Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şahqulu Xəlifə Zülqədər (ö. 4 iyul 1558, Astrabad, Səfəvi imperiyası) — Səfəvi imperiyasının türk hərbi və ictimai xadimi, I Təhmasibin möhrdarı, eşikağasıbaşı və Qum hakimi. Şah Təhmasibin hakimiyyəti dövründə - 1530-cu illərin əvvəllərindən ölümünə qədər - 1558-ci ilə qədər şahın ən yaxın adamlarından biri olmuş, Möhrdar, eşikağasıbaşı, Qum bəylərbəyisi və çoxsaylı yürüşlərdə ordu komandanı kimi vəzifələrdə xidmət etmişdir.
| Şahqulu Xəlifə Zülqədər | |
|---|---|
Səfəvi şahının möhrdarı | |
| 1533 – 1558 | |
| Əvvəlki | Mahmud bəy Zülqədər |
| 1532 – 1558 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum yeri | Bilinmir |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Hərbi xidmət | |
| Xidmət illəri | 1530-1558 |
| Mənsubiyyəti | Səfəvi ordusu |
| Qoşun növü | Süvari ordu |
| Rəhbərlik edib | Fərqli qızılbaş orduları |
| Döyüşlər | Osmanlı ilə müharibə Özbəklərlə müharibə Əlqas Mirzə üsyanının yatırılması Gürcüstana yürüşlər Osmanlıya hücum |
| Rütbəsi | Ordu komandanı |
Həyatının erkən dönəmi
Şahqulu Xəlidə Zülqədər tayfasının Qavurqalı boyundan idi. Onun adı ilk dəfə 1530-cu ildə bu tayfanın başçılarından biri kimi adı çəkilmişdir. O, Şahın sarayındakı mühafizəçilər qvardiyasında xidmət etmiş və şaha yaxın olan ən yuxarı eşalonda təmsil edilmişdir. "Tarix-i Qızılbaşan" əsərinin anonim müəllifinin bildirdiyinə görə, o, eşikağasıbaşı vəzifəsinə 1531-ci ildə Dilişeyxinin qətlindəki roluna görə bu vəzifəyə təyinat almışdır. Bu zaman möhrdar Kaba Xəlifə Təkəli idi. O, Təkəli tayfasının üsyanında iştirakına görə edam edildikdən sonra bu vəzifəyə Mahmud bəy Zülqədər təyin edildi. 1533-cü ildə onun da ölümündən sonra bu vəzifə də Şahqulu Xəlifə Zülqədərə həvalə edildi. O, bu vəzifəni 26 ildən çox, yəni ölümünə qədər idarə etdi.
Fəaliyyəti
Möhrdar təyin edilməmişdən əvvəl Şah Təhmasibin qardaşı Sam Mirzə ilə onun lələsi Ağzıvar xanın xəyanət etmə şübhəsi meydana çıxır. Lakin 1536-cı ildə onlar öz siyasi hədəflərinə çata bilməyib, ordularını tərxis etməyə məcbur olurlar. Bu zaman Təhmasib öz möhrdarı və eşiağasıbaşısı Şahqulu Xəlifəni Tabas qalasına göndərərək Sam Mirzə ilə Ağzıvar xanı təslim olmağa razı salmağı tapşırır. O, şahzadəyə təminat verir ki, şah onu edam etdirməyəcək və onları razı salaraq saraya aparır. Şah Təhmasib öz sözünü tutur və şahzadəyə toxunmur, lakin onun yaxın tərəfdarları edam edilir. Şahzadənin özü isə ev həbsinə salınır və 30 qorçuya onun gündəlik fəaliyyətinə nəzarət etmək tapşırılır. Şah Təhmasibin Şahqulu Xəlifəyə olan etibarı Sultan Süleymanın yürüşü zamanı bir dah aözünü təstiqlədi. Beləki Xorasanda yürüşdə olarkən şaha Osmanlı ordusunun özünün əsas qüvvələri ilə Səfəvi torpaqlarına axil olduğu xəbəri çatdı. Belə görünürdü ki, 1514-cü ildəki Çaldıran döyüşündəki fəlakət yenidən təkrarlana bilər və şahın ailəsi Osmanlı ordusunun əlinə keçə bilər. Lakin şah atasının səhvini təkrarlamaq istəmirdi və buna görə də, Şahqulu Xəlifəyə bu mühüm vəzifəni həvalə edərək şah ailəsini Qumdan İsfahana aparmağı əmr etdi.
