Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
6–7 sentyabr hadisələri (türk. 6-7 Eylül Olayları), Sentyabr hadisələri (yun. Σεπτεμβριανά) və ya İstanbul talanı — 1955-ci il sentyabrın 6–7-də İstanbulda yaşayan Türkiyə yunanlarına qarşı təşkil edilmiş kütləvi hücumdur. Gladio-nun Səfərbərlik Təftiş Şurasının Türkiyə qolu, eləcə də Kontrgerilla və bugünkü Milli Kəşfiyyat Təşkilatının sələfi olan Milli Təhlükəsizlik Xidməti tərəfindən planlaşdırıldığı və dəstəkləndiyi iddia edildi.. Bir gün əvvəl Türkiyə mətbuatında çıxan Türkiyənin qurucusu Mustafa Kamal Atatürkün Yunanıstanın Saloniki şəhərində doğulduğu evin bombalandığı iddiası ilə bağlı yalan xəbərlər hadisələrə səbəb olub. Daha sonra ələ keçirilən Türkiyə konsulluğu rəsmisi, bombanı hadisələri qızışdırmaq üçün hazırladıqlarını etiraf etsə də, Türkiyə mətbuatı buna göz yumaraq bombanın yunanlar tərəfindən atıldığını iddia etdi.
| 6–7 sentyabr hadisələri | |
|---|---|
| Əsas münaqişə: Türklərin yunan mülklərini talan etməsi | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Yeri | İstanbul, Türkiyə |
| Hücumun hədəfi | İstanbul yunanlarının şəxsi mülkləri, pravoslav kilsələri və qəbiristanlıqları |
| Tarix |
|
| Ölü sayı | Dəqiq sayı bilinməsə də, sayının 13-30 və ya daha çox olduğu təxmin edilir. |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Hadisələr
1955-ci ildən başlayaraq Demokrat Partiyası hökuməti getdikcə çətinləşən iqtisadi vəziyyətlə üzləşdi və xüsusilə yüksək inflyasiya səbəbindən həyat səviyyəsi aşağı düşən təbəqənin etibarını itirdi. Şübhəli üsullarla müxalifəti susdurmaq cəhdləri mətbuatın, ziyalıların, tələbələrin də Demokrat Partiyasından uzaqlaşmasına səbəb oldu. Məsələn, Almaniya Xarici İşlər Nazirliyinin bir hesabatında, hadisələrdən 15 gün əvvəl müxalifəti nəzarətdə saxlamaq üçün 7 sentyabr 1955-ci ildə İstanbul, Ankara və İzmirdə hərbi vəziyyət elan edilməsinə qərar verildiyi bildirilir. 1956-cı ildə müxalifəti basqı altında saxlamaq üçün "Mətbuat və toplantılar haqqında" qanuna qoyulan məhdudiyyətlər də 6–7 sentyabr hadisələrini əsaslandırıldı.Menderes hökumətinin azlıqlara qarşı başlanğıcdakı liberal siyasəti getdikcə çətinləşən iqtisadi şəraitlə dəyişdi və münasibətlər gərginləşdi.
Kipr türklərinə qarşı təzyiqlər 1955-ci ildə Türkiyə ictimaiyyətinin gündəmində birinci yer tuturdu. O dövrdə Türkiyənin ən çox satılan qəzeti olan "Hürriyyət"in manşetində İstanbulda yaşayan yunan azlıqların öz aralarında ianə toplayaraq kiprli yunanların Enozis dəstələrinə göndərdiyi yazılmışdı. Xarici işlər rəsmiləri Londonda Kipr danışıqlarını davam etdirərkən, Atatürkün Salonikidəki evində bomba partlaması xəbəri ilk dəfə 6 sentyabr 1955-ci ildə saat 13:00 xəbərlərində radio ilə yayımlandı. (Atatürkün evinə bomba atdığı iddia edilən Saloniki Universitetinin Siyasi Elmlər fakültəsinin tələbəsi Oktay Engin daha sonra qiyabi mühakimə olundu. Oktay Engin 22 fevral 1992-ci il və 18 sentyabr 1993-cü il tarixləri arasında Nevşehir valisi təyin edildi.)
Bunun üzərinə Mithat Perinə məxsus və Gökşin Sipahioğlunun baş redaktoru olduğu Demokratik Partiya tərəfdarı "İstanbul Ekspres" qəzeti ümumi tirajı 20.000 civarında olsa da, sentyabrın 6-da "Babamızın evi bombalandı" başlığı ilə ikinci sayını 290.000 nüsxə ilə çap etdi. O dövrdə yaradılan Kipr Türk Dərnəyinin üzvləri tərəfindən İstanbulun hər yerində satılmağa başlandı və ictimaiyyəti təşviqat üçün istifadə edildi.
