Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Şəhər | |||||
| Boqor | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Bogor Buitenzorg (Holland) ᮊᮧᮒ ᮘᮧᮌᮧᮁ (Sunda) | |||||
 | |||||
| |||||
| Ölkə | |||||
| Əyalət | Qərbi Yava | ||||
| İcra başçısı | Bima Arya Suqiarto | ||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Əsası qoyulub | 1482 | ||||
| Əvvəlki adı | Buitenzorq | ||||
| Sahəsi | 118.5 km² | ||||
| Mərkəzin hündürlüyü | 265 m | ||||
| Saat qurşağı | |||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi | 1,030,720 nəfər (2014) | ||||
| Sıxlığı | 8,700 nəf./km² | ||||
| Milli tərkibi | Sundalılar,yavalılar,çinlilər | ||||
| Rəsmi dili | İndoneziya dili | ||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Telefon kodu | (+62) 251 | ||||
| Poçt indeksi | 16100–16169 | ||||
| Nəqliyyat kodu | F | ||||
| Digər | |||||
| kotabogor.go.id | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Boqor
Boqor (İndon. Bogor) – İndoneziyanın Qərbi Yava əyalətinin Yava adasında yerləşən şəhər.
Şəhərin ərazisi müstəqil inzibati vahid – bələdiyyə (kota) kimi fəaliyyət göstərir. Əhalisi 949 mindən çox (2010-cu ilin iyun ayına olan məlumat), ərazisi – 118,5 kvadrat kilometrdir.
Əyalətin şimal-qərbində, ölkənin paytaxtı Cakartanın 60 kilometr cənubunda yerləşir. Mühüm iqtisadi, infrasturktur, elmi, mədəni və turistik mərkəzdir, dağ iqlimili kurort sayılır. Orta əsrlərdə Pakuan-Pacacaran adlandırılıb (indon. Pakuan Pajajaran), Sunda (indon. Kerajaan Sunda) krallığının paytaxtı olub. Holland istilası zamanı Beytenzorq (niderl. Buitenzorg) adını daşıyıb, ХIХ əsrin əvvəlində Britaniya nəzarətində olarkən Niderland Ost-Hindinin general-qubernatorunun yay iqamətgahı kimi fəaliyyət göstərib. Hal-hazırda İndoneziya prezidentlərinin yay iqamətgahıdır. Şəhərdə dünyanın ən iri və qədim botanik bağlarından biri – Boqor botanik bağı (indon. Kebun Raya Bogor), Beynəlxalq meşə araştırmaları mərkəzinin baş qərargahı yerləşir.
Tarix
Müstəmləkədən əvvəlki dövr
Boqorun yerində yaşayış məntəqəsinin mövcud olması haqda ilk məlumat V əsrə təsadüf edir . Həmin dönəmdə bu ərazi müasir İndoneziyanın ərazisində mövcud olmuş ilk dövlətlərdən biri – Tarumanaqara (indon. Tarumanagara) induist knyazlığının tərkibində olub . 669-cu ildə qonşu Şrivicaidən (indon. Sriwijaya) bir sıra hərbi məğlubiyyət alan Tarumanqaranın ərazisin qalıqlarında Sunda (indon. Kerajaan Sunda) krallığı yaradılanda, müasir Boqorda yerləşən kiçik Çilivunq (indon. Ciliwung) və Çisadane (indon. Cisadane) çaylarının arasında onun paytaxtı Pakuan-Pacacaranın (indon. Pakuan Pajajaran) əsası qoyulub.
Bir neçə əsr ərzində Pakuan-Pacacaran orta əsr İndoneziyasının ən iri şəhərlərindən birinə çevrilib – yerli araşdırmaçıların sözlərinə görə, əhalinin sayı 48 minə çatırdı. Maraqlısı odur ki, “Pacacaran” adı faktiki olaraq bütün dövlətə yayılıb – belə ki, İndoneziyanın və köhnə qərb tarixində Sunda krallığı daha çox məhz Pacacaran dövləti kimi qeyd olunur. Paytaxt isə sadəcə Pakuan adlandırılırdı.
Bu dönəmə aid şəhərin tarixi haqda mühüm məlumat mənbəyi prasasti (indon. prasasti) – üzərində sanskrit yazıları olan daş stela və cədvəllərdir. Prasastilər Tarumanqara və Sunda krallığında dini ayinlər üçün və rəsmi salnamələr üçün istifadə olunub.
Boqorda və onun ətrafında aşkar olunan çoxlu sayda prasastilər, mətn informasiyasının xüsusiyyətləri və forması ilə İndoneziyanın digər analoji tarixi abidələrindən gözə çarpacaq dərəcədə fərqlənir və şəhərin əsas guşələrindən sayılırlar.
IX—XV əsrlərdə paytaxt mütəmadi olaraq Pakuandan krallığın digər şəhərlərinə keçririlirdi və şəhərin əsası qoyulma tarixi 1482-ci ilin 3 iyunu sayılır, çünki bu tarixdə Sunda kralı Silivanqi (indon. Siliwangi) paytaxtı yenidən Pakuana qaytarır və həmin gün kralın tacqoyma mərasimi həyata keçirilir. Bu səbəbdən, 1973-cü ildən bu tarix Boqorda rəsmi şəhər bayramı kimi qeyd edilir.
1579-cu ildə Pakuan Bantam sultanlığının orduları tərəfindən zəbt olunur və, demək olar ki, tamailə dağıdılır. Nəticədə Sunda dövləti süquta uğrayır. Qısa müddətdə sağ qalmış sakinlər dağıdılmış şəhəri tərk edirlər və bundan sonra onilliklər ərzində buralar boş qalır və cəngəlliklərin arasında itir.
Müstəmləkə dövrü
Niderland Ost-Hind şirkətinin hakimiyyəti altında
XVII-ci əsrin ikinci yarısında tərk edilmiş Pakuan, qərbi Yavanın ərazisinin əksər hissəsi kimi, formal olaraq Banten sultanlığının suverenitetində qalmasına baxmayaraq, faktiki Niderland Ost-Hind Şirkətinin (NOHŞ) nəzarəti altına keçirdi.
Rəsmi olaraq şəhər hollandların hakimiyyəti altına 1684-cü ilin 17 aprelində keçir. Bu tarixdə Bantenin vəliəhdi NOHŞ-la saaziş imzalayaraq, sultanlığın mühüm hissəsini müstəmləkəçilərə verdi.
Burada müstəmləkəçilərin ilk müvəqqəti yaşayış yeri sundanlı olan leytenant Tanuvicainin (indon. Tanuwijaya) ekspedisiya düşərgəsi olub. 1687-ci ildə ekspedisiya şirkətin rəhbərliyi tərəfindən yeni ərazilərin mənimsənilməsi üçün buraya göndərilmişdi.
Ekspedisiyanın nəticəsi olaraq Pakuanın dağıntılarında yerləşmək və buranı təsərüffat fəaliyyəti üçün abadlaşdırmaq tapşırığı verilmişdi. Bu ərazi 1699-cu ilin 4-5 yanvarında baş vermiş Salak yanardağının (indon. Gunung Salak) püskürməsi nəticəsində ciddi dağıntılara uğramış, lakin püskürmə nəticəsində yaranan meşə yanğınları buranın cəngəlliklərdən təmizlənməsini və düyü əkimi üçün istifadə olunan tarlaların, həmçinin kofe plantasiyalarının yaradılmasını asanlaşdırmışdır. Qısa müddət ərzində Pakuan ətrafında bir sıra kənd təsərrüfatı mənətəqləri yaradılır (ən irisi Kampunq Baru (indon. Kampung Baru) və 1701-ci ildə vahid inzibati rayona birləşdirilir. Rayona rəhbərlik yixarıda qeyd olunan Tanuvicayaya verilir və təsadüfi deyil ki, o, İndoneziyada Boqor vilayətinin təsisçisi sayılır. Məntəqənin inkişafına 1703-cü ildə NOHŞ-un Abraham van Ribekin (CAR-da yerləşən Keyptaun şəhərinin banisi Yan van Ribekin oğlu, sonralar Niderland Ost-Hindinin qubernatoru təyin edilir) rəhbərliyi altında baş tutmuş missiyası təkan verir.
A.van Ribekin rəhbərliyi vı şxsi iştirakı ilə Pakuanın dağıntılarının mühüm hissəsi araşdırılıb, bir çox arxeoloji tapıntılar, o cümlədən prasastilər, aşkar edilərək siyahlya alınıb. Boqorda işləyən NOHŞ əməkdaşları və yerli sakinlər üçün yeni binalar tikilib. Parallel olaraq burada salınan kofe plantasiyalarında işləmək üçün ətraf ərazilərdən Boqora gələn kəndlilərin yaşayış məntəqələri çoxalmağa və genişlənməyə başlayır.
NOHŞ-un Pakuanın ətrafındakı iqtisadi və inzibati iştirakı genişlənməyə başlayır, çünki hollandlıları, Niderland Ost-Hindinin inzibati mərkəzi olan daha qızmar və isti Bataviyadan fərqli olaraq, bu ərazinin əlverişli coğrafi yerləşməsi və mülayim iqlim şəraiti cəlb edirdi. 1744-45-ci illərdə general-qubernatorun yay iqamətgahına çevrilmiş saray tikilir. Bu dönəmdən müstəmləkənin rəhbərləri hər il ən qızmar 3-4 ayını Bataviyada yox, məhz burada keçirirdilər.
1746-ci ildə general-qubernator Qustaf Villem van İmhoffun (niderl. Gustaaf Willem van Imhoff) sərəncamı ilə saray, ona bitişən hollandların yaşayış məntəqəsi və yaxınlıqda olan 9 yerli kənd mərkzələşdirilmiş inzibati rayona birləşdirilirlər. Bura Beytenzorq (niderl. Buitenzorg, hərfi olaraq “qayğısız”) adı verilir. Şəhərin yerli adı – Boqor haqda ilk sənədləşdirilmiş qeydlər də məhz bu dönəmə aiddir. 1752-ci il 7 aprelə aid müstəmləkə rəhbərliyinin sənədlərində qubernator sarayına bitişən Beytenzorqun hissəsi Boqor adlandırılır. Sonralar isə yerli bu ad yerli əhali arasında da yayılır və Beytenzorq sözünə alternativ olur.
Baş hipotezaya əsasən, şəhərin adı yavan dilindəki “boqor” (indon. Bogor, tərcümədə - şəkər palması (Arenga pinnata), sözündən götürülüb və bu söz indi də həmin mənada indoneziya dilində istifadə olunur.
Digər versiyalara görə toponimin adı qədim yavan dilindəki “bhaqar” (yav. Bhagar – “inək”), və ya yerlilər tərəfindən təhrif edilmiş Beytenzorq sözündən formalaşıb. Niderland taxt-tacının hakimiyyəti altında
XVIII-ci əsrin sonunda şəhər, Niderland Ost-Hindinin bütün ərazisi ilə birgə mərhələli şəkildə NOHŞ-dan Niderland krallığının idarəsi altına keçir. 1796-cı ildi müflislik yaşayan şirkətin idarəçiliyi Ost-Hind məsələləri üzrə hökumət komitəsinə verilir, 1798-ci ildə Niderland NOHŞ-un bütün borclarını və öhdəliklərini, eyni zamanda idarə etmə hüququnu, öz üzərinə götürür.