Şahın əsas möhrünün gözətçisi olmaq ona Sevindik bəy Əfşar kimi dövlətdə böyük nüfuza və söz sahibinə çevirmişdi. O, "rükn-əl dövlə" və "dövlətin sütunları"ndan biri hesab edilirdi. Venesiya səfiri Mişel Membre Səfəvi imperiyasına səfəri zamanı Şahqulu Xəlifə ilə birlikdə yaşamışdır. O, öz hesablarında yazır ki, o, şahın möhürünü öz sinəsində, qızıl zəncirli formada və çoxlu daş-qaşla bəzədilmiş şəkildə saxlayırdı. Şah Təhmasibin möhürü mərkəzi inzibati funksiya yerinə yetirməkdən əlavə, onu qoruyan şəxsə nüfuz, güc və status qazandırmaqda idi. Mahiyyət etibarı ilə bu, şahın ona olan inamını təcəssüm etdirirdi və o, bunu sarayda qürurla və meydan oxuyaraq geyinirdi. Ola bilsin ki, Təhmasib Şahqulu Xəlifəni öz şahzadələrindən biri ilə evləndirməyi düşünürdü.
Morton iddia edir ki, Şahqulunun sahib olduğu Xəlifə titulu ola bilsin ki, ona başqa səlahiyyətlər də vermiş olsun. Beləki bu titul erkən Səfəvi dövləti tarixində Səfəvi ailəsi ilə onun Şərqi Anadolu və digər vilayətlərdəki ruhani ardıcıllarının əlaqələrini təmin etmək və onu gdaha da gücləndirmək üçün çalışan insanlara verilirdi. Bu məlumatı venesiyalı səfir Membre de təstiqləmişdir. Qeyd edək ki, Membre həmçinin Şahqulu Xəlifə ilə şəxsən də tanış olma imkanına sahib olmuşdur. O, öz hesabatlarında iki hadisə barədə məlum at vermişdir. Beləki bu hadisələrdən birində Adanadan olan bir qızılbaş, digərində isə Xorasandan olan bir qızılbaş Şahqulu Xəlifəyə müraciət edərək onlara şahın şəxsi əşyalarından verilməsini xahiş etmişdir. Bu əşyalar aparılaraq qədim türk adətlərindəki kimi tumar kimi istəfadə edilirdi. Şahqulu Xəlifə şahın yaxın adamı, ölkənin ən güclü şəxslərindən biri kimi öz şahının səxavətini sübut etmək üçün daim xeyriyyə işlərində də iştirak etməli idi. Onun belə addımlarından biri haqqında məlumat qorunub saxlanmışdır. Beləki, Şahqulu Xəlifə Reydə yerləşən İmam Əbdüləzim vəfqinə böyük miqdarda yardım etməsinin sənədi günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Qum vilayətini tiyul kimi saxladığı üçün bu cür ianələr onun üçün ciddi çətinli k yaratmamalı idi. Bu, xüsusilə şərəfli bir mövqe idi, çünki Qum şəhəri təkcə şiələrin mənəvi təhsil mərkəzi deyil, həm də orada yerləşən Həzrəti Məsumun türbəsi sayəsində mühüm ziyarət yeri olub, xeyli gəlir gətirirdi. Bu dövrdə Səfəvi şahları türk ənənəsinə uyğun olaraq daim köç halında idilər və buna görə də, Şahqulu daim Səfəvilərin köçəri sarayında olmasına görə səlahiyyətlərini ruhani Asif Cah Mirzə Ataullaha həvalə etdi. Təxminən 1553-cü ildə o, öz torpaq sahələrinə Fars vilayətinin ən şərq bölgəsini - Darab əyalətini əlavə edə bildi.
