Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İsmayıl Ömər Cəlil (ərəb. إسماعيل عمر جليه; fr. Ismaïl Omar Guelleh; 27 noyabr 1947 və ya 27 noyabr 1946, Dıre-Daua[d], Efiopiya imperiyası) — Cibutinin hazırkı Prezidenti.
| İsmayıl Ömər Cəlil | |
|---|---|
 | |
Cibuti Respublikasının Prezidenti | |
| 8 may 1999 – h.h | |
| Əvvəlki | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | , Efiopiya İmperiyası (indiki Efiopiya) |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Həyat yoldaşı | |
| Dini | sünni islam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Cəlil ilk dəfə 1977-ci ildən Cibutini idarə edən əmisi Həsən Julid Aptidonun varisi olaraq 1999-cu ildə Prezident seçildi. Cəlil 2005, 2011, 2016 və 2021-ci illərdə yenidən seçkiləri qazandı. Seçki nəticələri müxalifət tərəfindən boykot olundu. Çoxları onu diktator kimi xarakterizə edir və onun hakimiyyəti ABŞ, insan haqları qrupları və hökumətlər tərəfindən tənqid edilib.
Hindistan vətəndaşlarını Yəməndən təhlükəsiz şəkildə çıxarılmasındakı roluna görə 25 yanvar 2019-cu ildə Hindistanın ikinci ən yüksək vətəndaş mükafatı olan "Padma vibhuşan" ilə təltif edildi.
Həyatı
Cəlil Efiopiyanın Dıre-Dava şəhərində, Dir-İssa klanının siyasi cəhətdən güclü Mamassan alt klanında anadan olub. Cəlil Batalın oğlu, İsmayıl Ömər Cəlilin atası Cibutini Əddis-Əbəbəyə bağlayan Fransa-Efiopiya Dəmiryolu Şirkətinə rəhbərlik etmiş və 1930-cu illərdə ilk yerli müəllimlərdən biri Ömər Cəlildir. Cəlil gənc ikən ənənəvi İslam məktəbində oxudu. 1960-cı ildə orta məktəbi bitirmədən Cibutiyə köçdü. 1964-cü ildə, 18 yaşında Amhar, Somali, Ərəb, Fransız, İtalyan və İngilis dillərini bildiyi üçün Afar və İssa Fransız Bölgəsi Mərkəzi Qərargahında çalışmağa başladı.
1975-ci ildə müstəqillik hərəkatına dəstək verməkdə şübhəli bilindiyi üçün vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı. Daha sonra müstəqillik uğrunda mübarizə aparan Həsən Julid Aptidonun başçılıq etdiyi Afrika Xalqlar İstiqlal Liqasına qatıldı. Cəlil 1983-cü ildə AXİL Mərkəzi Komitəsinə seçildi və daha sonra Parisdə mədəniyyət komissiyasının direktoru oldu. 1987-ci ildə partiya rəhbərliyinə üzv qəbul edildi.
Cibuti müstəqil olduqdan sonra, iyirmi ildən artıq müddətdə baş qərargah rəisi olaraq çalışdığı əmisi Həsən Julid Aptidonun hökumətində gizli polis rəisi və kabinet rəisi oldu. Somali Milli Təhlükəsizlik Xidmətində, daha sonra isə Fransa Gizli Xidmətində kurs keçdi və əmisinin varisi olmaq niyyətini açıqladı. 1999-cu ildə Cibuti Prezidenti seçildi.
İsmayıl Cəlil evlidir və dörd övladı var.
2018-ci ilin sonunda Cəlil və ətrafının Parisə səfərindən sonra Fransanın Milli Maliyyə Prokurorluğu şəhərdə bir neçə mülkün saxta yolla əldə edilməsi iddiasıyla ilkin istintaq başlatdı. Korrupsiyaya qarşı mübarizə aparan Şerpa QHT-in şikayətindən sonra başladığı və Cəlilin həyat yoldaşı, böyük qızı və kürəkəni üzərində aparılan araşdırmanı 2021-ci ilin iyul ayından etibarən davam etdirir.
Prezident fəaliyyəti
Güc və ilk müddəti
Cibuti bir ailə üzvündən digərinə varisliklə ötürülən hakimiyyət tərəfindən idarə olunan Afrikadakı dörd ölkədən biridir.
