Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İrena Sendler (pol. Irena Sendlerowa; 15 fevral 1910, , Polşa — 12 may 2008, Varşava, Polşa) — Varşava gettosunda 2500-dən çox yəhudi uşağın həyatını xilas edən polşalı aktivist qadın.
Həyatı
Uşaqlığı və gəncliyi
O, 1910-cu il 15 fevral tarixində Varşava şəhərinin yaxınlığında yerləşən Otvotsk şəhərində həkim Stanislav Krjijanovskinin ailəsində dünyaya göz açmışdır. Onun atası xəstəxanaya rəhbərlik edən həkim idi. O kasıbları pulsuz müalicə edirdi. Sonra ailə adlı balaca bir yerə köçür. İrenanın valideynləri öz qızlarına hələ erkən yaşlarından bütün insanların irqindən, milliyətindən və dinindən asılı olmayaraq pis və yaxşılara bölündüyünü bildirmişdilər. Və qızları bu deyilənləri yaxşı qavramışdı. Krjijanovskilər ailəsi katolik xristian idi.
İrenanın 7 yaşı olanda atası dünyasını dəyişir. Atasının ölümünün səbəbi onun 1917-ci ildə səpmə yatalığına tutulması olmuşdur. Belə ki, onun həmkarları bu xəstəliyə tutulmuş xəstələri müalicə etməkdən boyun qaçırmış və nəticədə xəstələrdən biri onu bu xəstəliyə yoluxdurmuşdur. Sonralar İrena ölümünə az qalmış atasının bu son sözünü tez-tez yada salırdı: " Əgər sən kiminsə suda boğulduğunu görürsənsə, sən üzməyi bacarmasan belə onu xilas etmək üçün suya tullanmalısan".
Qız anasıyla ikilikdə qalmalı olurlar. Bir müddət sonra onların evinə yerli yəhudi icmasının nümayəndələri gəlir. Həmin adamlar pulsuz tibbi yardım üçün İrenanın atasına çox minnətdar olduqlarını bildirmiş və ailənin çətin vəziyyətini görüb onlara kömək etməyə qərar verirlər. Onlar qızın 18 yaşı tamam olanadək təhsil pulunu ödəməyi təklif edirlər. Anası o zaman yəhudilərin arasında hökm sürən aclıq barədə eşitdiyi şayiələrə görə verilən xeyirxah təklifdən imtina etmiş, amma bu barədə qızına bildirmişdir. Bu hadisə İrenada silinməz təəssürat qoymuşdur.
1920-ci ildə anası qızı ilə Varşavaya yollanır. Burada İrenanın anası kağızdan güllərin hazırlanması və salfetlərə naxış tikməklə məşğul olur. Bu onların dolanışıqlarına güclə bəs edirdi.
Müharibədən əvvəlki Polşada yaşayan yəhudilərə xəbərdarlıqlar kifayət dərəcədə çoxalmışdır. Lakin polyakların çoxusu buna qarşı çıxırdılar. Onlar arasında ən qoçaqlardan biri İrena idi. Polyak dilini və mədəniyyətini öyrəndiyi Varşava Universitetinin mühazirə zallarında o qəsdən "yəhudilər üçün" nəzərdə tutulan skamyalarda otururdu. Belə ki, 1930-cu illərdə Universitet auditoriyalarının son sıralarında yəhudi tələbələr üçün "getto skamyası" adlanan xüsusi skamyalar təyin olunmuşdu. Nasistlər İrenanın yəhudi rəfiqəsini döydükdən sonra, o öz tələbə biletində ona "ari yerləri"ndə oturmağa icazə verən möhürü silir. Buna görə o üç il müddətinə təhsil almaqdan kənarlaşdırılır.
Varşava gettosu
Hitler Almaniyası Polşanı işğal edəndə İrenanın 30 yaşı var idi. Nasist işğalı zamanı Varşava və kiçik şəhərlərdə yaşayan yəhudiləri şəhər gettosuna heyvan sürüsü kimi qovurdular. Bu 4km² ərazidə 500 000-dən çox yəhudini, uşaqlar və böyükləri yerləşdirirdilər. Onların yaşaması dəhşətli dərəcədə ölümcül idi. İrena Sendler şəhər bələdiyyəsinin sosial təminat bölməsinə düzələrək tez-tez Varşava gettosuna gedirdi. O onun sakinlərinə gizli şəkildə yemək, dərman və paltar gətirirdi. Tezliklə almanlar yəhudi olmayanların gettoya baş çəkməyə gəlməsinə qadağa qoyurlar. Onda İrena ora sanitar xidmətin işçisi kimi getməyə başlayır.
