Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İncu xaqan (真珠可汗) və ya İncu Bilgə xaqan (真珠毗伽可汗) — Müstəqil Seyanto xanlığının ilk hökmdarı. Əsl adı Yinan (夷男) idi. İdi xaqanın nəvəsi idi.
| İncu xaqan | |
|---|---|
| Yinan (夷男) | |
| Əvvəlki | İdi xaqan |
| Sonrakı | Duomi xaqan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat tarixi | |
| Uşağı | Duomi xaqan |
| Dini | Tenqriçilik |
Göytürk xaqanlığı tərkibində
Nə vaxt doğulduğu bilinmir. İllig xaqanın hakimiyyəti altında 70.000 çadırlıq Seyanto xalqına rəhbərlik edirdi. 627-ci Teleləri toplayaraq Seyanto, Uyğur və Bayırqu xalqlarının üsyanını başladan Yinan əvvəlcə sərt münasibətlə üzləşdi. İllig xaqanın öz oğlu Yükük şadın rəhbərliyi altında göndərdiyi 400.000 nəfərlik orduya cəmi 5000 nəfər süvari ilə qalib gələn Uyğur iltəbəri Yağlakar Pusa (菩萨) və 4 ayrı Göytürk sərkərdəsini məğlub edən İnan İllig xaqanın Çinə qarşı müharibəsində ikinci cəbhəni açmış oldu. Tolis xan da Seyantolara məğlub olub Tan sülaləsinə sığınandan sonra, İnan 628-ci ildə Tan imperatoru Taiçonq tərəfindən xaqan olaraq tanındı. Bu xəbəri ona Çin sərkərdəsi Kyao Şivanq (喬師望) çatdırdı. Ona Uyğur və Bayırqulardan başqa Ediz (阿跌), Tonqra (同羅), Bügüt (僕骨) və Hsi (霫) tayfaları tabe olmuşdular.
Hakimiyyəti
Hakimiyyətinin ilk ilində, 629-cu ilin payızında qardaşı Tonqanı (統) Çinə səfir olaraq göndərildi. İmperator isə ona hədiyyə olaraq qılınc və qamçı verdi. 630-cu ildə İllig xaqanın həbsi ilə Göytürk xaqanlığı süqut etdi və Seyanto dövləti hakim qüvvəyə çevrildi.
631-ci ildə İncu xaqan Si Yabqu xaqanın hücumuna məruz qalsa da müvəffəqiyyətlə müdafiə olunub onu məğlub edə bilmişdi. Növbəti hücum isə Göytürk şahzadəsi Aşina Şeerdən gəldi. Şeer Şərqi Göytürk xaqanlığını diriltmək və İllig xaqanın qisasını almaq istəyirdi. Bununla belə İşbara Teriş xaqan onu dəstəkləmədiyi üçün bu plan da iflasa uğradı və Şeer sığındı.
638-ci ildə İncu xaqanın artıq 200.000 əsgərdən ibarət ordusu vardı. Dövlətin idarəsini öz oğulları arasında bölüşən İncu xaqan oğlu Bacuonu (拔灼) cənuba, digər oğlu Cielibi (颉利苾)ni isə şimala təyin etdi. Tan imperatoru isə onları kiçik xaqan kimi təyin etdi. Həmin il kralı Ku Ventay (麴文泰) onu üsyana səsləsə də, İncu xaqan bunu Çin imperatoruna xəbər edərək Qaraxocanın işğalına şərait yaratdı.
639-cu ildə üsyanından sonra Kilibi xaqanın başçılığı ilə vassal türk dövləti yaradan Çin, İncu xaqanı qorxuya saldı. Öz oğlu Tardunu (大度) Kilibiyə qarşı 200.000 nəfərlik ordu ilə göndərən İncu gözlənilmədən onu qorumağa gəlmiş Çin ordusu ilə rastlaşdı. 641-642ci illərdəki bu qısa müharibə atəşkəs ilə bitdi.