Bu addım hansısa mühüm inzibati dəyişikliklərə yol açmır – general-qubernator əvvəlki kimi idarəçiliyini davam edir, lakin 1800-cü ildə şirkət ləğv olunandan sonra birbaşa Niderland krallığını təmsil etməyə başlayır.
Şəhərin iqtisadi və infrastruktur inkişafına gözlənilməz təkanı Niderland Ost-Hindinin 1811-15-ci illərdə müvəqqəti Böyük Britaniya işğalı altına düşməsi verdi. İngilislər Yava və arxipelaqın digər adalarına enərək onların Niderlandı işğal etmiş Napoleon Fransasının əlinə keçməsinin qarşısını almaq istəyirdilər. Britaniya administrasiyasının rəhbəri Tomas Stemford Rafflz müstəmləkənin inzibati mərkəzini tamamilə Bataviyadan Beytenzorqa keçirir və 5 il ərzində bütün Yavada olduğu kimi şəhərdə də yeni və daha effektli idarə, həmçinin təsərrüfatçılıq metodları tətbiq edir.
Beytenzorq hollandlara qayıtdıqdan sonra əvvəlki kimi general-qubernatorun yay iqamətgahı kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Beytenzorq hollandlara qayıtdıqdan sonra əvvəlki kimi general-qubernatorun yay iqamətgahı kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Yeni rəhbərlik şəhərin müasirləşməsi və mədəniyyətləşməsi istiqamətində mühüm işlər görməyə başladı.
1817-ci ildə, Boqorun ərazisində botanik bağ inşa olunur və gələcəkdə bu bağ dünyada ən böyüklərdən birinə çevrilir. 1834-cü ilin oktyabrın 10-da Beytenzorq Salak yanardağının növbəti püskürməsi və zəlzələ nəticəsində ciddi dağıntılara uğrayır. Şəhərin bərpası zamanı ərazinin yüksək seysmik təhlükəsi nəzərə alınmışdı və bu səbəbdən, 1840-50-ci illərdə yenidən tikilən qubernator sarayının və inzibati kompleksin binaları köhnə binalardan alçaq, lakin daha dözümlü oldular. Bundan əlavə, tikinti işlərinin davamında qubernatorun 1845-ci ilə təsadüf edən fərmanına əsasən, başqa-başqa millətlərin: hollandların (onların qismində bütün avropalılar), çinlilərin, ərəblərin (sonuncular şəhərin böyüməsi və ticari imkanların genişlənməsi ilə fəal olaraq buraya köç edirdilər) yaşayış məntəqələri, məhəllələri bir-birindən fərqli yerlərdə tikilirdi.
1860-80-ci illərdə Beytenzorqda müstəmləkənin ən iri kənd təsərrüfatı məktəbi, kimyəvi, bioloji, baytarlıq laboratoriyaları, şəhər kitabxanası, təbiət elmi muzeyi və bir sıra digər mədəni və elmi təsisat yaradılır.
XIX-cu əsrin sonuna Boqor İndoneziyanın ən abadlaşdırılmış və qərbləşmiş şəhərlərindən birinə çevrilir. 1904-cü ildə Beytenzorqa Niderland Ost-Hindinin inzibati mərkəzi rəsmi statusu verilir. Lakin bu addım formal olur və faktiki olaraq müstəmləkənin idarəçiliyi Bataviyada qalır. Müstəmləkənin əyalətlərə bölünməsini təşviq edən 1924-cü il inzibati islahatı nəticəsində bu xüsusi status ləğv edilir, sonra isə Beytenzorq Qərbi Yava əyalətinin bölgələrindən birinin mərkəzinə çevrilir.
1942-50-ci illər
İkici dünya müharibəsi dövründə Beytenzorq Niderland Ost-Hindinin bütün ərazisi kimi Yaponiyanın Silahlı Qüvvələrinin əlinə keçmişdi. İşğal müttəfiq güclərin döyüşsüz şəhəri rəqibə verdiyi 6 mart 1942-ci ildən yaponların 1945-ci ilin 2 avqustda baş verən kapitulyasiyasınadək davam edib. Yaponların yerli əhali arasında apardığı nasionalist, antiholland hisslərinin stimullaşdırılması və onların simpatiyasının öz tərəflərinə yönəldilməsi kursu çərçivəsində şəhərə İndoneziya dilindəki “Boqor” adı verilir. Şəhərdə işğalçı rəhbərlik tərəfindən yaradılmış İndoneziya silahlı milisi PETA-nın (indon. Pembela Tanah Air – “Vətən qoruyucuları”) əsas hazırlıq mərkəzlərindən biri yerləşirdi.
1945-ci ilin 17 avqustunda müstəqil İndoneziya Respublikasının elan olunmasından sonra Boqor yeni dövlətin ərazi hududlarına qatılır. Lakin, yapon ordularının çıxarılmasından sonra adaya gələn hollandlar şəhər və ətraf ərazilər üzərində nəzarəti ələ keçirirlər. 1948-ci ilin fevralında şəhər kvazimüstəqil Qərbi Yava (indon. Negara Jawa Barat) dövlətinin ərazisinə qatılır. Həmin ilin aprel ayında dövlətin adı dəyişdirilərək öz Ost-Hinddəki keçmiş müstəmləkələrini vahid asılı təsisata çevirmək istəyən Niderlandın təşəbbüsü ilə Pasundan Dövlətinə (indon. Negara Pasundan) dəyişdirilir. 1949-cu ilin dekabrında Pasundan 23 avqust – 2 noyabr tarixində keçirilmiş indoneziya-niderland konfransının (Haaqa dəyirmi masa konfransı) qərarı ilə Birləşmiş İndonezoya Ştatlrının (BİŞ) (indon. Republik Indonesia Serikat) tərkibinə qatılır.
1950-ci ilin fevral ayında qısamüddətli müharibədə BİŞ-ə daxil olan İndoneziya Respublikasına məğlub olan Pasundan şəhəri onun tərkibinə keçir və bu rəsmi olaraq 1950-ci ilin avqustunda İndoneziyanın unitar dövlət elan olunmasından sonra sənədləşdirilir. Qeyd etmək lazımdır ki, şəhər qanunvericilik müstəvisində “Boqor” adını alır.
İndoneziyanın tərkibində
Müstəqil İndoneziyanın tərkibində şəhərə bələdiyyə və eyniadlı bölgənin mərkəzi statusu verilir. Şəhər müstəmləkə dövründə oraya qoyulan potensial nəticəsində ölkənin və Qərbi Yavanın mədəni, elmi və iqtisadi inkişafında mühüm rol oynamağa başlayır. Bundan başqa, Boqor İndoneizya prezidentinin yay iqamətgahı kimi fəaliyyət göstərməyə başlayır. 1990-2000-ci illərdə şəhərdə mütəmadi olaraq müxtəlif beynəlxalq tədbirlər, həmçinin Asiya-Sakit okean bölgəsi və BMT sistemi təşkilatlarının çoxşaxəli strukturlarının nazir səviyyəsində görüşləri keçirilb. Bu məcrada şəhərə önəm verilməsinin bariz nümunəsi kimi 1994-cü ilin noyabrın 15-də orada Asiya-Sakit okean iqtisadi əməkdaşlığın (APEC) sammitin keçirilməsini qeyd etmək olar.
Fiziki-coğrafi xüsusiyyətlər
Coğrafi yerləşmə
Boqorun coğrafi koordinatları - 6°36′00″ cənub en dairələri, 106°48′00″ şərq uzunluğu. Şəhər Yava adasının qərbində, ölkənjin paytaxtı olan Cakartanın 60 kilometr cənubunda və Qərbi Yava əyalətinin inzibati mərkəzi olan Bandunqun 85 şimal-qərbində yerləşir. Ərazisi 118,5 kvadrat kilometrdir.
Relyef, geoloji xüsusiyyətlər
Boqor Salak (ən hündür nöqtəsi şəhərin təxminən 12 km cənubunda) və Qede (ən hündür nöqtələri şəhərin 20–25 km cənub-şərqində) yanardağlarının ətəyində dağlıq çökəklikdə yerləşir. Ərazinin dəniz səviyyəsindən orta hündürlüyü 265 metrdir, maksimal – 330 m, minimal isə 190 metrdir.
Yer əsasən təpələrdən ibarətdir. Şəhərin ən düzənlik ərazisi Çinami Boqor və Tanax-Sareal, ən təpəlik hissəsi Cənubi Boqor sayılır.
Torpağın geoloji strukturunda vulkanik çöküntü süxürları üstünlük təşkil edir. Yaxınlıqdakı, bir neçə dəfə püskürmüş yanardağlar nəzərə alınmaqla ərazi seysmik cəhətdən olduqca təhlükəli sayılır.
Şəhərin ərazisinin 1,2% meşə massivindən, 0,7% isə bağ və parklardan ibarətdir.
Şəhərdə Yava dənizinin hövzəsinə aid edilən bir neçə çay axır. Bunlardan ən iriləri Çilivunq və Çisadanedir. Şəhərin tarixi mərkəzi məhz bu çayların arasında yerləşir. Daha kiçik çaylar isə Çipakançilan (indon. Cipakancilan), Çidepit (indon. Cidepit), Çipariqi (indon. Ciparigi) və Çibalok (Cibalok) adlanır.
İqlim
Iqlim ekvatorial, Qərbi Yavanın digər rayonlarının bir çoxundan daha rütubətlidir: ortaillik rütubət 70% təşkil edir. Həmçinin burada yağıntılar daha intensiv olur, ortaillik yağıntı miqdarı 1700 mm çatır, bir neçə rayonlarda isə hətta bu göstərici 3500 mm-ə bərabər olur. Yağıntılar ən çox qış aylarında olur. Bu hava şəraitinə görə Boqoru “Yağışlı şəhər” (indon. Kota Hujan) adlandırırlar.
Ekoloji mühit
Ümumi olaraq şəhərdə ekoloji mühit müsbət sayılır. Buna səbəb şəhərdə iri sənayə qurumlarının az sayda olması, yüksək səviyyədə yaşıllaşdırılma işlərinin aparılması və yerli hakimiyyətinin təbiəti qorumaq istiqamətində atdığı ciddi addımlardır. Ətraf mühitə ən əsas təhlükəni, havada karbon qazının miqdarının normadan çox olmasına yol açan dayanmadan artan şəhər nəqliyyatıdır.
Əhali
Say, sıxlıq
2010-cu ilin may-avqust aylarında İndoneziyada keçirilən ümummilli əhalinin siyahıyaalma prosesinin nəticələrinə əsasən, Boqorda 949 066 insan yaşayırdı. Əhali sıxlığına görə Boqor 1 kvadrat kilometrə 8000 insan göstərici ilə dünyanın ən sıx əhalili şəhərlər siyahısına daxildir.