1942-ci ildən yəhudilər yardım məqsədilə yaradılmış gizli Polşa təşkilatı olan – "Jeqota" yəhudi uşaqlarının xilas edilməsi üçün iri həcmli aksiyada İrena Sendlerə kömək etməyə başlamışdır. İrena "İolanta" təxəllüsünün altında fəaliyyət göstərirdi. O gettodakı insanları yaxşı tanıyırdı və bu aksiyanın müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsi üçün baza rolunu oynamışdır. İrena Sendler gettoda olan evlərə, zirzəmilərə, baraklara gedərək ordakı uşaqlı ailələri axtarırdı.
1943-cü ilin mart ayından Varşava gettosundan Treblinka həbs düşərgəsinin qaz kameralarına hər gün minlərlə yəhudi ilə doldurulmuş qatarlar gedirdi. Beş ay ərzində orada üç yüz min insan məhv edilmişdi. Bundan başqa aclıqdan ölənlər də çox idi. Hətta Treblinka həbs düşərgəsinə aparılmayana qədər gettoda aclıqdan ölüm adi bir hadisəyə çevrilmişdi. Belə ki, 1 ay ərzində yəhudilərə verilən çörəyin çəkisi 2 kq idi. Gettonun ləğv edilməsi bir il boyunca davam etmişdir. Varşavada yalnız hərbi zavodlarda işləyən yeniyetmələri və cavanları saxlayırdılar. Faşistlərin yəhudiləri məhv etmək üçün iki etibarlı silahdaş var idi – yatalaq və aclıq. Hər səhər İrena küçədə bir tikə çörək xahiş edən yəhudi uşaqlarını görürdü. Axşam o evə qayıdanda o artıq həmin uşaqların üstünün kağızla örtülərək öldüyünü görürdü. "Bu əsl cəhənnəm idi – yüzlərlə insan düz küçələrin ortasında ölürdülər…". İrena anladı ki, uşaqlar nə bahasına olursa olsun xilas etmək lazımdır. Nasistlər epidemiyaların yaranmasından ehtiyat etdiyindən Varşava Səhiyyə İdarəsinin tibb işcilərinə yəhudilərlə ünsiyyətdə olmağa icazə verirdilər. Onlar dərmanın paylanması üçün kip qorunan gettodan içəri girməyə malik idilər. Gettoda İrena yəhudilərlə həmrəyliyin rəmzi kimi Davidin ulduzunu geyirdi. Bu "qanuni" baca ona çoxlu yəhudini xilas etməyə kömək olmuşdur. İrena bir neçə aylığından tutmuş 15 yaşına qədər olan uşaqların Varşava gettosundan gizli şəkildə idarəyə göndərilməsini təşkil etmişdi.
İrena faşistlərin epidemiya qorxusundan istifadə edərək və uşaqların bu cəhənnəmdən qurtulması üçün gettodan çıxmaq üçün 4 yol tapmışdır. Onun fəaliyyəti boyu o tək hərəkət etmirdi. Ona kömək edənlər arasında yük maşınının sürücüsü olduğu da bildirilirdi. Belə ki həmin şəxs uşaqları yük maşınının kuzovunda uşaqları daşıyırdı. Sürücünün bir iti var idi və onu özü ilə kabinəyə götürürdü. Sürücü almanları görən kimi itin pəncəsinə amansızca ayağı ilə basırdı və it ağrıdan hürməyə başlayırdı. Bununla o, uşaqların ağalaması səsini batırırdı. İtlər hər şeyi tez öyrəndiyindən artıq iti sahibinin ayağının yaxınlaşdığını görən kimi hürməyə başlayırdı. Bu it də uşaqların xilas edilməsində belə iştirak etmişdir. Onlardan savayı könüllü tibb bacıları körpələrə yuxugətirən dərmanın kiçik dozasını verirdilər və cəsədlərlə birlikdə onları şəhərə çıxardırdılar. Həmçinin bütün Varşava boyu hərəkət edən və gettoda dayananan məşhur tramvay 4 nömrəli tramvay var idi ki, onu yəhudilər "həyat tramvayı" adlandırırdılar. Tibb bacıları onun oturacaqlarının altında olan karton qutularında körpələri gizlədərək öz bədənləriylə onların qabağını tuturdular. Hətta uşaqları zibil kisələrində və şəhər çirkab quyuları üçün nəzərdə tutulmuş tullantılar və qanlı bintlər olan taylarda gettodan çıxarırdılar.
