Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Radiasiya kosmosda saniyədə 200.000 km-ə yaxın sürətlə hərəkət edən qamma şüaları, neytronlar, elektronlar və daha bir neçə subatom zərrəciklərdən ibarətdir. Bu zərrəciklər insan bədəninə asanlıqla təsir edir və bədəndəki hüceyrələrə zərər verir. Bu zərər ölümcül xəstəliyin – xərçəngin ortaya çıxmasına səbəb ola bilər və ya çoxalma hüceyrələrinə təsir edə bilər. Bu da gələcəkdə genetik dəyişikliyə gətirib çıxarır.
Bütün dünya İkinci Dünya Müharibəsində Xerosima və Naqasakiyə atılan atom bombalarının nə qədər böyük qüvvəyə malik olduğunun şahidi olub. Atılan hər iki bomba yüz minlərlə insanın həyatına son qoyub, bir çox insanda isə bir ömür boyu bərpa olunmayan fiziki qüsurlara gətirib çıxarıb.
Bir neçə saniyə ərzində yüz minlərlə insanın ölməsinə səbəb olan atomun daxilindəki bu böyük gücün necə ortaya çıxdığını araşdıraq.
Nüvə partlayışı enerjisinin təqribən 50% – zərbə dalğasının, 35% –işıq şüalanmasının, 10% – ərazinin radioaktiv çirklənməsinin, 4% – nüfuzedici radiasiyanın və 1% – elektromaqnit impulsunun yaranmasına sərf olunur.
Partlayış anı
Bir atom bombasının Xerosima və Naqasakidə olduğu kimi 2.000 metr yüksəklikdə partladığını fərz edək. İlk nüvəni parçalayan neytron kütlə daxilində zəncirvari reaksiyalar meydana gəlir. Yəni, ilk parçalanan nüvədən çıxan neytronlar başqa nüvələrlə toqquşur və bu nüvələri də parçalayır. Beləliklə, bütün nüvələr sürətlə zəncirvari şəkildə parçalanır və çox qısa zaman ərzində böyük partlayış baş verir. Neytronlar elə sürətlə hərəkət edirlər ki, saniyənin milyonda biri qədər kiçik zamanda bomba təxminən 1.000 milyard kilokalorilik enerji meydana gətirir. Bombanın çevrildiyi qaz kütləsinin istiliyi bir anda bir neçə milyon dərəcəyə və qaz təzyiqi də bir milyon atmosferə yüksəlir.
Partlayışdan saniyənin mində biri qədər sonra
Partlayan qaz kütləsinin diametri böyüyür və ətrafa müxtəlif şüalar yayılır. Bu şüalar "başlanğıc parıltı"sını meydana gətirir. Bu parıltı onlarla kilometr uzaqda olan hər hansı bir insanda korluğa səbəb ola bilər. Belə ki, bu parlaq işıq Günəş səthindən yayılan işıqdan yüzlərlə qat daha böyükdür. Partlayış anından başlayaraq keçən zaman elə qısadır ki, partlayışın yaxınında olan adam gözlərini qırpmağa belə vaxt tapa bilmir.
Şokun təzyiqi ilə elektrik qüllələri, iki hissədən ibarət olan körpülər və şüşə-polad konstruksiyalı göydələnlər də dağılır. Partlayışın yaxınlığında pudraya bənzər incə toz kütləsi havaya qalxır.
Partlayışdan 1 saniyə sonra
Parlayan kütlə və onu əhatə edən hava alov topu meydana gətirir. Səthi çox isti və Günəşdəki qədər hətta ondan da parlaq olan bu alov topundan yayılan istilik 4–5 km sahədəki bütün yana bilən maddələri alovlandırmağa kifayət edir. Alov topunun parlaqlığı da gözlərə bərpa edilməyən zərər verə bilər. Burada alov topunun ətrafında çox böyük sürətlə yer dəyişdirən şok dalğası olur.
Partlayışdan 6 saniyə sonra
Bu anda şok dalğası yerə dəyir və ilk mexaniki zərərlərə səbəb olur. Dalğa şiddətli hava təzyiqi yaradır və bu təzyiqin şiddəti partlayış mərkəzindən uzaqlaşdıqca azalır. Bu yerdən təxminən 1,5 km uzaqda belə təzyiq normal atmosfer təzyiqindən təxminən iki qat artıq olur. Bu təzyiqdə insanların sağ qalma ehtimalı 1%-dir.