Evlilik cəhdi
Atəşkəsi ittifaqa çevirmək üçün öz əmisi Nişu (泥熟)nu 3000 at, 38000 bizon dərisi, kəhrəbadan hazırlanmış güzgü hədiyyəsi ilə Çinə göndərdi. İmperator isə öz səfiri Çui Dunli (崔敦禮) vasitəsilə ona öz 15-ci qızı Şinşini (新興公主) verəcəyi xəbərini çatdırdı. Əvəzində isə Çinə sığınmış Tele sərkərdəsi Kibi Helinin (契苾何力) azadlığa buraxılmasını tələb etdi. 643-cü ildə növbəti dəfə elçi göndərən İncu, bu dəfə öz qardaşıoğlu Tulu (突利) ilə 50000 at, 10000 dəvə və 100000 keçini başlıq pulu kimi göndərdi. İmperator əvvəl xaqanla şəxsən görüşmək istədiyini bəhanə etdi. Xaqan buna razı olduqdan sonra isə başlıq parasının hələ yığılmadığını bəhanə gətirərək evliliyi uzatdı. Çünki xaqan heyvanları Qobi səhrasından keçirməli idi. Bu isə onların ölümünə səbəb olurdu. İmperatorun bəhanəsinə səbəb İncunun güclənməsinin qarşısını almaq idi. Hər bir halda evlilik işi ləğv olundu. İncu Şərq Göytürklərinə hücumu davam etdirincə xaqana belə izahat verməli oldu:
644-cü ildə göytürklər Seyanto qarşısında davam gətirməyərək çökdülər və Çinə geri getdilər. Taiçonq İncu xaqana soyuq münasibət göstərməyə başladı. Hətta imperatorun Koquryoya qarşı müharibəsinə qoşulmaq istəyi də rədd edildi. Koquryo qəyyumu Yeon Kesomun İncunu Çinə qarşı yürüş ətməyə dəvət etsə də, Çinin qorxusundan buna qoşulmadı.
Ölümü
İncu xaqan 21 Oktyabr 645-ci ildə öldü. Çində onun üçün böyük yas mərasimi təşkil edildi. Oğulları Bacuo və Yemanq ölümündən sonra taxta yiyələnmək üstündə müharibə apardılar və bu mübarizədən qalib ayrılan Bacuo, Duomi xaqan adı ilə taxta çıxdı.
İstinadlar və qeydlər
- 刘正埮; Gao, Mingkai (高名凯); Mai, Yongqian (麦永乾) (1981). 汉语外来词词典 [A Dictionary of Loan Words and Hybrid Words in Chinese]. Shanghai Lexicographical Publishing house, səh. 404
- Bəzi mənbələrdə Cielibi yerinə Yemanq (曳莽) göstərilir.
- Bu şəxs Yemanq və ya Cielibi də ola bilər.
- Bax: 2 və 3 nömrəli qeydlər
Mənbələr
- Tanq Xuiyao, Cild 96
- Şici Tonqcian, Cild 192, 193, 194, 195, 196, 197 və 198.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Incu xaqan 真珠可汗 ve ya Incu Bilge xaqan 真珠毗伽可汗 Musteqil Seyanto xanliginin ilk hokmdari Esl adi Yinan 夷男 idi Idi xaqanin nevesi idi Incu xaqanYinan 夷男 Seyanto xaqaniEvvelkiIdi xaqanSonrakiDuomi xaqanSexsi melumatlarVefat tarixi 21 oktyabr 645Usagi Duomi xaqanDini TenqricilikGoyturk xaqanligi terkibindeNe vaxt doguldugu bilinmir Illig xaqanin hakimiyyeti altinda 70 000 cadirliq Seyanto xalqina rehberlik edirdi 627 ci Teleleri toplayaraq Seyanto Uygur ve Bayirqu xalqlarinin usyanini basladan Yinan evvelce sert munasibetle uzlesdi Illig xaqanin oz oglu Yukuk sadin rehberliyi altinda gonderdiyi 400 000 neferlik orduya cemi 5000 nefer suvari ile qalib gelen Uygur ilteberi Yaglakar Pusa 菩萨 ve 4 ayri Goyturk serkerdesini meglub eden Inan Illig xaqanin Cine qarsi muharibesinde ikinci cebheni acmis oldu Tolis xan da Seyantolara meglub olub Tan sulalesine siginandan sonra Inan 628 ci ilde Tan imperatoru Taiconq terefinden xaqan olaraq tanindi Bu xeberi ona Cin serkerdesi Kyao Sivanq 喬師望 catdirdi Ona Uygur ve Bayirqulardan basqa Ediz 阿跌 Tonqra 同羅 Bugut 僕骨 ve Hsi 霫 tayfalari tabe olmusdular HakimiyyetiHakimiyyetinin ilk ilinde 629 cu ilin payizinda qardasi Tonqani 統 Cine sefir olaraq gonderildi Imperator ise ona hediyye olaraq qilinc ve qamci verdi 630 cu ilde Illig xaqanin hebsi ile Goyturk xaqanligi suqut etdi ve Seyanto dovleti hakim quvveye cevrildi 631 ci ilde Incu xaqan Si Yabqu xaqanin hucumuna meruz qalsa da