Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Edvin Pauell Habbl (ing. Edwin Powell Hubble; 20 noyabr 1889[…], Marşfild[d], Missuri – 28 sentyabr 1953[…], San Marino[d], Kaliforniya) — amerikalı astronom.
| Edvin Habbl | |
|---|---|
| ing. Edwin Powell Hubble | |
 | |
| Doğum tarixi | 20 noyabr 1889[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 28 sentyabr 1953[…](63 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Vəfat səbəbi | insult |
| Dəfn yeri |
|
| Həyat yoldaşı |
|
| Elm sahəsi | astronomiya |
| Elmi dərəcəsi | |
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |   |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
O, kainat haqqında anlayışı əsaslı şəkildə dəyişdirərək, təkcə bizim (Süd yolu) yox, digər qalaktikaların da mövcudluğunu təsdiqlədi. O, həmçinin uzaq qalaktikaların işıq spektrində müşahidə edilən Dopler effektinin (bu halda "qırmızıya sürüşmə" adlanır) miqyasının Yerdən müəyyən qalaktikaya qədər olan məsafəyə mütənasib olaraq artması fikrini də nəzərdən keçirdi. Bu mütənasib əlaqə Habbl qanunu kimi tanındı (iki il əvvəl eyni kəşfi belçikalı alim Jorj Lemetr də etmişdir).
Həyatı
Amerikan astronomu Edvin Habbl XX əsr elminin klassiklərindən sayılır. O, özündən sonra bizim üçün möhtəşəm irs qoyub gedib ki, bunu da onun adı ilə, Habbl qanunu adlandırırlar. Edvin Habbl qalaktikaların yeni təsnifatını, zaman keçdikcə onların genişləndiyini müşahidə etmişdir. Bu, böyük partlayış nəzəriyyəsinin ən böyük sübutu hesab olunur. Məşhur Habbl teleskopu alimin şərəfinə adlandırılmışdır.
Edvin Habbl 20 noyabr 1889-cu ildə, Missuri ştatının kiçik şəhəri Marşfilddə, sığorta agenti olan Con Pauel Habblın ailəsində anadan olmuşdur. Astronomiyaya Edvinin hələ uşaqlıqdan həvəsi var idi. Bu ona həvəskar teleskop düzəldən ana babasından keçmişdir.
1906-cı ildə Edvin məktəbi qurtarır. 16 yaşında Habbl, o vaxtkı dövrün 10 ən yaxşı universitetlər sırasında olan Çikaqo Universitetinə daxil olur. O zamanlar universitetdə astronom F. R. Multon işləyirdi. Habblın astronomiya elminə həvəsinin güclənməsində onun əməyi böyük olub.
Habblın tələbəlik illərindəki həyatı barədə məlumat çox azdır. Ancaq onun idmana olan marağı barədə deyilir. O, tələbəlik vaxtında boksla, basketbolla məşğul olub. Hətta bir çoxları onun peşəkar boksun ardınca gedəcəyinə inanırdılar.
Universiteti bitirdikdən sonra Edvin təhsilini davam etdirmək üçün İngiltərəyə gedir. Kembricdə dəqiq elmlərdən savayı, o, hüquqşünaslığı da öyrənir. Burada, Kraliça Kollecində, İngiltərə elitasının arasında olmaq, onun gələcək həyatında, özünü aparmağında, humanitar elmlərə, kitablara həvəsinin oyanmasında böyük rol oynayır.
1913-cü ildə Edvin vətəninə geri dönür. O, öz təhsilini artırmaq üçün Çikaqo Universitetinə qayıdır. O, Yerkes rəsədxanasında, professor Frostun rəhbərliyi altında, fəlsəfə elmləri doktoru dərəcəsini almaq üçün, spiral dumanlıqları araşdıraraq, elmi iş üzərində işləməyə başlayır. Elə o vaxtı Habbl – spirallar qalaktikaların, ulduz sistemlərinin aralarındakı məsafələr milyon işıq ili ilə hesablanır – fikrini irəli sürmüşdür.
Bu ərəfələrdə astronomiya sahəsində böyük yeniliklər gözlənilirdi. D. E Heylin rəhbərlik etdiyi Maunt-Vilson rəsədxanası, yüz düymlük refrektorlu teleskopun hazırlanmağı üzərində çalışırdı. Bir çoxları kimi Habbl da bu rəsədxanada işləmək üçün təklif alır. Amma, onun elmi işinin sona çatmasına az qalmış, 1917-ci ildə Amerika Birinci Dünya Müharibısinə qədəm qoyur. Ona görə, cavan alim rəsədxanada işləmək təklifinə rədd cavabı verib, könüllü orduya yazılır. O, hərbi hazırlıq keçir və "Qara quzğun" diviziyasının piyada taborunun komandiri təyin olunur. 1919-cu ildə Habbl ordudan qayıtdıqdan sonra, Heylin təklifini qəbul etmık üçün tələsir.