4 fevral 1999-cu ildə İsmayıl Cəlilin əmisi Prezident Julid Aptidon təqaüdə çıxdığını elan etdi və partiyasının fövqəladə qurultayı zamanı Cəlili partiya sədri seçdi. TXT-in ortaq namizədi və Birlik və Demokratiya Cəbhəsinin də üzvü olan Cəlil 9 aprel 1999-cu ildə keçirilən prezident seçkilərində 74.02% səslə tək rəqibi olan müstəqil namizəd Musa Əhməd İdrisi məğlub edərək seçkiləri qazandı. Mayın 8-də vəzifəyə başladı. Musa Əhməd İdris növbəti ilin sentyabr ayında "silahlı qüvvələri təhdid etdiyi" üçün həbs edildi.
2000-ci ilin dekabrında Milli Polis Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi Yacin Yabehi işdən çıxardı və Yabehə sadiq olan polislər də işdən çıxarıldıqdan sonra uğursuzluqla nəticələnəcək üsyan qaldırdılar. Cəlil ölkənin müstəqillikdən sonrakı etnik qarşıdurmasını sona çatdıran daimi sülh müqaviləsini imzaladı.
İkinci müddəti
Cəlil 7 oktyabr 2004-cü ildə partiyanın fövqəladə qurultayında TXT tərəfindən ikinci dəfə prezidentliyə namizəd olaraq irəli sürüldü. O, bir neçə digər partiya tərəfindən dəstəkləndi və 8 aprel 2005-ci ildə keçirilən prezident seçkilərində yeganə namizəd oldu. Seçkilərə qarşı etirazlar başladı, lakin polis tərəfindən tez bir zamanda yatırıldı. Rəqibi olmadan səsvermədə 100% səs qazandı və mayın 7-də sonuncusu olacağını söylədiyi ikinci altı illik müddətə and içdi.
2010-cu ildə Cibuti Milli Assambleyasını Konstitusiyasını dəyişdirməyə çağırdı və üçüncü müddətə seçilməsinə icazə verdi. Bu, Cibutidə 2011-ci il seçkilərində onun da namizədlər arasında olmasını təmin etdi. 2010-cu ildən başlayaraq ərəb ölkələrində böyük demokratiya hərəkatları başladı. Etirazlar tez bir zamanda yatırıldı, müxalifət liderləri həbs edildi və beynəlxalq müşahidəçilər qovuldu və ya saxlanıldı.
Üçüncü müddəti
Müxalifət partiyaları seçkini boykot etdi. Cəlil, demək olar ki, 80% səs topladı. "Human Rights Watch" müxalifət liderlərinin səsvermədən əvvəl iki dəfə həbs edildiyini nəzərə alaraq, seçkinin ədalətli olmasını şübhə altına aldı. Cəlil daha bir müddət daha namizəd olmayacağını söylədi.
Cəlil 2016-cı il seçkilərində təxminən 87% səslə qalib gəldi. Öncəki seçkilərdə olduğu kimi, müxalifət ölkə miqyasında boykot çağırışı etdi və Cəlildən "şəffaf, azad və ədalətli seçkilər" keçirilməsini tələb etdilər. Müxalifət liderləri və insan haqları qrupları səsvermə ərəfəsində repressiyalardan və polisin qəddarlığından şikayətləndilər. Müxalifət liderləri ilə olan müsahibənin adından BBC müxbirləri tutuldu və səsvermədən bir müddət əvvəl ölkədən qovuldu.
Dördüncü müddəti
2021-ci il seçkilərində beşinci dəfə yenidən seçildi. Seçkiyə müxalifətdən namizəd qatıldı, hökuməti "sandıq doldurmaqda" günahlandıran və nümayəndələrinin səsvermə prosesini izləməsi üçün seçki məntəqələrinə daxil olmasını qadağan etməsini qınadı. Digər böyük müxalifət partiyaları Cəlili dövləti diktatorluq yolu ilə idarə etməkdə günahlandıraraq namizəd irəli sürməməyi göstərməməyi seçdilər.
Beşinci müddəti
2021-ci ilin iyun ayında həm vətəndaşlar, həm də xarici vətəndaşlar üçün COVID-19 əleyhinə peyvəndi məcburi etdi.
Eyni ayda diplomatik korpusunu dəyişdi, yeddi səfiri geri çağırdı və Yaxın Şərqin bir çox ölkəsinə yenilərini təyin etdi.
