Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yapon tarixi — Yaponiyanın keçmişi.
Qədim dövr
Yayoi dövründə (b.e.ə. IV — b.e. III əsri), əkinçilik və sənətkarlıq intensiv yayılıb, dəmirçilik sənəti inkişaf edib, dəmir və tunc məlumatların istifadəsinə başlanılıb, ipəkçilik və toxuculuq texnologiyası meydana gəlib, təbii məhsul mübadiləsi yaranıb. Hesab olunur ki, şəkil çəkmə, dəmir, tuncla işləmək bacarıqları Kyuşu adasına Koreyadan gəlib. Həmin dövürdə ilk aristokrat klanları meydana gəlib,dini inanclarını günəş allahı götürüblər. Bu dövrün adı ilk gil məhsullarının tapıldığı Yayoi (Tokio) ilə bağlıdır.
Kənd təsərüffatının yaranması ilə tayfa ittifaqları ilk Yaponiya dövlətini yaratmağa başladılar. Sonralar idarəetmə mərkəzi cənuba — məhsuldar torpaqları olan na yerləşdirilib. Yamato tayfasının hakimiyyəti altında isə, ölkə birləşməyə başladı.
Arxeoloji tədqiqatların nəticələri sübut edir ki, Yapon arxipelaqı alt paleolit dövründə əhali ilə məskunlaşıb (40 min il b.e.ə. — 13 min il b.e.ə). Comon (13 min il b.e.ə — III əsr b.e.ə) dövründə iqlim dəyişiklikləri ilk insanların təsərüffat fəaliyyətinə yiyələnmələrinə səbəb oldu. Onun əsasını ovçuluq, yığıcılıq və dənizçilik təşkil edirdi. Əvvəllər mövcud olmayan dəniz sahillərində əhali meydana gəldi. B.e.ə. 3-cü əsrdən etibarən sadə sənətkarlıq inkişaf etməyə başladı. Bu dövürdə gildən düzəldilmiş əşyalar dünyada ən qədim arxeoloji tapıntı sayılır və bura qadın fiqurları, qablar aiddir.
Kofun dövründə (III–VI əsr) indiki Nara prefekturasının ərazisində ilk yapon dövləti Yamato yaranıb. Tədricən siyasi hakimiyyət qüdrətli Soqa klanının əlində cəmləşib, imperator isə ancaq ali sintoist rəhbəri olaraq qalırdı. Bu cür vəziyyət hal-hazırda da Yaponiyada qalmaqdadır — imperator mühüm dini ayinləri yerinə yetirir, siyasi hakimiyyət isə nazirlərin və parlamentin əlində cəmləşib.
Asuka dövrü (538–710) buddizimin yayılması ilə tanınıb. Çin nümunəsi ilə yaradılmış mərkəzləşdirilmiş hökumət, "Riçuri" adlanan qanunlar toplusu, qitə fəlsəfəsinin və mədəni ideyalarının təsiri ilə ilk Yapon mədəniyyətinin çiçəklənməsi baş verib. Şahzadə Setokonun (593–621)hakimiyyəti dövründən başlayaraq həftədə bir dəfə bərabər şəkildə dini ayinlər keçirilirdi, 7 gün ərzində bütün ailələr — imperator ailəsindən başlayaraq müxtəlif dini ayinlər icra edir, öz əcdadlarına hörmət rəmzi olaraq ölənləri yada salır, ehramlara və ailə qəbirsanlıqlarına baş çəkirdilər. Bu dövrdə ölkənin paytaxtı Heico`nun (müasir Nara) müəyyənləşməsi ilə sona çatdı.
Nara dövrü (710–794) üçün Yaponiya cəmiyyətinin sürətlə çinliləşməsi, ilk tarixi salnamənin yaranması, mədəniyyətin, əsasən də buddizmin və poeziyanın çiçəklənməsi xarakterikdir. 759-cu ildə ilk yapon poeziya məcmuəsi "Manyesyu" yaranıb. Yaponiya mədəniyyətində özünəməxsusluq formalaşıb.
Paytaxtın Kiotoya köçürülməsilə Heyan dövrü (794–1185) başlayır. Bu dövrdə çinlilərdən götürülmüş yeni sistem yaradılıb. Sistemə görə, torpaq və onun mülkiyyətçisi imperatorun əmlakı sayılırdı. Buddist rahibləri, böyük torpaq sahibkarları və ölkə sərhədlərini genişləndirən köçərilər vergidən azad olunmuşdu. Getdikcə buddizmin təsiri güclənirdi və bəzi məbədlər rahib döyüşçülərdən ibarət ordu yaradırdı. Bu dövr milli yapon janrlarının meydana gəlməsi, xüsusilə, ədəbiyyatın çiçəklənməsi ilə yadda qalıb. Heca əlifbası — Kanın yaranması, çin dilinin əvəzinə yapon dilinin işlənməsinə imkan yaratdı. Bu dövürdə özünüdərk və assimilyasiya baş verdi. Çiçəklənən sakura ağacından zövq almaq və digər milli yapon bayramları Heyan dövründə imperator sarayında yaranıb. Aristokratlar vaxtlarını çiçəklənən ağacların altında zövqlə yüngül içkilər içərək şeir oxumaqla keçirirdilər. Sakura ağacının kiçik bir müddətə çiçəklənməsində aristoklatlar həyatın tez keçdiyini anlayır, çiçəklərin gözəllikdən zövq alır, cəsarət və təmiz düşüncə hiss edirdilər.
Buddizmin aristokrat sıralarındakı ölümlərə qarşı tutduğu mövqeyə görə ilk samuraylara qarşı nifrət yaranırdı. 1100-ci ildən başlayaraq imperator sarayı döyüşçü klanları arasında baş verən mübarizələri dayandıra bilmirdi. XII əsrdə 2 əsas nüfuzlu hərbi klan mövcud idi: Minamato (və ya Qenci) və Tayra (və ya Henke).
Qenci (1159) üsyanından sonra 2 klan arasında hakimiyyət uğrunda mübarizədən sonra Tayra Kiomori 1168-cı ildən 1178-ci ilədək imperatoru özünə tamamilə tabe etməklə ölkəyə rəhbərlik edib. Tayranın əsas düşməni Minamota klanı və buddizim monastrı olub. Kiomorinin ölümündən sonra Tayra və Minamota klanları arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə Minamotanın qələbəsi ilə başa çatan Qempey (1180–1185) müharibəsinə səbəb oldu. Bu da Heyan dövrünün sonu oldu. Minamota Eritomanın iqamətgahı, Yaponiya tarixində növbəti dövrün adı olan Kamakura şəhəri oldu.
