Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çanaqqala müharibəsi — Birinci dünya müharibəsi əsnasında 1915–1916-cı illər arasında Osmanlı dövləti ilə Antanta dövlətləri (İngiltərə, Fransa, Anzaklar) arasında baş verən dəniz və quru döyüşü. İttifaq dövlətləri Osmanlı dövlətinin paytaxtı İstanbulu alaraq boğazların idarəsini ələ keçirmək, Rusiya ilə etibarlı qida və hərbi ticarət yolu açmaq, alman müttəfiqlərindən birini zəiflətmək məqsədilə ilk hədəf olaraq Çanaqqala boğazına girmişlər. Ancaq hücumları müvəffəqiyyətsiz olmuşdur və iki tərəfin də çox ağır itkilər verməsiylə İttifaq dövlətləri geri çəkilmişlər. Bu döyüş məhv olma vəziyyətində olan bir ölkənin möhtəşəm qələbəsi kimi olaraq əfsanələşmiş, hər vətəndaşın xatirəsində qalmışdır. Bir millətin gücünü ortaya çıxararaq nələr edə biləcəyini göstərmiş bu döyüş Türk Qurtuluş Savaşına da təsir etmişdir. Türkiyə Cümhuriyyəti qurulduqdan sonra ingilis və fransız donanmalarının geri çəkilməyə məcbur edildiyi gün, yəni 18 mart Çanaqqala Şəhidlərini Anma Günü olaraq elan edilmişdir. Müttəfiqlər üçün isə bu döyüş, əsgəri bacarıqsızlıq və fəlakət simvolu olaraq sayılmışdır. Erik Bolc tərəfindən yazılan döyüş əleyhdarı mahnısı "And The Bant Played Waltzing Matilda" bu döyüşlə əlaqədardır.
| Çanaqqala döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Birinci dünya müharibəsi | |||
 | |||
| Tarix | 18 mart 1915 – 9 yanvar 1916 | ||
| Yeri | Gelibolu yarımadası | ||
| Nəticəsi | Azad etmə əməliyyatları 9 yanvar 1916-cı ildə tamamlanmışdır. Gelibolu müharibələri Osmanlı qüvvələrinin zəfəriylə nəticələnmişdir | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Başlanğıc səbəbləri
Osmanlı dövləti 21 avqust 1914-cü ildə Almaniya ilə müqavilə imzalamışdı. Ancaq bu müqavilə Osmanlı dövlətinin döyüş hazırlığı zəif olduğu üçün gizli saxlanılırdı. Bu müqavilədən dərhal sonra səfərbərlik başlamışdı. Aralıq dənizində ingilis donanması qarşısında geri çəkilən alman ağır kreyserlərinin admiral Sukonun rəhbərliyi ilə 10 avqust 1914-cü ildə Çanaqqala boğazını keçərək İstanbula gəlmələri böyük bir gərginlik yaratmışdı. Alman donanmasına məxsus bu gəmilərin boğazdan keçməsinə icazə vermək döyüş səbəbi sayılacaqdı. Ancaq Osmanlı dövləti bu gəmilərin Almaniyadan satın alındığını açıqlayaraq gərginliyi azaltmışdır. Haqqında danışılan gəmilər 16 avqust 1914-cü ildə Yavuz və Midilli adlarıyla Osmanlı donanmasına qatıldı. Bu gəmilərdəki Alman dənizçiləri, Osmanlı donanmasına aid zabit və əsgər formaları geyərək gəmilərdəki vəzifələrini davam etdirmişlər, Admiral Souchon isə Osmanlı donanmasının komandanı olmuşdur. Beləcə Almaniya, yaxın gələcəkdə rus limanlarına qarşı istifadə edilmək üçün iki böyük silahını Aralıq dənizindən keçirərək Qara dənizin yaxınına atmış oldu. Admiral Sukon tabeliyində olan, Yavuz və Midillinin də içində olduğu Osmanlı donanmasının 27 oktyabr 1914-cü ildə Qara dəniz sahillərindəki Rus limanlarını bombalamaları səbəbindən Rusiya İmperatorluğu və Birləşmiş Krallıq, Osmanlı Dövlətinə müharibə elan etdi.
Çanaqqalanın iqtisadi və strateji önəmi
Avropa cəbhələrindəki hadisələr, İngiltərə və Fransanı müttəfiqləri Rusiyanı dəstəkləmək məcburiyyətində gətirmişdir. Onsuz da Rusiya, Almaniya üzərində kifayət qədər güclü bir təzyiq edə bilmirdi. Məhdud sənaye tutumu səbəbindən İngilis və Fransız dəstəyinə ehtiyac duyulurdu. Fransa və İngiltərənin bu dəstəyi təmin etməsi üçün ola biləcək dörd yol vardidi. Şimal nəqliyyat xəttlərindən ikisi keçinilməz idi. Şimal Dənizi, ilin çox böyük hissəsində donmuş olduğundan dəniz nəqliyyatına imkan vermirdi, Baltik dənizi isə Alman Donanmasının nəzarətində idi. Orta nəqliyyat yolu olan Avropa quru yolu da almanların nəzarəti altında idi. Dördüncü yol isə Osmanlı Dövlətinin nəzarətində olan Çanaqqala və İstanbul boğazlarından keçən dəniz yolu idi. Avropalılar zəif hesab etdikləri Osmanlı Dövlətini boğazlardan bir hücumla qovacaqlarını düşünürdülər. Bu zaman Rusiyanın dəstəklənilməsi mümkün olacaqdı, həm də Osmanlı Dövlətinin məğlubiyyəti ilə Almaniya bir müttəfiqini itirmiş olacaqdı. Qələbə çalacaqları təqdirdə Osmanlının idarəsində olan Süveyş Kanalı, İngiltərənin Uzaq şərq nəqliyyat yolunu təmin etmiş olacaqdı. Rusiya ilə Qaradəniz üzərindən dəniz nəqliyyatının açılması xüsusilə əhəmiyyətli idi. Boğazların ələ keçirilməsi İngilis və Fransız firmaları üçün böyük qazanclar gətirəcəkdi.