Varisi
Cəlilin uzun müddətli hakimiyyəti son dövrdə varisliyi ilə bağlı suallar qaldırdı. Uzun müddətdir ki, prezidentin kürəkəni və Səhiyyə Naziri Dcama Elmi Okieh Cəlilin varisi kimi göstərildi, lakin 2018-ci ildə boşanmasından sonra namizədlikdən düşdü. O vaxtdan bəri ən populyar namizəd birinci xanım Kadra Mahmud Həidin birinci evliliyindən olan oğlu Naquib Abdulla Kamil olaraq göstərilir.
Cəlil Cibutinin əsas siyasi fiqurlarını müvafiq hökumət mövqelərində saxlayaraq daxili güc mübarizələri riskini artırdı. Baş nazir Əbdülqədir Kamil Məhəmməd və Maliyyə Naziri İlyas Musa Dəvaleh 2026-cı ildə keçiriləcək növbəti seçkilərdə liderliyə mübarizədə əsas rəqibi hesab olunur. Hökumətdaxili hakimiyyət uğrunda mübarizədə iştirak edə biləcək digər namizəd isə Xarici İşlər Naziri Mahmud Əli Yusufdur.
Siyasi qiymətləndirməsi
İdarəetməsi
Prezidentliyi dövründə ailə üzvlərini əhəmiyyətli siyasi və iqtisadi vəzifələrə təyin etməyə çalışdı. Mərkəzi rolu faktiki olaraq vitse-prezident vəzifəsini icra edən həyat yoldaşı Kadra Mahmud Həid və iki qızı: Cəlilin müşaviri olaraq çalışan Haibado və ölkənin iş fəaliyyətiylə məşğul olan Fatouma-Avo tutur. Onun kürəkəni Dcama Elmi Okieh Səhiyyə Naziridir.
Prezidentin ögey qardaşlarından Səəd Ömər Cəlil iqtisadi baxımdan önəmli Cibuti limanının baş direktorudur, əmisi oğlu Cama Əli Cəlil 1986-cı ildən bəri Cibuti Dövlət Elektrik Şirkətinin baş direktorudur.
Mürəkkəb dövlət funksiyaları və hakim klan sayəsində polis, ordu və digər təhlükəsizlik qüvvələrini möhkəm tutması ilə ölkənin siyasi, iqtisadi və məhkəmə işlərinə ciddi nəzarət edə bildi. Bu, "Cəlil klanının bütün ictimai işlərdə hökmranlığını" təmin etdi.
ABŞ-nin Cibutidəki səfirliyindən 2004-cü ildə göndərilən və "WikiLeaks"-də yayımlanan mesajda Cibuti "bir adam, İsmayıl Ömər Cəlil tərəfindən idarə olunan ticari şəhər-dövlətindən daha az ölkə" olaraq təsvir edilmişdir.
İnsan Haqları Təşkilatı ilə bağlı 2020-ci il ölkə hesabatında ABŞ hökuməti "qanunsuz və ya özbaşına qətllər", "hökumət tərəfindən qəddar, qeyri-insani və ləyaqəti alçaldan rəftar və cəza halları" və bu kimi bir sıra insan haqlarında olan çatışmazlıqlara görə ölkə hakimiyyətini tənqid etdi.
Çinlə yaxın münasibətlər
Cəlil liman və logistika sahələrində böyük infrastruktur sərmayələri ilə qeyd olunan ölkəsinin illərdir strateji mövqeyindən yararlanır. 2013-cü ildən etibarən Çin ilə daha sıx iqtisadi və siyasi əlaqələr qurmuşdur. Bu, Pekinin həmin il kəmər və yol təşəbbüsünün başlaması ilə Yaxın Şərq və Afrikaya artan strateji marağı ilə üst-üstə düşdü.
Ölkə üçün ortaya çıxan böyük güc rəqabəti Cibutinin əks-tədbir imkanlarını artırdı, lakin Çinin təsiri Cibuti üzərində də artdı, 2017-ci ildə orada dəniz bazası qurdu və Cibuti və onun qərb müttəfiqləri arasında Pekinin avtoritar idarəetmə tərzinin daha avtokratik davranışı təşviq etdiyinə dair narahatlıqlara səbəb oldu.