1942-ci ilin iyulunda gettodan gətirdiyi və 6 aylığından qəyyumluğa götürdüyü qızı Eljbetta Fisovskayada məhz belə şəkildə xilas olmuşdu. Qızın valideynləri nasistlər tərəfindən məhv edilmişdilər. Sonradan xilas edilmiş uşağın adı və ailəsini dəyişmək lazım oldu. Artıq 60-dan çox yaşı olan həmin qız bu həqiqəti yalnız 17 il əvvəl bildikdən sonra bu sözləri demişdi: "Sendlersiz mən sağ qalmazdım. Mən bütün ömrü boyu ana kimi sevdiyim bir adamın əslində mənim anam olmadığını bildikdə bu mənim üçün ən böyük xəsarət olmuşdur." Eljbetta indi "Holokostun uşaqlarının Assosiasiyası"na rəhbərlik edir. O, öz taleyi haqqında həqiqəti bildikdən sonra heç vaxt artıq o dəhşətli hadisələrin nəticələriylə məşğul olmağı dayandırmamışdı. O çox illər özünün üçüncü anası kimi hesab etdiyi İrena Sendlerə baş çəkirdi.
Həmçinin körpələri kanalizasiya kollektorları vasitəsilə çıxardırdılar. Bir dəfə Sendler hətta özündə uşağı yubkasını altında gizlətmişdi. Böyük uşaqları isə gettonu əhatə edən binalar vasitəsilə gizli gedişlərlə çıxarırdılar. Əməliyyatlar saniyələr üzrə hesablanmışdı.
İrena Sendler yəhudi uşaqlarını öz analarından ayrılması kimi qorxulu bir seçimi qoyduğunu xatırlayanda yüzlərlə ananın "Onlar xilas olacaqlar?" sualını yada salırdı.Lakin onun özü də bunu bilmirdi. Çünki onun gettodan sağ çıxacağına zəmanət verə bilməzdi. İrena sonralar xatırlayırdı: "Mən dəhşətli səhnələrin şahidi idim, məsələn, ata uşaqdan ayrılmağa razılaşsa da anası yox deyirdi. Qışqırıqlar, ağlamaq... Növbəti gün məlum olurdu ki, artıq bu ailəni həbs düşərgəsinə göndəriblər. Bəli, məhz əsl qəhrəmanlar mənə öz uşaqlarını etibar edən analar idi".
İrena hesablamışdı ki, bir uşağı xilas etmək üçün 12 nəfər kənar insan tələb olunurdu: nəqliyat vasitələrinin sürücüləri, xidmətçilər tibb bacıları. Uşaqlara yeni adlar verilir və qadın monastırlarında, şəfqət göstərən ailələrdə, sığınacaqlarda və xəstəxanalarda yerləşdirirdilər. İrena sonralar yazmışdır: "Onda heç kim heç vaxt sığınacağa ehtiyacı olan yəhudi uşaqlarını öz evlərinə götürərək saxlamaları üçün imtina etməmişdir".
Bir dəfə Sendlerin əvvəlcə uşaq evinə, sonra isə bir polşa ailəsinə verdiyi bir balaca oğlan barədə rahibə İrenaya bu sözləri demişdir: "İnsanın nə qədər anası olar bilər?" Axı həqiqətən hamı onun qayğısına qalmışdır, onların hamısı onun üçün ana idilər.