Gender və yaş strukturu
2009-cu ilin göstəricilərinə əsasən, şəhərdə 484 648 kişi (51,06%) və 464 418 (48,94%) 1qadın yaşayırdı. Əhalinin 28,9%-ni 15 yaşadək yeniyetmə, 67,42% 15-65 yaşlarında olğunlar, 3,51% isə qocalar təşkil edirdi. Sakinlərin orta yaş həddi, 2005-ci ilin göstəricilərin əsasən, 71,8 il təşkil edir. Bu Qərbi Yava və ümumilikdə İndoneziya üçün ən yüksək göstəricilərdən biridir.
Etniki tərkib, dillər
Əhalinin 87% sundalılardır, lakin şəhərdə bundan əlavə çoxlu sayda yavalılar, çinlilər və digər millətlərin nümayəndələri yaşayır. Boqorun yetkin əhalisinin demək olar ki hamısı dövlət dili olan indoneziya dilini bilir. Bundan əlavə, məişətdə geniş şəkildə sundan dili istifadə olunur.
Konfessional tərkib
Boqorluların əksəriyyəti (90%) sünni müsəlmanlardır. Xristian katoliklərin və protestantların sayı 5% təşkil edir. Lakin şəhərdə bir çox xristian məbədi var, katolik və protestant ictimai təşkilatları fəaldırlar. Boqor eyniadlı Roma-katolik kilsəsinin yeparxiyasının mərkəzidir. Az sayda buddist və indusitlərə də rast gəlmək olar.
İnzibati quruluş
Status və inzibati bölgü
Şəhərin ərazisi, status olaraq dairəyə bərabər olan, bələdiyyə (kota) adlanan inzibati vahidə ayrılıb. Boqorun inzibati statusu İndoneziya Respublikasının 2004-cü ilin yerli idarəetmə haqda 32 nömrəli qanunu ilə müəyyən edilir.
Şəhər hakimiyyəti
Şəhərləri, İndoneizyanın hər yerində olduğu kimi, birbaşa seçkilər yolu əhali tərəfindən seçilən vali idarə edir. Vali ilə birgə onun müavini vitse-vali seçilir. 2008-ci ilin oktyabrın 25-i Boqorda keçirilən ilk vali seçkilərinin qalibi Diani Budiarto, onun valisi isə Əhməd Ruyat olmuşdu. Hər ikisi vəzifə başına 2009-cu ilin aprelin 7-də keçmişdilər. Şəhərin qanunverici orqanı isə, həmçinin birbaşa seçkilər nəticəsində seçilən 45 deputatın oluşdurduğu və 5 davam etdiyi, Şəhərin xalq nümayəndəli şurası adlanır.
Şəhərin gerbi
Şəhərin gerbi 4 hissədən ibarət qalxan təsviridir. Bu hissələrdə İndoneziyanın dövlət gerbi olan mifik altun Qaruda quşu, prezidentlərin yay iqamətgahı, dördzirvəli Salak yanardağı və qızıldan olan milli sundan xəncəri – kucanq təsvir edilib. Qalxanın üzərində isə qara fonda gümüş hərflərlə KOTA BOGOR (tərcümədə “Boqor şəhəri”) yazılıb.
İqtisadiyyat
Ümumi vəziyyət
Boqor Qərbi Yava və İndoneziya üçün mühüm iqtisadi mahiyyət kəsb edir. Şəhər inkişaf etmiş xidmət sektoru, ticari və bank sahələrinin yüksək fəallığı seçilir, avtomobil, kimyəvi və qida sənayəsinin mühüm mərkəzlərindən biridir. Bununla bərabər, şəhər ətrafındakı torpaqların bir hissəsi kənd təsərrüfatı üçün istifadə edilir. Niderland müstəmləkəsi zamanı Boqor kənd təsərrüfatı və meşə istehsalının: kofe, kauçuk, bahalı ağac növlərinin emalı üzrə mühüm mərkəzlərdən biri idi. 1950-ci illərdə müstəqil İndoneziyada sənayeləşmə dövründə şəhərdə ağır sənayenin əsasları qoyulmuşdu. Gələcək onilliklərdə şəhərin inkişafı ümummilli reallıqla bağlı idi: ən dinamik döbr 1980-ci illərin ikinci yarısı – 1990-cı illərin birinci yarısına təsadüf edir, 90-cı ilin sonlarında ağır milli və regional krizisin nəticələri müşahidə olunurdu. 2000-ci illərin əvvələrində yerli təssərüfatın əsas qollarında düşüşün qarşsını almaq mümkün olur, bundan əlavə, müsbət dinamika müşahidə olunmağa başlayır (2002-ci ildə şəhərin iqtisadi artımı 5,78%, 2003-cü ildə isə 6,07% təşkil etdi).
Boqorun ümumregional məhsulu 2009-cu ildə 12,249 trilyon İndoneziya rupisi təşkil edir (2009-cü ilin kursuna əsasən təxminən 1,287 milyard ABŞ dolları). Şəhər hakimiyyəti tərəfindən müəyyən edilmiş ən aşağı əmək məvacibi 800 000 İndonexiya rupisi civarında idi.
Sənaye
2008-ci ildə Boqorda 54 268 nəfərin işlədiyi rəsmi qeydiyyata alınmış 3208 sənaye şirkəti var idi. 2008-ci il ərzində sənaye sektoruna yönəldilmiş investisiyaların ümumi həcmi 551 milyard İndoneziya rupisindən çox olmuşdu.
İri və orta sayılan 114 şirkətdə 32 237 insan işləyirdi və ora 500 milyard investisiya yatırılmışdı. Kənd təsərrüfatı
Şəhər daxilində - əsasən ətraf rayonlarda kənd təsərrüfatı üçün yararlı torpaq az deyil. Bu torpaqların ümumi sahəsi 3466 hektar təşkil edir (həmçinin balıq tutmaq və balıqçılıq üçün istifaə edilən 111 hektar su hövzəsi).
Əkinçilik
Kənd təsərrüfatının əsas qolu - əkinçilikdir. 2007-ci ilin göstəricilərinə əsasən, bu sahədə 159 qeydə alınmış kəndli arteli fəaliyyət göstərirdi. Əsas bitkilər – düyü (2007-ci ilin göstəricilərinə əsasən 1165 hektar əkin, 2003-cü ilin göstəricilərinə əsasən, illik məhsul 9953 ton), müxtəlif tərəvəzlər, qarğıdalı, batat.
Heyvandarlıq
2007-ci ilin göstəricilərinə əsasən, bu sahədə 25 qeydə alınmış artel fəaliyyət göstərirdi. Həmin ilin göstəricilərinə əsasən, inəklər (min başdan çox, ümumi sağılan südün həcmi – 2,61 milyon litrdən çox), qoyunlar (12 min baş), toyuqlar (624 mindən çox), ördəklər (təxminən 8 min) yetişdirilir.
Balıq tutma və balıqçılıq
2007-ci ilin göstəricilərinə əsasən, bu sahələrdə 4 qeydə alınmış şirkət fəaliyyət göstərirdi. Balıq əsasən süni qaydada xüsusi su hövzələrində və düyü zəmilərində yetişdirilir. Hər il qida növlərinə aid 25-30 ton balıq əldə edilir.
Xüsusi və gəlirli sahə kimi akvarium balıqlarının yetişdirilməsini, həmçinin onların təbii yaşayış mühitindən ovlanmasını qeyd etmək olar. Təkcə 2009-cu ildə xarici bazarlara 367 min ABŞ dolları qiymətində akvarium balığı ixrac edilib.
Ticarət
2008-ci ildə şəhərdə qeydə alınmış 23 241 ticarət müəssisəsi fəaliyyət göstərirdi. Bu sahədə 42 220 nəfər çalışırdı və buraya yönəldilən sərmayənin həcmi 232,5 milyard İndoneziya rupisi təşkil edirdi. Müəssisələrdən 307 iri, 1268 orta və 21 666 kiçik sayılırdı.
Pərakəndə ticarət
2008-ci ilin göstəricilərinə əsasən, Boqorda 8 iri ticarət mərkəzi, 9 universam və 7 iri bazar mövcud idi. Bundan əlavə, şəhərdə bir çox kiçik dükan, ilk növbədə şəhərin ətraf bölgələrində ənənəvi bazar və dükanlar var. 1990-cı illərin sonlraında baş verən krizis nəticəsində stasionar ticarət dükanların bir hissəsi bağlanmalı olur və növbəti illərdə səyyar ticarətçilərdin sayı sürətlə artdı (1996-cı ildə 2,5 mindən 2004-cü ildə 12 minə dək). Bu da bir sıra ictimai və hüquqi problemlərlə bağlı idi. 2005-ci ildən şəhər hakimiyyəti səyyar ticarətçilərin fəaliyyətinin sistemləşdirilməsi və bunun milli əmək qanunvericiliyi ilə uyuşması istiqamətində fəal addımlar atır.
İxrac
Boqorda istehsal edilən sənaye və kənd təsərrüfatı məhsullarının əksər hissəsi ixrac edilir: 2008-ci ildə rəsmi qaydada qeydə alınmış ixracatın həcmi 144 milyon İndoneziya rupisi təşkil etmişdi.
Nəqliyyat və infrasturktur
Boqor Yavanın ən mühüm infrastruktur mərkəzlərindən biridir. Şəhər ərazisindən 599,2 km (2008-ci ilin göstəriciləri) yol keçir. Yol-nəqliyyat infrastrukturu şəhərin ərazisinin 5,31% tutur.
Boqorda 22 şəhər ictimai nəqliyyat marşrutu fəaliyyət göstərir. Burada 3506 avtobus və mikroavtobus istifadə edilir. Sonuncuların əksəriyyəti marşrut taksi fəaliyyəti göstərir və ənənəvi adı anqkotdur (indon. Angkot – angkutan kota akronimindən götürülüb və mənası “şəhər nəqliyyatı, şəhər daşımaları”-dır). Bundan əalvə 10 avtobus marşrutu (4612 avtomobil) şəhəri ətraf rayonlarla, 40-ı (330 avtomobil) isə Qərbi Yavanın digər şəhərləri ilə birləşdirir. Şəhərdə Barananqsianq və Bubulak adlı 2 avtonəqliyyat terminalı yerləşir. Bundan əlavə, Boqordan ən yaxın hava limanına (Sukarno-Xatta) gedən turistik daşımalar üçün istifadə edilən nəqliyyat stansiyası mövcuddur. Hava limanı şəhərdən 55 km uzaqlıqda yerləşir və orada reyslər 1 saat interval ilə bütün sutka işləyir. 1881-ci ildə inşa edilən dəmir yol vağzalı həm elektrik, həm də dizel lokomotivinə malik qatarları qəbul edir (gündəlik 70 gediş və 70 gəliş), sərnişin dövriyyəsi gündəlik olaraq 50 min insanı aşır.
Bundan əlavə, şəhərdə böyük park taksisi, fərdi daşımalarla məşğul olan motosikletlçilər – ocek (indon. ojek) və yerli rikşa olan beçaklar (indon. becak) mövcuddur. Həmçinin Boqorda, turistlərin marağına səbəb olan delman adlı at faytonlarına da rast gəlmək olar.