Çin sərmayələrinin ölkəyə axını Cəlilin Sinqapur modelinə əsaslanan inkişaf planını daha da irəli apardı. Çox vaxt "sərt planlaşdırma yolu ilə milli rifahı təmin edən və demokratiya, insan hüquqları və əsas azadlıqlar hesabına iqtisadi inkişafa xüsusi diqqət yetirən avtoritar hökumət" olaraq başa düşüldü. Cəlil Cibuti limanının strateji olaraq yerləşdiyi dəniz ticarət mərkəzinin artan rolundan istifadə edərək Cibutini "Afrika Sinqapuru"na çevirmək ümidi ilə rəsmi çıxışlarda Sinqapurun yolunu izlədiyinə tez-tez istinadlar edir.
Mütəxəssislər Cibuti hökumətini korrupsiyalar və çinli investorlara üstünlük verməsini bu inkişaf strategiyasına maneə olaraq qiymətləndirirlər. Məsələn, 2012-ci ildə Cibuti hökuməti Cibuti limanının Doraleh Konteyner Terminalıni BƏƏ-də yerləşən liman operatoru olan "DP World" şirkətinə satdı. 2018-ci ilin fevral ayında prezident sərəncamı ilə "DP World"-un səhmlərini ləğv etdi və səhmləri dövlətə məxsus şirkətə verdi. Cibuti Çin maliyyəsini istifadə edərək Afrikanın ən böyük sərbəst ticarət zonası olmaq üçün uzunmüddətli layihə başlatdı.
2020-ci ildə London Beynəlxalq Arbitraj Məhkəməsi Cibutinin özgəninkiləşdirilməsini qanunsuz hesab etdi və orijinal güzəşt hüquqlarının bərpasına qərar verdi. Məhkəmə daha öncə ölkəni "DP World" şirkətinə 533 milyon dollar təzminat ödəməyə məcbur etmişdi. Cibuti məhkəmənin qərarını rədd etdi və limanın payının dörddə birini "China Merchants Ports Holdings"-ə verdi.
İqtisadiyyat
Cəlil tərəfindən həyata keçirilən liman və logistika infrastrukturuna yönəlmiş xarici investisiyalara əsaslanan siyasət davamlı iqtisadi artımdan məsul olsa da, aşağı ixracat və iş yerləri açma imkanları olan xidmətdən asılı və kapitala sıx iqtisadiyyat yaratdı. Həqiqətən də, işsizlik gənclərə qeyri-mütənasib şəkildə təsir edən davamlı problem olaraq qaldı. 2015-ci il məşğulluq sorğusuna görə, Cibutinin işsizlik səviyyəsi əmək qabiliyyətli insanların yalnız 25%-i təşkil etsə də, gənclərin yalnız 39%-i işlə təmin olunmuşdur. Son hesabata görə, işsizlik gənclər arasında 80% təşkil edir.
İllər ərzində ölkənin iqtisadi artımının arxasında yatan investisiya layihələri xarici borclar hesabına maliyyələşdirilmişdir ki, bu da xarici faktorlara, xüsusən də Çinə yüksək miqdarda borcun yaranmasına səbəb olmuşdur. "Heritage Foundation"-ın 2021-ci il İqtisadi Azadlıq İndeksi nəşrinə görə, ölkə iqtisadiyyatı "əsasən azad olmayan" olaraq sıralanmışdır.
Ticarətinin böyük bir hissəsi dənizə çıxışı olmayan ölkə olan Efiopiyanın Cibuti asılılığını azaldacaq "DP World" tərəfindən Somalilendda Berbera limanının genişləndirilməsinin Cibuti limanının bölgədə önemini itirəcəyi ehtimal edilir. Cəlil bu iddiaları rədd etdi.
Regional təhlükəsizlik
Cəlilin hakimiyyəti dövründə Cibuti münaqişə bölgəsində sabit ölkə olaraq qaldı. Cəlilin prezidentliyi 2000-ci ildə etnik qruplar arasında sülh müqaviləsinin imzalanması və 2018-ci ildə Cibuti ilə Eritreya arasında on il davam edən sərhəd mübahisəsinin həlli ilə nəticələndi.
Cəlil 2020-ci ildə sülh danışıqları üçün Somalinin və ayrılıqçı Somalilend Respublikasının liderlərini, eyni zamanda Efiopiyanın Baş naziri Abiy Əhməd Əlini qəbul etdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Ismail Omar Guelleh // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Ismail Omar Guelleh // Munzinger Personen (alm.).