Müharibənin başlanğıcı
19 fevralda 1915-ci ildə, güclü Fransız qüvvələri ilə İngilis Elizabet döyüş gəmisi Osmanlı sahil qüvvələrini bombalayaraq ilk Çanaqqala hücumunu başlamış oldular. Admiral da Robeckun tabeliyində olan ən azı 16 döyüş gəmisindən ibarət nəhəng donanma Çanaqqalanı keçməyə qalxmışdır. Ancaq Nüsrət Mina Gəmisi adlı Osmanlı mina gəmisinin boğazın Asiya tərəfinə yerləşdirdiyi dəniz minaları tərəfindən böyük ziyan aldılar. Bəzi balıqçılar, ingilislər tərəfindən mina toplama işinə cəlb edilsələr də, Osmanlı ordusunun açdığı top atəşindən qorxaraq qaçmışdılar. Yerində qalmış bu minalar ingilis və fransızların üç döyüş gəmisini batırmışdır. Daha bir-neçə ingilis və fransız döyüş gəmilərinə böyük ziyan dəymişdir. İngilis donanmasının məğlub olması Osmanlı əsgərlərinə inanılmaz bir mənəvi qüvvət vermişdir. Bu ağır itkilər İttifaq dövlətlərinə, Çanaqqalanı dəniz yoluyla keçə bilməyəcəklərini əyan etdi. İttifaq dövlətləri quru əməliyyatlarına başlayaraq sahili toplardan təmizləmək istədilər. İttifaq Dövlətləri yarımadaya çıxaraq Osmanlı Dövlətini qurudan məğlub etməyi planlaşdırmışdılar. Hücum iki cəbhədən, Seddülbahir Cəbhəsindən və Arıburnu Cəbhəsindən edilmişdir.
Savaş əsnasında
Seddülbahir Cəbhəsindəki ingilis və fransız birliklərinin ilk hədəfi Çirkdə Kəndi və şimalındakı Alçıtəpə olmuşdur. Üç dəfə hücum edilməsinə baxmayaraq müvəffəqiyyətsizliyə uğrayan cəbhə komandirləri, ingilis komandir H. Weston və fransız komandir Gouraund, bütün cəbhə xəttində deyil də, daha məhdud bir xəttdən hücumları lazımlı görmüşlər. Planın ilk əməliyyatı, cəbhənin ən sağ (şərq) bölgəsi olan Kerevizdərədə tətbiq edildi. 18 iyunda başlayan top atışı üç gün davam etdirilmişdir. 21 iyunda fransızlar, təpəni ələ keçərməyi bacarmışdır. Bir sonra Zığındərə hücum başladı. 30 iyun 1915-ci ilin səhərinədək bir neçə dəfə əldən-ələ keçən Zığındərə, sonda ingilislərdə qalmışdır. Polkovnik Həsən Bəsrinin diviziyasının Zığın kürəyinə və Polkovnik Nicolainin tabeliyində olan diviziyanın Zığındərənin şərq yamaclarına təkrar hücumları isə nəticəsiz oldu. Hər iki qanaddan edilən hücumların ardından bu dəfə cəbhənin mərkəz hissəsindən hücuma keçilmişdir. Üç saat davam edən və 60.000 min top gülləsinin istifadə edildiyi hazırlıq atəşi ardından 12 iyul 1915-ci ilin səhəri başlayan hücum iki gün davam etmişdir. Hazırlıq atəşindən sonra hücuma başlayan ingilislər, heç bir döyüşçünün sağ qalmadığı ilk xətt sipərlərini alsalar da, ikinci xətt sipərlərində ağır itkiyə uğrayaraq geri çəkilmişdilər. Günortadan sonra ehtiyatdakı ingilis briqadasının girişdiyi hücumda ingilislər, üçüncü xətt sipərlərinə girsə də Osmanlıların hücumlarıyla yenidən köhnə mövqesinə çəkilmişdirlər. Növbəti hücum, 6 avqustda Çirkdə kəndi istiqamətində başlamışdır. İngilislər, ilk xətt sipərlərinə daxil olmuş, ancaq qarşı hücumla geri atılmışlar. Hücumun ikinci günü ingilis hücumları, Çirkdə Kəndinin cənub qərbindəki bir bağ sahəsinin bir hissəsini tuta bilmişdilər. İngilis hücumunun müvəffəqiyyətsiz olması səbəbindən General Sirr Ian Hamilton, Seddülbahir Cəbhəsində heç bir döyüşün keçirilməməsi əmrini vermişdir.
Arıburnu Cəbhəsində 25 aprel 1915-ci ilin səhəri hücuma keçən Anzak Kolordusu qüvvələri isə, Polkovnik Mustafa Kamalın 10 avqust səhəri başlatdığı hücum ilə geri çəkilmək məcburiyyətində qalmışdılar. Gelibolu yarımadasında bir nəticə əldə edə bilmək üçün ingilis generalı Sir Ian Hamilton, şimalda üçüncü bir cəbhə (Anafartalar cəbhəsi) açmaq qərarına gəlmişdi. 6 avqust 1915-ci il tarixində Suvla Qoyuna qoşun çıxarıldı. 5–6 avqust gecəsi başlayan hücum gün boyu davam etmişdir. Osmanlılar mövqelərini qorumağı bacarmışdır. Misirdə olan 5.000 minlik bir diviziya da cəbhəyə gətirildi. İçəridən və çöldən möhkəmləndirilən Anafartalar Cəbhəsindəki qüvvələrlə birlikdə ümumi bir hücum planlaşdırıldı. İkinci ümumi hücumuyla eyni gündə, 21 avqustda Anzak birliklərinin Bomba Təpə hücumu nəticəsiz və Çanaqqala Döyüşünün son müharibəsi olmuşdur. Bomba Təpədəki qarşıdurmalar isə 29 avqust tarixinə qədər davam etsə də təpə, Osmanlıların əlində qalmışdır.