Dəstur əl-Muluk rəhbərliyinə verilən göstərişə əsasən, mehrdar da Şahqulu kimi “əmir və valilərin bütün tiyul-adlarına, vəzirlər, qələntərlər, mustufilər və yerli vergi yığanların təyinat sənədlərinə möhür vurmalı idi. Bu sənədlər sırasına müxtəlif növ vergilərdən azad olmaq hüququ verəb sənədlər də (soyurqal, muafi, müsəlləm və iqta-yi təmlik) daxil idi. Erkən Səfəvilər dövlətinin bir çox vəzirləri kimi, Şahqulunun da vəzifəsi bürokratik və hərbi funksiyaları birləşdirdi. Şah Təhmasibin salnaməçilərinin nöqteyi-nəzərindən o, aparıcı saray bürokratından daha çox general idi. Hətta daha sonrakı salnamələrdən birində Şahqulu Xəlifə "sərdar-i ləşkər" (ordu komandanı) adlandırılır. Osmanlılarla müharibələrdə (1533-1554) Sevindik bəylə birlikdə görkəmli qızılbaş sərkərdəsi kimi ön cəbhədə olması və bir sıra yerli üsyanların yatırılmasındakı rolu onun nə üçün ilk növbədə hərbi lider kimi qəbul edildiyindən xəbər verir. 1539-cu ildə Təhmasib onu Əmirə Qubadı əzmək üçün böyük bir dəstənin başında Astaraya göndərdi. Bundan əlavə, 1551-1558-ci illər arasında Şahqulu çoxsaylı yürüşlərdə iştirak etdi: 1551-ci ildə Məsum bəy Səfəvi və Əli Sultan Təkəli ilə birlikdə kürdlərin yaşadığı Tarqur və Marqur bölgələrində; bir il sonra isə Sığnaq qalasının mühasirəsinə komandanlıq etdi. Bu zaman Sevindik bəy Əfşar və Bədr xan Ustaclı Kiş qalasına basqın etmişlərdi. Bu yürüş nəticəsində Şəki Səfəvi dövlətinə birləşdirildi və Şəki hakimi Dərviş Məhəmməd xan öldürüldü. 1554-cü ildə Sultan Süleymanın dövründə Osmanlılar Səfəvi ərazisinə sonuncu dəfə hücum etdikdə, Şahqulu Məsumbəy Səfəvi və Şahzadə İsmayılla birlikdə Osmanlı ərazilərinə basqınlar və əks-hücumlar təşkil etmək əmri aldı və bu, böyük uğur qazandı. Sonrakı danışıqlarda Amasyada əlverişli şərtlərin yaranmasına səbəb oldu. Bir neçə il sonra o, Səfəvi qoşunlarına Gürcüstana qarşı yürüşdə rəhbərlik etdi.