Belə bir faciəli paradoks mövcud idi: gettodan uşağı çıxarmaq, onun azadlıqda həyatını qoruyub saxlamaqdan daha çətin idi. Ən gözlənilməz yerlərdə körpələri gizlədirdilər. Sendlerə rahibələr çox kömək etmişdir. Belə ki onlar 500-dən çox yəhudi uşağını xilas etmiş və öz canlarından buna görə keçmişdilər. Belə ki, 1944-cü ildə faşistlər onların üstlərinə benzin tökərək yandırmışdılar. İrena Sendler özünün və anasının şəxsi həyatı ilə risk etmişdir. Çünki həmin dövrdə yəhudilərə kömək ölüm demək idi. İrena Sendler hər xilas etdiyi uşağın əvvəlki və indiki adını uzun nazik kağıza yazıb şüşə bankaların içərisinə qoyurdu. Bu bankalar isə rəfiqəsinin evlərinin bağındakı alma ağacının altında basıdırılırdı.
1943-cü il 20 oktyabr tarixində anonim xəbərçiliyə əsasən İrena Sendler həbs edilir. O qapını nasistlər açmamışdan əvvəl əlindəki uşaqların adları olan kağızı rəfiqəsinə verir. Gestapoçular heç bir sənəd tapmadıqlarına görə İrenanı özləri ilə aparırlar.Lakin rəfiqəsini isə aparmadılar. Orada İrenanın əl və ayaqlarını qırsalar da, İrena onlara heç nə demir. 3 ay ərzində İrenanı Paviakdakı həbsxanada saxlayırlar, sonra isə güllələnməyə göndərirlər. 1944-cü ilin fevralında digər əsirlər kimi güllələnməyə aparılan İrenanın güllələnməsinə bir neçə saat qalmış alman əsgəri onu sorğuya apardığını bildirir. Lakin heç bir sorğu yox idi. Əsgər onu itələyərək ona polyak dilində deyir: "Qaç!"
"Jeqota" onu xilas etmişdir. Onun soyadını başqa soyadla (Dombroskaya soyadı ilə) əvəz edirlər. Növbəti günü İrena öz adını güllənilənlərin siyahısında görür. Daha onu axtaran yox idi. Lakin o müharibənin sonuna kimi yəhudi uşaqlara kömək etməyini davam etdirdi.
1947 -ci ildə Stefan Kamenski ilə ailə həyatı qurmuşdu.
Müharibədən sonra
Müharibədən sonra İrena həmin bankaları yerdən çıxararaq içərilərindəki kartoçkaları üzə çıxarır. O xilas olmuş uşaqların və onların valideynlərinin axtarışına başlamağı qərara alır. İrena bütün bunları "Jeqota" da katib işləyən Adolf Bermana verir. 1947-ci ildən yəhudilərin Polşadakı mərkəzi komiteti xilas olmuş uşaqları taparaq onları İsrailə göndərmişdir.
Sonralar İsrail dövləti ilə siyasi fikir ayrılığına görə Polşa hökuməti İrenanı İsrailə getməyə qoymamışdır. O ancaq İsrailə Polşada kommunist rejiminin və hökumətin devrilməsindən sonra gedə bilmişdir.
O, ömrünün son illərini Varşavanın mərkəzində yerləşən balaca birotaqlı mənzildə keçirmişdir.
Mükafatları
1965-ci ildə Holokost muzeyi "" İrena Sendlerə "Dünya xalqlarının daşıyıcıları" adını vermişdilər.
2003-cü ildə Polşa prezidenti onu Polşanın ali ordeni olan "" ordeni ilə təltif etmişdir.
2007-ci ildə Polşa prezidenti və İsrailin baş naziri onun 2500-dən çox yəhudini xilas etdiyi üçün Nobel Sülh mükafatına namizədliyini vermişdir. Lakin mükafat qlobal istilik sahəsindəki fəaliyyətlərinə görə ABŞ-nin keçmiş vitse-prezidenti Albert Qora verilmişdir.
2007-ci ildə o, "Təbəssüm Ordeni" ilə təltif olunmuşdur. O, bu ordeni alan ən yaşlı şəxs olmuşdur.
Varşava və Tarçin şəhərinin fəxri vətəndaşıdır.