Partlayışdan 13 saniyə sonra
Şok dalğası yayılır və onu alov topunun qovduğu havanın yer dəyişdirməsi səbəbindən yaranan partlayış izləyir. Bu partlayış saatda 300–400 km sürətlə yayılır.
Bu zaman alov topu soyuyur və həcmi azalır. Havadan yüngül olduğu üçün yüksəlməyə başlayır. Yuxarıya doğru yönələn bu təzyiq yerdəki küləyin istiqamətinin dəyişməsinə səbəb olur və şiddətli külək partlayışdan əvvəl partlama mərkəzindən kənara doğru əsirdisə, indi mərkəzə doğru əsməyə başlayır.
Partlayışdan 30 saniyə sonra
Alov topu yüksəldikcə kürə forması dəyişir və göbələk formasına çevrilir.
Partlayışdan 2 dəqiqə sonra
Göbələk formalı bulud 12.000 metrlik yüksəkliyə, yəni atmosferin stratosfer təbəqəsinin altına qədər yüksəlir. Bu yüksəklikdə əsən küləklər göbələk formasında olan buludu yavaş-yavaş dağıdır və buludu yaradan maddələri (əsasən radioaktiv qalıqları) atmosferə yayır. Bu radioaktiv qalıqlar çox xırda olduqlarından atmosferin daha yüksək qatına çıxırlar. Bu qalıqlar yerə düşmədən əvvəl atmosferin üst təbəqələrindəki küləklər vasitəsilə dünyanın ətrafında bir neçə dəfə fırlanır. Beləliklə, radiasiya qalıqları dünyanın hər tərəfinə yayılır.
Atom partlayışlarında sonra yaranan şüalar canlılar üzərində ya birbaşa ya da partlayış əsnasında meydana gələn zərrəciklər vasitəsilə təsir edir. Bu zərrəcik və ya şüalardan maddə daxilində sürətlə hərəkət edir və qarşısına çıxan atom və ya molekullarla çox şiddətli şəkildə toqquşur. Bu toqquşma hüceyrənin həssas quruluşu üçün fəlakət ola bilər. Hüceyrə ölə bilər və ya sağalsa belə, daxilində bəlkə həftələr, aylar, illər sonra meydana gələn xərçəng xəstəliyi yarana bilər.
Bütün bu sadalananlara gözümüzlə belə görə bilmədiyimiz atomlar səbəb olur. Atomlar bəzən həyat verir, bəzən də həyatı məhv edir.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Radiasiya kosmosda saniyede 200 000 km e yaxin suretle hereket eden qamma sualari neytronlar elektronlar ve daha bir nece subatom zerreciklerden ibaretdir Bu zerrecikler insan bedenine asanliqla tesir edir ve bedendeki huceyrelere zerer verir Bu zerer olumcul xesteliyin xercengin ortaya cixmasina sebeb ola biler ve ya coxalma huceyrelerine tesir ede biler Bu da gelecekde genetik deyisikliye getirib cixarir Nevada 1953 Butun dunya Ikinci Dunya Muharibesinde Xerosima ve Naqasakiye atilan atom bombalarinin ne qeder boyuk quvveye malik oldugunun sahidi olub Atilan her iki bomba yuz minlerle insanin heyatina son qoyub bir cox insanda ise bir omur boyu berpa olunmayan fiziki qusurlara getirib cixarib Bir nece saniye erzinde yuz minlerle insanin olmesine sebeb olan atomun daxilindeki bu boyuk gucun nece ortaya cixdigini arasdiraq Nuve partlayisi enerjisinin teqriben 50 zerbe dalgasinin 35 isiq sualanmasinin 10 erazinin radioaktiv cirklenmesinin 4 nufuzedici radiasiyanin ve 1 elektromaqnit impulsunun yaranmasina serf olunur Partlayis aniABS terefinden 1951 ci ilde Nevada da heyata kecirilmis olan atom bombasinin test ani Bir atom bombasinin Xerosima ve Naqasakide oldugu kimi 2 000 metr yukseklikde partladigini ferz edek Ilk nuveni parcalayan neytron kutle daxilinde zencirvari reaksiyalar meydana gelir Yeni ilk parcalanan nuveden cixan neytronlar basqa nuvelerle toqqusur ve bu nuveleri de parcalayir Belelikle butun nuveler suretle zencirvari sekilde parcalanir ve cox qisa zaman erzinde boyuk partlayis bas verir Neytronlar ele suretle hereket edirler