Şahqulu Xəlifə həmçinin üsyankar Əlqas Mirzəyə qarşı da döyüşmüşdür. Əlqas Mirzə Şah Təhmasibin qardaşı olmaqla birlikdə, Şirvan hakimi idi. O, 1546-cı ildə üsyana başladı və şah onu bu fikrindən daşındırmaq üçün Şahqulu Xəlifə ilə Sevindik bəy Əfşarı göndərdi. Bu iki şəxsin rəhbərliyi altında gələn nümayəndələrin əsas tapşırığı Əlqas Mirzəni üsyan fikrindən daşındırmaqla birlikdə, onu Şah Təhmasibə tabe olacağına dair Qurana and içdirmək idi. Nümayəndəlik buna nail olaraq şah ordularının yanına geri döndü. Lakin bir il keçməmiş Əlqas Mirzə yenidən üsyana qalxdı. Onun üsyançı ordusunun qarşısına Şahqulu Xəlifənin komandanlığındakı dəstələr çıxdı. Bir neşə toqquşma baş verdi və heç birindi üsyançılar qalib gələ bilmədilər. Güman edilir ki, bu toqquşmalardan əvvəl Əlqas Mirzə Təhmasibin onun üsyanını yatıra bilməyəcəyini düşünürdü. Şah Təhmasibdən iki yaş kiçik olan Əlqas Mirzə taxta namizədlikdə şahın ikinci böyük oğlu İsmayıl Mirzədən sonra gəlirdi. Lakin onun dəstələri bir neçə toqquşmadan sonra Şahqulu Xəlifənin komandanlığındakı qızılbaşlar tərəfindən darmadağın edildilər. Şahın yanına aparılacağı halda edam ediləcəyini bilən Əlqas Mirzə Krıma, oradan da İstanbula qaçdı və Osmanlı sarayına sığınıb onların yürüşlərində iştirak etdi.
Osmanlı imperiyasına sığındıqdan sonra Əlqas Mirzə, bir digər Səfəvi imperiyasına xəyanət etmiş şəxs olan Üləmə bəy Təkəli ilə birlikdə bir neçə dəfə hücuma keçdilər. Bu zaman Üləmə bəy Osmanlı hökmdarı Sultan Süleyman tərəfindən qısa müddətlik Ərzurumun hakimi təyin edilmişdi. Bu hücumların heç birisində uğur qazanılmadı və əsas hədəf olan Şah Təhmasibi devirmək istəyinə nail olmaq mümkün olmadı. Bu yürüşlərdə Əlqas Mirzənin əsas məqsədi özünü irsi taxtı ("sarir-i mavrusi") hesab etdiyi Səfəvi taxtına sahiblənmək idi. 1548-ci ildə Əlqas Mirzəyə təhkim edilmiş Osmanlı ordusu Həmədan, Qum, Kaşan və İsfahana hücum etdi, lakin böyük hərbi qüvvəyə baxmayaraq, yalnız bir neçə kiçik uğur qazana bildi. Sultan tərəfindən tərk edildikdən və qızılbaşlar tərəfindən anbaan təqib edildikdən sonra nəhayət Əlqas Mirzə 1549-cu ilin 1 oktyabrında Mərvanda təslim oldu. Şahqulu Xəlifə Bəhram Mirzə və Şiraz hakimi İbrahim xan ilə birlikdə onu özləri ilə birlikdə şah sarayına apardılar.
Şahın özündən yaşca kiçik olan sevimli bacısı Mehinbanu 1549-cu ildə Məşhədə müqəddəs ziyarətə gedərkən onu müşayət və təhlükəsizliyini təmin etmək tapşırığı Şahqulu Xəlifəyə tapşırılmışdı. Bu, onun şahın gözündə nə qədər imtiyazlı və güvənilir yerə sahib olduğunun sübutu hesab edilir. Həmçinin, Şahqulu Xəlifə Səfəvi sülaləsinin hakimiyyəti boyunca şahın möhürdarı kimi mühüm vəzifəyə ən uzun müddət nəzarət etmiş şəxsdir. Ölümündən bir az əvvəl Təhmasib ona mehrdar vəzifəsinin sonsuza qədər ailəsinin əlində qalacağına söz vermişdi - bu jest Səfəvilər nəslindən olan Şahqula iyirmi altı illik sədaqətli xidmətə görə dərin minnətdarlıq hissindən xəbər verir.