Osmanlı qüvvələrinin müqaviməti qarşısında cəbhələr bağlanmışdır. Bolqarıstan 14 oktyabr 1915-ci il tarixində İttifaq Dövlətlərinə qatılmışdır. Almaniya ilə Osmanlı arasında Balkanlar üzərindən dəmiryolu xətti isə 29 oktyabrdan işləməyə başlamışdır. Bu tarixdən üç gün sonra General Ian Hamilton vəzifədən alınaraq yerinə General Charles Monro təyin edilmişdir. 16 noyabrda Müttəfiqlərin Selanik Cəbhəsi də General Monroya bağlanmışdır. General Birdvood, General Monroya bağlı olmaq üzrə Çanaqqala Müttəfiq Qüvvələri Komandirliyinə təyin edildi. 7 dekabr 1915-ci il tarixində Arıburnu və Anafartalar Cəbhələrindəki Müttəfiq qüvvətlər çıxarılaraq Selanik Cəbhəsinə aparılmışdır, Seddülbahir Cəbhəsindəki qüvvələr isə yerlərində qalmışlar. Bu cəbhədəki qüvvələrin azad edilməsinə isə 27 dekabr 1915-ci il tarixində qərar verilmişdir. Azad etmə əməliyyatları 9 yanvar 1916-cı ildə tamamlanmışdır. Beləcə Gelibolu müharibələri Osmanlı qüvvələrinin zəfəriylə nəticələnmişdir.
Mustafa Kamal bu döyüşdə Conkbayırı Anafartalar və Arıburnunda hərdi vəzifələr yerinə yetirmişdir. Döyüşlərin ilk günü Conkbayırındakı müdaxiləsi və döyüşün son mərhələlərində üzərinə götürdüyü vəzifələr, Mustafa Kamalın əsgəri qabiliyyətlərini ortaya çıxarmış, "Anafartalar Qəhrəmanı" olaraq tanınmasını təmin etmişdir. Bu vəziyyət daha sonraları Mustafa Kamalın milli liderliyini ortaya çıxarmışdır.
Savaşdakı itkilər
| Ölü və Yaralı Balansı | |||
|---|---|---|---|
| Ölən | Yaralı | Toplam | |
| Avstraliya | 8.709 | 19.441 | 28.150 |
| Yeni Zelandiya | 2.701 | 4.852 | 7.553 |
| Böyük Britaniya | 21.255 | 52.230 | 73.485 |
| Fransa | 10.000 (Təxmini) | 17.000 | 27.000 |
| Hindistan | 1.358 | 3.421 | 4.779 |
| 44.072 | 97.037 | 141.109 | |
| Osmanlı | 45974 | 174.634 | 251.000 |
İrsi
Müttəfiq qüvvələrin yalnız bir hissəsinin olmasına baxmayaraq Çanaqqala müharibəsinin əhəmiyyəti Avstraliya və Yeni Zelandiyada güclü şəkildə hiss olunur; Müharibəyə hər iki ölkədə "atəş vəftizi" kimi baxılır və müstəqil dövlətlər kimi meydana çıxmaları ilə əlaqələndirilir. Təxminən 50.000 Avstraliyalı, Çanaqqalada və 16.000–17.000 Yeni Zelandiyalı arasında xidmət etdi. Kampaniyanın müharibədən sonra "Anzak ruhu" konsepsiyasında yer alan döyüşçülərin keyfiyyətləri haqqında məşhur inanclarla sıx əlaqəli olan bənzərsiz bir Avstraliya şəxsiyyətinin ortaya çıxmasında rol oynadığı iddia edildi.
25 apreldə enmə hər il hər iki ölkədə "Anzak Günü" olaraq qeyd olunur. İlk təkrarlama 1916-cı ildə Melburn, Brisben və London kilsələrində rəsmi olaraq 1923-cü ildə bütün Avstraliya əyalətlərində rəsmi tətil kimi tanınmadan əvvəl qeyd edildi. Bu gün də 1920-ci illərdə Yeni Zelandiyada milli bir bayram oldu. Qazilər üçün mütəşəkkil yürüşlər 1925-ci ildə başladı, həmin il xidmət Çanaqqala çimərliyində edildi; iki il sonra ilk rəsmi səhər yeməyi edildi. 1980-ci illərdə Avstraliya və Yeni Zelandiya turistlərinin səhər yeməyində iştirak etmək üçün Çanaqqalanı ziyarət etməsi populyar oldu və o zamandan bəri minlərlə insan ziyarət etdi. [248] 75-ci ildönümünə 10.000-dən çox insan Türkiyə, Yeni Zelandiya, İngiltərə və Avstraliyadan olan siyasi liderlərlə qatıldı. Şəfəq xidmətləri Avstraliyada da keçirilir; Yeni Zelandiyada şəfəq xidməti bu günü qeyd etməyin ən populyar növüdür . Anzak Günü, Avstraliya və Yeni Zelandiyada müharibə itkiləri və qazilərinin xatirə gününü (Sülh Günü) üstələyərək ən əhəmiyyətli anım mərasimi olaraq qalır.
