Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nəcməddin Qəzvini (1203, Qəzvin – 1277) — Nəsirəddin Tusinin fəlsəfi məktəbinin nümayəndələrindən, astronom, təbiətşünas filosof, məntiqçi alimdir.
| Nəcməddin Qəzvini | |
|---|---|
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Qəzvin |
| Vəfat tarixi | |
| Elm sahələri | Fəlsəfə, məntiq, astronomiya, riyaziyyat |
| Elmi rəhbəri | Əsirəddin Əbhəri |
| Tanınmış yetirmələri | Qütbəddin Şirazi, Cəmaləddin Həsən Hilli |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Nəcməddin Qəzvini 1203-cü ildə anadan olmuşdur.
Filosofun ləqəbi Nəcməddin, adı Əli, atasının adı Ömər, babasının adı Əlidir. Qəzvin şəhərindən olduğu üçün Qəzvini nisbəsini daşımışdır. Mütəfəkkir elmi əsərlərin üzünü köçürən mirzə sözünü ifadə edən Dəbirani və ya Katibi kimi də tanınmışdır. Mənbələrdə o, "Ən böyük alim" ("Əllamə") adı ilə yad edilmişdir.
Professor Həbibulla Məmmədbəyli "Marağa rəsədxanasının banisi Nəsirəddin Tusi" kitabında Marağa rəsədxanasının iyirmi bir nəfər elmi əməkdaşının adlarının siyahısını vermişdir. O, burada Nəcməddin Qəzvininin adını beşinci sayda "Nəcməddin Qəzvini Dəbirani" kimi göstərdikdən sonra on üçüncü sayda yenidən onu "Nəcməddin Katibi" yazaraq ayrı şəxs hesab etmişdir. Lakin tədqiqatçı sonra filosof haqqında məlumat verərkən onu "Nəcməddin Omam ben Əli ben Məhəmməd Katibi Dəbirani Qəzvini" təqdim etmişdir. Burada Nəcməddin Katibi Dəbirani Qəzvini bir şəxs kimi düzgün göstərilmiş, amma onun, atasının və babasının adları yanlış verilmişdir.
Nəsirəddin Tusinin dəvəti ilə Marağaya gələn Nəcməddin Qəzvini rəsədxanada çalışan ilk dörd astronomdan biri olmuşdur. O, mənbələrdə Nəsirəddin Tusinin şagirdi kimi təqdim edilməsinə baxmayaraq, Marağaya gəlməmişdən əvvəl də alim kimi tanınmışdır. Nəsirəddin Tusinin "Elxani astronomik cədvəl" ("Zic əl-elxani") traktatından da məlum olur ki, alim 1259-cu ildə adlı-sanlı mütəxəssis imiş.
Nəcməddin Qəzvini elmlə məşğul olmaqla bərabər, müəllim kimi də fəaliyyət göstərmişdir. Ensiklopedik alim Qütbəddin Şirazi və Ayətullah Əllamə Cəmaləddin Həsən Hilli Nəsirəddin Tusi ilə yanaşı, onun da məşhur şagirdlərindəndir.
Nəcməddin Qəzvini 1277-ci ildə vəfat etmişdir.
Elmi yaradıcılığı
Nəcməddin Qəzvini fəlsəfə, məntiq və təbiətşünaslığa dair qiymətli əsərlərin müəllifidir. Filosofun "Həqiqətlərin kəşfində incəlikləri ehtiva edən" ("Cami əd-dəqaiq fi kəşf əl-həqaiq") əsəri məntiq, metafizika və fizikaya dair orijinal bir traktatdır.
Alimin "Məntiq və hikmətə dair mahiyyətin qaydaları" ("Ayn əl-qəvaid fi-l-məntiq və-l-hikmə") əsəri də peripatetik fənləri əhatə edir.
Nəcməddin Qəzvininin "Mahiyyət hikməti" ("Hikmət əl-ayn") kitabı isə "Məntiq və hikmətə dair mahiyyətin qaydaları" traktatının ikinci hissəsi olub, fəlsəfə, təbiiyyat və riyaziyyat məsələlərinə həsr edilmişdir
AMEA-nın müxbir üzvü Zakir Məmmədov böyük Azərbaycan alimi (…-1645) Nəcməddin Qəzvininin "Mahiyyət hikməti" kitabına haşiyə yazdığını qeyd etmişdir.