- . 2013-06-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-09-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2020-12-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- https://en.m.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-92-9198-631-6
- https://wayback.archive-it.org/all/20090225031115/http://www.ocha-eth.org/Archive/DownloadableReports/hoa1099.pdf
- "Arxivlənmiş surət". 2012-02-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-07-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5jDhoZGsjkELVE6KNe1HZXrSJKxCw?docId=CNG.8d00429b889e9bb8fbb49b947c2102b1.7c1
- "Arxivlənmiş surət". 2022-08-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-04-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-01-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-12-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-07-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-01-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-06-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-02-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-02-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-10-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-04-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-05-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-06-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-10-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-08-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-04-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-20.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ismayil Omer Celil ereb إسماعيل عمر جليه fr Ismail Omar Guelleh 27 noyabr 1947 ve ya 27 noyabr 1946 Dire Daua d Efiopiya imperiyasi Cibutinin hazirki Prezidenti Ismayil Omer Celilereb إسماعيل عمر جليه fr Ismail Omar GuellehCibuti Respublikasinin Prezidenti8 may 1999 h hEvvelkiSexsi melumatlarDogum tarixi 27 noyabr 1947 76 yas Dogum yeri Efiopiya Imperiyasi indiki Efiopiya Fealiyyeti siyasetciHeyat yoldasiDini sunni islam Vikianbarda elaqeli mediafayllar Celil ilk defe 1977 ci ilden Cibutini idare eden emisi Hesen Julid Aptidonun varisi olaraq 1999 cu ilde Prezident secildi Celil 2005 2011 2016 ve 2021 ci illerde yeniden seckileri qazandi Secki neticeleri muxalifet terefinden boykot olundu Coxlari onu diktator kimi xarakterize edir ve onun hakimiyyeti ABS insan haqlari qruplari ve hokumetler terefinden tenqid edilib Hindistan vetendaslarini Yemenden tehlukesiz sekilde cixarilmasindaki roluna gore 25 yanvar 2019 cu ilde Hindistanin ikinci en yuksek vetendas mukafati olan Padma vibhusan ile teltif edildi HeyatiCelil Efiopiyanin Dire Dava seherinde Dir Issa klaninin siyasi cehetden guclu Mamassan alt klaninda anadan olub Celil Batalin oglu Ismayil Omer Celilin atasi Cibutini Eddis Ebebeye baglayan Fransa Efiopiya Demiryolu Sirketine rehberlik etmis ve 1930 cu illerde ilk yerli muellimlerden biri Omer Celildir Celil genc iken enenevi Islam mektebinde oxudu 1960 ci ilde orta mektebi bitirmeden Cibutiye kocdu 1964 cu ilde 18 yasinda Amhar Somali Ereb Fransiz Italyan ve Ingilis dillerini bildiyi ucun Afar ve Issa Fransiz Bolgesi Merkezi Qerargahinda calismaga basladi 1975 ci ilde musteqillik herekatina destek vermekde subheli bilindiyi ucun vezifesinden uzaqlasdirildi Daha sonra musteqillik ugrunda mubarize aparan Hesen Julid Aptidonun basciliq etdiyi Afrika Xalqlar Istiqlal Liqasina qatildi Celil 1983 cu ilde AXIL Merkezi Komitesine secildi ve daha sonra Parisde medeniyyet komissiyasinin direktoru oldu 1987 ci ilde partiya rehberliyine uzv qebul edildi Cibuti musteqil olduqdan sonra iyirmi ilden artiq muddetde bas qerargah reisi olaraq calisdigi emisi Hesen Julid Aptidonun hokumetinde gizli polis reisi ve kabinet reisi oldu Somali Milli Tehlukesizlik Xidmetinde daha sonra ise Fransa Gizli Xidmetinde kurs kecdi ve emisinin varisi olmaq niyyetini aciqladi 1999 cu ilde Cibuti Prezidenti