Atropatena (satraplıq)

Atropatena (Pəhləvi dili: Ādurbādāgān/Āδarbāyagān) — e․ə․IV əsrdə yaranmış qədim Azərbaycan dövləti․ Paytaxtı Qazaka idi․

Midiya satraplığı

Makedoniyalı İsgəndərin yürüşü ərəfəsində Əhəmənilər imperiyasının tərkibində olan Qərbi Midiya satraplığı iqtisadi-sosial cəhətdən inkişaf etmiş əyalətlərdən biri idi.

Əhəmənilərin sonuncu hökmdarı III Daranın hakimiyyəti (e.ə.336-e.ə.330-cu illər) dövründə Atropat Midiya satrapı idi. Bu əyalətə Azərbaycanın dövlət xadimi Atropat başçılıq edirdi. Mənbələrdə bu ada ilk dəfə e.ə.331-ci ildə təsadüf edilir. Eyni zamanda Atropatın Midiya ordusuna ancaq Qavqamel savaşında (e.ə.331) başçılıq etməsi haqqında məlumat var. Atropat yeganə Əhəməni satrapı idi ki, İsgəndər onu vəzifədən kənar etmədi, əksinə bəzi qonşu dövlətlərin idarəsini də ona tapşırdı. İsgəndərin ölümündən sonra isə bu dövlət qurumu tam müstəqil siyasət yürüdən bir dövlətə çevrildi.

Sasanilər dövləti

III əsrin əvvəllərində Fars vilayətinin hakimi Ərdəşir Parfiyanın şimalına doğru hərəkət etdi. Sonuncu Parfiya Hökmdarı V Arbatannın ordusu ilə farslar arasında 224-cü ilin aprelində Suzian gölü yaxınlığında həlledici döyüş oldu. Parfiyanın paytaxtı Ktesifon ələ keçirildi. Ərdəşir 226-cı ildə burada şahlar şahı titulunu qəbul etdi və Sasanilər dövlətinin əsasını qoydu.

227-ci ildə Atropatena bu dövlətin vilayətinə çevrildi. Atropatena bu dövlətdə əhəmiyyətli yer tuturdu. Çünki Atropatena öz iqtisadi inkişaf səviyyəsinə görə qonşu ölkələrdən irəlidə gedirdi. Digər tərəfdən Atropatena əlverişli strateji mövqeyə malik idi. Burada Ordvil, Tavreş (Təbriz), Qazaka, Fraaspa, Aqnazana, Marağa kimi iri ticarət və mədəniyyət mərkəzləri olan şəhərlər var idi. Sasanilərin dövlət dini olan Zərdüştiliyin mərkəzi — baş məbəd Atroparenadakı Qazaka şəhərində idi. Sasani şahları taxta çıxmazdan əvvəl paytaxtdan Qazakadakı məbədə piyada ziyarətə getməli idilər. Sasani şahı I Şapur 260-cı ildə Roma ordusunu məğlub etdi. Cənubi Qafqaz sasanilərin əlinə keçdi. 262-ci ildə Albaniya da Sasani imperiyasının tərkibinə qatıldı.

Sasani hökmdarı I Xosrov Ənuşirəvanın hərbi-inzibatı islahatına əsasən, Albaniya, Atropatena və İberiya imperiyanın şimal kustakına (canişinliyinə) daxil edildi.

481–484-cü illərdə Cənubi Qafqaz xalqlarının sasanilərə qarşı üsyanından sonra yeni şahənşah Balaş müəyyən güzəştlərə gedərək, 485-ci ildə Cənubi Qafqaz dövlətləri ilə Nvarsak sülh müqaviləsini imzalamağa məcbur oldu. Albaniyada yerli hökmdar hakimiyyəti bərpa olundu.

Sasani-Bizans müharibəsi

571–591-ci illərdə Qafqaza sahib olmaq uğrunda Sasani-Bizans müharibəsi baş verdi. 591-ci ildə bağlanmış Bizans-Sasani sülh müqaviləsinə görə, tarixi torpaqları və Kartli Sasani hakimiyyətinə verildi.

Dinlər

Xristianlıq IV əsrdə Gürcüstanda asanlıqla yayıldığı halda, Albaniya və Atropatenada müqavimətlə qarşılandı. Erkən orta əsrlərdə xristianlıq Albaniyanın hakim dairələri və Atropatenada məskunlaşmış suriyalılar arasında yayılmışdı. erməni hakimləri Albaniyanın Paytakaran vilayətinə xristian təbliğatçıları göndərsələr də, Albaniya əhalisi buna meyil göstərmədi.

Erkən orta əsrlərdə Azərbaycanda mani, məzdək, zərdüşt, bütpərəst dinləri geniş yayılmışdı. Xristianlıq isə Azərbaycanın yalnız şimalında, Qarabağın dağlıq hissəsində albanlar arasında məhdud şəkildə yayılmışdı.

Həmçinin bax

• Albaniya (satraplıq)

İstinadlar

1. Vahid ÖMƏROV. "Qədim Azərbaycan Atropatena dövlətinin yaranması və süqutu" (az.). www.anl.az. 17 avqust 2012. 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 25.02.2021.
2. Vaqif Abışov. "Tariximizə səyahət" (az.). www.anl.az. 28 fevral 2018. 2022-04-05 tarixində . İstifadə tarixi: 20.02.2020.