"Mahiyyət hikməti" kitabına sonrakı şərh Nəcməddin Qəzvininin şagirdi Cəmaləddin Həsən Hillinin "Əsasların Mahiyyətinin hikmətindən məqsədlərin izahı" ("İzah əl-məqasid min hikmət əl-ayn əl-qəvaid") əsəridir.
"Məntiqin qaydalarına dair Şəmsəddin traktatı" ("ər-Risalə əş-Şəmsiyyə fi-l-qəvaid əl-məntiqiyyə") kitabı da mütəfəkkirin məntiq haqqında yazılmış orijinal və çox qiymətli bir əsəridir. Əsər elxanilərdən Hülakü xan, Abaqa xan və Əhməd xanın hakimiyyətləri dövründə vəzir işləmiş "divan sahibi" ("sahib əd-divan") Xacə Şəmsəddin Məhəmməd ibn Bəhaəddin Məhəmməd Cüveyninin (…-1284) xahişi ilə onun şərəfinə qələmə alınmış və "Şəmsəddinə ithaf edilmiş" ("əş-Şəmsiyyə") adı ilə daha çox məşhurdur. Müəllifinə böyük şöhrət qazandırmış bu əsər bütün dövrlərdə alimlərin marağını doğurmuşdu. "Məntiqin qaydalarına dair Şəmsəddin traktatı"na onlarla şərh və haşiyə yazılmış, mədrəsələrdə tədris edilmişdir.
Nəcməddin Qəzvininin "Məntiqin qaydalarına dair Şəmsəddin traktatı"nı şagirdi Cəmaləddin Hilli və Əllamə Sədəddin Məsud ibn Ömər Təftəzani (1322–1389) də şərh etmişlər.
Nəcməddin Qəzvini orijinal əsərlər yazmaqla bərabər, şərhçilik fəaliyyəti ilə də məşğul olmuşdur. Bu şərhlər fəqih-mütəkəllim Fəxrəddin Razinin (1148–1210) və böyük Azərbaycan filosofu, təbib və hüquqşünas Əfzələddin Xunəcinin (1194–1248) əsərləri əsasında qələmə alınmışdır.
Zakir Məmmədov Nəcməddin Qəzvininin bir məntiqçi alim kimi öz müasiri Misirin və onun əyalətlərinin baş qazisi vəzifəsində çalışmış Əfzələddin Xunəcinin məntiqə dair "Fikirlərin qaranlıq yerlərindən sirlərin açılması" ("Kəşf əl-əsrar ən qəvamid əl-əfkar") kitabına şərh yazdığını qeyd etmişdir.
Nəcməddin Qəzvininin fəlsəfi görüşlərində məntiq məsələləri mühüm yer tutur. Filosof özünün "Məntiqin qaydalarına dair Şəmsəddin traktatı"nda yazır: "Bu məntiq qanunlarına dair Şəmsəddin traktatı adlandırdığım bir kitabdır. Mən onu müqəddimə, üç məqalə və nəticədən ibarət tərtib etdim. Müqəddimə iki bəhsdir. Birinci bəhsə gəldikdə o, məntiqin mahiyyəti və ona ehtiyacı barədədir".
Nəzəri fəlsəfənin tərkib hissəsi olan məntiq Şərq peripatetizminin sistemində birinci yerdə dururdu. Nəcməddin Qəzvini fəlsəfi görüşlərində öz sələfləri kimi məntiqə xüsusi diqqət yetirmişdir. O, məntiqin tərifini və onun mövzusunu, faydasını peripatetik mövqedən izah etmişdir.
Mütəfəkkir fəlsəfi görüşlərində öz sələflərinin ideyalarından bəhrələnmiş, fəlsəfi məsələlərə peripatetik mövqedən yanaşmış, orijinal fəlsəfi təlim yaratmış və dünyəvi elmlərin inkişafında misilsiz xidmət göstərmişdir.
Nəcməddin Qəzvini dünya fəlsəfəsi tarixində Nəsirəddin Tusi məktəbinin məntiqçi alimi kimi məşhurdur.