secildi Ismayil Celil evlidir ve dord ovladi var 2018 ci ilin sonunda Celil ve etrafinin Parise seferinden sonra Fransanin Milli Maliyye Prokurorlugu seherde bir nece mulkun saxta yolla elde edilmesi iddiasiyla ilkin istintaq baslatdi Korrupsiyaya qarsi mubarize aparan Serpa QHT in sikayetinden sonra basladigi ve Celilin heyat yoldasi boyuk qizi ve kurekeni uzerinde aparilan arasdirmani 2021 ci ilin iyul ayindan etibaren davam etdirir Prezident fealiyyetiGuc ve ilk muddeti Ismayil Omer Celil ABS Prezidenti Corc Volker Bus ile gorusur 21 yanvar 2003 Cibuti bir aile uzvunden digerine varislikle oturulen hakimiyyet terefinden idare olunan Afrikadaki dord olkeden biridir 4 fevral 1999 cu ilde Ismayil Celilin emisi Prezident Julid Aptidon teqaude cixdigini elan etdi ve partiyasinin fovqelade qurultayi zamani Celili partiya sedri secdi TXT in ortaq namizedi ve Birlik ve Demokratiya Cebhesinin de uzvu olan Celil 9 aprel 1999 cu ilde kecirilen prezident seckilerinde 74 02 sesle tek reqibi olan musteqil namized Musa Ehmed Idrisi meglub ederek seckileri qazandi Mayin 8 de vezifeye basladi Musa Ehmed Idris novbeti ilin sentyabr ayinda silahli quvveleri tehdid etdiyi ucun hebs edildi 2000 ci ilin dekabrinda Milli Polis Quvvelerinin Bas Qerargah reisi Yacin Yabehi isden cixardi ve Yabehe sadiq olan polisler de isden cixarildiqdan sonra ugursuzluqla neticelenecek usyan qaldirdilar Celil olkenin musteqillikden sonraki etnik qarsidurmasini sona catdiran daimi sulh muqavilesini imzaladi Ikinci muddeti Celil 7 oktyabr 2004 cu ilde partiyanin fovqelade qurultayinda TXT terefinden ikinci defe prezidentliye namized olaraq ireli suruldu O bir nece diger partiya terefinden desteklendi ve 8 aprel 2005 ci ilde kecirilen prezident seckilerinde yegane namized oldu Seckilere qarsi etirazlar basladi lakin polis terefinden tez bir zamanda yatirildi Reqibi olmadan sesvermede 100 ses qazandi ve mayin 7 de sonuncusu olacagini soylediyi ikinci alti illik muddete and icdi 2010 cu ilde Cibuti Milli Assambleyasini Konstitusiyasini deyisdirmeye cagirdi ve ucuncu muddete secilmesine icaze verdi Bu Cibutide 2011 ci il seckilerinde onun da namizedler arasinda olmasini temin etdi 2010 cu ilden baslayaraq ereb olkelerinde boyuk demokratiya herekatlari basladi Etirazlar tez bir zamanda yatirildi muxalifet liderleri hebs edildi ve beynelxalq musahideciler qovuldu ve ya saxlanildi Ucuncu muddeti Muxalifet partiyalari seckini boykot etdi Celil demek olar ki 80 ses topladi Human Rights Watch muxalifet liderlerinin sesvermeden evvel iki defe hebs edildiyini nezere alaraq seckinin edaletli olmasini subhe altina aldi Celil daha bir muddet daha namized olmayacagini soyledi Celil 2016 ci il seckilerinde texminen 87 sesle qalib geldi Onceki seckilerde oldugu kimi muxalifet olke miqyasinda boykot cagirisi etdi ve Celilden seffaf azad ve edaletli seckiler kecirilmesini teleb etdiler Muxalifet liderleri ve insan haqlari qruplari sesverme erefesinde repressiyalardan ve polisin qeddarligindan sikayetlendiler Muxalifet liderleri ile olan musahibenin adindan BBC muxbirleri tutuldu ve sesvermeden bir muddet evvel olkeden qovuldu Dorduncu muddeti 2021 ci il seckilerinde besinci defe yeniden secildi Seckiye muxalifetden namized qatildi hokumeti sandiq doldurmaqda gunahlandiran ve numayendelerinin sesverme prosesini izlemesi ucun secki menteqelerine daxil olmasini qadagan etmesini qinadi Diger boyuk muxalifet partiyalari Celili dovleti diktatorluq yolu ile idare etmekde gunahlandiraraq namized ireli surmemeyi gostermemeyi secdiler Besinci muddeti 2021 ci ilin iyun ayinda hem vetendaslar hem de xarici vetendaslar ucun COVID 19 eleyhine peyvendi mecburi etdi Eyni ayda diplomatik korpusunu deyisdi yeddi sefiri geri cagirdi ve Yaxin Serqin bir cox olkesine yenilerini teyin etdi Varisi Celilin uzun muddetli hakimiyyeti son dovrde varisliyi ile bagli suallar qaldirdi Uzun muddetdir ki prezidentin kurekeni