Həmin sayda Kipr Türk Dərnəyinin baş katibi Kamil Önal, "Müqəddəslərə toxunanlara bunu baha ödətəcəyik və bunu açıq şəkildə söyləməkdə heç bir eybi görmürük" söyləyirdi. Kipr Türk Cəmiyyətinin təşəbbüsü və digər gənclər təşkilatlarının, peşə birliklərinin, Demokratik Partiya təşkilatının və bəzi rəsmi və qeyri-rəsmi qurumların təklif və təşviqi ilə, yerli izdiham və şəhərə kənardan gətirilən kütlələr tərəfindən sentyabrın 6-da axşam saatlarında Cümhuriyyət tarixində misli görünməmiş bir talan və dağıntı aktı həyata keçirilmişdir.
İlk hücum saat 19:00 radələrində Şişlidəki Haylayf Şirniyyat dükanına edilir. Daha sonra artan kütlə Qumqapı, Samatiya, Yeddiqüllə və Bəyoğluna doğru hərəkət edərək qeyri-müsəlmanların birlikdə yaşadığı bir çox məhəllələrdə öncə yunanların, daha sonra ermənilərin, yəhudilərin və hətta səhvən bəzi türklərin dükanlarına hücum edərək talan etməyə başladı. İstanbulda yunan azlığın evlərinə, iş yerlərinə və ibadət yerlərinə qarşı edilən bu hücumlarda polis passiv mövqe nümayiş etdirdi. Yunan vətəndaşlarının ünvanlarını öncədən bilən iyirmi-otuz nəfərdən ibarət mütəşəkkil dəstələr şəhər daxilində şəxsi minik avtomobilləri, taksi və yük maşınları, həmçinin avtobus və bərə kimi nəqliyyat vasitələri ilə daşınırdı. Sentyabrın 7-si səhərə qədər davam edən hücumlarda kilsə və sinaqoqlar da daxil olmaqla 5 mindən çox mülk dağıdılır, milyonlarla dollar dəyərində mallar küçələrə səpələnib və talan edilir.
Talan İstanbulun hər yerində eyni üsulla edilirdi. Mağazalara hücum edənlər əvvəlcə daş ataraq vitrinləri sındırır, qaynaq aparatı və məftil kəsicilərin köməyi ilə dəmir barmaqlıqları qərər, daha sonra içindəki alət və dəzgahları çıxararaq param-parça edirdilər.
Kilsələr və qəbiristanlıqlar da öz paylarını aldı: kilsələrin içərisindəki müqəddəs rəsmlər, xaçlar, ikonalar və digər müqəddəs əşyalar məhv edildi, İstanbuldakı 73 yunan pravoslav kilsəsinin hamısı yandırıldı.
İzmit və Adabazarıdan olan soyğunçular geri qayıtmaq üçün Heydərpaşa vağzalına gələrkən, qarət etdikləri mallarla birlikdə yaxalandılar. Onların əksəriyyətinin başqa şəhərlərdən (məsələn, 145 nəfər Sivasdan, 117 nəfər Trabzondan, 116 nəfər Kastamonudan, 111 nəfər Ərzincandan) gətirildiyi məlum olub.
Dəymiş zərər
Türkiyə mətbuatının məlumatına görə, 11 nəfər, bəzi yunan mənbələrinə görə isə 15 nəfər həlak olmuşdu. Sabancı Universitetinin müəllimi Dr. Dilek Güvənin "Sabah" qəzetinə verdiyi müsahibəyə görə, ölüm sayının az olması qruplara "ölüm olmasın" əmrinin verilməsi ilə bağlıdır. Rəsmi məlumata görə, 30 nəfər, qeyri-rəsmi məlumatlara görə isə 300 nəfər xəsarət almışdı. Güvənin sözlərinə görə, təcavüzə məruz qalan və utandığından və ya qorxusundan şikayət edə bilməyən qadınların sayının rəsmi rəqəmlərdə 60 göstərildiyi halda 400-ə yaxın olduğu təxmin edilir. Bundan əlavə, Güvən 6–7 sentyabr hadisələri adlı kitabında bu hücumların arxasında Britaniya rəsmilərinin olduğunu qeyd edir.
4214 ev, 1004 iş yeri, 73 kilsə, bir sinaqoq, iki monastır, 26 məktəb və fabrik, otel və bar kimi məkanlarda daxil olmaqla 5317 məkan hücuma məruz qalmışdı.