İstinadlar
- Aytək Zakirqızı (Məmmədova). Nəsirəddin Tusinin dünyagörüşü. Bakı, 2000
- Г.Д.Мамедбейли Основатель Марагинской обсерватории Насирэддин Туси. Баку, 1961
- Aytək Zakirqızı (Məmmədova). Nəsirəddin Tusi məktəbinin məntiqçi alimi. "Dirçəliş XXI əsr" jurnalı, Oktyabr 2002. səh. 162–167
- Zakir Məmmədov. Azərbaycanda XI–XIII əsrlərdə fəlsəfi fikir. Bakı, 1978
- Zakir Məmmədov. Azərbaycan fəlsəfəsi tarixi. Bakı, 1994
- Aytək Zakirqızı (Məmmədova). Nəsirəddin Tusinin fəlsəfi məktəbi. Bakı, Elm, 2011
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qezvini Necmeddin Qezvini 1203 Qezvin 1277 Nesireddin Tusinin felsefi mektebinin numayendelerinden astronom tebietsunas filosof mentiqci alimdir Necmeddin QezviniDogum tarixi 1203Dogum yeri QezvinVefat tarixi 1277Elm saheleri Felsefe mentiq astronomiya riyaziyyatElmi rehberi Esireddin EbheriTaninmis yetirmeleri Qutbeddin Sirazi Cemaleddin Hesen Hilli Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiNecmeddin Qezvini 1203 cu ilde anadan olmusdur Filosofun leqebi Necmeddin adi Eli atasinin adi Omer babasinin adi Elidir Qezvin seherinden oldugu ucun Qezvini nisbesini dasimisdir Mutefekkir elmi eserlerin uzunu kocuren mirze sozunu ifade eden Debirani ve ya Katibi kimi de taninmisdir Menbelerde o En boyuk alim Ellame adi ile yad edilmisdir Professor Hebibulla Memmedbeyli Maraga resedxanasinin banisi Nesireddin Tusi kitabinda Maraga resedxanasinin iyirmi bir nefer elmi emekdasinin adlarinin siyahisini vermisdir O burada Necmeddin Qezvininin adini besinci sayda Necmeddin Qezvini Debirani kimi gosterdikden sonra on ucuncu sayda yeniden onu Necmeddin Katibi yazaraq ayri sexs hesab etmisdir Lakin tedqiqatci sonra filosof haqqinda melumat vererken onu Necmeddin Omam ben Eli ben Mehemmed Katibi Debirani Qezvini teqdim etmisdir Burada Necmeddin Katibi Debirani Qezvini bir sexs kimi duzgun gosterilmis amma onun atasinin ve babasinin adlari yanlis verilmisdir Nesireddin Tusinin deveti ile Maragaya gelen Necmeddin Qezvini resedxanada calisan ilk dord astronomdan biri olmusdur O menbelerde Nesireddin Tusinin sagirdi kimi teqdim edilmesine baxmayaraq Maragaya gelmemisden evvel de alim kimi taninmisdir Nesireddin Tusinin Elxani astronomik cedvel Zic el elxani traktatindan da melum olur ki alim 1259 cu ilde adli sanli mutexessis imis Necmeddin Qezvini elmle mesgul olmaqla beraber muellim kimi de fealiyyet gostermisdir Ensiklopedik alim Qutbeddin Sirazi ve Ayetullah Ellame Cemaleddin Hesen Hilli Nesireddin Tusi ile yanasi onun da meshur sagirdlerindendir Necmeddin Qezvini 1277 ci ilde vefat etmisdir Elmi yaradiciligiNecmeddin Qezvini felsefe mentiq ve tebietsunasliga dair qiymetli eserlerin muellifidir Filosofun Heqiqetlerin kesfinde incelikleri ehtiva eden Cami ed deqaiq fi kesf el heqaiq eseri mentiq metafizika ve fizikaya dair orijinal bir traktatdir Alimin Mentiq ve hikmete dair mahiyyetin qaydalari Ayn el qevaid fi l mentiq ve l hikme eseri de peripatetik fenleri ehate edir Necmeddin Qezvininin Mahiyyet hikmeti Hikmet el ayn kitabi ise Mentiq ve hikmete dair mahiyyetin qaydalari traktatinin ikinci hissesi olub felsefe tebiiyyat ve riyaziyyat meselelerine hesr edilmisdir