ve Sehiyye Naziri Dcama Elmi Okieh Celilin varisi kimi gosterildi lakin 2018 ci ilde bosanmasindan sonra namizedlikden dusdu O vaxtdan beri en populyar namized birinci xanim Kadra Mahmud Heidin birinci evliliyinden olan oglu Naquib Abdulla Kamil olaraq gosterilir Celil Cibutinin esas siyasi fiqurlarini muvafiq hokumet movqelerinde saxlayaraq daxili guc mubarizeleri riskini artirdi Bas nazir Ebdulqedir Kamil Mehemmed ve Maliyye Naziri Ilyas Musa Devaleh 2026 ci ilde kecirilecek novbeti seckilerde liderliye mubarizede esas reqibi hesab olunur Hokumetdaxili hakimiyyet ugrunda mubarizede istirak ede bilecek diger namized ise Xarici Isler Naziri Mahmud Eli Yusufdur Siyasi qiymetlendirmesiIdareetmesi Prezidentliyi dovrunde aile uzvlerini ehemiyyetli siyasi ve iqtisadi vezifelere teyin etmeye calisdi Merkezi rolu faktiki olaraq vitse prezident vezifesini icra eden heyat yoldasi Kadra Mahmud Heid ve iki qizi Celilin musaviri olaraq calisan Haibado ve olkenin is fealiyyetiyle mesgul olan Fatouma Avo tutur Onun kurekeni Dcama Elmi Okieh Sehiyye Naziridir Prezidentin ogey qardaslarindan Seed Omer Celil iqtisadi baximdan onemli Cibuti limaninin bas direktorudur emisi oglu Cama Eli Celil 1986 ci ilden beri Cibuti Dovlet Elektrik Sirketinin bas direktorudur Murekkeb dovlet funksiyalari ve hakim klan sayesinde polis ordu ve diger tehlukesizlik quvvelerini mohkem tutmasi ile olkenin siyasi iqtisadi ve mehkeme islerine ciddi nezaret ede bildi Bu Celil klaninin butun ictimai islerde hokmranligini temin etdi ABS nin Cibutideki sefirliyinden 2004 cu ilde gonderilen ve WikiLeaks de yayimlanan mesajda Cibuti bir adam Ismayil Omer Celil terefinden idare olunan ticari seher dovletinden daha az olke olaraq tesvir edilmisdir Insan Haqlari Teskilati ile bagli 2020 ci il olke hesabatinda ABS hokumeti qanunsuz ve ya ozbasina qetller hokumet terefinden qeddar qeyri insani ve leyaqeti alcaldan reftar ve ceza hallari ve bu kimi bir sira insan haqlarinda olan catismazliqlara gore olke hakimiyyetini tenqid etdi Cinle yaxin munasibetler Celil liman ve logistika sahelerinde boyuk infrastruktur sermayeleri ile qeyd olunan olkesinin illerdir strateji movqeyinden yararlanir 2013 cu ilden etibaren Cin ile daha six iqtisadi ve siyasi elaqeler qurmusdur Bu Pekinin hemin il kemer ve yol tesebbusunun baslamasi ile Yaxin Serq ve Afrikaya artan strateji maragi ile ust uste dusdu Olke ucun ortaya cixan boyuk guc reqabeti Cibutinin eks tedbir imkanlarini artirdi lakin Cinin tesiri Cibuti uzerinde de artdi 2017 ci ilde orada deniz bazasi qurdu ve Cibuti ve onun qerb muttefiqleri arasinda Pekinin avtoritar idareetme terzinin daha avtokratik davranisi tesviq etdiyine dair narahatliqlara sebeb oldu Cin sermayelerinin olkeye axini Celilin Sinqapur modeline esaslanan inkisaf planini daha da ireli apardi Cox vaxt sert planlasdirma yolu ile milli rifahi temin eden ve demokratiya insan huquqlari ve esas azadliqlar hesabina iqtisadi inkisafa xususi diqqet yetiren avtoritar hokumet olaraq basa dusuldu Celil Cibuti limaninin strateji olaraq yerlesdiyi deniz ticaret merkezinin artan rolundan istifade ederek Cibutini Afrika Sinqapuru na cevirmek umidi ile resmi cixislarda Sinqapurun yolunu izlediyine tez tez istinadlar edir Mutexessisler Cibuti hokumetini korrupsiyalar ve cinli investorlara ustunluk vermesini bu inkisaf strategiyasina manee olaraq qiymetlendirirler Meselen 2012 ci ilde Cibuti hokumeti Cibuti limaninin Doraleh Konteyner Terminalini BEE de yerlesen liman operatoru olan DP World sirketine satdi 2018 ci ilin fevral ayinda prezident serencami ile DP World un sehmlerini legv etdi ve sehmleri dovlete mexsus sirkete verdi Cibuti Cin maliyyesini istifade ederek Afrikanin en boyuk serbest ticaret zonasi olmaq ucun uzunmuddetli layihe baslatdi 2020 ci ilde London Beynelxalq Arbitraj Mehkemesi Cibutinin ozgeninkilesdirilmesini qanunsuz hesab etdi ve orijinal guzest huquqlarinin berpasina qerar