Maddi zərərin, o günün dəyəri ilə 150 milyon — 1 milyard türk lirəsi arasında olduğu təxmin edilir. Demokrat Partiyası hökuməti qeydiyyata alınmış zərərçəkənlərə ümumilikdə 60 milyon lirəyə yaxın təzminat ödədi.
O dövrün qəzetlərinin yazdığına görə, "əsl günahkarlar türkləri təhrik edən yunanlardır". Dağıdılan iş yerlərinin yalnız 59 faizinin yunanlara, qalan 17 faizinin ermənilərə, 12 faizinin isə yəhudilərə aid olması və hətta dinini dəyişmiş insanlara, hətta müsəlman beloruslara məxsus yerlərə də hücum edilməsi, 6–7 sentyabr hadisələrinin sadəcə Kiprlə bağlı rumlara qarşı bir qisas olmadığının göstəricisi.
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2022-04-08 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-10-02. (#first_missing_last)
- "Arxivlənmiş surət". 2018-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-10-13.
- "Arxivlənmiş surət". 2008-09-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-10-13. (#first_missing_last)
- "Arxivlənmiş surət". ISSN 1911-0359. 19 May 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 13 October 2023. (#first_missing_last)
- "Arxivlənmiş surət". 2016-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-10-13.
- "Arxivlənmiş surət". 2009-10-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-10-13.
- . İstanbul. s.25-31.
- 6–7 Eylül Olaylarının önemli ismi Oktay Engin'in 21–22 Ocak 2001 tarihli Yeni Şafak gazetesi söyleşisi 2010-06-29 at the Wayback Machine-devamı 2009-04-25 at the Wayback Machine URL eşirim tarihi: 2 Ağustos 2009]
- "Rum azınlığa yönelik 6–7 Eylül terörü", Cumhuriyetin 75. Yılı, Cilt 2 1954–1978, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 1998, , s. 392.
- "Arxivlənmiş surət". 2016-05-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-10-13. (#first_missing_last)
- Emekli hakim Amiral Fahri Çokerin Tarih Vakfı’na bıraktığı belgelerde yer alan rakamlar
- . Taksim, İstanbul. ISBN . (#first_missing_last)
- Daha sonra öldüğü söylenen bazı kişilerin Yunanistan’da yaşadığı anlaşılmıştır.
- (Türkçe). ISBN https://books.google.com.tr/books?id=hjgeNQAACAAJ&dq=dilek+g%C3%BCven+6-7+eyl%C3%BCl+olaylar%C4%B1&hl=tr&sa=X&redir_esc=y (#bare_url_missing_title). (#first_missing_last)
- "Arxivlənmiş surət". 2014-07-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-10-23.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
6 7 sentyabr hadiseleri turk 6 7 Eylul Olaylari Sentyabr hadiseleri yun Septembriana ve ya Istanbul talani 1955 ci il sentyabrin 6 7 de Istanbulda yasayan Turkiye yunanlarina qarsi teskil edilmis kutlevi hucumdur Gladio nun Seferberlik Teftis Surasinin Turkiye qolu elece de Kontrgerilla ve bugunku Milli Kesfiyyat Teskilatinin selefi olan Milli Tehlukesizlik Xidmeti terefinden planlasdirildigi ve desteklendiyi iddia edildi Bir gun evvel Turkiye metbuatinda cixan Turkiyenin qurucusu Mustafa Kamal Ataturkun Yunanistanin Saloniki seherinde doguldugu evin bombalandigi iddiasi ile bagli yalan xeberler hadiselere sebeb olub Daha sonra ele kecirilen Turkiye konsullugu resmisi bombani hadiseleri qizisdirmaq ucun hazirladiqlarini etiraf etse de Turkiye metbuati buna goz yumaraq bombanin yunanlar terefinden atildigini iddia etdi 6 7 sentyabr hadiseleriEsas munaqise Turklerin yunan mulklerini talan etmesiUmumi melumatlar41 02 13 sm e 28 59 06 s u Yeri Istanbul TurkiyeHucumun hedefi Istanbul yunanlarinin sexsi mulkleri pravoslav kilseleri ve qebiristanliqlariTarix 6 7 sentyabr 1955 ci ilOlu sayi Deqiq sayi bilinmese de sayinin 13 30 ve ya daha cox oldugu texmin edilir Vikianbarda elaqeli