Xatirəsi
2009-cu ilin aprelində amerika televiziya ekranlarına 2008-ci ildə Latviyada çəkilmiş "" adlı televiziya filmi çıxmışdır. Bu filmdə İrena rolunu Yeni Zenladiyalı aktrisa canlandırmışdır.
İrena Sendlerin portreti Varşava gettosundan yəhudi uşaqların xilasında iştirak etmiş və rəsmləri ilə birlikdə polşa gümüş monetalarında yerləşdirilmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
Keçidlər
- Life in a Jar: The Irena Sendler Project
- «2500-dən çox uşağı gettodan xilas edən polyak qadın öldü» — BBC
- [1]
- [2]
- İrena Sendler 2018-01-15 at the Wayback Machine - Yad va-Şem 2020-01-12 at the Wayback Machine - official site (ing.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Irena Sendler pol Irena Sendlerowa 15 fevral 1910 Polsa 12 may 2008 Varsava Polsa Varsava gettosunda 2500 den cox yehudi usagin heyatini xilas eden polsali aktivist qadin Irena Sendler 1942 ci il HeyatiUsaqligi ve gencliyi O 1910 cu il 15 fevral tarixinde Varsava seherinin yaxinliginda yerlesen Otvotsk seherinde hekim Stanislav Krjijanovskinin ailesinde dunyaya goz acmisdir Onun atasi xestexanaya rehberlik eden hekim idi O kasiblari pulsuz mualice edirdi Sonra aile adli balaca bir yere kocur Irenanin valideynleri oz qizlarina hele erken yaslarindan butun insanlarin irqinden milliyetinden ve dininden asili olmayaraq pis ve yaxsilara bolunduyunu bildirmisdiler Ve qizlari bu deyilenleri yaxsi qavramisdi Krjijanovskiler ailesi katolik xristian idi Irenanin 7 yasi olanda atasi dunyasini deyisir Atasinin olumunun sebebi onun 1917 ci ilde sepme yataligina tutulmasi olmusdur Bele ki onun hemkarlari bu xesteliye tutulmus xesteleri mualice etmekden boyun qacirmis ve neticede xestelerden biri onu bu xesteliye yoluxdurmusdur Sonralar Irena olumune az qalmis atasinin bu son sozunu tez tez yada salirdi Eger sen kiminse suda boguldugunu gorursense sen uzmeyi bacarmasan bele onu xilas etmek ucun suya tullanmalisan Qiz anasiyla ikilikde qalmali olurlar Bir muddet sonra onlarin evine yerli yehudi icmasinin numayendeleri gelir Hemin adamlar pulsuz tibbi yardim ucun Irenanin atasina cox minnetdar olduqlarini bildirmis ve ailenin cetin veziyyetini gorub onlara komek etmeye qerar verirler Onlar qizin 18 yasi tamam olanadek tehsil pulunu odemeyi teklif edirler Anasi o zaman yehudilerin arasinda hokm suren acliq barede esitdiyi sayielere gore verilen xeyirxah teklifden imtina etmis amma bu barede qizina bildirmisdir Bu hadise Irenada silinmez teessurat qoymusdur 1920 ci ilde anasi qizi ile Varsavaya yollanir Burada Irenanin anasi kagizdan gullerin hazirlanmasi ve salfetlere naxis tikmekle mesgul olur Bu onlarin dolanisiqlarina gucle bes edirdi Muharibeden evvelki Polsada yasayan yehudilere xeberdarliqlar kifayet derecede coxalmisdir Lakin polyaklarin coxusu buna qarsi cixirdilar Onlar arasinda en qocaqlardan biri Irena idi Polyak dilini ve medeniyyetini oyrendiyi Varsava Universitetinin muhazire zallarinda o qesden yehudiler ucun nezerde tutulan skamyalarda otururdu Bele ki 1930 cu illerde Universitet auditoriyalarinin son siralarinda yehudi telebeler ucun getto skamyasi adlanan xususi skamyalar teyin olunmusdu Nasistler Irenanin yehudi refiqesini doydukden sonra o oz telebe biletinde ona ari yerleri nde oturmaga icaze veren mohuru silir Buna gore o uc il