ki saniyenin milyonda biri qeder kicik zamanda bomba texminen 1 000 milyard kilokalorilik enerji meydana getirir Bombanin cevrildiyi qaz kutlesinin istiliyi bir anda bir nece milyon dereceye ve qaz tezyiqi de bir milyon atmosfere yukselir Partlayisdan saniyenin minde biri qeder sonraPartlayan qaz kutlesinin diametri boyuyur ve etrafa muxtelif sualar yayilir Bu sualar baslangic parilti sini meydana getirir Bu parilti onlarla kilometr uzaqda olan her hansi bir insanda korluga sebeb ola biler Bele ki bu parlaq isiq Gunes sethinden yayilan isiqdan yuzlerle qat daha boyukdur Partlayis anindan baslayaraq kecen zaman ele qisadir ki partlayisin yaxininda olan adam gozlerini qirpmaga bele vaxt tapa bilmir Sokun tezyiqi ile elektrik qulleleri iki hisseden ibaret olan korpuler ve suse polad konstruksiyali goydelenler de dagilir Partlayisin yaxinliginda pudraya benzer ince toz kutlesi havaya qalxir Partlayisdan 1 saniye sonraParlayan kutle ve onu ehate eden hava alov topu meydana getirir Sethi cox isti ve Gunesdeki qeder hetta ondan da parlaq olan bu alov topundan yayilan istilik 4 5 km sahedeki butun yana bilen maddeleri alovlandirmaga kifayet edir Alov topunun parlaqligi da gozlere berpa edilmeyen zerer vere biler Burada alov topunun etrafinda cox boyuk suretle yer deyisdiren sok dalgasi olur Partlayisdan 6 saniye sonraBu anda sok dalgasi yere deyir ve ilk mexaniki zererlere sebeb olur Dalga siddetli hava tezyiqi yaradir ve bu tezyiqin siddeti partlayis merkezinden uzaqlasdiqca azalir Bu yerden texminen 1 5 km uzaqda bele tezyiq normal atmosfer tezyiqinden texminen iki qat artiq olur Bu tezyiqde insanlarin sag qalma ehtimali 1 dir Partlayisdan 13 saniye sonraSok dalgasi yayilir ve onu alov topunun qovdugu havanin yer deyisdirmesi sebebinden yaranan partlayis izleyir Bu partlayis saatda 300 400 km suretle yayilir Bu zaman alov topu soyuyur ve hecmi azalir Havadan yungul oldugu ucun yukselmeye baslayir Yuxariya dogru yonelen bu tezyiq yerdeki kuleyin istiqametinin deyismesine sebeb olur ve siddetli kulek partlayisdan evvel partlama merkezinden kenara dogru esirdise indi merkeze dogru esmeye baslayir Partlayisdan 30 saniye sonraAlov topu yukseldikce kure formasi deyisir ve gobelek formasina cevrilir Partlayisdan 2 deqiqe sonraGobelek formali bulud 12 000 metrlik yuksekliye yeni atmosferin stratosfer tebeqesinin altina qeder yukselir Bu yukseklikde esen kulekler gobelek formasinda olan buludu yavas yavas dagidir ve buludu yaradan maddeleri esasen radioaktiv qaliqlari atmosfere yayir Bu radioaktiv qaliqlar cox xirda olduqlarindan atmosferin daha yuksek qatina cixirlar Bu qaliqlar yere dusmeden evvel atmosferin ust tebeqelerindeki kulekler vasitesile dunyanin etrafinda bir nece defe firlanir Belelikle radiasiya qaliqlari dunyanin her terefine yayilir Atom partlayislarinda sonra yaranan sualar canlilar uzerinde ya birbasa ya da partlayis esnasinda meydana gelen zerrecikler vasitesile tesir edir Bu zerrecik ve ya sualardan madde daxilinde suretle hereket edir ve qarsisina cixan atom ve ya molekullarla cox siddetli sekilde toqqusur Bu toqqusma huceyrenin hessas qurulusu ucun felaket ola biler Huceyre ole biler ve ya sagalsa bele daxilinde belke hefteler aylar iller sonra meydana gelen xerceng xesteliyi yarana biler Butun bu sadalananlara gozumuzle bele gore bilmediyimiz atomlar sebeb olur Atomlar bezen heyat verir bezen de heyati mehv edir