mediafayllarHadiseler1955 ci ilden baslayaraq Demokrat Partiyasi hokumeti getdikce cetinlesen iqtisadi veziyyetle uzlesdi ve xususile yuksek inflyasiya sebebinden heyat seviyyesi asagi dusen tebeqenin etibarini itirdi Subheli usullarla muxalifeti susdurmaq cehdleri metbuatin ziyalilarin telebelerin de Demokrat Partiyasindan uzaqlasmasina sebeb oldu Meselen Almaniya Xarici Isler Nazirliyinin bir hesabatinda hadiselerden 15 gun evvel muxalifeti nezaretde saxlamaq ucun 7 sentyabr 1955 ci ilde Istanbul Ankara ve Izmirde herbi veziyyet elan edilmesine qerar verildiyi bildirilir 1956 ci ilde muxalifeti basqi altinda saxlamaq ucun Metbuat ve toplantilar haqqinda qanuna qoyulan mehdudiyyetler de 6 7 sentyabr hadiselerini esaslandirildi Menderes hokumetinin azliqlara qarsi baslangicdaki liberal siyaseti getdikce cetinlesen iqtisadi seraitle deyisdi ve munasibetler gerginlesdi Kipr turklerine qarsi tezyiqler 1955 ci ilde Turkiye ictimaiyyetinin gundeminde birinci yer tuturdu O dovrde Turkiyenin en cox satilan qezeti olan Hurriyyet in mansetinde Istanbulda yasayan yunan azliqlarin oz aralarinda iane toplayaraq kiprli yunanlarin Enozis destelerine gonderdiyi yazilmisdi Xarici isler resmileri Londonda Kipr danisiqlarini davam etdirerken Ataturkun Salonikideki evinde bomba partlamasi xeberi ilk defe 6 sentyabr 1955 ci ilde saat 13 00 xeberlerinde radio ile yayimlandi Ataturkun evine bomba atdigi iddia edilen Saloniki Universitetinin Siyasi Elmler fakultesinin telebesi Oktay Engin daha sonra qiyabi muhakime olundu Oktay Engin 22 fevral 1992 ci il ve 18 sentyabr 1993 cu il tarixleri arasinda Nevsehir valisi teyin edildi Bunun uzerine Mithat Perine mexsus ve Goksin Sipahioglunun bas redaktoru oldugu Demokratik Partiya terefdari Istanbul Ekspres qezeti umumi tiraji 20 000 civarinda olsa da sentyabrin 6 da Babamizin evi bombalandi basligi ile ikinci sayini 290 000 nusxe ile cap etdi O dovrde yaradilan Kipr Turk Derneyinin uzvleri terefinden Istanbulun her yerinde satilmaga baslandi ve ictimaiyyeti tesviqat ucun istifade edildi Hemin sayda Kipr Turk Derneyinin bas katibi Kamil Onal Muqeddeslere toxunanlara bunu baha odeteceyik ve bunu aciq sekilde soylemekde hec bir eybi gormuruk soyleyirdi Kipr Turk Cemiyyetinin tesebbusu ve diger gencler teskilatlarinin pese birliklerinin Demokratik Partiya teskilatinin ve bezi resmi ve qeyri resmi qurumlarin teklif ve tesviqi ile yerli izdiham ve sehere kenardan getirilen kutleler terefinden sentyabrin 6 da axsam saatlarinda Cumhuriyyet tarixinde misli gorunmemis bir talan ve daginti akti heyata kecirilmisdir Ilk hucum saat 19 00 radelerinde Sislideki Haylayf Sirniyyat dukanina edilir Daha sonra artan kutle Qumqapi Samatiya Yeddiqulle ve Beyogluna dogru hereket ederek qeyri muselmanlarin birlikde yasadigi bir cox mehellelerde once yunanlarin daha sonra ermenilerin yehudilerin ve hetta sehven bezi turklerin dukanlarina hucum ederek talan etmeye basladi Istanbulda yunan azligin evlerine is yerlerine ve ibadet yerlerine qarsi edilen bu hucumlarda polis passiv movqe numayis etdirdi Yunan vetendaslarinin unvanlarini onceden bilen iyirmi otuz neferden ibaret mutesekkil desteler seher daxilinde sexsi minik avtomobilleri taksi ve yuk masinlari hemcinin avtobus ve bere kimi neqliyyat vasiteleri ile dasinirdi Sentyabrin 7 si sehere qeder davam eden hucumlarda kilse ve sinaqoqlar da daxil olmaqla 5 minden cox mulk dagidilir milyonlarla dollar deyerinde mallar kucelere sepelenib ve talan edilir Talan Istanbulun her yerinde eyni usulla edilirdi Magazalara hucum edenler evvelce das ataraq vitrinleri