Ölümü
Şahqulu Xəlifə 1558-ci ildə növbəti dəfə Xorasana basqın etmiş özbəklərlə döyüşmək üçün hərbi səfərdə ikən mədə ağrılarından şikayət edib xəstələnmiş və elə iyul ayının 4-də də vəfat etmişdir. Yayın istisi səbəbindən yoldaşları onun cəsədini uzaq məsafəyə daşıya bilməyiblər. Buna görə də onun nəşi Məşhəd şəhərinə gətirilmiş və burada da dəfn edilmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- A.H. Morton (tərcüməçi) Mission to the Lord Sophy of Persia, (1539—1542) / Michele Membré. Mission to the Lord Sophy of Persia, (1539—1542) / Michele Membré. səh. 78.
- Khafipour, 2013. səh. 154
- Khafipour, 2013. səh. 158
- Khafipour, 2013. səh. 159
- Khafipour, 2013. səh. 161
- Khafipour, 2013. səh. 155
- Khafipour, 2013. səh. 156
- Khafipour, 2013. səh. 157
- Khafipour, 2013. səh. 162
Mənbə
- Hani Khafipour. The Foundations of Safavid State: fealty, patronage, and ideals of authority (1501-1576). Chicago: The University of Chicago. 2013. 254.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sahqulu Xelife Zulqeder o 4 iyul 1558 Astrabad Sefevi imperiyasi Sefevi imperiyasinin turk herbi ve ictimai xadimi I Tehmasibin mohrdari esikagasibasi ve Qum hakimi Sah Tehmasibin hakimiyyeti dovrunde 1530 cu illerin evvellerinden olumune qeder 1558 ci ile qeder sahin en yaxin adamlarindan biri olmus Mohrdar esikagasibasi Qum beylerbeyisi ve coxsayli yuruslerde ordu komandani kimi vezifelerde xidmet etmisdir Sahqulu Xelife ZulqederSefevi imperiyasinin EsikagasibasiSefevi sahinin mohrdari1533 1558EvvelkiMahmud bey ZulqederQum beylerbeyi1532 1558Sexsi melumatlarDogum yeri BilinmirFealiyyeti siyasetciHerbi xidmetXidmet illeri 1530 1558Mensubiyyeti Sefevi ordusuQosun novu Suvari orduRehberlik edib Ferqli qizilbas ordulariDoyusler Osmanli ile muharibe Ozbeklerle muharibe Elqas Mirze usyaninin yatirilmasi Gurcustana yurusler Osmanliya hucumRutbesi Ordu komandaniHeyatinin erken donemiSahqulu Xelide Zulqeder tayfasinin Qavurqali boyundan idi Onun adi ilk defe 1530 cu ilde bu tayfanin bascilarindan biri kimi adi cekilmisdir O Sahin sarayindaki muhafizeciler qvardiyasinda xidmet etmis ve saha yaxin olan en yuxari esalonda temsil edilmisdir Tarix i Qizilbasan eserinin anonim muellifinin bildirdiyine gore o esikagasibasi vezifesine 1531 ci ilde Diliseyxinin qetlindeki roluna gore bu vezifeye teyinat almisdir Bu zaman mohrdar Kaba Xelife Tekeli idi O Tekeli tayfasinin usyaninda istirakina gore edam edildikden sonra bu vezifeye Mahmud bey Zulqeder teyin edildi 1533 cu ilde onun da olumunden sonra bu vezife de Sahqulu Xelife Zulqedere hevale edildi O bu vezifeni 26 ilden cox yeni olumune qeder idare etdi FealiyyetiMohrdar teyin edilmemisden evvel Sah Tehmasibin qardasi Sam Mirze ile onun lelesi Agzivar xanin xeyanet etme subhesi meydana cixir Lakin 1536 ci ilde onlar oz siyasi hedeflerine cata bilmeyib ordularini terxis etmeye mecbur olurlar Bu zaman Tehmasib oz mohrdari ve esiagasibasisi Sahqulu Xelifeni Tabas qalasina gondererek Sam Mirze ile Agzivar xani teslim olmaga razi salmagi tapsirir O sahzadeye teminat verir ki sah onu edam etdirmeyecek ve onlari razi salaraq saraya aparir Sah Tehmasib oz sozunu tutur ve sahzadeye toxunmur lakin onun yaxin terefdarlari edam edilir Sahzadenin ozu ise ev hebsine salinir ve 30 qorcuya onun gundelik fealiyyetine nezaret etmek tapsirilir Sah Tehmasibin Sahqulu Xelifeye olan etibari Sultan Suleymanin yurusu zamani bir dah aozunu testiqledi Beleki Xorasanda yurusde olarken saha Osmanli ordusunun ozunun esas quvveleri ile Sefevi torpaqlarina axil oldugu xeberi catdi Bele gorunurdu ki 1514 cu ildeki Caldiran doyusundeki felaket yeniden tekrarlana biler ve sahin ailesi Osmanli ordusunun eline kece biler Lakin sah atasinin sehvini tekrarlamaq istemirdi ve buna gore de Sahqulu Xelifeye bu muhum vezifeni hevale ederek sah ailesini Qumdan Isfahana aparmagi emr etdi Sahin esas mohrunun gozetcisi olmaq ona Sevindik bey Efsar kimi dovletde boyuk nufuza ve soz sahibine cevirmisdi O rukn el dovle ve dovletin sutunlari ndan biri hesab edilirdi Venesiya sefiri Misel Membre Sefevi imperiyasina seferi zamani Sahqulu Xelife ile birlikde yasamisdir O oz hesablarinda yazir ki o sahin mohurunu oz sinesinde qizil zencirli formada ve coxlu das qasla bezedilmis sekilde saxlayirdi Sah Tehmasibin mohuru merkezi inzibati funksiya yerine yetirmekden elave onu qoruyan sexse nufuz guc ve status qazandirmaqda idi Mahiyyet etibari ile bu sahin ona olan inamini tecessum etdirirdi ve o bunu sarayda qururla ve meydan oxuyaraq geyinirdi Ola bilsin ki Tehmasib Sahqulu Xelifeni oz sahzadelerinden biri ile evlendirmeyi dusunurdu Morton iddia edir ki Sahqulunun sahib oldugu Xelife titulu ola bilsin ki ona basqa selahiyyetler de vermis olsun Beleki bu titul erken Sefevi dovleti tarixinde Sefevi ailesi ile onun Serqi Anadolu ve diger vilayetlerdeki ruhani ardicillarinin elaqelerini temin etmek ve onu gdaha da guclendirmek ucun calisan insanlara verilirdi Bu melumati venesiyali sefir Membre de testiqlemisdir Qeyd edek ki Membre hemcinin Sahqulu Xelife ile sexsen de tanis olma imkanina sahib olmusdur O oz hesabatlarinda iki hadise barede melum at vermisdir Beleki bu hadiselerden birinde Adanadan olan bir qizilbas digerinde ise Xorasandan olan bir qizilbas Sahqulu Xelifeye muraciet ederek onlara sahin sexsi esyalarindan verilmesini xahis etmisdir Bu esyalar aparilaraq qedim turk adetlerindeki kimi tumar kimi istefade edilirdi Sahqulu Xelife sahin yaxin adami olkenin en guclu sexslerinden biri kimi oz sahinin sexavetini subut etmek ucun daim xeyriyye islerinde de istirak etmeli idi Onun bele addimlarindan biri haqqinda melumat qorunub saxlanmisdir Beleki Sahqulu Xelife Reyde yerlesen Imam Ebdulezim vefqine boyuk miqdarda yardim etmesinin senedi gunumuze qeder gelib catmisdir Qum vilayetini tiyul kimi saxladigi ucun bu cur ianeler onun ucun ciddi cetinli k yaratmamali idi Bu xususile serefli bir movqe idi cunki Qum seheri tekce sielerin menevi tehsil merkezi deyil hem de orada yerlesen Hezreti Mesumun turbesi sayesinde muhum ziyaret yeri olub xeyli gelir getirirdi Bu dovrde Sefevi sahlari turk enenesine uygun olaraq daim koc halinda idiler ve buna gore de Sahqulu daim Sefevilerin koceri sarayinda olmasina gore selahiyyetlerini ruhani Asif Cah Mirze Ataullaha hevale etdi Texminen 1553 cu ilde o oz torpaq sahelerine Fars vilayetinin en serq bolgesini Darab eyaletini elave ede bildi Destur el Muluk rehberliyine verilen gosterise esasen mehrdar da Sahqulu kimi emir ve valilerin butun tiyul adlarina vezirler qelenterler mustufiler ve yerli vergi yiganlarin teyinat senedlerine mohur vurmali idi Bu senedler sirasina muxtelif nov vergilerden azad olmaq huququ vereb senedler de soyurqal muafi musellem ve iqta yi temlik daxil idi Erken Sefeviler dovletinin bir cox vezirleri kimi Sahqulunun da vezifesi burokratik ve herbi funksiyalari birlesdirdi Sah Tehmasibin salnamecilerinin noqteyi nezerinden o aparici saray burokratindan daha cox general idi Hetta daha sonraki salnamelerden birinde Sahqulu Xelife serdar i lesker ordu komandani adlandirilir Osmanlilarla muharibelerde 1533 1554 Sevindik beyle birlikde gorkemli qizilbas serkerdesi kimi on cebhede olmasi ve bir sira yerli usyanlarin yatirilmasindaki rolu onun ne ucun ilk novbede herbi lider kimi qebul edildiyinden xeber verir 1539 cu ilde Tehmasib onu Emire Qubadi ezmek ucun boyuk bir destenin basinda Astaraya gonderdi Bundan elave 1551 1558 ci iller arasinda Sahqulu coxsayli yuruslerde istirak etdi 1551 ci ilde Mesum bey Sefevi ve Eli Sultan Tekeli ile birlikde kurdlerin yasadigi Tarqur ve Marqur bolgelerinde bir il sonra ise Signaq qalasinin muhasiresine komandanliq etdi Bu zaman Sevindik bey Efsar ve Bedr xan Ustacli Kis qalasina basqin etmislerdi Bu yurus neticesinde Seki Sefevi dovletine birlesdirildi ve Seki hakimi Dervis Mehemmed xan olduruldu 1554 cu ilde Sultan Suleymanin dovrunde Osmanlilar Sefevi erazisine sonuncu defe hucum etdikde Sahqulu Mesumbey Sefevi ve Sahzade Ismayilla birlikde Osmanli erazilerine basqinlar ve eks hucumlar teskil etmek emri aldi ve bu boyuk ugur qazandi Sonraki danisiqlarda Amasyada elverisli sertlerin yaranmasina sebeb oldu Bir nece il sonra o Sefevi qosunlarina Gurcustana qarsi yurusde rehberlik etdi Sahqulu Xelife hemcinin usyankar Elqas Mirzeye qarsi da doyusmusdur Elqas Mirze Sah Tehmasibin qardasi olmaqla birlikde Sirvan hakimi idi O 1546 ci ilde usyana basladi ve sah onu bu fikrinden dasindirmaq ucun Sahqulu Xelife ile Sevindik bey Efsari gonderdi Bu iki sexsin rehberliyi altinda gelen numayendelerin esas tapsirigi Elqas Mirzeni usyan fikrinden dasindirmaqla birlikde onu Sah Tehmasibe tabe olacagina dair Qurana and icdirmek idi Numayendelik buna nail olaraq sah ordularinin yanina geri dondu Lakin bir il kecmemis Elqas Mirze yeniden usyana qalxdi Onun usyanci ordusunun qarsisina Sahqulu Xelifenin komandanligindaki desteler cixdi Bir nese toqqusma bas verdi ve hec birindi usyancilar qalib gele bilmediler Guman edilir ki bu