Rəsədxanada Edvin dumanlıqları, Süd Yolu qalaktikasında olan obyektləri öyrənməyə başlayır. Planetar dumanlıqların işıq saçma səbəbinin, daxildə olan planetlərin ulduzlarının xaric etdiyi ultrabənövşəyi şüaların təsirindən olduğu Edvin Habbla məxsusdur.
Daha sonra Habbl Süd Yolu qalaktikasından qıraqda olan, dumanlıqları öyrənməyə başlayır. Məlum olur ki. Bu dumanlıqlar da, bizim qalaktikamız kimi, özünəməxsus qallaktikaların daxilindədirlər. Edvin Habbl ən əsas, bu qalaktikaları növlərə ayırır. spiral, elliptik və nizamsız. Bu növlərə bölünmə elmdə indiyə kimi də davam edir.
1923-cü ildə Edvin Habbl 60–100 düymlük reflektorlarla Andromeda dumanlığını müşahidə edib, öyrənməyə başlayır. O, belə qərara gəlir ki, böyük Andromeda dumanlığı, ayrı ulduz sistemidir. Belə bir fikri, o, MOS6822 dumanlığı barədə də deyir.
1929-cu ilin yanvarında Habbl Amerika Milli Elmlər Akademiyasında, qalaktikaxarici dumanlıqların məsafəsi və radial sürəti barədə məruzə ilə çıxış edir. Maunt-Vilson rəsədxanasında uzaq qalaktikaların radial sürətləri təyin olumağa başlanılır. 1936-cı ildə M. Hyumason yüzdən çox qalaktikalar haqqında məqalə dərc edir. Rekord sürət — 42000 km/s olmaqla, Böyük ayı bürcündə olan qalaktikalarda idi. Bu artıq 100 düymlük teleskopların son göstəricisi idi. İrəli getmək üçün, daha güclü texnika lazım idi.
1935-ci ildə Xabl və fizik R. Tolmen qırmızıya sürüşmənin təbiətini öyrənməyə başlayırlar.
Amma Edvin Habbl son qərarı, 200 düymlük reflektorun hazır olmasından sonra deyəcəyini bildirir.
Habbl tez bir zamanda dünyanın məşhur astronomuna çevrilir. Onu Amerikanın, İngiltərənin tanınmış universitetlərində məruzə oxumağa dəvət edirlər. Yerkes universitetində, o, qalaktikalar barədə bir sıra kurs məruzələr oxuyur ki, sonradan bu məruzələr "Dumanlıqlar dünyası" adlı kitab şəklində çap olunur.
Onun dostları arasında tanınmış insanlar da az deyil – bəstəkar İqor Stravinski, Yazıçı Oldos Haksli, rəssam və rejissor Volt Disney, amerika və ingiltərəli yazıçılar, aktyorlar. Habbl fəlsəfə ilə də dərindən maraqlanır, XVI–XVII əsrlərin astronomiya haqqında nadir kitablarını yığır.
Habblın siyasətlə də məşğul olduğu haqqında məlumatlar var. 1940-cı ilin oktyabrında, o, açıq şəkildə Amerikanı, Dünya müharibəsində, Böyük Briyaniyaya kömək üçün səsləyir. 1941-ci ilin noyabrında Perl-Harbor faciəsinə altı həftə qalmış Edvin Habbl Azerika veteranlarına müraciət edir: "Mən demirəm biz İngiltərə və yaxud Rusiyaya tərəfdə döyüşək. Mən deyirəm ki, bu bizim, amerikalıların da müharibəsidir. Əgər faşizmi məhv etmək üçün köməyimiz lazımdırsa, biz bu köməyi əsirgəməmliyik."
Birləşmiş Ştatlar Yaponiyaya müharibə elan edən kimi, əlli yaşlı Habbl orduya xidmət üçün cəhdləri boşa çıxır. Ancaq, 1942-ci ildə ona Aberdin poliqonunda (Amerikanın şərq sahilləri) arxa cəbhədə çalışmaq nəsib olur. Poliqonda ballistik laboratoriya var idi ki, ona Habbl rəhbərlik edirdi. Öz əməyinə görə onu 1946-cı ildə medalla təltif edirlər. Belə mükafatlar həmin il, atom bombasının hazırlanmasına görə Fermi, Oppenqeymer və digər fiziklərə də verilib.