Məişət-kommunal təsərrüfatı və şəhər abadlığı
Enerji təminatı
Boqorun eletrik enerjisi ilə təminatını İndoneziyanın Dövlət elektroenerji şirkətinin (indon. Perusahaan Listrik Negara) regional sturkturu həyata keçirir. Bu şirkət Qərbi Yava və Banten əyalətlərinə xidmət göstərir. Enerji təminatı 10-dan çox regional istilil və hidroelektrostansiyalarının sayəsində şəhərin Çimahpar və Çibilonq rayonlarında yerləşən transformator stansiyaları vasitəsi ilə həyata keçirirlir.
Xaotik tikilmiş gecəqondulardan savayı bütün məişət fondu elektriklə təmin edilib.
Su təminatı
2009-cu ilin göstəricilərinə əsasən Boqor əhalisinin yalnız 47% təmiz boru suyu ilə təmin olunub. Bu təminatı dövlət şirkəti “Tirta Pakuan” (indon. Tirta Pakuan) həyata keçirir. Su əsasən Çisadane çayından (saniyədə 1240 litr), həmçinin Kota-Batu, Bentar-Kambinq və Tanqkil (saniyədə 410 litr) adlı təbii bulaqlardan götürülür.
Elm və təhsil
Boqor İndoneziyanın əsas elm və təhsil mərkəzlərindən biri sayılır. Akademik və araşdırma bazasının əsas hissəsi holland müstəmləkəsi zamanı qurulmuşdu. XIX-cu əsrin əvvələrindən burada ilk növbədə kolonial kənd təsərrüfatının səmərələliyinin artırılmasına yönəlmiş laboratoriya və peşə məktəbləri açılırdı. XIX-cu əsrin sonu XX əsrin əvvəli, Kauçuk araşdırmaları institutu və Meşə araşdırmaları institutu kimi daha iri elmi müəssisələrin əsası qoyulmağa başladı. İndoneziya müstəqilliyini elan etdikdən sonra da bu elmi-araşdırma inkişaf Boqorda davam etmişdi. 2000-ci illərdə şəhərdə elmin ən inkişaf etmiş qolları kənd təssərüfatı, biologiya və baytarlıqla bağlı idi.
Təhsil
Şəhərin orta təhsillik səviyyəsinin göstəriciləri İndoneziya standartları baxımından yüksək sayılır. Boqorun əhalisinin 98,7% oxuma-yazma bilir. Şəhərin ən iri dövlət təhsil ali təhsil ocağı Boqor kənd təsərrüdatı institutu sayılır. Bundan başqa şəhərdə Pakuan universiteti, Cuanda universiteti, Nusa-Banqsa universiteti və İbn-Haldun universiteti fəaliyyət göstərir.
Dünyəvi təhsil olcaqlarından başqa şəhərdə 700 mədrəsə, bir sıra xristian məktəbi və kolleci var.
Elm
Boqor həmçinin İndoneziyanın əsas elm mərkəzlərindən biri sayılır. Araşdırmaların əsas hissəsi kənd təsərrüfatı ilə bağlıdır. Şəhərdə Beynəzlxalq kənd təsərrüfatı araşdırmaları ilə bağlı məsləhətləşmə qrupu (ing. Consultative Group on International Agricultural Research, CGIAR) çərçivəsində fəaliyyət göstərən qeyri kommersiya elmi sturkturu – Beynəlxalq meşələrin araşdırılması mərkəzi (ing. Center for International Forestry Research, CIFOR) fəaliyyət göstərir.
Mədəniyyət
Mədəniyyət müəssisələrinin sayına görə Boqor İndoneziyada birinci yerdədir. Burada yerləşən muzeylərdən bir neçəsi ölkənin ən iri və ən qədimlərindən sayılır. Məsələn, yerli Zooloji muzey XIX-cu əsrin sonlarında Niderland müstəmləkə rəhbərliyinin tapşırığı ilə Botanik bağın əlavəsi kimi yaradılmışdır.
Əsas muzeylər
- Zooloji muzey (indon. Museum Zoologi) – 1894-cü ildə açılıb; böyük hissəsi müstəmləkə dövrünə aid olan minlərlə eksponatı var.
- Etnobotanika muzeyi (Museum Etnobotani) – 1982-ci ildə açılıb; 2000-dən çox eksponatı var.
- Torpaq muzeyi (Museum Tanah) – 1988-ci ildə açılıb, İndoneziyanın müxtəlif rayonlarından yığılmış yüzlərlə torpaq və dağ süxuru nümunələrinə malikdir.
- Mübarizə muzeyi (Museum Perjuangan) – 1957-ci ildə açılıb, İndoneziyanın milli azadlıq hərəkatına həsr olunub.
- PETA muzeyi (Museum Peta) – 1996-cı ildə açılıb, İkinci Dünya müharibəsi dövründə Yaponiya qüvvələri tərəfindən yaradılmış İndoneziyanın PETA silahlı birləşmələrinin (Pembela Tanah air – Vətən qoruyucuları) tarixinə həsr olunub.
Prezident sarayında, inzibati binalarda və universitetlərdə sistematik olaraq müxtəlif rəsm sərgiləri keçirilir. Şəhərdə dramatik teatr, onlarla kinoteatr mövcuddur. Mütəmadi olaraq xalq folkloru incəsənətinin festivalları, digər kütləvi tədbirlər, həmçinin mədəniyyət problematikasına həsr olunmuş konfrans və seminarlar keçirilir. Qeyd etmək lazımdır ki, 2008-ci ildə İndoneziya mədəniyyətinin konqresinin keçirilmə yeri kimi Boqor seçilmişdi.
Səhiyyə
Boqorda ilk səhiyyə müəssisələri XIX-cu əsrin birinci hissəsində Niderland müstəmləkəçiliyi dövründə yaranmışdı. Artıq XX-ci əsrin əvvəlində burada mülki xəstəxanalar və hərbi hospital, psixiatrik klinika var idi.
1930-cu illərdə şəhərin ən iri səhiyyə müəssisəsi qismində, hal-hazırda Qırmızı Xaçın İndoneziya icması adını daşıyan Qırmızı Xaçın Niderland icması fəaliyyət göstərirdi. Boqorda fəaliyyət göstərən xəstəxana və klinikaların əksəriyyəti 1980-90-cı illərdə tikilib. Şəhərin səhiyyə sistemi olduqca yüksək qiymətləndirilir - bu sahədə göstəricilər İndoneziya səviyyəsində və ölkənin ən inkişaf etmiş əyaləti olan Qərbi Yava müstəvisində yüksəkdir.
Kütləvi informasiya vasitələri
Çap KİV-lər
Boqorda 2 gündəlik qəzet “Radar Boqor” (indon. Radar Bogor, 1998-ci ildə təsis olunub, baş redaktor Asvan Ahmad) və “Jurnal Boqor” (2008-ci ildə təsis edilib, baş redaktor Alfian Mucani) çap olunur. Hər ikisi indoneziya dilindədir, tiraj 25 min nüxsə ətrafındadır. Qəzetlər həmçinin elektron versiyasına malikdirlər. Şəhərdə həmçinin müxtəlif dövriyyəli jurnallar, yerli ali təhsil ocaqlarını almanaxları işıq üzü görür. Bundan əlavə, Qərbi Yavanın və ümummilli qəzetlərinin əksər hissəsinin tirajları məhz Boqor tipoqrafiyalarında çap edilir.
Televiziya və radio
Boqorda iki şəhər televiziya kanalı – “Boqor-TV” və “Meqasvara-TV” fəaliyyət göstərir. Şəhərdə 30-dan çox radiostansiya işləyir. Bunlardan 10-u AM, qalanları isə FM diapazonunda fəaliyyət göstərir.
Turizm və görməli yerlər
Boqor İndoneziyanın mühüm turistik mərkəzlərindən biri sayılır. 2010-cu ildə Cakartada keçirilən ümummilli turistik sərgidə şəhərlər kateqoriyasında ölkənin ən cəlb edici turistik obyekti seçilmişdi.
Hər il şəhəri və onun ətraflarını 1,8 milyon insan ziyarət edir. Onlardan 60 mini əcnəbilərdir. Ziyarət edənləri şəhərin tarixi-mədəni güşələri ilə birgə ətrafda yerləşən gözəl təbiət – dağ yamacları, göllər, çay plantasiyaları cəlb edir. Həmçinin cəlbedici amil qismində münbit iqlim şəraitini, inkişaf etmiş nəqliyyat, ticarət və mehmanxana infrastrutkrularını qeyd etmək olar.
Boqorun botanik bağı
Bağ 1817-ci ildə inşa edilib, burada 15 min tropik bitkisi növləri toplanılıb. Şəhər çərçivəsində bağın ərazisi 87 hektar təşkil edir, 1866-cı ildə isə buraya şəhər qırağında yerləşən Çibodas məntəqəsində 120-hektarlıq departmaent əlavə edilmişdi. Nəticədə müəssisə dünyada ən iri botanik bağ adını aldı.
Yay prezident sarayı
1745-ci ildə Niderland general-qubernatorunun iqamətgahı kimi tikilib, 183-cü ildə baş verən zəlzələdən sonra yenidən inşa edilib. 1950-ci illərin əvvəllərindən İndoneziya prezidentlərinin yaya sarayı qismində fəaliyyət göstərir. Ərazisi 18 492 kvadrat metrdir. Sarayın ətrafında park yerləşir, saray kompleksinin ərazisi 28 hektar təşkil edir. Park ilin böyük hissəsi, saray isə mütəmadi olaraq şəhər bayramı və İndoneziyanın müstəqillik günlərində ziyarətçilər üçün açıq olur. Sarayda 450 yaxın rəsm əsəri və 360 skulptura var. Həmçinin burada mütəmadi olaraq müxtəlif sərgilər və protokol tədbirləri keçirilir. Bundan əlavə, parkda əhilləşmiş ceyran sürüsü yaşayır.
Prasasti
Boqorda və şəhər ətrafında onlarla prasati – orta əsr daş stela və tabletlər (“Tarix” bölümünə bax) mövcuddur. Tarix və mədəniyyət baxımdan ən dəyərli olan 15 prasasti Batutulis adlanan yerdə xüsusi pavilyonda saxlanılır.
Gede gölü
6 hektar əraziyə malik mənzərəli göldür – şəhəri qərb hissəsində yerləşir və şəhərin su hövzələrindən ən irisidir. Gölün ətrafında İndoneziyanın meşə təsərrüfatı nazirliyinin baıansında olan meşə massivləri yerləşir.
Qədim məzarlıqlar və tarixi şəxsiyyətlərin qəbirləri
Holland məzarlığı
Məzarlıq Boqorun botanik bağının ərazisində yerləşir və parkın tikilməsindən 30 il əvvəl mövcud olub. Burada ən qədim qəbir 1784-cü ilə təsadüf edir. Məzarlıqda 42 qəbir var. Burada XVIII-ci əsrin sonundan XX-ci əsrin əvvəlinədək Boqorda, Cakartada və Qərbi Yavanın digər yerlərində xidmət etmiş niderland müstəmləkə məmurları, hərbçilər, alimlər və onların ailə üzvləri basdırılıb.