AMEA nin muxbir uzvu Zakir Memmedov boyuk Azerbaycan alimi 1645 Necmeddin Qezvininin Mahiyyet hikmeti kitabina hasiye yazdigini qeyd etmisdir Mahiyyet hikmeti kitabina sonraki serh Necmeddin Qezvininin sagirdi Cemaleddin Hesen Hillinin Esaslarin Mahiyyetinin hikmetinden meqsedlerin izahi Izah el meqasid min hikmet el ayn el qevaid eseridir Mentiqin qaydalarina dair Semseddin traktati er Risale es Semsiyye fi l qevaid el mentiqiyye kitabi da mutefekkirin mentiq haqqinda yazilmis orijinal ve cox qiymetli bir eseridir Eser elxanilerden Hulaku xan Abaqa xan ve Ehmed xanin hakimiyyetleri dovrunde vezir islemis divan sahibi sahib ed divan Xace Semseddin Mehemmed ibn Behaeddin Mehemmed Cuveyninin 1284 xahisi ile onun serefine qeleme alinmis ve Semseddine ithaf edilmis es Semsiyye adi ile daha cox meshurdur Muellifine boyuk sohret qazandirmis bu eser butun dovrlerde alimlerin maragini dogurmusdu Mentiqin qaydalarina dair Semseddin traktati na onlarla serh ve hasiye yazilmis medreselerde tedris edilmisdir Necmeddin Qezvininin Mentiqin qaydalarina dair Semseddin traktati ni sagirdi Cemaleddin Hilli ve Ellame Sededdin Mesud ibn Omer Teftezani 1322 1389 de serh etmisler Necmeddin Qezvini orijinal eserler yazmaqla beraber serhcilik fealiyyeti ile de mesgul olmusdur Bu serhler feqih mutekellim Fexreddin Razinin 1148 1210 ve boyuk Azerbaycan filosofu tebib ve huquqsunas Efzeleddin Xunecinin 1194 1248 eserleri esasinda qeleme alinmisdir Zakir Memmedov Necmeddin Qezvininin bir mentiqci alim kimi oz muasiri Misirin ve onun eyaletlerinin bas qazisi vezifesinde calismis Efzeleddin Xunecinin mentiqe dair Fikirlerin qaranliq yerlerinden sirlerin acilmasi Kesf el esrar en qevamid el efkar kitabina serh yazdigini qeyd etmisdir Necmeddin Qezvininin felsefi goruslerinde mentiq meseleleri muhum yer tutur Filosof ozunun Mentiqin qaydalarina dair Semseddin traktati nda yazir Bu mentiq qanunlarina dair Semseddin traktati adlandirdigim bir kitabdir Men onu muqeddime uc meqale ve neticeden ibaret tertib etdim Muqeddime iki behsdir Birinci behse geldikde o mentiqin mahiyyeti ve ona ehtiyaci barededir Nezeri felsefenin terkib hissesi olan mentiq Serq peripatetizminin sisteminde birinci yerde dururdu Necmeddin Qezvini felsefi goruslerinde oz selefleri kimi mentiqe xususi diqqet yetirmisdir O mentiqin terifini ve onun movzusunu faydasini peripatetik movqeden izah etmisdir Mutefekkir felsefi goruslerinde oz seleflerinin ideyalarindan behrelenmis felsefi meselelere peripatetik movqeden yanasmis orijinal felsefi telim yaratmis ve dunyevi elmlerin inkisafinda misilsiz xidmet gostermisdir Necmeddin Qezvini dunya felsefesi tarixinde Nesireddin Tusi mektebinin mentiqci alimi kimi meshurdur IstinadlarAytek Zakirqizi Memmedova Nesireddin Tusinin dunyagorusu Baki 2000 G D Mamedbejli Osnovatel Maraginskoj observatorii Nasireddin Tusi Baku 1961 Aytek Zakirqizi Memmedova Nesireddin Tusi mektebinin mentiqci alimi Dircelis XXI esr jurnali Oktyabr 2002 seh 162 167 Zakir Memmedov Azerbaycanda XI XIII esrlerde felsefi fikir Baki 1978 Zakir Memmedov Azerbaycan felsefesi tarixi Baki 1994 Aytek Zakirqizi Memmedova Nesireddin Tusinin felsefi mektebi Baki Elm 2011