Müharibədən sonra Habbl adi həyata qayıtdıqda, o, qəti şəkildə deyir ki, müharibələr artıq dayanmalıdır. Yeni nəsil silahlar, atom bombaları Dünyanı xarabalıqlara çevirəcək.
Rəsədxanaya işə qayıdan Habbl, 200 düymlük (508 sm) yeni teleskopun hazırlanması ilə məşğul olur. O, əminliklə bilirdi ki, bu yeni alətin düzəldilməsinin əməyi onun üzərindədir. "200 düymlük teleskop bizə cavab verəcək ki, qırmızıya sürüşməni Kainatın genişlənməsinə səbəb kimi nəzərə almaq olar, yoxsa yox."
Onun həmkarları , Habblın hesablamalarının, kifayət qədər effekt vermısinə şübhə edirdilər. Onu 1949-cu ildə bu teleskopun hazırlanması işindən ayırırlar. Amma, yeni alətdə ilk şəkilləri almaq ona nəsib olur.
1949-cu ildə Habbl agır ürək xəstəliyi keçirir. Xəstəlikdən sonra, çətinliklə də olsa, o, işə qayıdır. Qalaktikalarda dəyişikliklər, yeni ulduzların axtarışı ilə məşğul olur.
1953-cü ilin mayında Edvin Habbl İngiltərəyə, Kral Astronomiya Birliyində məruzə oxumaq üçün gedir. Onu xəstəlikdən sonra görənlər, səhhətində yaxşılığa doğru xeyli dəyişikliklər olduğunu deyirlər.
Edvin Habbl 28 sentyabr 1953-cü ildə həyat yoldaşı ilə birlikdə rəsədxanadan, nahar fasiləsinə gələn zaman gözlənilmədən keçirtdiyi insult nəticəsində dünyasını dəyişir.
Onun basdırıldığı yer heç kimə məlum deyil. Bu onun həyat yoldaşının tələbi idi. Amma, onun şərəfinə Ayda krater, asteroid və 1990-cı ildə ən güclü teleskop adlandırılıb.
Həmçinin bax
İstinadlar
- .
- Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
- Хаббл Эдвин Пауэлл (rus.). / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
- NNDB (ing.). 2002.
- Find a Grave (ing.). 1996.
 | Elm xadimi ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Edvin Pauell Habbl ing Edwin Powell Hubble 20 noyabr 1889 Marsfild d Missuri 28 sentyabr 1953 San Marino d Kaliforniya amerikali astronom Edvin Habbling Edwin Powell HubbleDogum tarixi 20 noyabr 1889 1889 11 20 Dogum yeri Marsfild d Missuri ABSVefat tarixi 28 sentyabr 1953 1953 09 28 63 yasinda Vefat yeri San Marino d Los Anceles dairesi Kaliforniya ABSVefat sebebi insultDefn yeri bilinmirHeyat yoldasi Qresi Lillian Burk d Elm sahesi astronomiyaElmi derecesi texnika elmleri doktoruIs yerleri Yerkes resedxanasi d Vilson dagi resedxanasi d Tehsili Cikaqo Universiteti Kuins kolleci d Vaton Varrenvill Ali Mektebi d Uzvluyu Amerika Felsefe Cemiyyeti d ABS Milli Elmler Akademiyasi 1927 Mukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllar O kainat haqqinda anlayisi esasli sekilde deyisdirerek tekce bizim Sud yolu yox diger qalaktikalarin da movcudlugunu tesdiqledi O hemcinin uzaq qalaktikalarin isiq spektrinde musahide edilen Dopler effektinin bu halda qirmiziya surusme adlanir miqyasinin Yerden mueyyen qalaktikaya qeder olan mesafeye mutenasib olaraq artmasi fikrini de nezerden kecirdi Bu mutenasib elaqe Habbl qanunu kimi tanindi iki il evvel eyni kesfi belcikali alim Jorj Lemetr de etmisdir HeyatiAmerikan astronomu Edvin Habbl XX esr elminin klassiklerinden sayilir O ozunden sonra bizim ucun mohtesem irs qoyub gedib ki bunu da onun adi ile Habbl qanunu adlandirirlar Edvin Habbl qalaktikalarin yeni tesnifatini zaman kecdikce onlarin genislendiyini musahide etmisdir Bu boyuk partlayis nezeriyyesinin en boyuk subutu hesab olunur Meshur Habbl teleskopu alimin serefine adlandirilmisdir Edvin Habbl 20 noyabr 1889 cu ilde Missuri statinin