Sunda krallığının dövrünə aid qəbirlər
Boqor botanik bağının ərazisində, holland məzarlığı ilə yanaşı Sunda krallığının erkən dövrünə (XV əsr) aid 3 məzar var. Orada Boqor şəhərinin əsasını qoyduğu egtimal edilən kral Silivanqinin həyat yoldaşı – Qaluh Manqku Alam, karlın vəziri Ba`ul və sərkərdə Capra basdırılıb.
Raden Salehin məzarı
İndoneziyanın milli rəsm məktəbinin banilərindən biri olan Raden Salehin (1814-1880) məzarıda Boqorda mərkəzi küçələrdən birində yerləşir. Bu məzara insanlar tərəfindən maraq səbəbi kimi rəssamın müthiş yaradıcılığı və müəmmalı ölümü (versiyalardan birinə görə, zəhərlənib) göstərilir. 2008-ci ildə məzarın yanında mədəni-informativ mərkəz açılıb və burada rəssamın əsərlərinin kopiyaları yerləşdirilib.
Müxtəlif konfessiyalara aid olan dini tikililər
- Boqor cümə məscidi – 1979-cu ildə tikilib. Məsciddə Boqorun İslamın inkişafı və araşdırılması mərkəz və ictimai kitabxana yerləşir.
- Müqəddəs bakirə Mariya kilsəsi. Boqor eparxiyasının kafedral kilsəsidir və 1896-1905-ci illərdə tikilib. İndoneziyanın fəaliyyətdə olan ən qədim kilsələrindən biridir.
- Fude-myao (Hoktek-bio) (福德廟) buddist məbədi. 1672-ci ildə klassik Cənub Çin üslubunda tikilib. Boqorun ilk buddist məbədidir.
Qardaşlaşmış şəhərlər
- Şenczen, Çin – 2005-ci il.
- Sent-Luis, ABŞ – 2007-ci il.
- Qödöllö, Macarıstan – 2008-ci il.
İstinadlar
- GEOnet Names Server. 2018.
- Indonesian Minister of Home Affairs Decree 100.1.1-6117 Of 2022. S. 1557.
- Yoseph Iskandar (1997). Sejarah Jawa Barat: Yuganing Rajakawasa (in Indonesian). Bandung: Geger Sunten. p. 14.
- "History of Bogor City". Archived from the original on 12 August 2011. Retrieved 28 May 2010.
- "Pakuan ibukota Kerajaan Sunda"
- "Bogor"
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Official Site
- Poentjak Weg
- Website Sejarah Bogor
- [1]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
SeherBoqorBogor Buitenzorg Holland ᮊ ᮒ ᮘ ᮌ Sunda Bayraq Gerb6 35 52 c e 106 47 57 s u Olke IndoneziyaEyalet Qerbi YavaIcra bascisi Bima Arya SuqiartoTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 1482Evvelki adi BuitenzorqSahesi 118 5 km Merkezin hundurluyu 265 mSaat qursagi UTC 7EhalisiEhalisi 1 030 720 nefer 2014 Sixligi 8 700 nef km Milli terkibi Sundalilar yavalilar cinlilerResmi dili Indoneziya diliReqemsal identifikatorlarTelefon kodu 62 251Poct indeksi 16100 16169Neqliyyat kodu FDigerkotabogor go idBoqor Vikianbarda elaqeli mediafayllarBoqorun merkezi Prezidentin yay iqametgahi BoqorBoqor Indon Bogor Indoneziyanin Qerbi Yava eyaletinin Yava adasinda yerlesen seher Seherin erazisi musteqil inzibati vahid belediyye kota kimi fealiyyet gosterir Ehalisi 949 minden cox 2010 cu ilin iyun ayina olan melumat erazisi 118 5 kvadrat kilometrdir Qerbi Yavanin daxilinde Boqor Eyaletin simal qerbinde olkenin paytaxti Cakartanin 60 kilometr cenubunda yerlesir Muhum iqtisadi infrasturktur elmi medeni ve turistik merkezdir dag iqlimili kurort sayilir Orta esrlerde Pakuan Pacacaran adlandirilib indon Pakuan Pajajaran Sunda indon Kerajaan Sunda kralliginin paytaxti olub Holland istilasi zamani Beytenzorq niderl Buitenzorg adini dasiyib HIH esrin evvelinde Britaniya nezaretinde olarken Niderland Ost Hindinin general qubernatorunun yay iqametgahi kimi fealiyyet gosterib Hal hazirda Indoneziya prezidentlerinin yay iqametgahidir Seherde dunyanin en iri ve qedim botanik baglarindan biri Boqor botanik bagi indon Kebun Raya Bogor Beynelxalq mese arastirmalari merkezinin bas qerargahi yerlesir TarixMustemlekeden evvelki dovr Paytaxti Pakuan olan Sunda Kralligi Boqorun yerinde yasayis menteqesinin movcud olmasi haqda ilk melumat V esre tesaduf edir Hemin donemde bu erazi muasir Indoneziyanin erazisinde movcud olmus ilk dovletlerden biri Tarumanaqara indon Tarumanagara induist knyazliginin terkibinde olub 669 cu ilde qonsu Srivicaiden indon Sriwijaya bir sira herbi meglubiyyet alan Tarumanqaranin erazisin qaliqlarinda Sunda indon Kerajaan Sunda kralligi yaradilanda muasir Boqorda yerlesen kicik Cilivunq indon Ciliwung ve Cisadane indon Cisadane caylarinin arasinda onun paytaxti Pakuan Pacacaranin indon Pakuan Pajajaran esasi qoyulub Tarumanqara dovrune aid prasasti Bir nece esr erzinde Pakuan Pacacaran orta esr Indoneziyasinin en iri seherlerinden birine cevrilib yerli arasdirmacilarin sozlerine gore ehalinin sayi 48 mine catirdi Maraqlisi odur ki Pacacaran adi faktiki olaraq butun dovlete yayilib bele ki Indoneziyanin ve kohne qerb tarixinde Sunda kralligi daha cox mehz Pacacaran dovleti kimi qeyd olunur Paytaxt ise sadece Pakuan adlandirilirdi Bu doneme aid seherin tarixi haqda muhum melumat menbeyi prasasti indon prasasti uzerinde sanskrit yazilari olan das stela ve cedvellerdir Prasastiler Tarumanqara ve Sunda kralliginda dini ayinler ucun ve resmi salnameler ucun istifade olunub Boqorda ve onun etrafinda askar olunan coxlu sayda prasastiler metn informasiyasinin xususiyyetleri ve formasi ile Indoneziyanin diger analoji tarixi abidelerinden goze carpacaq derecede ferqlenir ve seherin esas guselerinden sayilirlar IX XV esrlerde paytaxt mutemadi olaraq Pakuandan kralligin diger seherlerine kecririlirdi ve seherin esasi qoyulma tarixi 1482 ci ilin 3 iyunu sayilir cunki bu tarixde Sunda krali Silivanqi indon Siliwangi paytaxti yeniden Pakuana qaytarir ve hemin gun kralin tacqoyma merasimi heyata kecirilir Bu sebebden 1973 cu ilden bu tarix Boqorda resmi seher bayrami kimi qeyd edilir 1579 cu ilde Pakuan Bantam sultanliginin ordulari terefinden zebt olunur ve demek olar ki tamaile dagidilir Neticede Sunda dovleti suquta ugrayir Qisa muddetde sag qalmis sakinler dagidilmis seheri terk edirler ve bundan sonra onillikler erzinde buralar bos qalir ve cengelliklerin arasinda itir Mustemleke dovru Niderland Ost Hind sirketinin hakimiyyeti altinda Beytenzorqu tesis eden general qubernator Qustaf Villem van Imhoff XVII ci esrin ikinci yarisinda terk edilmis Pakuan qerbi Yavanin erazisinin ekser hissesi kimi formal olaraq Banten sultanliginin suverenitetinde qalmasina baxmayaraq faktiki Niderland Ost Hind Sirketinin NOHS nezareti altina kecirdi Resmi olaraq seher hollandlarin hakimiyyeti altina 1684 cu ilin 17 aprelinde kecir Bu tarixde Bantenin veliehdi NOHS la saazis imzalayaraq sultanligin muhum hissesini mustemlekecilere verdi Burada mustemlekecilerin ilk muveqqeti yasayis yeri sundanli olan leytenant Tanuvicainin indon Tanuwijaya ekspedisiya dusergesi olub 1687 ci ilde ekspedisiya sirketin rehberliyi terefinden yeni erazilerin menimsenilmesi ucun buraya gonderilmisdi Ekspedisiyanin neticesi olaraq Pakuanin dagintilarinda yerlesmek ve burani teseruffat fealiyyeti ucun abadlasdirmaq tapsirigi verilmisdi Bu erazi 1699 cu ilin 4 5 yanvarinda bas vermis Salak yanardaginin indon Gunung Salak puskurmesi neticesinde ciddi dagintilara ugramis lakin puskurme neticesinde yaranan mese yanginlari buranin cengelliklerden temizlenmesini ve duyu ekimi ucun istifade olunan tarlalarin hemcinin kofe plantasiyalarinin yaradilmasini asanlasdirmisdir Qisa muddet erzinde Pakuan etrafinda bir sira kend teserrufati meneteqleri yaradilir en irisi Kampunq Baru indon Kampung Baru ve 1701 ci ilde vahid inzibati rayona birlesdirilir Rayona rehberlik yixarida qeyd olunan Tanuvicayaya verilir ve tesadufi deyil ki o Indoneziyada Boqor vilayetinin tesiscisi sayilir Menteqenin inkisafina 1703 cu ilde NOHS un Abraham van Ribekin CAR da yerlesen Keyptaun seherinin banisi Yan van Ribekin oglu sonralar Niderland Ost Hindinin qubernatoru teyin edilir rehberliyi altinda bas tutmus missiyasi tekan verir A van Ribekin rehberliyi vi sxsi istiraki ile Pakuanin dagintilarinin muhum hissesi arasdirilib bir cox arxeoloji tapintilar o cumleden prasastiler askar edilerek siyahlya alinib Boqorda isleyen NOHS emekdaslari ve yerli sakinler ucun yeni binalar tikilib Parallel olaraq burada salinan kofe plantasiyalarinda islemek ucun etraf erazilerden Boqora gelen kendlilerin yasayis menteqeleri coxalmaga ve genislenmeye baslayir NOHS un Pakuanin etrafindaki iqtisadi ve inzibati istiraki genislenmeye baslayir cunki hollandlilari Niderland Ost Hindinin inzibati merkezi olan daha qizmar ve isti Bataviyadan ferqli olaraq bu erazinin elverisli cografi yerlesmesi ve mulayim iqlim seraiti celb edirdi 1744 45 ci illerde general qubernatorun yay iqametgahina cevrilmis saray tikilir Bu donemden mustemlekenin rehberleri her il en qizmar 3 4 ayini Bataviyada yox mehz burada kecirirdiler 1746 ci ilde general qubernator Qustaf Villem van Imhoffun niderl Gustaaf Willem van Imhoff serencami ile saray ona bitisen hollandlarin yasayis menteqesi ve yaxinliqda olan 9 yerli kend merkzelesdirilmis inzibati rayona birlesdirilirler Bura Beytenzorq niderl Buitenzorg herfi olaraq qaygisiz adi verilir Seherin yerli adi Boqor haqda