-
![image]()
Anzak Körfəzindəki Çanaqqala Şəhidləri Memorialı, Gelibolu yarımadasında Osmanlı və Anzak əsgərlərinin ölümünə həsr edildi -
![image]()
Anzak Günü marşı, , Avstraliya 2015 -
![image]()
Avropa və Asiyanı birləşdirən Çanaqqala Boğazı üzərindəki tamamlandıqda dünyanın ən uzun asma körpüsü olacaqdır. -
![image]()
Kralın Domeni Melburnda yerləşən Avstraliya-Türk Dostluq Memorialı, Birinci Dünya Müharibəsində şəhid olan əsgərlərə hörmət və Avstraliya-Türkiyə münasibətlərinə hörmət abidəsi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- [1] 2009-10-02 at the Wayback Machine Baxıldı 4 avqust 2009 Resmi ölü rakamları
- [2] 2015-09-02 at the Wayback Machine Baxıldı 4 avqust 2009
- Williams, 1999. səh. 260
- Dennis, 2008. səh. 37–42
- Crawford, Buck, 2020. səh. 8, 117
- Coulthard-Clark, 2001. səh. 103
- Green, 2013
- Ministry for Culture and Heritage, 2016. səh. 1
- Wahlert, 2008. səh. 9
- Fewster, Basarin və Basarin, 2003. səh. 13
- Anzac Day Today
- Dennis, 2008. səh. 32
- "Groundbreaking ceremony for bridge over Dardanelles to take place on March 18". . 2017-03-17. 2017-03-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-03-19.
Ədəbiyyat
- Basarin, Vecihi; Basarin, Hatice Hurmuz. Beneath the Dardanelles: The Australian Submarine at Gallipoli. Crows Nest, NSW: Allen & Unwin. 2008. ISBN . 2022-01-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-18.
- Baly, Lindsay. Horseman, Pass By: The Australian Light Horse in World War I. East Roseville, NSW: Simon & Schuster. 2003. OCLC 223425266.
- Carlyon, Les. "Australian War Memorial Anniversary Oration: Gallipoli in a Nation's Remembrance". soundtrack and text. Australian War Memorial. 11 November 2004. 8 December 2004 tarixində . İstifadə tarixi: 7 December 2008.
- Erickson, Edward J. Gooch, John; Reid, Brian Holden (redaktorlar ). Ottoman Army Effectiveness in World War I: A Comparative Study. Military History and Policy. Abingdon, Oxon: Routledge. 2007. ISBN .
- . The First World War: A Complete History. New York: Henry Holt and Co. 2004. ISBN .
- Hart, Peter. Gallipoli. London: Profile Books. 2011. ISBN .
- Kraaijestein, Martin; Schulten, Paul. Het Epos van Gallipoli. Feiten, verhalen en mythen over de geallieerde aanval op Turkije tijdens de Eerste Wereldoorlog [The Epic of Gallipoli. Facts, Stories and Myths about the Allied Attack on Turkey during World War I] (holland). Soesterberg: Uitgeverij Aspekt. 2009. ISBN .
- Kyle, Roy. An Anzac's Story. Camberwell: Penguin. 2003. ISBN .
- Laffin, John. Damn the Dardanelles!: The Story of Gallipoli. London: Osprey. 1980. ISBN . OCLC 7770209.
- Özdemir, H. The Ottoman Army: Disease and Death on the Battlefield 1914–1918. Salt Lake City: University of Utah Press. 2008 [2005]. ISBN .
- Patton, George S. The Defense of Gallipoli: A General Staff Study. Hawaii: Hawaiian Department. 1936.
- Plowman, Peter. Voyage to Gallipoli. Kenthurst, NSW: Rosenberg. 2013. ISBN .
- Orr, Philip. Field of Bones: An Irish Division at Gallipoli. Dublin, Ireland: Lilliput Press. 2006. ISBN .
- Tyquin, Michael. Gallipoli: The Medical War. Sydney: University of New South Wales Press. 1993. ISBN .
- Uyar, Mesut. The Ottoman Defence Against The Anzac Landing. Australian Army Campaigns. 16. Newport, NSW: Big Sky. 2015. ISBN .
- Waite, Fred. The New Zealanders at Gallipoli. Official History New Zealand's Effort in the Great War. I. Auckland, NZ: Whitcombe and Tombs. 1919. OCLC 8003944. 2022-01-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-18.
Xarici keçidlər
- Çanakkale Vakfı
- Çanakkale Savaşı Müzesi
- A Digger History Associate
- Çanakkale Şehitleri Tanıtım ve Araştırma Derneği 2020-05-04 at the Wayback Machine
- Scanned PDF volumes from the Australian War Memorial of the Official History of Australia in the War of 1914–1918: Vol. I 2008-08-28 at the Wayback Machine / Vol. II 2005-04-01 at the Wayback Machine
- Visit Gallipoli: Australian site about Gallipoli and the Anzacs 2005-03-02 at the Wayback Machine, includes previously unpublished photographs, artworks and documents from Government archives.