kicik seheri Marsfildde sigorta agenti olan Con Pauel Habblin ailesinde anadan olmusdur Astronomiyaya Edvinin hele usaqliqdan hevesi var idi Bu ona heveskar teleskop duzelden ana babasindan kecmisdir 1906 ci ilde Edvin mektebi qurtarir 16 yasinda Habbl o vaxtki dovrun 10 en yaxsi universitetler sirasinda olan Cikaqo Universitetine daxil olur O zamanlar universitetde astronom F R Multon isleyirdi Habblin astronomiya elmine hevesinin guclenmesinde onun emeyi boyuk olub Habblin telebelik illerindeki heyati barede melumat cox azdir Ancaq onun idmana olan maragi barede deyilir O telebelik vaxtinda boksla basketbolla mesgul olub Hetta bir coxlari onun pesekar boksun ardinca gedeceyine inanirdilar Universiteti bitirdikden sonra Edvin tehsilini davam etdirmek ucun Ingiltereye gedir Kembricde deqiq elmlerden savayi o huquqsunasligi da oyrenir Burada Kralica Kollecinde Ingiltere elitasinin arasinda olmaq onun gelecek heyatinda ozunu aparmaginda humanitar elmlere kitablara hevesinin oyanmasinda boyuk rol oynayir 1913 cu ilde Edvin vetenine geri donur O oz tehsilini artirmaq ucun Cikaqo Universitetine qayidir O Yerkes resedxanasinda professor Frostun rehberliyi altinda felsefe elmleri doktoru derecesini almaq ucun spiral dumanliqlari arasdiraraq elmi is uzerinde islemeye baslayir Ele o vaxti Habbl spirallar qalaktikalarin ulduz sistemlerinin aralarindaki mesafeler milyon isiq ili ile hesablanir fikrini ireli surmusdur Bu erefelerde astronomiya sahesinde boyuk yenilikler gozlenilirdi D E Heylin rehberlik etdiyi Maunt Vilson resedxanasi yuz duymluk refrektorlu teleskopun hazirlanmagi uzerinde calisirdi Bir coxlari kimi Habbl da bu resedxanada islemek ucun teklif alir Amma onun elmi isinin sona catmasina az qalmis 1917 ci ilde Amerika Birinci Dunya Muharibisine qedem qoyur Ona gore cavan alim resedxanada islemek teklifine redd cavabi verib konullu orduya yazilir O herbi hazirliq kecir ve Qara quzgun diviziyasinin piyada taborunun komandiri teyin olunur 1919 cu ilde Habbl ordudan qayitdiqdan sonra Heylin teklifini qebul etmik ucun telesir Resedxanada Edvin dumanliqlari Sud Yolu qalaktikasinda olan obyektleri oyrenmeye baslayir Planetar dumanliqlarin isiq sacma sebebinin daxilde olan planetlerin ulduzlarinin xaric etdiyi ultrabenovseyi sualarin tesirinden oldugu Edvin Habbla mexsusdur Daha sonra Habbl Sud Yolu qalaktikasindan qiraqda olan dumanliqlari oyrenmeye baslayir Melum olur ki Bu dumanliqlar da bizim qalaktikamiz kimi ozunemexsus qallaktikalarin daxilindedirler Edvin Habbl en esas bu qalaktikalari novlere ayirir spiral elliptik ve nizamsiz Bu novlere bolunme elmde indiye kimi de davam edir 1923 cu ilde Edvin Habbl 60 100 duymluk reflektorlarla Andromeda dumanligini musahide edib oyrenmeye baslayir O bele qerara gelir ki boyuk Andromeda dumanligi ayri ulduz sistemidir Bele bir fikri o MOS6822 dumanligi barede de deyir 1929 cu ilin yanvarinda Habbl Amerika Milli Elmler Akademiyasinda qalaktikaxarici dumanliqlarin mesafesi ve radial sureti barede meruze ile cixis edir Maunt Vilson resedxanasinda uzaq qalaktikalarin radial suretleri teyin olumaga baslanilir 1936 ci ilde M Hyumason yuzden cox qalaktikalar haqqinda meqale derc edir Rekord suret 42000 km s olmaqla Boyuk ayi burcunde olan qalaktikalarda idi Bu artiq 100 duymluk teleskoplarin son gostericisi idi Ireli getmek ucun daha guclu texnika lazim idi 