muddetine tehsil almaqdan kenarlasdirilir Varsava gettosu Hitler Almaniyasi Polsani isgal edende Irenanin 30 yasi var idi Nasist isgali zamani Varsava ve kicik seherlerde yasayan yehudileri seher gettosuna heyvan surusu kimi qovurdular Bu 4km erazide 500 000 den cox yehudini usaqlar ve boyukleri yerlesdirirdiler Onlarin yasamasi dehsetli derecede olumcul idi Irena Sendler seher belediyyesinin sosial teminat bolmesine duzelerek tez tez Varsava gettosuna gedirdi O onun sakinlerine gizli sekilde yemek derman ve paltar getirirdi Tezlikle almanlar yehudi olmayanlarin gettoya bas cekmeye gelmesine qadaga qoyurlar Onda Irena ora sanitar xidmetin iscisi kimi getmeye baslayir 1942 ci ilden yehudiler yardim meqsedile yaradilmis gizli Polsa teskilati olan Jeqota yehudi usaqlarinin xilas edilmesi ucun iri hecmli aksiyada Irena Sendlere komek etmeye baslamisdir Irena Iolanta texellusunun altinda fealiyyet gosterirdi O gettodaki insanlari yaxsi taniyirdi ve bu aksiyanin muveffeqiyyetle yerine yetirilmesi ucun baza rolunu oynamisdir Irena Sendler gettoda olan evlere zirzemilere baraklara gederek ordaki usaqli aileleri axtarirdi 1943 cu ilin mart ayindan Varsava gettosundan Treblinka hebs dusergesinin qaz kameralarina her gun minlerle yehudi ile doldurulmus qatarlar gedirdi Bes ay erzinde orada uc yuz min insan mehv edilmisdi Bundan basqa acliqdan olenler de cox idi Hetta Treblinka hebs dusergesine aparilmayana qeder gettoda acliqdan olum adi bir hadiseye cevrilmisdi Bele ki 1 ay erzinde yehudilere verilen coreyin cekisi 2 kq idi Gettonun legv edilmesi bir il boyunca davam etmisdir Varsavada yalniz herbi zavodlarda isleyen yeniyetmeleri ve cavanlari saxlayirdilar Fasistlerin yehudileri mehv etmek ucun iki etibarli silahdas var idi yatalaq ve acliq Her seher Irena kucede bir tike corek xahis eden yehudi usaqlarini gorurdu Axsam o eve qayidanda o artiq hemin usaqlarin ustunun kagizla ortulerek olduyunu gorurdu Bu esl cehennem idi yuzlerle insan duz kucelerin ortasinda olurduler Irena anladi ki usaqlar ne bahasina olursa olsun xilas etmek lazimdir Nasistler epidemiyalarin yaranmasindan ehtiyat etdiyinden Varsava Sehiyye Idaresinin tibb iscilerine yehudilerle unsiyyetde olmaga icaze verirdiler Onlar dermanin paylanmasi ucun kip qorunan gettodan iceri girmeye malik idiler Gettoda Irena yehudilerle hemreyliyin remzi kimi Davidin ulduzunu geyirdi Bu qanuni baca ona coxlu yehudini xilas etmeye komek olmusdur Irena bir nece ayligindan tutmus 15 yasina qeder olan usaqlarin Varsava gettosundan gizli sekilde idareye gonderilmesini teskil etmisdi Irena fasistlerin epidemiya qorxusundan istifade ederek ve usaqlarin bu cehennemden qurtulmasi ucun gettodan cixmaq ucun 4 yol tapmisdir Onun fealiyyeti boyu o tek hereket etmirdi Ona komek edenler arasinda yuk masininin surucusu oldugu da bildirilirdi Bele ki hemin sexs usaqlari yuk masininin kuzovunda usaqlari dasiyirdi Surucunun bir iti var idi ve onu ozu ile kabineye gotururdu Surucu almanlari goren kimi itin pencesine amansizca ayagi ile basirdi ve it agridan hurmeye baslayirdi Bununla o usaqlarin agalamasi sesini batirirdi Itler her seyi tez oyrendiyinden artiq iti sahibinin ayaginin yaxinlasdigini goren kimi hurmeye baslayirdi Bu it de usaqlarin xilas edilmesinde bele istirak etmisdir Onlardan savayi konullu