- Digger History
- Gallipoli Despatches 2007-12-15 at the Wayback Machine
- Illustrated account of a visit to the Gallipoli battlefields at 'Battlefields Europe' 2007-12-18 at the Wayback Machine
- New Zealanders at Gallipoli 2008-10-13 at the Wayback Machine
- Guide to Gallipoli on www.anzac.govt.nz. Includes interactive panoramas 2005-04-19 at the Wayback Machine
- Five Months at Anzac, by Joseph Lievesley Beeston
- Memoirs & Diaries: The Evacuation of Suvla Bay
- Poems from Anzac Cove by Gunner F. E. Westbrook 1915
- Royal Engineers Museum 2010-06-03 at the Wayback Machine Royal Engineers and the Gallipoli Expedition (1915–16)
- Gallipoli pages in Turkey in the First World War Web Site 2019-11-01 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Canaqqala muharibesi Birinci dunya muharibesi esnasinda 1915 1916 ci iller arasinda Osmanli dovleti ile Antanta dovletleri Ingiltere Fransa Anzaklar arasinda bas veren deniz ve quru doyusu Ittifaq dovletleri Osmanli dovletinin paytaxti Istanbulu alaraq bogazlarin idaresini ele kecirmek Rusiya ile etibarli qida ve herbi ticaret yolu acmaq alman muttefiqlerinden birini zeifletmek meqsedile ilk hedef olaraq Canaqqala bogazina girmisler Ancaq hucumlari muveffeqiyyetsiz olmusdur ve iki terefin de cox agir itkiler vermesiyle Ittifaq dovletleri geri cekilmisler Bu doyus mehv olma veziyyetinde olan bir olkenin mohtesem qelebesi kimi olaraq efsanelesmis her vetendasin xatiresinde qalmisdir Bir milletin gucunu ortaya cixararaq neler ede bileceyini gostermis bu doyus Turk Qurtulus Savasina da tesir etmisdir Turkiye Cumhuriyyeti qurulduqdan sonra ingilis ve fransiz donanmalarinin geri cekilmeye mecbur edildiyi gun yeni 18 mart Canaqqala Sehidlerini Anma Gunu olaraq elan edilmisdir Muttefiqler ucun ise bu doyus esgeri bacariqsizliq ve felaket simvolu olaraq sayilmisdir Erik Bolc terefinden yazilan doyus eleyhdari mahnisi And The Bant Played Waltzing Matilda bu doyusle elaqedardir Canaqqala doyusuBirinci dunya muharibesiSaat istiqametinde Anafartalar Cebhesinde Mustafa Kamal Ataturk ve silah yoldaslari Geliboluya cixartma eden Anzaklilar Gelibolu kureklerindeki Anzak esgerleri Osmanli esgerlerinin oldugu bir cebhe ve Canaqqala Bogazindan cekilen ittifaq dovletlerine aid doyus gemileri Tarix 18 mart 1915 9 yanvar 1916Yeri Gelibolu yarimadasiNeticesi Azad etme emeliyyatlari 9 yanvar 1916 ci ilde tamamlanmisdir Gelibolu muharibeleri Osmanli quvvelerinin zeferiyle neticelenmisdirMunaqise terefleri Boyuk Britaniya Avstraliya Yeni Zelandiya Britaniya Hindistani Fransa Osmanli imperiyasi Almaniya Imperiyasi Avstriya Macaristan ImperiyasiKomandan lar Yan Hamilton Herbert Kitcener Con De Robek Vilyam Bordvud Vinston Corcill Henri Jozef Mauris Baylod Enver pasa Cevat Cobanli Otto Liman fon Sanders Mehmet Vehib pasa Cefer Teyyar Eyilmez Faiq Suleyman Pasa Mehmet Esed Bulkat Fevzi Caxmaq Erix Veber Ehmed Fovzi Xelil Sami bey Selaheddin Adil Pasa Mustafa Kamal bey Yaqub Sevki Subasi Kazim QarabekirTereflerin quvvesi780 000 ordu 15 doyus gemisi 1 Teyyare gemisi 2 deniz alti 5 teyyare 550 000 ordu 500 top 1500 pulemyotItkilerUmumi itki 302 000 Umumi itki 150 000 Vikianbarda elaqeli mediafayllarBaslangic sebebleriOsmanli dovleti 21 avqust 1914 cu ilde Almaniya ile muqavile imzalamisdi Ancaq bu muqavile Osmanli dovletinin doyus hazirligi zeif oldugu ucun gizli saxlanilirdi Bu muqavileden derhal sonra seferberlik baslamisdi Araliq denizinde ingilis donanmasi qarsisinda geri cekilen alman agir kreyserlerinin admiral Sukonun rehberliyi ile 10 avqust 1914 cu ilde Canaqqala bogazini kecerek Istanbula gelmeleri boyuk bir gerginlik yaratmisdi Alman donanmasina mexsus bu gemilerin bogazdan kecmesine icaze vermek doyus sebebi sayilacaqdi Ancaq Osmanli dovleti bu gemilerin Almaniyadan satin alindigini aciqlayaraq gerginliyi azaltmisdir Haqqinda danisilan gemiler 16 avqust 1914 cu ilde Yavuz ve Midilli adlariyla Osmanli donanmasina qatildi Bu gemilerdeki Alman denizcileri Osmanli donanmasina aid zabit ve esger formalari geyerek gemilerdeki vezifelerini davam etdirmisler Admiral Souchon ise Osmanli donanmasinin komandani olmusdur Belece Almaniya yaxin gelecekde rus limanlarina qarsi istifade edilmek ucun iki boyuk silahini Araliq denizinden kecirerek Qara denizin yaxinina atmis oldu Admiral Sukon tabeliyinde olan Yavuz ve Midillinin de icinde oldugu Osmanli donanmasinin 27 oktyabr 1914 cu ilde Qara deniz sahillerindeki Rus limanlarini bombalamalari sebebinden Rusiya Imperatorlugu ve Birlesmis Kralliq Osmanli Dovletine muharibe elan etdi Canaqqalanin iqtisadi ve strateji onemiAvropa cebhelerindeki hadiseler Ingiltere ve Fransani muttefiqleri Rusiyani desteklemek mecburiyyetinde getirmisdir Onsuz da Rusiya Almaniya uzerinde kifayet qeder guclu bir tezyiq ede bilmirdi Mehdud senaye tutumu sebebinden Ingilis ve Fransiz desteyine ehtiyac duyulurdu Fransa ve Ingilterenin bu desteyi temin etmesi ucun ola bilecek dord yol vardidi Simal neqliyyat xettlerinden ikisi kecinilmez idi Simal Denizi ilin cox boyuk hissesinde donmus oldugundan deniz neqliyyatina imkan vermirdi Baltik denizi ise Alman Donanmasinin nezaretinde idi Orta neqliyyat yolu olan Avropa quru yolu da almanlarin nezareti altinda idi Dorduncu yol ise Osmanli Dovletinin nezaretinde olan Canaqqala ve Istanbul bogazlarindan kecen deniz yolu idi Avropalilar zeif hesab etdikleri Osmanli Dovletini bogazlardan bir hucumla qovacaqlarini dusunurduler Bu zaman Rusiyanin desteklenilmesi mumkun olacaqdi hem de Osmanli Dovletinin meglubiyyeti ile Almaniya bir muttefiqini itirmis olacaqdi Qelebe calacaqlari teqdirde Osmanlinin idaresinde olan Suveys Kanali Ingilterenin Uzaq serq neqliyyat yolunu temin etmis olacaqdi Rusiya ile Qaradeniz uzerinden deniz neqliyyatinin acilmasi xususile ehemiyyetli idi Bogazlarin ele kecirilmesi Ingilis ve Fransiz firmalari ucun boyuk qazanclar getirecekdi Muharibenin baslangici19 fevralda 1915 ci ilde guclu Fransiz quvveleri ile Ingilis Elizabet doyus gemisi Osmanli sahil quvvelerini bombalayaraq ilk Canaqqala hucumunu baslamis oldular Admiral da Robeckun tabeliyinde olan en azi 16 doyus gemisinden ibaret neheng donanma Canaqqalani kecmeye qalxmisdir Ancaq Nusret Mina Gemisi adli Osmanli mina gemisinin bogazin Asiya terefine yerlesdirdiyi deniz minalari terefinden boyuk ziyan aldilar Bezi baliqcilar ingilisler terefinden mina toplama isine celb edilseler de Osmanli ordusunun acdigi top atesinden qorxaraq qacmisdilar Yerinde qalmis bu minalar ingilis ve fransizlarin uc doyus gemisini batirmisdir Daha bir nece ingilis ve fransiz doyus gemilerine boyuk ziyan deymisdir Ingilis donanmasinin meglub olmasi Osmanli esgerlerine inanilmaz bir menevi quvvet vermisdir Bu agir itkiler Ittifaq dovletlerine Canaqqalani deniz yoluyla kece bilmeyeceklerini eyan etdi Ittifaq dovletleri quru emeliyyatlarina baslayaraq sahili toplardan temizlemek istediler Ittifaq Dovletleri yarimadaya cixaraq Osmanli Dovletini qurudan meglub etmeyi planlasdirmisdilar Hucum iki cebheden Seddulbahir Cebhesinden ve Ariburnu Cebhesinden edilmisdir Deniz muharibesiSavas esnasindaSeddulbahir Cebhesindeki ingilis ve fransiz birliklerinin ilk hedefi Cirkde Kendi ve simalindaki Alcitepe olmusdur Uc defe hucum edilmesine baxmayaraq muveffeqiyyetsizliye ugrayan cebhe komandirleri ingilis komandir H Weston ve fransiz komandir Gouraund butun cebhe xettinde deyil de daha mehdud bir xettden hucumlari lazimli gormusler Planin ilk emeliyyati cebhenin en sag serq bolgesi olan Kerevizderede tetbiq edildi 18 iyunda baslayan top atisi uc gun davam etdirilmisdir 21 iyunda fransizlar tepeni ele kecermeyi bacarmisdir Bir sonra Zigindere hucum basladi 30 iyun 1915 ci ilin seherinedek bir nece defe elden ele kecen Zigindere sonda ingilislerde qalmisdir Polkovnik Hesen Besrinin diviziyasinin Zigin kureyine ve Polkovnik Nicolainin tabeliyinde olan diviziyanin Ziginderenin serq yamaclarina tekrar hucumlari ise neticesiz oldu Her iki qanaddan edilen hucumlarin ardindan bu defe cebhenin merkez hissesinden hucuma kecilmisdir Uc saat davam eden ve 60 000 min top gullesinin istifade edildiyi hazirliq atesi ardindan 12 iyul 1915 ci ilin seheri baslayan hucum iki gun davam etmisdir Hazirliq atesinden sonra hucuma baslayan ingilisler hec bir doyuscunun sag qalmadigi ilk xett siperlerini alsalar da ikinci xett siperlerinde agir itkiye ugrayaraq geri cekilmisdiler Gunortadan sonra ehtiyatdaki ingilis briqadasinin girisdiyi hucumda ingilisler ucuncu xett siperlerine girse de Osmanlilarin hucumlariyla yeniden kohne movqesine cekilmisdirler Novbeti hucum 6 avqustda Cirkde kendi istiqametinde baslamisdir Ingilisler ilk xett siperlerine daxil olmus ancaq qarsi hucumla geri atilmislar Hucumun ikinci gunu ingilis hucumlari Cirkde Kendinin cenub qerbindeki bir bag sahesinin bir hissesini tuta bilmisdiler Ingilis hucumunun muveffeqiyyetsiz olmasi sebebinden General Sirr Ian Hamilton Seddulbahir Cebhesinde hec bir doyusun kecirilmemesi emrini vermisdir Ariburnu Cebhesinde 25 aprel 1915 ci ilin seheri hucuma kecen Anzak Kolordusu quvveleri ise Polkovnik Mustafa Kamalin 10 avqust seheri baslatdigi hucum ile geri cekilmek mecburiyyetinde qalmisdilar Gelibolu yarimadasinda bir netice elde ede bilmek ucun ingilis generali Sir Ian Hamilton simalda ucuncu bir cebhe Anafartalar cebhesi acmaq qerarina gelmisdi 6 avqust 1915 ci il tarixinde Suvla Qoyuna qosun cixarildi 5 6 avqust gecesi baslayan hucum gun boyu davam etmisdir Osmanlilar movqelerini qorumagi bacarmisdir Misirde olan 5 000 minlik bir diviziya da cebheye getirildi Iceriden ve colden mohkemlendirilen Anafartalar Cebhesindeki quvvelerle birlikde umumi bir hucum planlasdirildi Ikinci umumi hucumuyla eyni gunde 21 avqustda Anzak birliklerinin Bomba Tepe hucumu neticesiz ve Canaqqala Doyusunun son muharibesi olmusdur Bomba Tepedeki qarsidurmalar ise 29 avqust tarixine qeder davam etse de tepe Osmanlilarin elinde qalmisdir Osmanli quvvelerinin muqavimeti qarsisinda cebheler baglanmisdir Bolqaristan 14 oktyabr 1915 ci il tarixinde Ittifaq Dovletlerine qatilmisdir Almaniya ile Osmanli arasinda Balkanlar uzerinden demiryolu xetti ise 29 oktyabrdan islemeye baslamisdir Bu tarixden uc gun sonra General Ian Hamilton vezifeden alinaraq yerine General Charles Monro teyin edilmisdir 16 noyabrda Muttefiqlerin Selanik Cebhesi de General Monroya baglanmisdir General Birdvood General Monroya bagli olmaq uzre Canaqqala Muttefiq Quvveleri Komandirliyine teyin edildi 7 dekabr 1915 ci il tarixinde Ariburnu ve Anafartalar Cebhelerindeki Muttefiq quvvetler cixarilaraq Selanik Cebhesine aparilmisdir Seddulbahir Cebhesindeki quvveler ise yerlerinde qalmislar Bu cebhedeki quvvelerin azad edilmesine ise 27 dekabr 1915 ci il tarixinde qerar verilmisdir Azad etme emeliyyatlari 9 yanvar 1916 ci ilde tamamlanmisdir Belece Gelibolu muharibeleri Osmanli quvvelerinin zeferiyle neticelenmisdir Mustafa Kamal bu doyusde Conkbayiri Anafartalar ve Ariburnunda herdi vezifeler yerine yetirmisdir Doyuslerin ilk gunu Conkbayirindaki mudaxilesi ve doyusun son merhelelerinde uzerine goturduyu vezifeler Mustafa Kamalin esgeri qabiliyyetlerini ortaya cixarmis Anafartalar Qehremani olaraq taninmasini temin etmisdir Bu veziyyet daha sonralari Mustafa Kamalin milli liderliyini ortaya cixarmisdir Savasdaki itkilerOlu ve Yarali BalansiOlen Yarali ToplamAvstraliya 8 709 19 441 28 150Yeni Zelandiya 2 701 4 852 7 553Boyuk Britaniya 21 255 52 230 73 485Fransa 10 000 Texmini 17 000 27 000Hindistan 1 358 3 421 4 77944 072 97 037 141 109Osmanli 45974 174 634 251 000IrsiMuttefiq quvvelerin yalniz bir hissesinin olmasina baxmayaraq Canaqqala muharibesinin ehemiyyeti Avstraliya ve Yeni Zelandiyada guclu sekilde hiss olunur Muharibeye her iki olkede ates veftizi kimi baxilir ve musteqil dovletler kimi meydana cixmalari ile elaqelendirilir Texminen 50 000 Avstraliyali Canaqqalada ve 16 000 17 000 Yeni Zelandiyali arasinda xidmet etdi Kampaniyanin muharibeden sonra Anzak ruhu konsepsiyasinda yer alan doyusculerin keyfiyyetleri haqqinda meshur inanclarla six elaqeli olan benzersiz bir Avstraliya sexsiyyetinin ortaya cixmasinda rol oynadigi iddia edildi 25 aprelde enme her il her iki olkede Anzak Gunu olaraq qeyd olunur Ilk tekrarlama 1916 ci ilde Melburn Brisben ve London kilselerinde resmi olaraq 1923 cu ilde butun Avstraliya eyaletlerinde resmi tetil kimi taninmadan evvel qeyd edildi Bu gun de 1920 ci illerde Yeni Zelandiyada milli bir bayram oldu Qaziler ucun mutesekkil yurusler 1925 ci ilde basladi hemin il xidmet Canaqqala cimerliyinde edildi iki il sonra ilk resmi seher yemeyi edildi 1980 ci illerde Avstraliya ve Yeni Zelandiya turistlerinin seher yemeyinde istirak etmek ucun Canaqqalani ziyaret etmesi populyar oldu ve o zamandan beri minlerle insan ziyaret etdi 248 75 ci ildonumune 10 000 den cox insan Turkiye Yeni Zelandiya Ingiltere ve Avstraliyadan olan siyasi liderlerle qatildi Sefeq xidmetleri Avstraliyada da kecirilir Yeni Zelandiyada sefeq xidmeti bu gunu qeyd etmeyin en populyar novudur Anzak Gunu Avstraliya ve Yeni Zelandiyada muharibe itkileri ve qazilerinin xatire gununu Sulh Gunu usteleyerek en ehemiyyetli anim merasimi olaraq qalir Anzak Korfezindeki Canaqqala Sehidleri Memoriali Gelibolu yarimadasinda Osmanli ve Anzak esgerlerinin olumune hesr edildi Anzak Gunu marsi Avstraliya 2015 Avropa ve Asiyani birlesdiren Canaqqala Bogazi uzerindeki tamamlandiqda dunyanin en uzun asma korpusu olacaqdir Kralin Domeni Melburnda yerlesen Avstraliya Turk Dostluq Memoriali Birinci Dunya Muharibesinde sehid olan esgerlere hormet ve Avstraliya Turkiye munasibetlerine hormet abidesi Hemcinin baxOsmanli imperiyasi Birinci dunya muharibesindeIstinadlar 1 2009 10 02 at the Wayback Machine Baxildi 4 avqust 2009 Resmi olu rakamlari 2 2015 09 02 at the Wayback Machine Baxildi 4 avqust 2009 Williams 1999 seh 260 Dennis 2008 seh 37 42 Crawford Buck 2020 seh 8 117 Coulthard Clark 2001 seh 103 Green 2013 Ministry for Culture and Heritage 2016 seh 1 Wahlert 2008 seh 9 Fewster Basarin ve Basarin 2003 seh 13 Anzac Day Today Dennis 2008 seh 32 Groundbreaking ceremony for bridge over Dardanelles to take place on March 18 2017 03 17 2017 03 18 tarixinde Istifade tarixi 2017 03 19 EdebiyyatBasarin Vecihi Basarin Hatice Hurmuz Beneath the Dardanelles The Australian Submarine at Gallipoli Crows Nest NSW Allen amp Unwin 2008 ISBN 978 1 74175 595 4 2022 01 20 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 18 Baly Lindsay Horseman Pass By The Australian Light Horse in World War I East Roseville NSW Simon amp Schuster 2003 OCLC 223425266 Carlyon Les Australian War Memorial Anniversary Oration Gallipoli in a Nation s Remembrance soundtrack and text Australian War Memorial 11 November 2004 8 December 2004 tarixinde Istifade tarixi 7 December 2008 Erickson Edward J Gooch John Reid Brian Holden redaktorlar Ottoman Army Effectiveness in World War I A Comparative Study Military History and Policy Abingdon Oxon Routledge 2007 ISBN 978 0 203 96456 9 The First World War A Complete History New York Henry Holt and Co 2004 ISBN 978 0 8050 7617 2 Hart Peter Gallipoli London Profile Books 2011 ISBN 978 1 84668 159 2 Kraaijestein Martin Schulten Paul Het Epos van Gallipoli Feiten verhalen en mythen over de geallieerde aanval op Turkije tijdens de Eerste Wereldoorlog The Epic of Gallipoli Facts Stories and Myths about the Allied Attack on Turkey during World War I holland Soesterberg Uitgeverij Aspekt 2009 ISBN 978 90 5911 758 7 Kyle Roy An Anzac s Story Camberwell Penguin 2003 ISBN 978 0 14 300187 4 Laffin John Damn the Dardanelles The Story of Gallipoli London Osprey 1980 ISBN 0 85045 350 X OCLC 7770209 Ozdemir H The Ottoman Army Disease and Death on the Battlefield 1914 1918 Salt Lake City University of Utah Press 2008 2005 ISBN 978 1 60781 964 6 Patton George S The Defense of Gallipoli A General Staff Study Hawaii Hawaiian Department 1936 Plowman Peter Voyage to Gallipoli Kenthurst NSW Rosenberg 2013 ISBN 978 1 922013 53 8 Orr Philip Field of Bones An Irish Division at Gallipoli Dublin Ireland Lilliput Press 2006 ISBN 978 1 84351 065 9 Tyquin Michael Gallipoli The Medical War Sydney University of New South Wales Press 1993 ISBN 978 0 86840 189 8 Uyar Mesut The Ottoman Defence Against The Anzac Landing Australian Army Campaigns 16 Newport NSW Big Sky 2015 ISBN 978 1 925275 01 8 Waite Fred The New Zealanders at Gallipoli Official History New Zealand s Effort in the Great War I Auckland NZ Whitcombe and Tombs 1919 OCLC 8003944 2022 01 20 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 18 Xarici kecidlerVikianbarda elaqeli media fayllar Canakkale Vakfi Canakkale Savasi Muzesi A Digger History Associate Canakkale Sehitleri Tanitim ve Arastirma Dernegi 2020 05 04 at the Wayback Machine Scanned PDF volumes from the Australian War Memorial of the Official History of Australia in the War of 1914 1918 Vol I 2008 08 28 at the Wayback Machine Vol II 2005 04 01 at the Wayback Machine Visit Gallipoli Australian site about Gallipoli and the Anzacs 2005 03 02 at the Wayback Machine includes previously unpublished photographs artworks and documents from Government archives Digger History Gallipoli Despatches 2007 12 15 at the Wayback Machine Illustrated account of a visit to the Gallipoli battlefields at Battlefields Europe 2007 12 18 at the Wayback Machine New Zealanders at Gallipoli 2008 10 13 at the Wayback Machine Guide to Gallipoli on www anzac govt nz Includes interactive panoramas 2005 04 19 at the Wayback Machine Five Months at Anzac by Joseph Lievesley Beeston Memoirs amp Diaries The Evacuation of Suvla Bay Poems from Anzac Cove by Gunner F E Westbrook 1915 Royal Engineers Museum 2010 06 03 at the Wayback Machine Royal Engineers and the Gallipoli Expedition 1915 16 Gallipoli pages in Turkey in the First World War Web Site 2019 11 01 at the Wayback Machine