toqqusmalardan evvel Elqas Mirze Tehmasibin onun usyanini yatira bilmeyeceyini dusunurdu Sah Tehmasibden iki yas kicik olan Elqas Mirze taxta namizedlikde sahin ikinci boyuk oglu Ismayil Mirzeden sonra gelirdi Lakin onun desteleri bir nece toqqusmadan sonra Sahqulu Xelifenin komandanligindaki qizilbaslar terefinden darmadagin edildiler Sahin yanina aparilacagi halda edam edileceyini bilen Elqas Mirze Krima oradan da Istanbula qacdi ve Osmanli sarayina siginib onlarin yuruslerinde istirak etdi Osmanli imperiyasina sigindiqdan sonra Elqas Mirze bir diger Sefevi imperiyasina xeyanet etmis sexs olan Uleme bey Tekeli ile birlikde bir nece defe hucuma kecdiler Bu zaman Uleme bey Osmanli hokmdari Sultan Suleyman terefinden qisa muddetlik Erzurumun hakimi teyin edilmisdi Bu hucumlarin hec birisinde ugur qazanilmadi ve esas hedef olan Sah Tehmasibi devirmek isteyine nail olmaq mumkun olmadi Bu yuruslerde Elqas Mirzenin esas meqsedi ozunu irsi taxti sarir i mavrusi hesab etdiyi Sefevi taxtina sahiblenmek idi 1548 ci ilde Elqas Mirzeye tehkim edilmis Osmanli ordusu Hemedan Qum Kasan ve Isfahana hucum etdi lakin boyuk herbi quvveye baxmayaraq yalniz bir nece kicik ugur qazana bildi Sultan terefinden terk edildikden ve qizilbaslar terefinden anbaan teqib edildikden sonra nehayet Elqas Mirze 1549 cu ilin 1 oktyabrinda Mervanda teslim oldu Sahqulu Xelife Behram Mirze ve Siraz hakimi Ibrahim xan ile birlikde onu ozleri ile birlikde sah sarayina apardilar Sahin ozunden yasca kicik olan sevimli bacisi Mehinbanu 1549 cu ilde Meshede muqeddes ziyarete gederken onu musayet ve tehlukesizliyini temin etmek tapsirigi Sahqulu Xelifeye tapsirilmisdi Bu onun sahin gozunde ne qeder imtiyazli ve guvenilir yere sahib oldugunun subutu hesab edilir Hemcinin Sahqulu Xelife Sefevi sulalesinin hakimiyyeti boyunca sahin mohurdari kimi muhum vezifeye en uzun muddet nezaret etmis sexsdir Olumunden bir az evvel Tehmasib ona mehrdar vezifesinin sonsuza qeder ailesinin elinde qalacagina soz vermisdi bu jest Sefeviler neslinden olan Sahqula iyirmi alti illik sedaqetli xidmete gore derin minnetdarliq hissinden xeber verir OlumuSahqulu Xelife 1558 ci ilde novbeti defe Xorasana basqin etmis ozbeklerle doyusmek ucun herbi seferde iken mede agrilarindan sikayet edib xestelenmis ve ele iyul ayinin 4 de de vefat etmisdir Yayin istisi sebebinden yoldaslari onun cesedini uzaq mesafeye dasiya bilmeyibler Buna gore de onun nesi Meshed seherine getirilmis ve burada da defn edilmisdir Hemcinin baxQizilbaslarIstinadlarA H Morton tercumeci Mission to the Lord Sophy of Persia 1539 1542 Michele Membre Mission to the Lord Sophy of Persia 1539 1542 Michele Membre seh 78 Khafipour 2013 seh 154 Khafipour 2013 seh 158 Khafipour 2013 seh 159 Khafipour 2013 seh 161 Khafipour 2013 seh 155 Khafipour 2013 seh 156 Khafipour 2013 seh 157 Khafipour 2013 seh 162MenbeHani Khafipour The Foundations of Safavid State fealty patronage and ideals of authority 1501 1576 Chicago The University of Chicago 2013 254