muveffeqiyyetle mudafie olunub onu meglub ede bilmisdi Novbeti hucum ise Goyturk sahzadesi Asina Seerden geldi Seer Serqi Goyturk xaqanligini diriltmek ve Illig xaqanin qisasini almaq isteyirdi Bununla bele Isbara Teris xaqan onu desteklemediyi ucun bu plan da iflasa ugradi ve Seer sigindi 638 ci ilde Incu xaqanin artiq 200 000 esgerden ibaret ordusu vardi Dovletin idaresini oz ogullari arasinda bolusen Incu xaqan oglu Bacuonu 拔灼 cenuba diger oglu Cielibi 颉利苾 ni ise simala teyin etdi Tan imperatoru ise onlari kicik xaqan kimi teyin etdi Hemin il krali Ku Ventay 麴文泰 onu usyana seslese de Incu xaqan bunu Cin imperatoruna xeber ederek Qaraxocanin isgalina serait yaratdi 639 cu ilde usyanindan sonra Kilibi xaqanin basciligi ile vassal turk dovleti yaradan Cin Incu xaqani qorxuya saldi Oz oglu Tardunu 大度 Kilibiye qarsi 200 000 neferlik ordu ile gonderen Incu gozlenilmeden onu qorumaga gelmis Cin ordusu ile rastlasdi 641 642ci illerdeki bu qisa muharibe ateskes ile bitdi Evlilik cehdi Ateskesi ittifaqa cevirmek ucun oz emisi Nisu 泥熟 nu 3000 at 38000 bizon derisi kehrebadan hazirlanmis guzgu hediyyesi ile Cine gonderdi Imperator ise oz sefiri Cui Dunli 崔敦禮 vasitesile ona oz 15 ci qizi Sinsini 新興公主 vereceyi xeberini catdirdi Evezinde ise Cine siginmis Tele serkerdesi Kibi Helinin 契苾何力 azadliga buraxilmasini teleb etdi 643 cu ilde novbeti defe elci gonderen Incu bu defe oz qardasioglu Tulu 突利 ile 50000 at 10000 deve ve 100000 kecini basliq pulu kimi gonderdi Imperator evvel xaqanla sexsen gorusmek istediyini behane etdi Xaqan buna razi olduqdan sonra ise basliq parasinin hele yigilmadigini behane getirerek evliliyi uzatdi Cunki xaqan heyvanlari Qobi sehrasindan kecirmeli idi Bu ise onlarin olumune sebeb olurdu Imperatorun behanesine sebeb Incunun guclenmesinin qarsisini almaq idi Her bir halda evlilik isi legv olundu Incu Serq Goyturklerine hucumu davam etdirince xaqana bele izahat vermeli oldu Imperatorun emrine nece qarsi gele bilerem Lakin Turk xalqi xaindir ve guvenilmemelidir Dovletleri mehv olmazdan evvel her il Cine hucum ederdiler ve minlerle insan oldurerdiler Men dusundum ki onlari meglub edenden sonra imperator onlari qula cevirer ve Cin xalqina hediyye eder Lakin imperator onlari oz ogullari kimi boyudub lutf etdi Buna baxmayaraq Asina Ciesesuay yene usyan etdi Onlar insana oxsayir amma urekleri heyvan ureyidir insan kimi davranmamaq lazimdir Men imperatordan cox lutf almisam ve ona bunun qarsiligini odeye bilmerem Bundan otru Cin ucun turkleri oldurmek isteyirem 644 cu ilde goyturkler Seyanto qarsisinda davam getirmeyerek cokduler ve Cine geri getdiler Taiconq Incu xaqana soyuq munasibet gostermeye basladi Hetta imperatorun Koquryoya qarsi muharibesine qosulmaq isteyi de redd edildi Koquryo qeyyumu Yeon Kesomun Incunu Cine qarsi yurus etmeye devet etse de Cinin qorxusundan buna qosulmadi OlumuIncu xaqan 21 Oktyabr 645 ci ilde oldu Cinde onun ucun boyuk yas merasimi teskil edildi Ogullari Bacuo ve Yemanq olumunden sonra taxta yiyelenmek ustunde muharibe apardilar ve bu mubarizeden qalib ayrilan Bacuo Duomi xaqan adi ile taxta cixdi Istinadlar ve qeydler刘正埮 Gao Mingkai 高名凯 Mai Yongqian 麦永乾 1981 汉语外来词词典 A Dictionary of Loan Words and Hybrid Words in Chinese Shanghai Lexicographical Publishing house seh 404 Bezi menbelerde Cielibi yerine Yemanq 曳莽 gosterilir Bu sexs Yemanq ve ya Cielibi de ola biler Bax 2 ve 3 nomreli qeydlerMenbelerTanq Xuiyao Cild 96 Sici Tonqcian Cild 192 193 194 195 196 197 ve 198