sindirir qaynaq aparati ve meftil kesicilerin komeyi ile demir barmaqliqlari qerer daha sonra icindeki alet ve dezgahlari cixararaq param parca edirdiler Kilseler ve qebiristanliqlar da oz paylarini aldi kilselerin icerisindeki muqeddes resmler xaclar ikonalar ve diger muqeddes esyalar mehv edildi Istanbuldaki 73 yunan pravoslav kilsesinin hamisi yandirildi Izmit ve Adabazaridan olan soyguncular geri qayitmaq ucun Heyderpasa vagzalina gelerken qaret etdikleri mallarla birlikde yaxalandilar Onlarin ekseriyyetinin basqa seherlerden meselen 145 nefer Sivasdan 117 nefer Trabzondan 116 nefer Kastamonudan 111 nefer Erzincandan getirildiyi melum olub Deymis zererTurkiye metbuatinin melumatina gore 11 nefer bezi yunan menbelerine gore ise 15 nefer helak olmusdu Sabanci Universitetinin muellimi Dr Dilek Guvenin Sabah qezetine verdiyi musahibeye gore olum sayinin az olmasi qruplara olum olmasin emrinin verilmesi ile baglidir Resmi melumata gore 30 nefer qeyri resmi melumatlara gore ise 300 nefer xesaret almisdi Guvenin sozlerine gore tecavuze meruz qalan ve utandigindan ve ya qorxusundan sikayet ede bilmeyen qadinlarin sayinin resmi reqemlerde 60 gosterildiyi halda 400 e yaxin oldugu texmin edilir Bundan elave Guven 6 7 sentyabr hadiseleri adli kitabinda bu hucumlarin arxasinda Britaniya resmilerinin oldugunu qeyd edir 4214 ev 1004 is yeri 73 kilse bir sinaqoq iki monastir 26 mekteb ve fabrik otel ve bar kimi mekanlarda daxil olmaqla 5317 mekan hucuma meruz qalmisdi Maddi zererin o gunun deyeri ile 150 milyon 1 milyard turk liresi arasinda oldugu texmin edilir Demokrat Partiyasi hokumeti qeydiyyata alinmis zerercekenlere umumilikde 60 milyon lireye yaxin tezminat odedi O dovrun qezetlerinin yazdigina gore esl gunahkarlar turkleri tehrik eden yunanlardir Dagidilan is yerlerinin yalniz 59 faizinin yunanlara qalan 17 faizinin ermenilere 12 faizinin ise yehudilere aid olmasi ve hetta dinini deyismis insanlara hetta muselman beloruslara mexsus yerlere de hucum edilmesi 6 7 sentyabr hadiselerinin sadece Kiprle bagli rumlara qarsi bir qisas olmadiginin gostericisi Istinadlar Arxivlenmis suret PDF 2022 04 08 tarixinde PDF Istifade tarixi 2023 10 02 first missing last Arxivlenmis suret 2018 07 09 tarixinde Istifade tarixi 2023 10 13 Arxivlenmis suret 2008 09 15 tarixinde Istifade tarixi 2023 10 13 first missing last Arxivlenmis suret ISSN 1911 0359 19 May 2022 tarixinde Istifade tarixi 13 October 2023 first missing last Arxivlenmis suret 2016 03 06 tarixinde Istifade tarixi 2023 10 13 Arxivlenmis suret 2009 10 07 tarixinde Istifade tarixi 2023 10 13 Istanbul ISBN 975 342 336 5 s 25 31 6 7 Eylul Olaylarinin onemli ismi Oktay Engin in 21 22 Ocak 2001 tarihli Yeni Safak gazetesi soylesisi 2010 06 29 at the Wayback Machine devami 2009 04 25 at the Wayback Machine URL esirim tarihi 2 Agustos 2009 Rum azinliga yonelik 6 7 Eylul teroru Cumhuriyetin 75 Yili Cilt 2 1954 1978 Yapi Kredi Kultur Sanat Yayincilik Istanbul 1998 ISBN 975 363 937 6 s 392 Arxivlenmis suret 2016 05 06 tarixinde Istifade tarixi 2023 10 13 first missing last Emekli hakim Amiral Fahri Cokerin Tarih Vakfi na biraktigi belgelerde yer alan rakamlar Taksim Istanbul ISBN 9789944174688 first missing last Daha sonra oldugu soylenen bazi kisilerin Yunanistan da yasadigi anlasilmistir Turkce ISBN 978 975 05 0436 5 https books google com tr books id hjgeNQAACAAJ amp dq dilek g C3 BCven 6 7 eyl C3 BCl olaylar C4 B1 amp hl tr amp sa X amp redir esc y bare url missing title first missing last Arxivlenmis suret 2014 07 08 tarixinde Istifade tarixi 2023 10 23