Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xemçik çayı (tıva Хемчик) — Tuva Respublikasından axan çay, Yenisey hövzəsinə aiddir. Çayın uzunluğu 320 km, hövzəsinin sahəsi 27 min km²-dir. Orta su sərfiyyatı 119 m³/s-dir (mənsəbdən 74 km).
| Xemçik | |
|---|---|
| tıva Хемчик | |
 | |
| Ölkə |  Rusiya |
| Mənbəyi | |
| • Yüksəkliyi | 3122 m |
| Mənsəbi | Yenisey |
| • Yüksəkliyi | 550 m |
| Uzunluğu | 320 km |
| Su sərfi | 119 m³/s |
| Su hövzəsi | 27 000 |
| Hövzəsinin sahəsi | 27.000 km² |
| | |
| [ru] | 17010300112116100008669 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Hidroqrafiya
Çay başlanğıcını Kozer silsiləsinin şərq yamacından, Altay Respublikası ilə sərhəddə yerləşən Şapşalski silsiləsi sisteminə aid 3122 m zirvədən götürü. Bütün çay Tuva Respublikası ərazisindən axır. İki dağ sistemi - şimaldan Qərbi Sayan və cənubdan Qərbi Tannu-Ola arasında axır. Bütün suyunu bu silsilələrdə formalaşan çaylardan toplayır. Xemçik çökəkliyinin aşağı axınlarında, son dərəcə zəif yağışlar səbəbindən demək olar ki, heç bir qol qəbul etmir. Bütün mənbələr və qollar yüksək silsilələrdən axınlarla qidalanır və buna görə də Xemçik hövzəsindəki çay sistemi suvarma üçün geniş istifadə olunur. Çayın naviqasiya əhəmiyyəti yoxdur. Üst hissədə çoxlu astana və şəlalə vardır. Vadisi dar, dik sahilləri, astanaları ilə seçilir. Çayda böyük daş çıxıntıları nadir deyil. Axın sürəti elədə yüksək deyil. İime kəndinin yaxınlığında çay yenidən Xemçik silsiləsinin ərazisinə düşərək dağlıq bir xarakter alır. Vadi dar, sıldırım qayalardan ibarətdir. Son hissə Yuxarı Yeniseyin Sayan vadisibnə bitişik olan Xemçik kanyonu Sayano-Şuşensk su anbarının altında qalmışdır. Əsas qolları: Malı Xemçik, Çon-Xem (sağ), Çingiz-Xem (sağ), Çindozın (sol), Barlıq, Alaş, Çırqaki (sağ), Ak-Suq, Qara-Suq, Çadan (sağ) və Aldı-İşkin (solda). Böyük əksəriyyəti suvarma üçün istifadə olunur.
Yaşayış məntəqələri
Çayda BaY-Tal (Çon-Terek), Teeli, AksI-Barlıq, Barlıq, Şekpeer, Don-Terezin, Aldan-MaadIr, Xorum-Dağ, Ak-Dovurak və Qızıl-Məzələk, Suq-Aksı, Qara-Çiraa, Bayan-Tal, Qızıl-Tayqa və İyme kimi yaşayış məntəqələri vardır. Çadan şəhəri Çadanın qolu üzərində yerləşir. Çay hövzəsi Bay-Tayqinski kojuun, Barun-Xemçikski kojuun, Cun-Xemçikski kojuun, Sut-Xolski kojuun və qismən Tuvanın Çaa-Xolski kojuunu ərazisində yerləşir.
Hidrometriya
Xemçik nisbətən kiçik bir çaydır. Orta hesabla çayın axdığı ərazidə il ərzində yağıntının miqdarı 125 mm olur. Bu da hövzənin aşağı hissəsində, geniş Kemçik dərəsi boyunca yağıntı çatışmazlığı ilə əlaqədardır.
Çayın qidalanmasının əsasını yeraltı suları təşkil edir. Xemçikdə sellər əsasən yayda, iyundan avqusta qədər (iyulda maksimum) müddətdə baş verir. Bununda əsas səbəbi yay yağışlarıdır. Sentyabr ayında su istehlakı əhəmiyyətli dərəcədə azalır və bu azalma yağışın azalması ilə birlikdə qışın başlanmasına qədər davam edir. Çay buzla örtüldüyü zaman, noyabr-aprel ayları arasında minimum su axını səviyyəsinə çatır. Fevral ayında müşahidə olunan Xemçikin orta aylıq su axını (minimum suyun səviyyəsi) 26,1 m³/s (1986-cı ildə minimum - 18,6 m³ / s), iyul ayında orta axın isə 246 m³/s (maksimum 1985-ci ildə - 443 m³ / s) təşkil edir.