1935 ci ilde Xabl ve fizik R Tolmen qirmiziya surusmenin tebietini oyrenmeye baslayirlar Amma Edvin Habbl son qerari 200 duymluk reflektorun hazir olmasindan sonra deyeceyini bildirir Habbl tez bir zamanda dunyanin meshur astronomuna cevrilir Onu Amerikanin Ingilterenin taninmis universitetlerinde meruze oxumaga devet edirler Yerkes universitetinde o qalaktikalar barede bir sira kurs meruzeler oxuyur ki sonradan bu meruzeler Dumanliqlar dunyasi adli kitab seklinde cap olunur Onun dostlari arasinda taninmis insanlar da az deyil bestekar Iqor Stravinski Yazici Oldos Haksli ressam ve rejissor Volt Disney amerika ve ingiltereli yazicilar aktyorlar Habbl felsefe ile de derinden maraqlanir XVI XVII esrlerin astronomiya haqqinda nadir kitablarini yigir Habblin siyasetle de mesgul oldugu haqqinda melumatlar var 1940 ci ilin oktyabrinda o aciq sekilde Amerikani Dunya muharibesinde Boyuk Briyaniyaya komek ucun sesleyir 1941 ci ilin noyabrinda Perl Harbor faciesine alti hefte qalmis Edvin Habbl Azerika veteranlarina muraciet edir Men demirem biz Ingiltere ve yaxud Rusiyaya terefde doyusek Men deyirem ki bu bizim amerikalilarin da muharibesidir Eger fasizmi mehv etmek ucun komeyimiz lazimdirsa biz bu komeyi esirgememliyik Birlesmis Statlar Yaponiyaya muharibe elan eden kimi elli yasli Habbl orduya xidmet ucun cehdleri bosa cixir Ancaq 1942 ci ilde ona Aberdin poliqonunda Amerikanin serq sahilleri arxa cebhede calismaq nesib olur Poliqonda ballistik laboratoriya var idi ki ona Habbl rehberlik edirdi Oz emeyine gore onu 1946 ci ilde medalla teltif edirler Bele mukafatlar hemin il atom bombasinin hazirlanmasina gore Fermi Oppenqeymer ve diger fiziklere de verilib Muharibeden sonra Habbl adi heyata qayitdiqda o qeti sekilde deyir ki muharibeler artiq dayanmalidir Yeni nesil silahlar atom bombalari Dunyani xarabaliqlara cevirecek Resedxanaya ise qayidan Habbl 200 duymluk 508 sm yeni teleskopun hazirlanmasi ile mesgul olur O eminlikle bilirdi ki bu yeni aletin duzeldilmesinin emeyi onun uzerindedir 200 duymluk teleskop bize cavab verecek ki qirmiziya surusmeni Kainatin genislenmesine sebeb kimi nezere almaq olar yoxsa yox Onun hemkarlari Habblin hesablamalarinin kifayet qeder effekt vermisine subhe edirdiler Onu 1949 cu ilde bu teleskopun hazirlanmasi isinden ayirirlar Amma yeni aletde ilk sekilleri almaq ona nesib olur 1949 cu ilde Habbl agir urek xesteliyi kecirir Xestelikden sonra cetinlikle de olsa o ise qayidir Qalaktikalarda deyisiklikler yeni ulduzlarin axtarisi ile mesgul olur 1953 cu ilin mayinda Edvin Habbl Ingiltereye Kral Astronomiya Birliyinde meruze oxumaq ucun gedir Onu xestelikden sonra gorenler sehhetinde yaxsiliga dogru xeyli deyisiklikler oldugunu deyirler Edvin Habbl 28 sentyabr 1953 cu ilde heyat yoldasi ile birlikde resedxanadan nahar fasilesine gelen zaman gozlenilmeden kecirtdiyi insult neticesinde dunyasini deyisir Onun basdirildigi yer hec kime melum deyil Bu onun heyat yoldasinin telebi idi Amma onun serefine Ayda krater asteroid ve 1990 ci ilde en guclu teleskop adlandirilib Hemcinin baxHabbl teleskopuIstinadlar Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi 1994 Habbl Edvin Pauell rus pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Mathematics Genealogy Project ing 1997 NNDB ing 2002 Find a Grave ing 1996 Elm xadimi ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin