Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qərbi Sayan — Sibirin cənub hissəsində 650 km uzunluğa malik dağ sistemi. Qərbdən Şərqi Altayın Şapşal silsiləsi və Abakan silsiləsinin Kuznetsk Alatausu ilə məhdudlaşır. Şərqi Sayan silsilələri ilə qovşağa qədər 200-dən 80 km-ə qədər zolaqla eninə istiqamətdə uzanır. Minusinsk çökəkliyi şimaldan Qərbi Sayana, cənubdan isə Tuva çökəkliyinə bitişikdir.
| Qərbi Sayan | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 1.025 m |
| Uzunluğu |
|
| Eni | 140 ± 100 km |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İqlimi
Bölgənin iqlimi kontinentaldır. Kontinentallıq ərazinin dənizlərdən uzaqlığı və hündürlük zonallığı ilə əlaqədardır. Burada hər 150 m yüksəlişdə 1 ° temperatur azalır. Silsilələr və dağətəyi rayonlar arasında ilin isti dövrünün uzunluğudakı fərq təxminən 40 gündür.
Qış uzun və şaxtalı keçir. Yaz gec gəlir. May ayının sonunda gündəlik orta temperatur sıfırdan yuxarı qalxır və intensiv qar əriməsi başlayır. Əsas qar kütləri yalnız iyun ayında əriyir. Yay qısa və sərin keçir. İyul-avqustun əvvəllərində təkrar qar (30 sm-ə qədər) yağıntıları müşahidə olunuur. Sentyabr ayında dağlarda qar fırtınaları adi haldır. Oktyabr ayından etibarən gündəlik orta temperatur mənfiyə düşür.
Qərb Sayanın ətəkləri olduqca qurudur. Minusinsk çökəkliyində və Tuvada qarsız qışlar nadir deyil. Dağlarda yağış çoxdur. İldə 1200 mm-ə qədər düşə bilir. Ən yağışlı aylar iyul və avqust, ən quraq ay fevraldır.
Dağlarda qış hövzələrə nisbətən isti olur. Temperaturun dalğalanması, soyuq hava dağlardan hövzələrə enərkən, yüksək təzyiqlə durğun sahələr yaradır. Bəzən dağlarda və yamaclarda temperatur fərqi 20 °-ə çatır. Yanvar ayının orta temperaturu −29,2 °, yəni Podkamennaya Tunquskadan 1 ° aşağı, iyul ayının orta temperaturu + 16 °olur. Dağlarda bir gün içərisində temperatur fərqi 30 ° -ə çatır.
Sular
Çaylar
Qərb Sayanın bütün çayları dağ xarakteri daşıyır. Çaylar Yenisey hövzəsinə aiddir. Ən böyük qolları: solda - Xemçik, Böyük Uras, Qolaya, Paşkin, Qolovan, , Coy, Abakan, sağda - Us, Kazırsuq, Birc, Şuş, Oya, Amıl və Kazır.
Çaylar bir qayda olaraq, aprelin ikinci yarısında dardan azad olmağa başlayır. Qarlar aşağı vadilər boyunca günəşli yamaclarda intensiv əriyir. Buz sürüşməsi tez-tez tıxanma ilə müşayiət olunur və sonra su tıxanma səviyyəsindən bir neçə metr yuxarı qalxır.
May ayının sonu - iyun aylarında alp zonasında aktiv qar əriməsi başlayır. Çaylarda su sürətlə axır. Leysan yağışları ilə bu proses güclənirr. 1940-cı ilin iyul ayında Kanteqirin Taslip astanasında suyun səviyyəsinin 15 m artması müşahidə edilmişdir. Yay boyunca daşqın və sel düzənlik adalarının daşması ilə çaylarda suyun artması mümkündür. Çayların əksəriyyətində suyun istiliyi bütün yayda 10 °C-dən aşağı olur, yalnız Abakanda su daha isti olur (20 °C-yə qədər). Noyabr ayında donma başlanır. Qışda güclü şaxtalar tez-tez olur.
Gölləri
Böyük göllər yoxdur, lakin demək olar ki, bütün çayların mənbəyindəki alp və dağ tayqa zonalarında əsasən buzlaq mənşəli göllər vardır. Ən böyükləri: Alaş hövzəsində Qara-Xol, Böyük Abakan hövzəsində Beduy (Taimennoye), Karatoş çayında Pazırım, Usanın qollarında Arqadanski və Buybinski, Usa qaynaqlarında Çornaya, Oya çayında Oyskoye, Çavaş mənbəyində Qara-Xol, Tulber-Xol. Göllərin çoxu balıqlarla zəngindir.
Heyvanlar aləmi
Heyvanlar aləmi bitki aləmi qədər zəngindir. Tayqa və dağlarda ayı, canavar, vaşaq, maral, sığın, müşk maralı, sincab, dovşan görə bilərsiniz. Quşlardan əlvan ağacdələn, turac, kəklik, adi bonazi tetrasının səsləri tez-tez eşidilir. Çaylarda Sibir xariusu, lenok, çox sayda kimi balıqlara rastlamaq mümkündür. var. Qan soran ikiqanadlıların tipik nümayəndələri - ağcaqanadlar, qansoran hünülər, nəm milçəkləri. Qansoranlar dağlıq ərazilərdə az olsalarda çay vadilərində olduqca çoxdur.
Tarix
Qədim dövr
Tuva və Minusinsk hövzələrində isanlar 20-25 min il əvvəl meydana gəlmişlər. Fərziyyələrə görə Sayanda bir insanlar əvvəlcə maralı əhəliləşdirmişlər.
Xakasların əcdadları dəmir, mis, gümüş, qızıl emal edir, əkinçiliklə mə.qul olurduıar. Hətta öz yazılarınıda foprmalaşdırmışdılar.
Sayan çöllərində Qədim Çin, Ərəb dünyası və Roman imperiyasının Qara dəniz bölgəsində buraxılan sikkələrin tapılması ticarət münasibətlərindən xəbər verir.
İstinadlar
- GEOnet Names Server. 2018.
- "Большая российская энциклопедия. Западный Саян". 2020-02-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-29.
- "Qərbi Sayanın coğrafiyası". 2021-11-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-29.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qerbi Sayan Sibirin cenub hissesinde 650 km uzunluga malik dag sistemi Qerbden Serqi Altayin Sapsal silsilesi ve Abakan silsilesinin Kuznetsk Alatausu ile mehdudlasir Serqi Sayan silsileleri ile qovsaga qeder 200 den 80 km e qeder zolaqla enine istiqametde uzanir Minusinsk cokekliyi simaldan Qerbi Sayana cenubdan ise Tuva cokekliyine bitisikdir Qerbi SayanUmumi melumatlarMutleq hundurluyu 1 025 mUzunlugu 650 kmEni 140 100 kmYerlesmesi52 24 sm e 92 30 s u Olke RusiyaQerbi Sayan Vikianbarda elaqeli mediafayllarIqlimiBolgenin iqlimi kontinentaldir Kontinentalliq erazinin denizlerden uzaqligi ve hundurluk zonalligi ile elaqedardir Burada her 150 m yukselisde 1 temperatur azalir Silsileler ve dageteyi rayonlar arasinda ilin isti dovrunun uzunlugudaki ferq texminen 40 gundur Qis uzun ve saxtali kecir Yaz gec gelir May ayinin sonunda gundelik orta temperatur sifirdan yuxari qalxir ve intensiv qar erimesi baslayir Esas qar kutleri yalniz iyun ayinda eriyir Yay qisa ve serin kecir Iyul avqustun evvellerinde tekrar qar 30 sm e qeder yagintilari musahide olunuur Sentyabr ayinda daglarda qar firtinalari adi haldir Oktyabr ayindan etibaren gundelik orta temperatur menfiye dusur Qerb Sayanin etekleri olduqca qurudur Minusinsk cokekliyinde ve Tuvada qarsiz qislar nadir deyil Daglarda yagis coxdur Ilde 1200 mm e qeder duse bilir En yagisli aylar iyul ve avqust en quraq ay fevraldir Daglarda qis hovzelere nisbeten isti olur Temperaturun dalgalanmasi soyuq hava daglardan hovzelere enerken yuksek tezyiqle durgun saheler yaradir Bezen daglarda ve yamaclarda temperatur ferqi 20 e catir Yanvar ayinin orta temperaturu 29 2 yeni Podkamennaya Tunquskadan 1 asagi iyul ayinin orta temperaturu 16 olur Daglarda bir gun icerisinde temperatur ferqi 30 e catir SularSayan kanyonu Sayano Susensk su anbariDag Ruhlari goluCaylar Qerb Sayanin butun caylari dag xarakteri dasiyir Caylar Yenisey hovzesine aiddir En boyuk qollari solda Xemcik Boyuk Uras Qolaya Paskin Qolovan Coy Abakan sagda Us Kazirsuq Birc Sus Oya Amil ve Kazir Caylar bir qayda olaraq aprelin ikinci yarisinda dardan azad olmaga baslayir Qarlar asagi vadiler boyunca gunesli yamaclarda intensiv eriyir Buz surusmesi tez tez tixanma ile musayiet olunur ve sonra su tixanma seviyyesinden bir nece metr yuxari qalxir May ayinin sonu iyun aylarinda alp zonasinda aktiv qar erimesi baslayir Caylarda su suretle axir Leysan yagislari ile bu proses guclenirr 1940 ci ilin iyul ayinda Kanteqirin Taslip astanasinda suyun seviyyesinin 15 m artmasi musahide edilmisdir Yay boyunca dasqin ve sel duzenlik adalarinin dasmasi ile caylarda suyun artmasi mumkundur Caylarin ekseriyyetinde suyun istiliyi butun yayda 10 C den asagi olur yalniz Abakanda su daha isti olur 20 C ye qeder Noyabr ayinda donma baslanir Qisda guclu saxtalar tez tez olur GolleriBoyuk goller yoxdur lakin demek olar ki butun caylarin menbeyindeki alp ve dag tayqa zonalarinda esasen buzlaq menseli goller vardir En boyukleri Alas hovzesinde Qara Xol Boyuk Abakan hovzesinde Beduy Taimennoye Karatos cayinda Pazirim Usanin qollarinda Arqadanski ve Buybinski Usa qaynaqlarinda Cornaya Oya cayinda Oyskoye Cavas menbeyinde Qara Xol Tulber Xol Gollerin coxu baliqlarla zengindir Heyvanlar alemiHeyvanlar alemi bitki alemi qeder zengindir Tayqa ve daglarda ayi canavar vasaq maral sigin musk marali sincab dovsan gore bilersiniz Quslardan elvan agacdelen turac keklik adi bonazi tetrasinin sesleri tez tez esidilir Caylarda Sibir xariusu lenok cox sayda kimi baliqlara rastlamaq mumkundur var Qan soran ikiqanadlilarin tipik numayendeleri agcaqanadlar qansoran hunuler nem milcekleri Qansoranlar dagliq erazilerde az olsalarda cay vadilerinde olduqca coxdur TarixQedim dovr Tuva ve Minusinsk hovzelerinde isanlar 20 25 min il evvel meydana gelmisler Ferziyyelere gore Sayanda bir insanlar evvelce marali ehelilesdirmisler Xakaslarin ecdadlari demir mis gumus qizil emal edir ekincilikle me qul olurduiar Hetta oz yazilarinida foprmalasdirmisdilar Sayan collerinde Qedim Cin Ereb dunyasi ve Roman imperiyasinin Qara deniz bolgesinde buraxilan sikkelerin tapilmasi ticaret munasibetlerinden xeber verir IstinadlarGEOnet Names Server 2018 Bolshaya rossijskaya enciklopediya Zapadnyj Sayan 2020 02 05 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 29 Qerbi Sayanin cografiyasi 2021 11 27 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 29