tibb bacilari korpelere yuxugetiren dermanin kicik dozasini verirdiler ve cesedlerle birlikde onlari sehere cixardirdilar Hemcinin butun Varsava boyu hereket eden ve gettoda dayananan meshur tramvay 4 nomreli tramvay var idi ki onu yehudiler heyat tramvayi adlandirirdilar Tibb bacilari onun oturacaqlarinin altinda olan karton qutularinda korpeleri gizlederek oz bedenleriyle onlarin qabagini tuturdular Hetta usaqlari zibil kiselerinde ve seher cirkab quyulari ucun nezerde tutulmus tullantilar ve qanli bintler olan taylarda gettodan cixarirdilar 1942 ci ilin iyulunda gettodan getirdiyi ve 6 ayligindan qeyyumluga goturduyu qizi Eljbetta Fisovskayada mehz bele sekilde xilas olmusdu Qizin valideynleri nasistler terefinden mehv edilmisdiler Sonradan xilas edilmis usagin adi ve ailesini deyismek lazim oldu Artiq 60 dan cox yasi olan hemin qiz bu heqiqeti yalniz 17 il evvel bildikden sonra bu sozleri demisdi Sendlersiz men sag qalmazdim Men butun omru boyu ana kimi sevdiyim bir adamin eslinde menim anam olmadigini bildikde bu menim ucun en boyuk xesaret olmusdur Eljbetta indi Holokostun usaqlarinin Assosiasiyasi na rehberlik edir O oz taleyi haqqinda heqiqeti bildikden sonra hec vaxt artiq o dehsetli hadiselerin neticeleriyle mesgul olmagi dayandirmamisdi O cox iller ozunun ucuncu anasi kimi hesab etdiyi Irena Sendlere bas cekirdi Hemcinin korpeleri kanalizasiya kollektorlari vasitesile cixardirdilar Bir defe Sendler hetta ozunde usagi yubkasini altinda gizletmisdi Boyuk usaqlari ise gettonu ehate eden binalar vasitesile gizli gedislerle cixarirdilar Emeliyyatlar saniyeler uzre hesablanmisdi Irena Sendler yehudi usaqlarini oz analarindan ayrilmasi kimi qorxulu bir secimi qoydugunu xatirlayanda yuzlerle ananin Onlar xilas olacaqlar sualini yada salirdi Lakin onun ozu de bunu bilmirdi Cunki onun gettodan sag cixacagina zemanet vere bilmezdi Irena sonralar xatirlayirdi Men dehsetli sehnelerin sahidi idim meselen ata usaqdan ayrilmaga razilassa da anasi yox deyirdi Qisqiriqlar aglamaq Novbeti gun melum olurdu ki artiq bu aileni hebs dusergesine gonderibler Beli mehz esl qehremanlar mene oz usaqlarini etibar eden analar idi Irena hesablamisdi ki bir usagi xilas etmek ucun 12 nefer kenar insan teleb olunurdu neqliyat vasitelerinin suruculeri xidmetciler tibb bacilari Usaqlara yeni adlar verilir ve qadin monastirlarinda sefqet gosteren ailelerde siginacaqlarda ve xestexanalarda yerlesdirirdiler Irena sonralar yazmisdir Onda hec kim hec vaxt siginacaga ehtiyaci olan yehudi usaqlarini oz evlerine goturerek saxlamalari ucun imtina etmemisdir Bir defe Sendlerin evvelce usaq evine sonra ise bir polsa ailesine verdiyi bir balaca oglan barede rahibe Irenaya bu sozleri demisdir Insanin ne qeder anasi olar biler Axi heqiqeten hami onun qaygisina qalmisdir onlarin hamisi onun ucun ana idiler Bele bir facieli paradoks movcud idi gettodan usagi cixarmaq onun azadliqda heyatini qoruyub saxlamaqdan daha cetin idi En gozlenilmez yerlerde korpeleri gizledirdiler Sendlere rahibeler cox komek etmisdir Bele ki onlar 500 den cox yehudi usagini xilas etmis ve oz canlarindan buna gore kecmisdiler Bele ki 1944 cu ilde fasistler onlarin ustlerine benzin tokerek yandirmisdilar Irena Sendler ozunun ve anasinin sexsi heyati ile risk etmisdir Cunki hemin dovrde