ilk senedlesdirilmis qeydler de mehz bu doneme aiddir 1752 ci il 7 aprele aid mustemleke rehberliyinin senedlerinde qubernator sarayina bitisen Beytenzorqun hissesi Boqor adlandirilir Sonralar ise yerli bu ad yerli ehali arasinda da yayilir ve Beytenzorq sozune alternativ olur Seker palmasi Bas hipotezaya esasen seherin adi yavan dilindeki boqor indon Bogor tercumede seker palmasi Arenga pinnata sozunden goturulub ve bu soz indi de hemin menada indoneziya dilinde istifade olunur Diger versiyalara gore toponimin adi qedim yavan dilindeki bhaqar yav Bhagar inek ve ya yerliler terefinden tehrif edilmis Beytenzorq sozunden formalasib Niderland taxt tacinin hakimiyyeti altinda XVIII ci esrin sonunda seher Niderland Ost Hindinin butun erazisi ile birge merheleli sekilde NOHS dan Niderland kralliginin idaresi altina kecir 1796 ci ildi muflislik yasayan sirketin idareciliyi Ost Hind meseleleri uzre hokumet komitesine verilir 1798 ci ilde Niderland NOHS un butun borclarini ve ohdeliklerini eyni zamanda idare etme huququnu oz uzerine goturur Bu addim hansisa muhum inzibati deyisikliklere yol acmir general qubernator evvelki kimi idareciliyini davam edir lakin 1800 cu ilde sirket legv olunandan sonra birbasa Niderland kralligini temsil etmeye baslayir Seherin iqtisadi ve infrastruktur inkisafina gozlenilmez tekani Niderland Ost Hindinin 1811 15 ci illerde muveqqeti Boyuk Britaniya isgali altina dusmesi verdi Ingilisler Yava ve arxipelaqin diger adalarina enerek onlarin Niderlandi isgal etmis Napoleon Fransasinin eline kecmesinin qarsisini almaq isteyirdiler Britaniya administrasiyasinin rehberi Tomas Stemford Rafflz mustemlekenin inzibati merkezini tamamile Bataviyadan Beytenzorqa kecirir ve 5 il erzinde butun Yavada oldugu kimi seherde de yeni ve daha effektli idare hemcinin teserrufatciliq metodlari tetbiq edir Tomas Stemford rafflz Beytenzorq hollandlara qayitdiqdan sonra evvelki kimi general qubernatorun yay iqametgahi kimi fealiyyet gostermeye basladi Beytenzorq hollandlara qayitdiqdan sonra evvelki kimi general qubernatorun yay iqametgahi kimi fealiyyet gostermeye basladi Yeni rehberlik seherin muasirlesmesi ve medeniyyetlesmesi istiqametinde muhum isler gormeye basladi 1817 ci ilde Boqorun erazisinde botanik bag insa olunur ve gelecekde bu bag dunyada en boyuklerden birine cevrilir 1834 cu ilin oktyabrin 10 da Beytenzorq Salak yanardaginin novbeti puskurmesi ve zelzele neticesinde ciddi dagintilara ugrayir Seherin berpasi zamani erazinin yuksek seysmik tehlukesi nezere alinmisdi ve bu sebebden 1840 50 ci illerde yeniden tikilen qubernator sarayinin ve inzibati kompleksin binalari kohne binalardan alcaq lakin daha dozumlu oldular Bundan elave tikinti islerinin davaminda qubernatorun 1845 ci ile tesaduf eden fermanina esasen basqa basqa milletlerin hollandlarin onlarin qisminde butun avropalilar cinlilerin ereblerin sonuncular seherin boyumesi ve ticari imkanlarin genislenmesi ile feal olaraq buraya koc edirdiler yasayis menteqeleri mehelleleri bir birinden ferqli yerlerde tikilirdi 1860 80 ci illerde Beytenzorqda mustemlekenin en iri kend teserrufati mektebi kimyevi bioloji baytarliq laboratoriyalari seher kitabxanasi tebiet elmi muzeyi ve bir sira diger medeni ve elmi tesisat yaradilir XIX cu esrin sonuna Boqor Indoneziyanin en abadlasdirilmis ve qerblesmis seherlerinden birine cevrilir 1904 cu ilde Beytenzorqa Niderland Ost Hindinin inzibati merkezi resmi statusu verilir Lakin bu addim formal olur ve faktiki olaraq mustemlekenin idareciliyi Bataviyada qalir Mustemlekenin eyaletlere bolunmesini tesviq eden 1924 cu il inzibati islahati neticesinde bu xususi status legv edilir sonra ise Beytenzorq Qerbi Yava eyaletinin bolgelerinden birinin merkezine cevrilir 1942 50 ci iller Niderland HHQ aid teyyareler Beytenzorqun ustunden ucur II Dunya muharibesinin baslangic erefesi Ikici dunya muharibesi dovrunde Beytenzorq Niderland Ost Hindinin butun erazisi kimi Yaponiyanin Silahli Quvvelerinin eline kecmisdi Isgal muttefiq guclerin doyussuz seheri reqibe verdiyi 6 mart 1942 ci ilden yaponlarin 1945 ci ilin 2 avqustda bas veren kapitulyasiyasinadek davam edib Yaponlarin yerli ehali arasinda apardigi nasionalist antiholland hisslerinin stimullasdirilmasi ve onlarin simpatiyasinin oz tereflerine yoneldilmesi kursu cercivesinde sehere Indoneziya dilindeki Boqor adi verilir Seherde isgalci rehberlik terefinden yaradilmis Indoneziya silahli milisi PETA nin indon Pembela Tanah Air Veten qoruyuculari esas hazirliq merkezlerinden biri yerlesirdi 1945 ci ilin 17 avqustunda musteqil Indoneziya Respublikasinin elan olunmasindan sonra Boqor yeni dovletin erazi hududlarina qatilir Lakin yapon ordularinin cixarilmasindan sonra adaya gelen hollandlar seher ve etraf eraziler uzerinde nezareti ele kecirirler 1948 ci ilin fevralinda seher kvazimusteqil Qerbi Yava indon Negara Jawa Barat dovletinin erazisine qatilir Hemin ilin aprel ayinda dovletin adi deyisdirilerek oz Ost Hinddeki kecmis mustemlekelerini vahid asili tesisata cevirmek isteyen Niderlandin tesebbusu ile Pasundan Dovletine indon Negara Pasundan deyisdirilir 1949 cu ilin dekabrinda Pasundan 23 avqust 2 noyabr tarixinde kecirilmis indoneziya niderland konfransinin Haaqa deyirmi masa konfransi qerari ile Birlesmis Indonezoya Statlrinin BIS indon Republik Indonesia Serikat terkibine qatilir 1950 ci ilin fevral ayinda qisamuddetli muharibede BIS e daxil olan Indoneziya Respublikasina meglub olan Pasundan seheri onun terkibine kecir ve bu resmi olaraq 1950 ci ilin avqustunda Indoneziyanin unitar dovlet elan olunmasindan sonra senedlesdirilir Qeyd etmek lazimdir ki seher qanunvericilik mustevisinde Boqor adini alir Indoneziyanin terkibinde Musteqil Indoneziyanin terkibinde sehere belediyye ve eyniadli bolgenin merkezi statusu verilir Seher mustemleke dovrunde oraya qoyulan potensial neticesinde olkenin ve Qerbi Yavanin medeni elmi ve iqtisadi inkisafinda muhum rol oynamaga baslayir Bundan basqa Boqor Indoneizya prezidentinin yay iqametgahi kimi fealiyyet gostermeye baslayir 1990 2000 ci illerde seherde mutemadi olaraq muxtelif beynelxalq tedbirler hemcinin Asiya Sakit okean bolgesi ve BMT sistemi teskilatlarinin coxsaxeli strukturlarinin nazir seviyyesinde gorusleri kecirilb Bu mecrada sehere onem verilmesinin bariz numunesi kimi 1994 cu ilin noyabrin 15 de orada Asiya Sakit okean iqtisadi emekdasligin APEC sammitin kecirilmesini qeyd etmek olar Fiziki cografi xususiyyetlerCografi yerlesme Qerbi Yava eyaletinin xeritesi Boqor qirmizi rengde tesvir edilib Boqorun cografi koordinatlari 6 36 00 cenub en daireleri 106 48 00 serq uzunlugu Seher Yava adasinin qerbinde olkenjin paytaxti olan Cakartanin 60 kilometr cenubunda ve Qerbi Yava eyaletinin inzibati merkezi olan Bandunqun 85 simal qerbinde yerlesir Erazisi 118 5 kvadrat kilometrdir Relyef geoloji xususiyyetler Boqor Salak en hundur noqtesi seherin texminen 12 km cenubunda ve Qede en hundur noqteleri seherin 20 25 km cenub serqinde yanardaglarinin eteyinde dagliq cokeklikde yerlesir Erazinin deniz seviyyesinden orta hundurluyu 265 metrdir maksimal 330 m minimal ise 190 metrdir Yer esasen tepelerden ibaretdir Seherin en duzenlik erazisi Cinami Boqor ve Tanax Sareal en tepelik hissesi Cenubi Boqor sayilir Torpagin geoloji strukturunda vulkanik cokuntu suxurlari ustunluk teskil edir Yaxinliqdaki bir nece defe puskurmus yanardaglar nezere alinmaqla erazi seysmik cehetden olduqca tehlukeli sayilir Seherin erazisinin 1 2 mese massivinden 0 7 ise bag ve parklardan ibaretdir Cilivunq cayi Seherde Yava denizinin hovzesine aid edilen bir nece cay axir Bunlardan en irileri Cilivunq ve Cisadanedir Seherin tarixi merkezi mehz bu caylarin arasinda yerlesir Daha kicik caylar ise Cipakancilan indon Cipakancilan Cidepit indon Cidepit Cipariqi indon Ciparigi ve Cibalok Cibalok adlanir Salak yanardaginin fonunda BoqorIqlim Iqlim ekvatorial Qerbi Yavanin diger rayonlarinin bir coxundan daha rutubetlidir ortaillik rutubet 70 teskil edir Hemcinin burada yagintilar daha intensiv olur ortaillik yaginti miqdari 1700 mm catir bir nece rayonlarda ise hetta bu gosterici 3500 mm e beraber olur Yagintilar en cox qis aylarinda olur Bu hava seraitine gore Boqoru Yagisli seher indon Kota Hujan adlandirirlar Ekoloji muhit Umumi olaraq seherde ekoloji muhit musbet sayilir Buna sebeb seherde iri senaye qurumlarinin az sayda olmasi yuksek seviyyede yasillasdirilma islerinin aparilmasi ve yerli hakimiyyetinin tebieti qorumaq istiqametinde atdigi ciddi addimlardir Etraf muhite en esas tehlukeni havada karbon qazinin miqdarinin normadan cox olmasina yol acan dayanmadan artan seher neqliyyatidir EhaliSay sixliq 2010 cu ilin may avqust aylarinda Indoneziyada kecirilen umummilli ehalinin siyahiyaalma prosesinin neticelerine esasen Boqorda 