verdi Mehkeme daha once olkeni DP World sirketine 533 milyon dollar tezminat odemeye mecbur etmisdi Cibuti mehkemenin qerarini redd etdi ve limanin payinin dordde birini China Merchants Ports Holdings e verdi Iqtisadiyyat Celil terefinden heyata kecirilen liman ve logistika infrastrukturuna yonelmis xarici investisiyalara esaslanan siyaset davamli iqtisadi artimdan mesul olsa da asagi ixracat ve is yerleri acma imkanlari olan xidmetden asili ve kapitala six iqtisadiyyat yaratdi Heqiqeten de issizlik genclere qeyri mutenasib sekilde tesir eden davamli problem olaraq qaldi 2015 ci il mesgulluq sorgusuna gore Cibutinin issizlik seviyyesi emek qabiliyyetli insanlarin yalniz 25 i teskil etse de genclerin yalniz 39 i isle temin olunmusdur Son hesabata gore issizlik gencler arasinda 80 teskil edir Iller erzinde olkenin iqtisadi artiminin arxasinda yatan investisiya layiheleri xarici borclar hesabina maliyyelesdirilmisdir ki bu da xarici faktorlara xususen de Cine yuksek miqdarda borcun yaranmasina sebeb olmusdur Heritage Foundation in 2021 ci il Iqtisadi Azadliq Indeksi nesrine gore olke iqtisadiyyati esasen azad olmayan olaraq siralanmisdir Ticaretinin boyuk bir hissesi denize cixisi olmayan olke olan Efiopiyanin Cibuti asililigini azaldacaq DP World terefinden Somalilendda Berbera limaninin genislendirilmesinin Cibuti limaninin bolgede onemini itireceyi ehtimal edilir Celil bu iddialari redd etdi Regional tehlukesizlik Celilin hakimiyyeti dovrunde Cibuti munaqise bolgesinde sabit olke olaraq qaldi Celilin prezidentliyi 2000 ci ilde etnik qruplar arasinda sulh muqavilesinin imzalanmasi ve 2018 ci ilde Cibuti ile Eritreya arasinda on il davam eden serhed mubahisesinin helli ile neticelendi Celil 2020 ci ilde sulh danisiqlari ucun Somalinin ve ayriliqci Somalilend Respublikasinin liderlerini eyni zamanda Efiopiyanin Bas naziri Abiy Ehmed Elini qebul etdi Hemcinin baxIstinadlarIsmail Omar Guelleh Brockhauz Ensiklopediyasi alm Ismail Omar Guelleh Munzinger Personen alm 2013 06 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2021 09 17 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2020 12 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2021 07 09 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2021 07 09 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 https en m wikipedia org wiki Special BookSources 978 92 9198 631 6 https wayback archive it org all 20090225031115 http www ocha eth org Archive DownloadableReports hoa1099 pdf Arxivlenmis suret 2012 02 20 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2021 07 12 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 https www google com hostednews afp article ALeqM5jDhoZGsjkELVE6KNe1HZXrSJKxCw docId CNG 8d00429b889e9bb8fbb49b947c2102b1 7c1 Arxivlenmis suret 2022 08 13 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 04 09 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 01 19 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2021 12 23 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2021 07 13 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 01 23 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 06 30 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 02 16 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 02 23 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 10 02 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 04 06 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 03 03 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 05 31 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 06 03 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 10 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 08 23 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2022 04 16 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Arxivlenmis suret 2021 08 31 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 20 Xarici kecidler