi mektuba seylediyin Basqa fikirleri de elave ele ve izah ver Elmin gucu ilz bunlara eyanilik bexs ele O vaxt menim gecem gunduzum yox idi ki Bu ise hezz ve hevesle girisim Hemin veziyyetimi sozle ifade elemek mumkunsuzdur Ancaq bilenler bilir ki bu ne veziyyetdir Ancaq men xeyirxahimin sozlerine emel etdim Dinin xahisini redd etmedim Ancaq sirlerin daha cox aydinlasmasi ucun Men oz belaqetime guc verdim Bunlarin hamisini bir nece saatda soyledim Konlum allahdan bu mektuba ad dilerken Cavab geldi ki bu bizim gulsenimizdir Bu Sebusterinin ilk menzum eseri oldugundan o burada felsefi fikirleri menzum formada ifade etmekde cetinlik cekdiyini de soyleyir Bu proses onun fikrince deryani bir qaba yerlesdirmek kimi bir seydir 1426 ci ilde Gulseni raz Azerbaycan sairi Sirazi terefinden ana dilimize Azerbaycan turkcesine cevrilir 1944 cu ilde ise eseri Osmanli turkcesine tercume edir XIX esrden baslayaraq poema muxtelif muellifler terefinden bir cox Avropa dillerine cevrilir ve defelerle derc olunur Eser yarandigi gunden butun serqin sufileri arasinda boyuk reqbetle qarsilanir Sebusterinin felsefesine dair kitabinda Saiq Ismayilov XIV XVIII esrler arasinda hemin esere fars dilinde serh yazmis 18 muellifin adini cekir Hemin serhler arasinda Azerbaycan filosofu Semseddin Lahicinin 1472 ci ilde yazdigi Mocuzelerin acari eseri bizim gunlere qeder oz populyarliqini itirmemisdir 1319 1320 ci ilde Sebusteri ozunun ikinci menzum felsefi eseri olan Seadetname ni qeleme alir Bu hecmce evvelki poemadan daha iri olub uc min beytden ibaret idi Eser her biri fesil ve paraqraflardan ibaret sekkiz hisseye bolunmusdu Sebusteri de felsefi dusuncelerinden basqa oz heyat ve fealiyyeti seyahetleri haqda melumatlar verir oz muellimleri ve sevimli kitablari haqda soz acir Sebusterinin yaradiciligi Azerbaycanin orta esrler felsefesi tarixinde muhum yer tutur Onun eserleri Avropa ve Asiyanin bir cox olkelerinde nesr olunmusdur Sufi felsefesinin davamcilari onu bu sahede boyuk bir nufuz sahibi bilir ve oz mulahizelerinde tez tez Sebusteri irsine istinad edirler Xarici kecidlerAzerbaycan Tarixi Portali Kadzhar Chingiz Vydayushiesya syny drevnego i srednevekovogo Azerbajdzhana Baku izdatelstvo Azerbajdzhan 370146 Metbuat prospekti 520 j kvartal izdatelstvo Ergyun 1995 392 s rus Menbe