949 066 insan yasayirdi Ehali sixligina gore Boqor 1 kvadrat kilometre 8000 insan gosterici ile dunyanin en six ehalili seherler siyahisina daxildir Gender ve yas strukturu 2009 cu ilin gostericilerine esasen seherde 484 648 kisi 51 06 ve 464 418 48 94 1qadin yasayirdi Ehalinin 28 9 ni 15 yasadek yeniyetme 67 42 15 65 yaslarinda olgunlar 3 51 ise qocalar teskil edirdi Sakinlerin orta yas heddi 2005 ci ilin gostericilerin esasen 71 8 il teskil edir Bu Qerbi Yava ve umumilikde Indoneziya ucun en yuksek gostericilerden biridir Etniki terkib diller Ehalinin 87 sundalilardir lakin seherde bundan elave coxlu sayda yavalilar cinliler ve diger milletlerin numayendeleri yasayir Boqorun yetkin ehalisinin demek olar ki hamisi dovlet dili olan indoneziya dilini bilir Bundan elave meisetde genis sekilde sundan dili istifade olunur Konfessional terkib Boqorlularin ekseriyyeti 90 sunni muselmanlardir Xristian katoliklerin ve protestantlarin sayi 5 teskil edir Lakin seherde bir cox xristian mebedi var katolik ve protestant ictimai teskilatlari fealdirlar Boqor eyniadli Roma katolik kilsesinin yeparxiyasinin merkezidir Az sayda buddist ve indusitlere de rast gelmek olar Inzibati qurulusStatus ve inzibati bolgu Seherin erazisi status olaraq daireye beraber olan belediyye kota adlanan inzibati vahide ayrilib Boqorun inzibati statusu Indoneziya Respublikasinin 2004 cu ilin yerli idareetme haqda 32 nomreli qanunu ile mueyyen edilir Seher hakimiyyeti Seherleri Indoneizyanin her yerinde oldugu kimi birbasa seckiler yolu ehali terefinden secilen vali idare edir Vali ile birge onun muavini vitse vali secilir 2008 ci ilin oktyabrin 25 i Boqorda kecirilen ilk vali seckilerinin qalibi Diani Budiarto onun valisi ise Ehmed Ruyat olmusdu Her ikisi vezife basina 2009 cu ilin aprelin 7 de kecmisdiler Seherin qanunverici orqani ise hemcinin birbasa seckiler neticesinde secilen 45 deputatin olusdurdugu ve 5 davam etdiyi Seherin xalq numayendeli surasi adlanir Seherin gerbi Seherin gerbi 4 hisseden ibaret qalxan tesviridir Bu hisselerde Indoneziyanin dovlet gerbi olan mifik altun Qaruda qusu prezidentlerin yay iqametgahi dordzirveli Salak yanardagi ve qizildan olan milli sundan xenceri kucanq tesvir edilib Qalxanin uzerinde ise qara fonda gumus herflerle KOTA BOGOR tercumede Boqor seheri yazilib IqtisadiyyatUmumi veziyyet Boqor Qerbi Yava ve Indoneziya ucun muhum iqtisadi mahiyyet kesb edir Seher inkisaf etmis xidmet sektoru ticari ve bank sahelerinin yuksek fealligi secilir avtomobil kimyevi ve qida senayesinin muhum merkezlerinden biridir Bununla beraber seher etrafindaki torpaqlarin bir hissesi kend teserrufati ucun istifade edilir Niderland mustemlekesi zamani Boqor kend teserrufati ve mese istehsalinin kofe kaucuk bahali agac novlerinin emali uzre muhum merkezlerden biri idi 1950 ci illerde musteqil Indoneziyada senayelesme dovrunde seherde agir senayenin esaslari qoyulmusdu Gelecek onilliklerde seherin inkisafi umummilli realliqla bagli idi en dinamik dobr 1980 ci illerin ikinci yarisi 1990 ci illerin birinci yarisina tesaduf edir 90 ci ilin sonlarinda agir milli ve regional krizisin neticeleri musahide olunurdu 2000 ci illerin evvelerinde yerli tesserufatin esas qollarinda dususun qarssini almaq mumkun olur bundan elave musbet dinamika musahide olunmaga baslayir 2002 ci ilde seherin iqtisadi artimi 5 78 2003 cu ilde ise 6 07 teskil etdi Boqorun umumregional mehsulu 2009 cu ilde 12 249 trilyon Indoneziya rupisi teskil edir 2009 cu ilin kursuna esasen texminen 1 287 milyard ABS dollari Seher hakimiyyeti terefinden mueyyen edilmis en asagi emek mevacibi 800 000 Indonexiya rupisi civarinda idi Senaye 2008 ci ilde Boqorda 54 268 neferin islediyi resmi qeydiyyata alinmis 3208 senaye sirketi var idi 2008 ci il erzinde senaye sektoruna yoneldilmis investisiyalarin umumi hecmi 551 milyard Indoneziya rupisinden cox olmusdu Iri ve orta sayilan 114 sirketde 32 237 insan isleyirdi ve ora 500 milyard investisiya yatirilmisdi Kend teserrufati Seher daxilinde esasen etraf rayonlarda kend teserrufati ucun yararli torpaq az deyil Bu torpaqlarin umumi sahesi 3466 hektar teskil edir hemcinin baliq tutmaq ve baliqciliq ucun istifae edilen 111 hektar su hovzesi Ekincilik Kend teserrufatinin esas qolu ekincilikdir 2007 ci ilin gostericilerine esasen bu sahede 159 qeyde alinmis kendli arteli fealiyyet gosterirdi Esas bitkiler duyu 2007 ci ilin gostericilerine esasen 1165 hektar ekin 2003 cu ilin gostericilerine esasen illik mehsul 9953 ton muxtelif terevezler qargidali batat Heyvandarliq 2007 ci ilin gostericilerine esasen bu sahede 25 qeyde alinmis artel fealiyyet gosterirdi Hemin ilin gostericilerine esasen inekler min basdan cox umumi sagilan sudun hecmi 2 61 milyon litrden cox qoyunlar 12 min bas toyuqlar 624 minden cox ordekler texminen 8 min yetisdirilir Baliq tutma ve baliqciliq 2007 ci ilin gostericilerine esasen bu sahelerde 4 qeyde alinmis sirket fealiyyet gosterirdi Baliq esasen suni qaydada xususi su hovzelerinde ve duyu zemilerinde yetisdirilir Her il qida novlerine aid 25 30 ton baliq elde edilir Xususi ve gelirli sahe kimi akvarium baliqlarinin yetisdirilmesini hemcinin onlarin tebii yasayis muhitinden ovlanmasini qeyd etmek olar Tekce 2009 cu ilde xarici bazarlara 367 min ABS dollari qiymetinde akvarium baligi ixrac edilib Quppi baliqlarinin ekseriyyeti Boqorda tutulurTicaret 2008 ci ilde seherde qeyde alinmis 23 241 ticaret muessisesi fealiyyet gosterirdi Bu sahede 42 220 nefer calisirdi ve buraya yoneldilen sermayenin hecmi 232 5 milyard Indoneziya rupisi teskil edirdi Muessiselerden 307 iri 1268 orta ve 21 666 kicik sayilirdi Perakende ticaret 2008 ci ilin gostericilerine esasen Boqorda 8 iri ticaret merkezi 9 universam ve 7 iri bazar movcud idi Bundan elave seherde bir cox kicik dukan ilk novbede seherin etraf bolgelerinde enenevi bazar ve dukanlar var 1990 ci illerin sonlrainda bas veren krizis neticesinde stasionar ticaret dukanlarin bir hissesi baglanmali olur ve novbeti illerde seyyar ticaretcilerdin sayi suretle artdi 1996 ci ilde 2 5 minden 2004 cu ilde 12 mine dek Bu da bir sira ictimai ve huquqi problemlerle bagli idi 2005 ci ilden seher hakimiyyeti seyyar ticaretcilerin fealiyyetinin sistemlesdirilmesi ve bunun milli emek qanunvericiliyi ile uyusmasi istiqametinde feal addimlar atir Ixrac Boqorda istehsal edilen senaye ve kend teserrufati mehsullarinin ekser hissesi ixrac edilir 2008 ci ilde resmi qaydada qeyde alinmis ixracatin hecmi 144 milyon Indoneziya rupisi teskil etmisdi Neqliyyat ve infrasturkturBoqor Yavanin en muhum infrastruktur merkezlerinden biridir Seher erazisinden 599 2 km 2008 ci ilin gostericileri yol kecir Yol neqliyyat infrastrukturu seherin erazisinin 5 31 tutur Boqorda 22 seher ictimai neqliyyat marsrutu fealiyyet gosterir Burada 3506 avtobus ve mikroavtobus istifade edilir Sonuncularin ekseriyyeti marsrut taksi fealiyyeti gosterir ve enenevi adi anqkotdur indon Angkot angkutan kota akroniminden goturulub ve menasi seher neqliyyati seher dasimalari dir Bundan ealve 10 avtobus marsrutu 4612 avtomobil seheri etraf rayonlarla 40 i 330 avtomobil ise Qerbi Yavanin diger seherleri ile birlesdirir Seherde Barananqsianq ve Bubulak adli 2 avtoneqliyyat terminali yerlesir Bundan elave Boqordan en yaxin hava limanina Sukarno Xatta geden turistik dasimalar ucun istifade edilen neqliyyat stansiyasi movcuddur Hava limani seherden 55 km uzaqliqda yerlesir ve orada reysler 1 saat interval ile butun sutka isleyir 1881 ci ilde insa edilen demir yol vagzali hem elektrik hem de dizel lokomotivine malik qatarlari qebul edir gundelik 70 gedis ve 70 gelis sernisin dovriyyesi gundelik olaraq 50 min insani asir Boqorun merkezinde yerlesen becak dayanacagi Bundan elave seherde boyuk park taksisi ferdi dasimalarla mesgul olan motosikletlciler ocek indon ojek ve yerli riksa olan becaklar indon becak movcuddur Hemcinin Boqorda turistlerin maragina sebeb olan delman adli at faytonlarina da rast gelmek olar Meiset kommunal teserrufati ve seher abadligiEnerji teminati Boqorun eletrik enerjisi ile teminatini Indoneziyanin Dovlet elektroenerji sirketinin indon Perusahaan Listrik Negara regional sturkturu heyata kecirir Bu sirket Qerbi Yava ve Banten eyaletlerine xidmet gosterir Enerji teminati 10 dan cox regional istilil ve hidroelektrostansiyalarinin sayesinde seherin Cimahpar ve Cibilonq rayonlarinda yerlesen transformator stansiyalari vasitesi ile heyata kecirirlir Xaotik tikilmis geceqondulardan savayi butun meiset fondu elektrikle temin edilib Su teminati 2009 cu ilin gostericilerine esasen Boqor ehalisinin yalniz 47 temiz boru suyu ile temin olunub Bu teminati dovlet sirketi Tirta Pakuan indon Tirta Pakuan heyata kecirir Su esasen Cisadane cayindan saniyede 1240 litr hemcinin Kota Batu Bentar Kambinq ve Tanqkil saniyede 410 litr adli tebii bulaqlardan goturulur Elm ve tehsilBoqor Indoneziyanin esas elm ve tehsil merkezlerinden biri sayilir Akademik ve arasdirma bazasinin esas hissesi holland mustemlekesi zamani qurulmusdu XIX cu esrin evvelerinden burada ilk novbede kolonial kend teserrufatinin semereleliyinin artirilmasina yonelmis laboratoriya ve pese mektebleri acilirdi XIX cu esrin sonu XX esrin evveli Kaucuk arasdirmalari institutu ve Mese arasdirmalari institutu kimi daha iri elmi muessiselerin esasi qoyulmaga basladi Indoneziya musteqilliyini elan etdikden sonra da bu elmi arasdirma inkisaf Boqorda davam etmisdi 2000 ci illerde seherde elmin en inkisaf etmis qollari kend tesserufati biologiya ve baytarliqla bagli idi 1907 ci il Baytarliq laboratoriyasiTehsil Seherin orta tehsillik seviyyesinin gostericileri Indoneziya standartlari baximindan yuksek sayilir Boqorun ehalisinin 98 7 oxuma yazma bilir Seherin en iri dovlet tehsil ali tehsil ocagi Boqor kend teserrudati institutu sayilir Bundan basqa seherde Pakuan universiteti Cuanda universiteti Nusa Banqsa universiteti ve Ibn Haldun universiteti fealiyyet gosterir Dunyevi tehsil olcaqlarindan basqa seherde 700 medrese bir sira xristian mektebi ve kolleci var Elm Boqor hemcinin Indoneziyanin esas elm merkezlerinden biri sayilir Arasdirmalarin esas hissesi kend teserrufati ile baglidir Seherde Beynezlxalq kend teserrufati arasdirmalari ile bagli meslehetlesme qrupu ing Consultative Group on International Agricultural Research CGIAR cercivesinde fealiyyet gosteren qeyri kommersiya elmi sturkturu Beynelxalq meselerin arasdirilmasi merkezi ing Center for International Forestry Research CIFOR fealiyyet gosterir MedeniyyetMedeniyyet muessiselerinin sayina gore Boqor Indoneziyada birinci yerdedir Burada yerlesen muzeylerden bir necesi olkenin en iri ve en qedimlerinden sayilir Meselen yerli Zooloji muzey XIX cu esrin sonlarinda Niderland mustemleke rehberliyinin tapsirigi ile Botanik bagin elavesi kimi yaradilmisdir Esas muzeyler Zooloji muzey indon Museum Zoologi 1894 cu ilde acilib boyuk hissesi mustemleke dovrune aid olan minlerle eksponati var Etnobotanika muzeyi Museum Etnobotani 1982 ci ilde acilib 2000 den cox eksponati var Torpaq muzeyi Museum Tanah 1988 ci ilde acilib Indoneziyanin muxtelif rayonlarindan yigilmis yuzlerle torpaq ve dag suxuru numunelerine malikdir Mubarize muzeyi Museum Perjuangan 1957 ci ilde acilib Indoneziyanin milli azadliq herekatina hesr olunub PETA muzeyi Museum Peta 1996 ci ilde acilib Ikinci Dunya muharibesi dovrunde Yaponiya quvveleri terefinden yaradilmis Indoneziyanin PETA silahli birlesmelerinin Pembela Tanah air Veten qoruyuculari tarixine hesr olunub Prezident sarayinda inzibati binalarda ve universitetlerde sistematik olaraq muxtelif resm sergileri kecirilir Seherde dramatik teatr onlarla kinoteatr movcuddur Mutemadi olaraq xalq folkloru incesenetinin festivallari diger kutlevi tedbirler hemcinin medeniyyet problematikasina hesr olunmus konfrans ve seminarlar kecirilir Qeyd etmek lazimdir ki 2008 ci ilde Indoneziya medeniyyetinin konqresinin kecirilme yeri kimi Boqor secilmisdi SehiyyeBoqorda ilk sehiyye muessiseleri XIX cu esrin birinci hissesinde Niderland mustemlekeciliyi dovrunde yaranmisdi Artiq XX ci esrin evvelinde burada mulki xestexanalar ve herbi hospital psixiatrik klinika var idi 1930 cu illerde seherin en iri sehiyye muessisesi qisminde hal hazirda Qirmizi Xacin Indoneziya icmasi adini dasiyan Qirmizi Xacin Niderland icmasi fealiyyet gosterirdi Boqorda fealiyyet gosteren xestexana ve klinikalarin ekseriyyeti 1980 90 ci illerde tikilib Seherin sehiyye sistemi olduqca yuksek qiymetlendirilir bu sahede gostericiler Indoneziya seviyyesinde ve olkenin en inkisaf etmis eyaleti olan Qerbi Yava mustevisinde yuksekdir Kutlevi informasiya vasiteleriCap KIV ler Boqorda 2 gundelik qezet Radar Boqor indon Radar Bogor 1998 ci ilde tesis olunub bas redaktor Asvan Ahmad ve Jurnal Boqor 2008 ci ilde tesis edilib bas redaktor Alfian Mucani cap olunur Her ikisi indoneziya dilindedir tiraj 25 min nuxse etrafindadir Qezetler hemcinin elektron versiyasina malikdirler Seherde hemcinin muxtelif dovriyyeli jurnallar yerli ali tehsil ocaqlarini almanaxlari isiq uzu gorur Bundan elave Qerbi Yavanin ve umummilli qezetlerinin ekser hissesinin tirajlari mehz Boqor tipoqrafiyalarinda cap edilir Televiziya ve radio Boqorda iki seher televiziya kanali Boqor TV ve Meqasvara TV fealiyyet gosterir Seherde 30 dan cox radiostansiya isleyir Bunlardan 10 u AM qalanlari ise FM diapazonunda fealiyyet gosterir Turizm ve gormeli yerlerBoqor Indoneziyanin muhum turistik merkezlerinden biri sayilir 2010 cu ilde Cakartada kecirilen umummilli turistik sergide seherler kateqoriyasinda olkenin en celb edici turistik obyekti secilmisdi Her il seheri ve onun etraflarini 1 8 milyon insan ziyaret edir Onlardan 60 mini ecnebilerdir Ziyaret edenleri seherin tarixi medeni guseleri ile birge etrafda yerlesen gozel tebiet dag yamaclari goller cay plantasiyalari celb edir Hemcinin celbedici amil qisminde munbit iqlim seraitini inkisaf etmis neqliyyat ticaret ve mehmanxana infrastrutkrularini qeyd etmek olar Boqorun botanik bagi Bag 1817 ci ilde insa edilib burada 15 min tropik bitkisi novleri toplanilib Seher cercivesinde bagin erazisi 87 hektar teskil edir 1866 ci ilde ise buraya seher qiraginda yerlesen Cibodas menteqesinde 120 hektarliq departmaent elave edilmisdi Neticede muessise dunyada en iri botanik bag adini aldi Yay prezident sarayi 1745 ci ilde Niderland general qubernatorunun iqametgahi kimi tikilib 183 cu ilde bas veren zelzeleden sonra yeniden insa edilib 1950 ci illerin evvellerinden Indoneziya prezidentlerinin yaya sarayi qisminde fealiyyet gosterir Erazisi 18 492 kvadrat metrdir Sarayin etrafinda park yerlesir saray kompleksinin erazisi 28 hektar teskil edir Park ilin boyuk hissesi saray ise mutemadi olaraq seher bayrami ve Indoneziyanin musteqillik gunlerinde ziyaretciler ucun aciq olur Sarayda 450 yaxin resm eseri ve 360 skulptura var Hemcinin burada mutemadi olaraq muxtelif sergiler ve protokol tedbirleri kecirilir Bundan elave parkda ehillesmis ceyran surusu yasayir Prasasti Boqorda ve seher etrafinda onlarla prasati orta esr das stela ve tabletler Tarix bolumune bax movcuddur Tarix ve medeniyyet baximdan en deyerli olan 15 prasasti Batutulis adlanan yerde xususi pavilyonda saxlanilir Gede golu 6 hektar eraziye malik menzereli goldur seheri qerb hissesinde yerlesir ve seherin su hovzelerinden en irisidir Golun etrafinda Indoneziyanin mese teserrufati nazirliyinin baiansinda olan mese massivleri yerlesir Qedim mezarliqlar ve tarixi sexsiyyetlerin qebirleri Holland mezarligi Mezarliq Boqorun botanik baginin erazisinde yerlesir ve parkin tikilmesinden 30 il evvel movcud olub Burada en qedim qebir 1784 cu ile tesaduf edir Mezarliqda 42 qebir var Burada XVIII ci esrin sonundan XX ci esrin evvelinedek Boqorda Cakartada ve Qerbi Yavanin diger yerlerinde xidmet etmis niderland mustemleke memurlari herbciler alimler ve onlarin aile uzvleri basdirilib Sunda kralliginin dovrune aid qebirler Boqor botanik baginin erazisinde holland mezarligi ile yanasi Sunda kralliginin erken dovrune XV esr aid 3 mezar var Orada Boqor seherinin esasini qoydugu egtimal edilen kral Silivanqinin heyat yoldasi Qaluh Manqku Alam karlin veziri Ba ul ve serkerde Capra basdirilib Raden Salehin mezari Indoneziyanin milli resm mektebinin banilerinden biri olan Raden Salehin 1814 1880 mezarida Boqorda merkezi kucelerden birinde yerlesir Bu mezara insanlar terefinden maraq sebebi kimi ressamin muthis yaradiciligi ve muemmali olumu versiyalardan birine gore zeherlenib gosterilir 2008 ci ilde mezarin yaninda medeni informativ merkez acilib ve burada ressamin eserlerinin kopiyalari yerlesdirilib Muxtelif konfessiyalara aid olan dini tikililer Boqor cume mescidi 1979 cu ilde tikilib Mescidde Boqorun Islamin inkisafi ve arasdirilmasi merkez ve ictimai kitabxana yerlesir Muqeddes bakire Mariya kilsesi Boqor eparxiyasinin kafedral kilsesidir ve 1896 1905 ci illerde tikilib Indoneziyanin fealiyyetde olan en qedim kilselerinden biridir Fude myao Hoktek bio 福德廟 buddist mebedi 1672 ci ilde klassik Cenub Cin uslubunda tikilib Boqorun ilk buddist mebedidir Qardaslasmis seherlerSenczen Cin 2005 ci il Sent Luis ABS 2007 ci il Qodollo Macaristan 2008 ci il IstinadlarGEOnet Names Server 2018 Indonesian Minister of Home Affairs Decree 100 1 1 6117 Of 2022 S 1557 Yoseph Iskandar 1997 Sejarah Jawa Barat Yuganing Rajakawasa in Indonesian Bandung Geger Sunten p 14 History of Bogor City Archived from the original on 12 August 2011 Retrieved 28 May 2010 Pakuan ibukota Kerajaan Sunda Bogor Hemcinin baxXarici kecidlerOfficial Site Poentjak Weg Website Sejarah Bogor 1