İstinadlar
- Ресурсы поверхностных вод СССР: Гидрологическая изученность. Т. 16. Ангаро-Енисейский район. Вып. 1. Енисей / под ред. Г. С. Карабаева. — Л.: Гидрометеоиздат, 1967. — 823 с
- Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xemcik cayi tiva Hemchik Tuva Respublikasindan axan cay Yenisey hovzesine aiddir Cayin uzunlugu 320 km hovzesinin sahesi 27 min km dir Orta su serfiyyati 119 m s dir mensebden 74 km Xemciktiva HemchikOlke RusiyaMenbeyi Yuksekliyi 3122 mMensebi Yenisey Yuksekliyi 550 mUzunlugu 320 kmSu serfi 119 m sSu hovzesi 27 000Hovzesinin sahesi 27 000 km menbeyi mensebiXemcik cayi Tuvanin fiziki xeritesinde 50 32 44 sm e 89 47 51 s u 51 44 07 sm e 92 11 29 s u ru 17010300112116100008669 Vikianbarda elaqeli mediafayllarHidroqrafiyaCay baslangicini Kozer silsilesinin serq yamacindan Altay Respublikasi ile serhedde yerlesen Sapsalski silsilesi sistemine aid 3122 m zirveden goturu Butun cay Tuva Respublikasi erazisinden axir Iki dag sistemi simaldan Qerbi Sayan ve cenubdan Qerbi Tannu Ola arasinda axir Butun suyunu bu silsilelerde formalasan caylardan toplayir Xemcik cokekliyinin asagi axinlarinda son derece zeif yagislar sebebinden demek olar ki hec bir qol qebul etmir Butun menbeler ve qollar yuksek silsilelerden axinlarla qidalanir ve buna gore de Xemcik hovzesindeki cay sistemi suvarma ucun genis istifade olunur Cayin naviqasiya ehemiyyeti yoxdur Ust hissede coxlu astana ve selale vardir Vadisi dar dik sahilleri astanalari ile secilir Cayda boyuk das cixintilari nadir deyil Axin sureti elede yuksek deyil Iime kendinin yaxinliginda cay yeniden Xemcik silsilesinin erazisine duserek dagliq bir xarakter alir Vadi dar sildirim qayalardan ibaretdir Son hisse Yuxari Yeniseyin Sayan vadisibne bitisik olan Xemcik kanyonu Sayano Susensk su anbarinin altinda qalmisdir Esas qollari Mali Xemcik Con Xem sag Cingiz Xem sag Cindozin sol Barliq Alas Cirqaki sag Ak Suq Qara Suq Cadan sag ve Aldi Iskin solda Boyuk ekseriyyeti suvarma ucun istifade olunur Yasayis menteqeleriCayda BaY Tal Con Terek Teeli AksI Barliq Barliq Sekpeer Don Terezin Aldan MaadIr Xorum Dag Ak Dovurak ve Qizil Mezelek Suq Aksi Qara Ciraa Bayan Tal Qizil Tayqa ve Iyme kimi yasayis menteqeleri vardir Cadan seheri Cadanin qolu uzerinde yerlesir Cay hovzesi Bay Tayqinski kojuun Barun Xemcikski kojuun Cun Xemcikski kojuun Sut Xolski kojuun ve qismen Tuvanin Caa Xolski kojuunu erazisinde yerlesir HidrometriyaXemcik nisbeten kicik bir caydir Orta hesabla cayin axdigi erazide il erzinde yagintinin miqdari 125 mm olur Bu da hovzenin asagi hissesinde genis Kemcik deresi boyunca yaginti catismazligi ile elaqedardir Cayin qidalanmasinin esasini yeralti sulari teskil edir Xemcikde seller esasen yayda iyundan avqusta qeder iyulda maksimum muddetde bas verir Bununda esas sebebi yay yagislaridir Sentyabr ayinda su istehlaki ehemiyyetli derecede azalir ve bu azalma yagisin azalmasi ile birlikde qisin baslanmasina qeder davam edir Cay buzla ortulduyu zaman noyabr aprel aylari arasinda minimum su axini seviyyesine catir Fevral ayinda musahide olunan Xemcikin orta ayliq su axini minimum suyun seviyyesi 26 1 m s 1986 ci ilde minimum 18 6 m s iyul ayinda orta axin ise 246 m s maksimum 1985 ci ilde 443 m s teskil edir IstinadlarResursy poverhnostnyh vod SSSR Gidrologicheskaya izuchennost T 16 Angaro Enisejskij rajon Vyp 1 Enisej pod red G S Karabaeva L Gidrometeoizdat 1967 823 s Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t gl red A M Prohorov 3 e izd M Sovetskaya enciklopediya 1969 1978