yehudilere komek olum demek idi Irena Sendler her xilas etdiyi usagin evvelki ve indiki adini uzun nazik kagiza yazib suse bankalarin icerisine qoyurdu Bu bankalar ise refiqesinin evlerinin bagindaki alma agacinin altinda basidirilirdi 1943 cu il 20 oktyabr tarixinde anonim xeberciliye esasen Irena Sendler hebs edilir O qapini nasistler acmamisdan evvel elindeki usaqlarin adlari olan kagizi refiqesine verir Gestapocular hec bir sened tapmadiqlarina gore Irenani ozleri ile aparirlar Lakin refiqesini ise aparmadilar Orada Irenanin el ve ayaqlarini qirsalar da Irena onlara hec ne demir 3 ay erzinde Irenani Paviakdaki hebsxanada saxlayirlar sonra ise gullelenmeye gonderirler 1944 cu ilin fevralinda diger esirler kimi gullelenmeye aparilan Irenanin gullelenmesine bir nece saat qalmis alman esgeri onu sorguya apardigini bildirir Lakin hec bir sorgu yox idi Esger onu iteleyerek ona polyak dilinde deyir Qac Jeqota onu xilas etmisdir Onun soyadini basqa soyadla Dombroskaya soyadi ile evez edirler Novbeti gunu Irena oz adini gullenilenlerin siyahisinda gorur Daha onu axtaran yox idi Lakin o muharibenin sonuna kimi yehudi usaqlara komek etmeyini davam etdirdi 1947 ci ilde Stefan Kamenski ile aile heyati qurmusdu Muharibeden sonraIrena Sendler usaq iken xilas edilen bir nece insanla birlikde 2005 ci il Muharibeden sonra Irena hemin bankalari yerden cixararaq icerilerindeki kartockalari uze cixarir O xilas olmus usaqlarin ve onlarin valideynlerinin axtarisina baslamagi qerara alir Irena butun bunlari Jeqota da katib isleyen Adolf Bermana verir 1947 ci ilden yehudilerin Polsadaki merkezi komiteti xilas olmus usaqlari taparaq onlari Israile gondermisdir Irena Sendler 2005 ci il Sonralar Israil dovleti ile siyasi fikir ayriligina gore Polsa hokumeti Irenani Israile getmeye qoymamisdir O ancaq Israile Polsada kommunist rejiminin ve hokumetin devrilmesinden sonra gede bilmisdir O omrunun son illerini Varsavanin merkezinde yerlesen balaca birotaqli menzilde kecirmisdir Mukafatlari1965 ci ilde Holokost muzeyi Irena Sendlere Dunya xalqlarinin dasiyicilari adini vermisdiler 2003 cu ilde Polsa prezidenti onu Polsanin ali ordeni olan ordeni ile teltif etmisdir 2007 ci ilde Polsa prezidenti ve Israilin bas naziri onun 2500 den cox yehudini xilas etdiyi ucun Nobel Sulh mukafatina namizedliyini vermisdir Lakin mukafat qlobal istilik sahesindeki fealiyyetlerine gore ABS nin kecmis vitse prezidenti Albert Qora verilmisdir 2007 ci ilde o Tebessum Ordeni ile teltif olunmusdur O bu ordeni alan en yasli sexs olmusdur Varsava ve Tarcin seherinin fexri vetendasidir Xatiresi2009 cu ilin aprelinde amerika televiziya ekranlarina 2008 ci ilde Latviyada cekilmis adli televiziya filmi cixmisdir Bu filmde Irena rolunu Yeni Zenladiyali aktrisa canlandirmisdir Irena Sendlerin portreti Varsava gettosundan yehudi usaqlarin xilasinda istirak etmis ve resmleri ile birlikde polsa gumus monetalarinda yerlesdirilmisdir Hemcinin baxOskar SindlerIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir KecidlerVikianbarda Irena Sendler ile elaqeli mediafayllar var Life in a Jar The Irena Sendler Project 2500 den cox usagi gettodan xilas eden polyak qadin oldu BBC 1 2 Irena Sendler 2018 01 15 at the Wayback Machine Yad va Sem 2020 01 12 at the Wayback Machine official site ing