Ümumi tarix
Yaponiya (Yaponcada Nihon və ya Nippon, 日 (günəş) 本 (qaynaq), hərfi mənası "günəşin qaynağı"), Uzaq şərqdə adalardan ibarət olan bir ölkədir. Heç bir ölkə ilə quru sərhəddi yoxdur. Şimalında Koreya Yarımadası (Cənubi Koreya və Şimali Koreya) və Rusiya ilə həmsərhəd Yapon Dənizi yerləşir. Qərbdə dəniz kənarında Tayvan və Çin ilə qonşu olan Yaponiyanın şərq və cənubunda isə Böyük Okean yerləşir.
Yaponiyanın ilk sakinlərinin Şərqi Asiya və Cənubi Pasifik adalarından gələn immiqrantlar olduğu sanılmaqdadır. Yapon xalqının atalarının indi Yamato irqi deyə bilinən və M. S. 3 və 4. əsrdə döyüşçü qəbilələr və klanlar üzərinə gedərək üstünlük quran eyni irqə aid insanlar olduğu zənn edilməkdədir.
Dördüncü əsrin sonunda Yaponiya və Koreya Yarımadasındakı krallıqlar arasında təmas qurulmuşdu. Bu tarixdən sonra Yaponiyada Çinin mədəniyyət təsirləri görüldü. Əvvəl Konfutsi dini və sonra Buddizm, Hindistan, Çin, Koreya yoluyla 538 ilində bura girmişdi.
Ölkənin ilk və davamlı hökumət mərkəzi 8-ci əsrin başında Narada quruldu. 710 ilə 784 illəri arasında 74 il bu imperatorluq davam etdi. 794-cü ildə isə Kiotoda yeni bir hökumət mərkəzi quruldu. Bura min il qədər imperatorun oturduğu yer olmuşdur. Paytaxtın Kiotoya daşınması, 1192-ci ilə qədər davam etmiş olan Heian dövrünün başlanğıcı olmuşdur.
1185-ci ildə Danoura Döyüşündə Minamotolar rəqib Taira Kralını yox edərək qalib gəlmişlər. Minemotoların iqtidarı ələ keçirməsi, Şoqun deyilən hərbi liderlər idarəsi altında yeddi əsrlik bir feodal hakimiyyət dövrünün başlanğıcı olmuşdur. 1192-ci ildə Minamotolar hökumət mərkəzini Tokio yaxınındakı Kamakuraya qurdular.
1213-cü ildə iqtidar Minamotolardan, 1333-cü ilə qədər hərbi rəhbərliyi davam etdirən Hogoların əlinə keçdi. Bu dövrdə Monqollar, 1274 və 1281 illərində olmaq üzrə iki dəfə Şimali Kyushuya hücum etdilər. Hər iki döyüşdə müvəffəqiyyətli ola bilməyən Monqollar, ayrıca meydana gələn tayfunların təsiri ilə Yaponiyadan çəkildilər.
1333 ilə 1338 illəri arasında görülən qısa davamlı imperatorluqları, Ashikaga Takauji tərəfindən Kiotoda Muromachidə qurulan yeni bir hərbi rəhbərlik izlədi. Bu qurulan hökumet 1338-ci ildən 1578-ə qədər iki yüz ildən çox bir müddət davam etmişdir.
On altıncı əsrdə Avropalılar Yaponiya torpaqlarına ayaq basdılar. Bu vaxt missionerlər, Xristianlığı burada yaymağa çalışdılar. Bunun üzərinə Yapon liderləri Xristianlığın və qərb düşüncələrinin Yaponiya üçün zərərli olacağına inandıqları üçün Hollandiya və Çin taciri xaric olmaq üzrə bütün xaricilərin Yaponiyaya girişini qadağan etdilər. İki əsr yarım müddətdə Hollandiyalı tacirlərin olduğu bu kiçik ada, Yaponiya ilə xarici dünya arasında tək təmas nöqtəsi olmuşdur.
1853-cü ildə Amerikalı Komodor Matthev c. Perry dörd gəmidən meydana gələn donanmasıyla Tokio Körfəzinə girmiş, ertəsi il təkrar Yaponiyaya gələrək, Yaponları öz ölkəsiylə bir dostluq razılaşması imzalamağa razı salmışdır. Bu razılaşmağı, eyni il içində Rusiya, Böyük Britanya və Hollandiya ilə imzalanan razılaşmalar izləmişdir. Bu razılaşmalar dörd il sonra ticarət razılaşmalarına çevrilmişdir.
Tokuqava Şoqunluğunun dərəbəylik sistemi 1867-ci ildə yıxılmasına qədər keçən on illik müddət içində böyük bir qarışıqlıq hökm sürmüş və 1868-ci ildə Meigi dövrünün təkrar təşkilatlanmasıyla bütün hakimiyyət yenidən imperatorun əlinə keçmişdir.
İmperator Meiginin idarəsində Yaponiya, qərbdə inkişafı əsrlər sürən şeyləri qısa bir müddətdə bacarmağa qoyulmuş, müasir sənayeləri, siyasi quruluşları və müasir bir cəmiyyət modeli ilə müasir bir millət meydana gətirmişdir. Yaponiya 1894–1895-ci illərdə Çinlilərlə, 1904 və 1905-ci illərdə də Ruslarla döyüşmüşdür. Yaponiya hər iki döyüşü də qazanaraq 1875-ci ildə Rusiyaya verdiyi Sahalin Adalarını geri götürmüş, Formosa və Koreyanı ələ keçirmiş və Mançuryada bəzi çıxarlar əldə etmişdi. 1920-ci ildə Yaponiya, Anqlo-Japon Birləşməsi qərarları lazımınca Birinci Dünya Müharibəsinə girmişdi.
1937-də Yaponiya-Çin Müharibəsi başladı. Birinci Dünya Savaşında Almanlara qarşı döyüşən Yaponiya, 1939-da Almaniya və İtaliya ilə hərbi ittifaq qurdu və 7 dekabr 1941-ci ildə Havay Adalarına basqın edərək Amerikan donanmasını yox etdi. Savaşın ilk illərində üstün görünən Yaponlar, sonrakı illərdə ağır itkilərə uğradılar. Amerikan təyyarələrinin 6 avqust 1945-ci ildə Hiroshima və 9 Avqustda Nagasakiyə atdıqları atom bombaları İkinci Dünya Savaşının nəticəsini bildirmişdi. 14 avqust 1945-ci ildə qeydsiz şərtsiz təslim olmağı qəbul edən Yaponiya ilə 2 Sentyabr 1945-ci ildə rəsmi təslim razılaşması imzalandı.
Yeddi il sonra, 1951-ci ilin Sentyabr ayında Yaponiya 48 dövlətlə San Franciskoda Barış Andlaşmasını imzaladı. 1952-ci ilin Aprel ayında qüvvəyə minən bu razılaşma ilə Yaponiya təkrar istiqlalını qazandı. 1956-cı ildə isə Yaponiya 80-ci dövlət olaraq Birləşmiş millətlərə tam üzvlüyə qəbul edilmişdir.
Müstəqilliyini qazandıqdan sonra böyük bir iqtisadi inkişaf ilə bugünkü rifah səviyyəsinə çatmış və texniki və elmdə çox irəli getmiş olan Yaponiya, az qala bütün dünya bazarlarını ələ keçirmiş bir dövlətdir. Liberallar İkinci Dünya Savaşından bu yana iqtidardadır. 1926-da taxta keçən İmperator Hirohito, 7 yanvar 1989-da öldü. Yerinə böyük oğulu Şahzadə Akihito taxta keçdi və 1990 Noyabr ayında tac geydi.
XVIII əsr tarixi
Yaponiya XIX əsrdə
XIX əsrin əvvəllərində Yaponiyanı Tokuqava nəslindən olan Syoqun (yaponca-"vəhşiləri itaətə gətirən Böyük sərkərdə" deməkdir. Irsən verilən bu titul sahibi dövlət hakimiyyəti hüququna malik sərkərdə hesab olunurdu) idarə edirdi. Bu dövrdə də Yaponiyada müxtəlif torpaq mülkiyyəti formaları vardı. Samuraylar Yaponiyada ali silki təşkil edirdilər. Syoqunun hələ 1721-ci ildə verilmiş fərmanı ilə şəhərlərin ticarət-sələmçi kapitalı becərilməyən torpaqlardan istifadə hüququ almışdı. Torpaq mülkiyyətinin yeni formasının meydana gəlməsi, habelə əmtəə-pul münasibətlərinin inkişaf etməsi kənd təsərrüfatında bir sıra dəyişikliklərə şərait yaratmışdı. xıx əsrin birinci yarısında kənddə muzdlu əməkdən istifadə olunurdu.
Torpaqsız və aztorpaqlı kəndlilər başqalarının torpaqlarında işləyirdilər. Bu dövrdə Yaponiya mis filizi çıxarılmasına və metal emalına görə dünyada əhəmiyyətli yerlərdən birini tuturdu. Portuqaliyalılar Yaponiyaya gələn ilk avropalılar idilər. Sonra bu ölkəyə ingilis və hollandların gəlişi güclənmişdi. Yaponiyanın Avropa ölkələri ilə ticarət əlaqələri tədricən inkişaf edirdi. Syoqun əsrin ortalarında Yaponiyanın "qapalı ölkə" elan edilməsi haqqında fərman verdi. Birincitiryək müharibəsi başa çatdıqdan sonra İngiltərə, Hollandiya və ABŞ Yaponiyanı sıxışdırmağa başladılar. Onlar ölkənin sərhədlərini xarici ticarət üçün açmağı tələb etdilər, əks təqdirdə Yaponiyanı Çinin gününə salacaqları ilə hədələyirdilər. Beləliklə, Yaponiya "qapalılıq" siyasətindən imtina etmək məcburiyyətində qaldı. xıx əsrin birinci yarısında Tokuqava hakimiyyətinin böhranı daha da güclənmişdi. Xarici iqtisadi ekspensiya, feodal hərbi diktatura rejimi ölkədə ümumi narazılığın və inqilabi şəraitin yaranmasına gətirib çıxarmışdı. Bu dövrdə inqilabın hərəkətverici qüvvəsi, əsasən, kəndlilər və şəhər yoxsulları idilər. Xalqın qəzəbindən özlərini sovuşdurmaq istəyən feodallar Syoqun rejimini qurban vermək qərarına gəldilər. 1867-ci ildə 15 yaşlı Mutsixito imperator taxtında əyləşdirildi. İmperator tərəfdarları ilə Syoqun arasında başlanan münaqişə 1868-ci ilin yanvar ayında silahlı toqquşmaya gətirib çıxartdı. Syoqun qüvvələri məğlub oldular və paytaxt Yedo şəhəri antisyoqun qüvvələrə təslim edildi. 1868–1873-cü illərdə ölkədə burjua islahatları keçirildi.
Bu islahatların məqsədi ölkənin iqtisadi asılılığını ləğv etmək və onun kapitalist inkişafı yolundakı maneləri aradan qaldırmaq idi. Bütün ölkə miqyasında işlənən pul vahidi – iyena qəbul edildi. Yedonun adı dəyişdirilərək Tokio adlandırıldı. İmperator iqamətgahı buraya köçürüldü. Tokio Universitetinin əsası qoyuldu. Ölkədəki narazılığı aradan qaldırmaq və ehtimal olunan demokratik hərəkatın qarşısını almaq məqsədilə imperator 1889-cu ildə Yaponiyanın ilk konstitusiyası haqqında fərman verdi. Konstitusiyada imperatorun şəxsiyyəti müqəddəs və toxunulmaz elan edilirdi. İmperator ali baş komandan olmaqla bərabər, həm də xarici dövlətlərlə bağlanmış müqavilələri və sazişləri imzalayırdı. Parlamentin qəbul etdiyi qanunlar yalnız imperator tərəfindən təsdiq olunduqdan sonra qüvvəyə minirdi. Yaponiyanın müstəmləkə təcavüzünün ilk hədəflərində biri Koreya olmuşdu. Yaponiyanın Koreyaya qarşı təcavüzkar siyasəti Yaponiya-Çin münasibətlərinin son dərəcə kəskinləşməsinə səbəb olmuşdu. Koreya problemi 1894-cü ilin iyulunda Yaponiyanın Çinə qarşı genişmiqyaslı müharibəyə başlaması üçün bir bəhanə oldu.XX əsrin başlanğıcında Yaponiya iqtisadi cəhətdən qərbi Avropanın böyük dövlətlərində və ABŞ-dən hələ geridə qalmaqda idi.
Yaponiya XX əsrin əvvəllərində
1900–1903-cü illərin dünya iqtisadi böhranı ölkədə kapitalın və istehsalın təmərküzləşməsi prosesini sürətləndirmişdi. Yaponiya faktik olaraq Koreyanın işğalına başlamışdı. Yaponiya inhisarlarının səciyyəvi cəhətlərindən biri ondan ibarət idi ki, onlar sələmçi-ticarət kapitalı əsasında yaranaraq inkişaf etmişdilər.
Bu isə inhisarların quruluşunda və fəaliyyətində yarımfeodal üsulların hökm sürməsi ilə müşayiət edilirdi. Yapon kapitalizmi hərbi-feodal səciyyəsi daşıyırdı, bu da mahiyyət etibarilə inhisarçı kapitalizm ilə yarımfeodal qalıqların çulğaşmasından ibarət idi. Yaponiya hərbi qüvvə ilə yeni bazarlar əldə etməyə çalışırdı. Bu isə xeyli dərəcədə onun sənaye inkişafı yoluna çox gec qədəm qoyması və xarici bazarlarda ABŞ, İngiltərə və Almaniya ilə rəqabət apara bilməməsi ilə bağlı idi. Uzaq Şərq regionunda nüfuz dairəsi uğrunda Rusiya ilə Yaponiya arasında gedən mübarizə yeni mərhələyə daxil olmuşdu. Rusiyanın Çindən Lyaodun yarımadasını icarəyə götürməsi və Şərqi-Çin dəmir yolunu çəkdirməsi Rusiya-Yaponiya münasibətlərini son dərəcə pisləşdirmişdi. Yaponiya mübarizəyə ciddi şəkildə hazırlaşmışdı. 1902-ci ildə bağlanmış İngiltərə-Yaponiya müqaviləsi Rusiya ilə müharibəyə başlamaq prosesini sürətləndirdi. 1904-cü ilin yanvarında yapon donanmasının Koreyanın Çemulpo limanında Rusiyaya məxsus "Varyaq" kreyserini və "Koreyets" gəmisini məhv etməsi ilə müharibə başlandı. 1904-cü ilin mayında Port-Artur qalası mühasirəyə alındı. Avqust ayında Lyaoyan ətrafındakı döyüşdə ruslar məğlub edildilər. 1904-cü ilin dekabrında Port-Artur qalası təslim oldu. 1905-ci ilin fevralında o dövrün ən böyük döyüşlərindən olan Mukden döyüşündə də rus ordusu ağır məğlubiyyətə uğradıldı. May ayında Susima dəniz döyüşündə rus eskadrasının demək olar ki, tamamilə məhv edilməsi ilə müharibə başa çatmış oldu.
1905-ci ilin avqustunda ABŞ-nin Portsmut şəhərində bağlanmış sülh müqaviləsinə əsasən Rusiya Yaponiyanın Koreyanı işğal etməsini təsdiq etdi. Yaponiya Lyaodun yarımadasını icarəyə götürmək hüququ qazandı. Saxalinin cənub hissəsi Yaponiyaya verildi. Rusiya-Yaponiya müharibəsinin nəticələri Yaponiyanın Cənubi Mancuriyada və Koreyada şəriksiz ağalığını təmin etmiş oldu. 1905-ci ilin noyabrında Yaponiya Koreyanın xarici siyasəti üzərində rəsmi olaraq nəzarət hüququ aldı. Koreya millətçiləri tərəfindən knyaz İtonun öldürülməsi Yaponiyanın Koreyanı tamamilə işğal etməsi üçün bəhanə oldu.1910-cu ilin avqustunda Koreya Yaponiyanın ptotektoratına keçdi.
İkinci dünya müharibəsindən sonra
1945-ci ilin fevral ayında Yaltada keçirilən konfransda üç müttəfiq dövlət – Amerika Birləşmiş Ştatları, Böyük Britaniya və Sovet İttifaqı arasında bağlanan sazişin şərtlərinə görə Almaniyanın təslimindən və Avropada müharibənin başa çatmasından sonra SSRİ Asiyada gedən hərbi əməliyyatlara qoşulmalı və Yaponiyaya qarşı müharibəyə girməli idi. Qeyd etmək lazımdır ki, Yaponiya bu zaman kifayət qədər güclü idi. 1945-ci ilin yayında təkcə yapon quru qüvvələri 4 milyon nəfərdən çox idi. Məhz bu ordu da əsas zərbə qüvvəsi idi. Amerika hərbçilərinin hesablamasına görə Yaponiyanı yalnız 1947-ci ildə təslim etmək mümkün ola bilərdi və bu da ABŞ-yə ən azı bir milyon hərbçi itirmək bahasına başa gələrdi.
Belə bir şəraitdə yapon generallarının ABŞ ordusunun haradan hücum edə biləcəyi variantları üzərində düşündükləri və baş sındırdıqları vaxtda nəinki Yaponiyanı, bütün dünyanı lərzəyə salan müdhiş bir hadisə baş verdi : avqustun 6-da amerikalılar tərəfindən dünyanın ilk atom bombası Xirosima limanı üzərinə atıldı və bu şəhər əhalisi ilə birlikdə bir anda yox oldu. Bu müdhiş hadisə avqustun 9-da Naqasakidə təkrar olundu. Xalq və hökumət dünya hərb tarixində indiyəcən görünməyən bu dəhşətli ölüm silahının sınağının törətmiş olduğu kütləvi insan qırğını və dağıntılardan bir anda sarsıldı.Sovet İttifaqı bir müttəfiq dövlət kimi ABŞ, Böyük Britaniya və Çinin yapon hərbi qüvvələrinin danışıqsız təslim olması tələbinə qoşulur, əgər qarşı tərəf bu tələbi yerinə yetirməkdən imtina edərsə, o özünü 1945-ci il avqustun 9-dan etibarən Yaponiya ilə müharibə vəziyyətində hesab edəcək. Beləliklə, Sovet İttifaqı Yaponiyaya qarşı müharibəyə başladı, sovet ordusu Mancuriyaya girdi.(1 səh.11)Sovet dövləti Yaponiyanın Kvantun ordusunu darmadağın etdikdən sonra yaponiya hökumət dairələri Potsdam bəyannaməsini danışıqsız təslim şərtlərini qəbul etdi.(2 səh 94) Yaponiyanın təslim olması haqqında aktın imzalanması ilə Uzaq Şərqdə və Sakit okean hövzəsində hərbi əməliyyatlara son qoyuldu və ikinci dünya müharibəsi başa çatdı. Yaponiya ərazisi heç bir müqavimət göstərmədən amerika hərbi qüvvələri tərəfindən işğal olundu. Tarixdə ilk dəfə idi ki, yapon adaları düşmən tərəfindən işğala məruz qalırdı. Beləliklə də, Yaponiya 1945-ci ildən amerika işğal rejimi altına keçdi. İşğal rejimi 1952-ci ilə qədər davam etmişdir. ABŞ hərbi idarəsinə də general Makartur rəhbərlik edirdi. Tarixçilər onu hətta bəzən "Yaponiyanın tacsız imperatoru" da adlandırırlar.
Potsdam Bəyannaməsində isə elan edilirdi ki, 1)Yaponiyada militarizmin həmişəlik və kökündən məhv edilməsi zəruridir; 2)yapon cəmiyyətində demokratik ənənələrin yaranmasına və möhkəmlənməsinə mane olan bütün əngəllər aradan götürülməlidir; 3) söz, etiqad və düşüncə azadlığı təmin olunmalıdır və nəhayət, 4\başlıca insan haqlarına hörmət edilməlidir. Əsas hərbi cinayətkarlardan olan 28 nəfər, o cümlədən keçmiş baş nazirlər Todzio, Koyso, Hirata, Hiranuma, bir sıra generallar və diplomatlar beynəlxalq tribunalın mühakiməsinə verildi. Siyasi məhbuslar azad edildi, siyasi partiyaların fəaliyyətinə icazə verildi. 1946-cı ilin aprelində parlament seçkiləri keçirildi. Seçkilərdə Liberal və Mütərəqqi-Demokrat partiyaları üstünlük qazandılar. Parlament 1947-ci il 3 mayda ölkənin yeni konstitusiyasını qəbul etdi. Konstitusiyaya görə monarxiya rejimi saxlanılırdı. Lakin imperator əvvəlki mütləq hakimiyyətindən məhrum edilir, "millətin birlik simvolu"na çevrilirdi. Ali hakimiyyət ümumi səsvermə yolu ilə seçilən iki palatlı parlamentə məxsus oldu. Parlament hökuməti formalaşdırır, hökumət onun qarşısında məsuliyyət daşıyırdı.
Konstitusiyanın 9-cu maddəsində bu da deyilirdi ki, "yapon xalqı beynəlxalq mübahisələrin həllində bir vasitə kimi millətin suveren hüququ olan müharibədən, həmçinin təhdid etməkdən və silahlı qüvvə tətbiqindən həmişəlik imtina edir".(1)
Bu dövrdə Yaponiyanın müharibədən sonrakı tarixindəki ən mühüm hadisələrdən biri də 1951-ci ilin 8 sentyabrında sülh müqaviləsinin bağlanması oldu. İmzalandığı yerin adı ilə tanınan San-Fransisko sülh müqaviləsinin müzakirə və bağlanması üçün çağrılan konfransda əksəriyyəti formal olaraq Yaponiya ilə müharibə vəziyyətində olan 52 ölkə iştirak etmişdir. Müqavilənin şərtlərinə görə Yaponiya: 1\ Koreyanın istiqlaliyyətini tanıyır və Mikroneziya adalarının BMT-nin himayəsinə verilməsini qəbul edirdi ; 2\Kuril adalarına, Cənubi Saxalinə, həmçinin Tayvana, Penxuledao adalarına və bir sıra kiçik adalara hər cür iddialardan əl çəkirdi. Müqavilə Yaponiya və onun bu sənədi imzalayan rəqibləri arasındakı müharibə vəziyyətinə son qoyurdu. Lakin Sovet İttifaqı və onun təsiri altında olan Polşa və Çexoslovakiya müqaviləni imzalamadı. Sovetlər belə bəhanə gətirdilər ki, guya bu sənəddə yapon təcavüzündən zərər çəkən ölkələrin təhlükəsizliyinin təminatı məsələsi Yalta və Potsdam konfranslarının müvafiq qərarlarına uyğun həllini tapmamışdır. Müqavilə həm də amerika qoşunlarının Yaponiyada qalmasını daha da möhkəmləndirirdi. Sonuncu məsələnin hüququ əsası isə sülh müqaviləsinin imzalanmasından bir neçə saat sonra ABŞ və Yaponiya arasında bağlanan "Təhlükəsizlik müqaviləsi"ndə öz həllini tapdı.
İşğaldan sonra
Xarici keçidlər
- История Японии на shounen.ru (4 книги; до Мэйдзи включительно)
- Коммунистическая партия Японии
- Базовые элементы формирования японской цивилизации (аудиолекция)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yapon tarixi Yaponiyanin kecmisi Qedim dovrYayoi dovrunde b e e IV b e III esri ekincilik ve senetkarliq intensiv yayilib demircilik seneti inkisaf edib demir ve tunc melumatlarin istifadesine baslanilib ipekcilik ve toxuculuq texnologiyasi meydana gelib tebii mehsul mubadilesi yaranib Hesab olunur ki sekil cekme demir tuncla islemek bacariqlari Kyusu adasina Koreyadan gelib Hemin dovurde ilk aristokrat klanlari meydana gelib dini inanclarini gunes allahi goturubler Bu dovrun adi ilk gil mehsullarinin tapildigi Yayoi Tokio ile baglidir Kend teseruffatinin yaranmasi ile tayfa ittifaqlari ilk Yaponiya dovletini yaratmaga basladilar Sonralar idareetme merkezi cenuba mehsuldar torpaqlari olan na yerlesdirilib Yamato tayfasinin hakimiyyeti altinda ise olke birlesmeye basladi Arxeoloji tedqiqatlarin neticeleri subut edir ki Yapon arxipelaqi alt paleolit dovrunde ehali ile meskunlasib 40 min il b e e 13 min il b e e Comon 13 min il b e e III esr b e e dovrunde iqlim deyisiklikleri ilk insanlarin teseruffat fealiyyetine yiyelenmelerine sebeb oldu Onun esasini ovculuq yigiciliq ve denizcilik teskil edirdi Evveller movcud olmayan deniz sahillerinde ehali meydana geldi B e e 3 cu esrden etibaren sade senetkarliq inkisaf etmeye basladi Bu dovurde gilden duzeldilmis esyalar dunyada en qedim arxeoloji tapinti sayilir ve bura qadin fiqurlari qablar aiddir Kofun dovrunde III VI esr indiki Nara prefekturasinin erazisinde ilk yapon dovleti Yamato yaranib Tedricen siyasi hakimiyyet qudretli Soqa klaninin elinde cemlesib imperator ise ancaq ali sintoist rehberi olaraq qalirdi Bu cur veziyyet hal hazirda da Yaponiyada qalmaqdadir imperator muhum dini ayinleri yerine yetirir siyasi hakimiyyet ise nazirlerin ve parlamentin elinde cemlesib Asuka dovru 538 710 buddizimin yayilmasi ile taninib Cin numunesi ile yaradilmis merkezlesdirilmis hokumet Ricuri adlanan qanunlar toplusu qite felsefesinin ve medeni ideyalarinin tesiri ile ilk Yapon medeniyyetinin ciceklenmesi bas verib Sahzade Setokonun 593 621 hakimiyyeti dovrunden baslayaraq heftede bir defe beraber sekilde dini ayinler kecirilirdi 7 gun erzinde butun aileler imperator ailesinden baslayaraq muxtelif dini ayinler icra edir oz ecdadlarina hormet remzi olaraq olenleri yada salir ehramlara ve aile qebirsanliqlarina bas cekirdiler Bu dovrde olkenin paytaxti Heico nun muasir Nara mueyyenlesmesi ile sona catdi Nara dovru 710 794 ucun Yaponiya cemiyyetinin suretle cinlilesmesi ilk tarixi salnamenin yaranmasi medeniyyetin esasen de buddizmin ve poeziyanin ciceklenmesi xarakterikdir 759 cu ilde ilk yapon poeziya mecmuesi Manyesyu yaranib Yaponiya medeniyyetinde ozunemexsusluq formalasib Paytaxtin Kiotoya kocurulmesile Heyan dovru 794 1185 baslayir Bu dovrde cinlilerden goturulmus yeni sistem yaradilib Sisteme gore torpaq ve onun mulkiyyetcisi imperatorun emlaki sayilirdi Buddist rahibleri boyuk torpaq sahibkarlari ve olke serhedlerini genislendiren koceriler vergiden azad olunmusdu Getdikce buddizmin tesiri guclenirdi ve bezi mebedler rahib doyusculerden ibaret ordu yaradirdi Bu dovr milli yapon janrlarinin meydana gelmesi xususile edebiyyatin ciceklenmesi ile yadda qalib Heca elifbasi Kanin yaranmasi cin dilinin evezine yapon dilinin islenmesine imkan yaratdi Bu dovurde ozunuderk ve assimilyasiya bas verdi Ciceklenen sakura agacindan zovq almaq ve diger milli yapon bayramlari Heyan dovrunde imperator sarayinda yaranib Aristokratlar vaxtlarini ciceklenen agaclarin altinda zovqle yungul ickiler icerek seir oxumaqla kecirirdiler Sakura agacinin kicik bir muddete ciceklenmesinde aristoklatlar heyatin tez kecdiyini anlayir ciceklerin gozellikden zovq alir cesaret ve temiz dusunce hiss edirdiler Buddizmin aristokrat siralarindaki olumlere qarsi tutdugu movqeye gore ilk samuraylara qarsi nifret yaranirdi 1100 ci ilden baslayaraq imperator sarayi doyuscu klanlari arasinda bas veren mubarizeleri dayandira bilmirdi XII esrde 2 esas nufuzlu herbi klan movcud idi Minamato ve ya Qenci ve Tayra ve ya Henke Qenci 1159 usyanindan sonra 2 klan arasinda hakimiyyet ugrunda mubarizeden sonra Tayra Kiomori 1168 ci ilden 1178 ci iledek imperatoru ozune tamamile tabe etmekle olkeye rehberlik edib Tayranin esas dusmeni Minamota klani ve buddizim monastri olub Kiomorinin olumunden sonra Tayra ve Minamota klanlari arasinda hakimiyyet ugrunda mubarize Minamotanin qelebesi ile basa catan Qempey 1180 1185 muharibesine sebeb oldu Bu da Heyan dovrunun sonu oldu Minamota Eritomanin iqametgahi Yaponiya tarixinde novbeti dovrun adi olan Kamakura seheri oldu Umumi tarixYaponiya Yaponcada Nihon ve ya Nippon 日 gunes 本 qaynaq herfi menasi gunesin qaynagi Uzaq serqde adalardan ibaret olan bir olkedir Hec bir olke ile quru serheddi yoxdur Simalinda Koreya Yarimadasi Cenubi Koreya ve Simali Koreya ve Rusiya ile hemserhed Yapon Denizi yerlesir Qerbde deniz kenarinda Tayvan ve Cin ile qonsu olan Yaponiyanin serq ve cenubunda ise Boyuk Okean yerlesir Yaponiyanin ilk sakinlerinin Serqi Asiya ve Cenubi Pasifik adalarindan gelen immiqrantlar oldugu sanilmaqdadir Yapon xalqinin atalarinin indi Yamato irqi deye bilinen ve M S 3 ve 4 esrde doyuscu qebileler ve klanlar uzerine gederek ustunluk quran eyni irqe aid insanlar oldugu zenn edilmekdedir Dorduncu esrin sonunda Yaponiya ve Koreya Yarimadasindaki kralliqlar arasinda temas qurulmusdu Bu tarixden sonra Yaponiyada Cinin medeniyyet tesirleri goruldu Evvel Konfutsi dini ve sonra Buddizm Hindistan Cin Koreya yoluyla 538 ilinde bura girmisdi Olkenin ilk ve davamli hokumet merkezi 8 ci esrin basinda Narada quruldu 710 ile 784 illeri arasinda 74 il bu imperatorluq davam etdi 794 cu ilde ise Kiotoda yeni bir hokumet merkezi quruldu Bura min il qeder imperatorun oturdugu yer olmusdur Paytaxtin Kiotoya dasinmasi 1192 ci ile qeder davam etmis olan Heian dovrunun baslangici olmusdur 1185 ci ilde Danoura Doyusunde Minamotolar reqib Taira Kralini yox ederek qalib gelmisler Minemotolarin iqtidari ele kecirmesi Soqun deyilen herbi liderler idaresi altinda yeddi esrlik bir feodal hakimiyyet dovrunun baslangici olmusdur 1192 ci ilde Minamotolar hokumet merkezini Tokio yaxinindaki Kamakuraya qurdular 1213 cu ilde iqtidar Minamotolardan 1333 cu ile qeder herbi rehberliyi davam etdiren Hogolarin eline kecdi Bu dovrde Monqollar 1274 ve 1281 illerinde olmaq uzre iki defe Simali Kyushuya hucum etdiler Her iki doyusde muveffeqiyyetli ola bilmeyen Monqollar ayrica meydana gelen tayfunlarin tesiri ile Yaponiyadan cekildiler 1333 ile 1338 illeri arasinda gorulen qisa davamli imperatorluqlari Ashikaga Takauji terefinden Kiotoda Muromachide qurulan yeni bir herbi rehberlik izledi Bu qurulan hokumet 1338 ci ilden 1578 e qeder iki yuz ilden cox bir muddet davam etmisdir On altinci esrde Avropalilar Yaponiya torpaqlarina ayaq basdilar Bu vaxt missionerler Xristianligi burada yaymaga calisdilar Bunun uzerine Yapon liderleri Xristianligin ve qerb dusuncelerinin Yaponiya ucun zererli olacagina inandiqlari ucun Hollandiya ve Cin taciri xaric olmaq uzre butun xaricilerin Yaponiyaya girisini qadagan etdiler Iki esr yarim muddetde Hollandiyali tacirlerin oldugu bu kicik ada Yaponiya ile xarici dunya arasinda tek temas noqtesi olmusdur 1853 cu ilde Amerikali Komodor Matthev c Perry dord gemiden meydana gelen donanmasiyla Tokio Korfezine girmis ertesi il tekrar Yaponiyaya gelerek Yaponlari oz olkesiyle bir dostluq razilasmasi imzalamaga razi salmisdir Bu razilasmagi eyni il icinde Rusiya Boyuk Britanya ve Hollandiya ile imzalanan razilasmalar izlemisdir Bu razilasmalar dord il sonra ticaret razilasmalarina cevrilmisdir Tokuqava Soqunlugunun derebeylik sistemi 1867 ci ilde yixilmasina qeder kecen on illik muddet icinde boyuk bir qarisiqliq hokm surmus ve 1868 ci ilde Meigi dovrunun tekrar teskilatlanmasiyla butun hakimiyyet yeniden imperatorun eline kecmisdir Imperator Meiginin idaresinde Yaponiya qerbde inkisafi esrler suren seyleri qisa bir muddetde bacarmaga qoyulmus muasir senayeleri siyasi quruluslari ve muasir bir cemiyyet modeli ile muasir bir millet meydana getirmisdir Yaponiya 1894 1895 ci illerde Cinlilerle 1904 ve 1905 ci illerde de Ruslarla doyusmusdur Yaponiya her iki doyusu de qazanaraq 1875 ci ilde Rusiyaya verdiyi Sahalin Adalarini geri goturmus Formosa ve Koreyani ele kecirmis ve Mancuryada bezi cixarlar elde etmisdi 1920 ci ilde Yaponiya Anqlo Japon Birlesmesi qerarlari laziminca Birinci Dunya Muharibesine girmisdi 1937 de Yaponiya Cin Muharibesi basladi Birinci Dunya Savasinda Almanlara qarsi doyusen Yaponiya 1939 da Almaniya ve Italiya ile herbi ittifaq qurdu ve 7 dekabr 1941 ci ilde Havay Adalarina basqin ederek Amerikan donanmasini yox etdi Savasin ilk illerinde ustun gorunen Yaponlar sonraki illerde agir itkilere ugradilar Amerikan teyyarelerinin 6 avqust 1945 ci ilde Hiroshima ve 9 Avqustda Nagasakiye atdiqlari atom bombalari Ikinci Dunya Savasinin neticesini bildirmisdi 14 avqust 1945 ci ilde qeydsiz sertsiz teslim olmagi qebul eden Yaponiya ile 2 Sentyabr 1945 ci ilde resmi teslim razilasmasi imzalandi Yeddi il sonra 1951 ci ilin Sentyabr ayinda Yaponiya 48 dovletle San Franciskoda Baris Andlasmasini imzaladi 1952 ci ilin Aprel ayinda quvveye minen bu razilasma ile Yaponiya tekrar istiqlalini qazandi 1956 ci ilde ise Yaponiya 80 ci dovlet olaraq Birlesmis milletlere tam uzvluye qebul edilmisdir Musteqilliyini qazandiqdan sonra boyuk bir iqtisadi inkisaf ile bugunku rifah seviyyesine catmis ve texniki ve elmde cox ireli getmis olan Yaponiya az qala butun dunya bazarlarini ele kecirmis bir dovletdir Liberallar Ikinci Dunya Savasindan bu yana iqtidardadir 1926 da taxta kecen Imperator Hirohito 7 yanvar 1989 da oldu Yerine boyuk ogulu Sahzade Akihito taxta kecdi ve 1990 Noyabr ayinda tac geydi XVIII esr tarixiEsas meqale Tokuqava soqunatiYaponiya XIX esrdeXIX esrin evvellerinde Yaponiyani Tokuqava neslinden olan Syoqun yaponca vehsileri itaete getiren Boyuk serkerde demekdir Irsen verilen bu titul sahibi dovlet hakimiyyeti huququna malik serkerde hesab olunurdu idare edirdi Bu dovrde de Yaponiyada muxtelif torpaq mulkiyyeti formalari vardi Samuraylar Yaponiyada ali silki teskil edirdiler Syoqunun hele 1721 ci ilde verilmis fermani ile seherlerin ticaret selemci kapitali becerilmeyen torpaqlardan istifade huququ almisdi Torpaq mulkiyyetinin yeni formasinin meydana gelmesi habele emtee pul munasibetlerinin inkisaf etmesi kend teserrufatinda bir sira deyisikliklere serait yaratmisdi xix esrin birinci yarisinda kendde muzdlu emekden istifade olunurdu Torpaqsiz ve aztorpaqli kendliler basqalarinin torpaqlarinda isleyirdiler Bu dovrde Yaponiya mis filizi cixarilmasina ve metal emalina gore dunyada ehemiyyetli yerlerden birini tuturdu Portuqaliyalilar Yaponiyaya gelen ilk avropalilar idiler Sonra bu olkeye ingilis ve hollandlarin gelisi guclenmisdi Yaponiyanin Avropa olkeleri ile ticaret elaqeleri tedricen inkisaf edirdi Syoqun esrin ortalarinda Yaponiyanin qapali olke elan edilmesi haqqinda ferman verdi Birincitiryek muharibesi basa catdiqdan sonra Ingiltere Hollandiya ve ABS Yaponiyani sixisdirmaga basladilar Onlar olkenin serhedlerini xarici ticaret ucun acmagi teleb etdiler eks teqdirde Yaponiyani Cinin gunune salacaqlari ile hedeleyirdiler Belelikle Yaponiya qapaliliq siyasetinden imtina etmek mecburiyyetinde qaldi xix esrin birinci yarisinda Tokuqava hakimiyyetinin bohrani daha da guclenmisdi Xarici iqtisadi ekspensiya feodal herbi diktatura rejimi olkede umumi naraziligin ve inqilabi seraitin yaranmasina getirib cixarmisdi Bu dovrde inqilabin hereketverici quvvesi esasen kendliler ve seher yoxsullari idiler Xalqin qezebinden ozlerini sovusdurmaq isteyen feodallar Syoqun rejimini qurban vermek qerarina geldiler 1867 ci ilde 15 yasli Mutsixito imperator taxtinda eylesdirildi Imperator terefdarlari ile Syoqun arasinda baslanan munaqise 1868 ci ilin yanvar ayinda silahli toqqusmaya getirib cixartdi Syoqun quvveleri meglub oldular ve paytaxt Yedo seheri antisyoqun quvvelere teslim edildi 1868 1873 cu illerde olkede burjua islahatlari kecirildi Bu islahatlarin meqsedi olkenin iqtisadi asililigini legv etmek ve onun kapitalist inkisafi yolundaki maneleri aradan qaldirmaq idi Butun olke miqyasinda islenen pul vahidi iyena qebul edildi Yedonun adi deyisdirilerek Tokio adlandirildi Imperator iqametgahi buraya kocuruldu Tokio Universitetinin esasi qoyuldu Olkedeki naraziligi aradan qaldirmaq ve ehtimal olunan demokratik herekatin qarsisini almaq meqsedile imperator 1889 cu ilde Yaponiyanin ilk konstitusiyasi haqqinda ferman verdi Konstitusiyada imperatorun sexsiyyeti muqeddes ve toxunulmaz elan edilirdi Imperator ali bas komandan olmaqla beraber hem de xarici dovletlerle baglanmis muqavileleri ve sazisleri imzalayirdi Parlamentin qebul etdiyi qanunlar yalniz imperator terefinden tesdiq olunduqdan sonra quvveye minirdi Yaponiyanin mustemleke tecavuzunun ilk hedeflerinde biri Koreya olmusdu Yaponiyanin Koreyaya qarsi tecavuzkar siyaseti Yaponiya Cin munasibetlerinin son derece keskinlesmesine sebeb olmusdu Koreya problemi 1894 cu ilin iyulunda Yaponiyanin Cine qarsi genismiqyasli muharibeye baslamasi ucun bir behane oldu XX esrin baslangicinda Yaponiya iqtisadi cehetden qerbi Avropanin boyuk dovletlerinde ve ABS den hele geride qalmaqda idi Yaponiya XX esrin evvellerinde1900 1903 cu illerin dunya iqtisadi bohrani olkede kapitalin ve istehsalin temerkuzlesmesi prosesini suretlendirmisdi Yaponiya faktik olaraq Koreyanin isgalina baslamisdi Yaponiya inhisarlarinin seciyyevi cehetlerinden biri ondan ibaret idi ki onlar selemci ticaret kapitali esasinda yaranaraq inkisaf etmisdiler Bu ise inhisarlarin qurulusunda ve fealiyyetinde yarimfeodal usullarin hokm surmesi ile musayiet edilirdi Yapon kapitalizmi herbi feodal seciyyesi dasiyirdi bu da mahiyyet etibarile inhisarci kapitalizm ile yarimfeodal qaliqlarin culgasmasindan ibaret idi Yaponiya herbi quvve ile yeni bazarlar elde etmeye calisirdi Bu ise xeyli derecede onun senaye inkisafi yoluna cox gec qedem qoymasi ve xarici bazarlarda ABS Ingiltere ve Almaniya ile reqabet apara bilmemesi ile bagli idi Uzaq Serq regionunda nufuz dairesi ugrunda Rusiya ile Yaponiya arasinda geden mubarize yeni merheleye daxil olmusdu Rusiyanin Cinden Lyaodun yarimadasini icareye goturmesi ve Serqi Cin demir yolunu cekdirmesi Rusiya Yaponiya munasibetlerini son derece pislesdirmisdi Yaponiya mubarizeye ciddi sekilde hazirlasmisdi 1902 ci ilde baglanmis Ingiltere Yaponiya muqavilesi Rusiya ile muharibeye baslamaq prosesini suretlendirdi 1904 cu ilin yanvarinda yapon donanmasinin Koreyanin Cemulpo limaninda Rusiyaya mexsus Varyaq kreyserini ve Koreyets gemisini mehv etmesi ile muharibe baslandi 1904 cu ilin mayinda Port Artur qalasi muhasireye alindi Avqust ayinda Lyaoyan etrafindaki doyusde ruslar meglub edildiler 1904 cu ilin dekabrinda Port Artur qalasi teslim oldu 1905 ci ilin fevralinda o dovrun en boyuk doyuslerinden olan Mukden doyusunde de rus ordusu agir meglubiyyete ugradildi May ayinda Susima deniz doyusunde rus eskadrasinin demek olar ki tamamile mehv edilmesi ile muharibe basa catmis oldu 1905 ci ilin avqustunda ABS nin Portsmut seherinde baglanmis sulh muqavilesine esasen Rusiya Yaponiyanin Koreyani isgal etmesini tesdiq etdi Yaponiya Lyaodun yarimadasini icareye goturmek huququ qazandi Saxalinin cenub hissesi Yaponiyaya verildi Rusiya Yaponiya muharibesinin neticeleri Yaponiyanin Cenubi Mancuriyada ve Koreyada seriksiz agaligini temin etmis oldu 1905 ci ilin noyabrinda Yaponiya Koreyanin xarici siyaseti uzerinde resmi olaraq nezaret huququ aldi Koreya milletcileri terefinden knyaz Itonun oldurulmesi Yaponiyanin Koreyani tamamile isgal etmesi ucun behane oldu 1910 cu ilin avqustunda Koreya Yaponiyanin ptotektoratina kecdi Ikinci dunya muharibesinden sonra1945 ci ilin fevral ayinda Yaltada kecirilen konfransda uc muttefiq dovlet Amerika Birlesmis Statlari Boyuk Britaniya ve Sovet Ittifaqi arasinda baglanan sazisin sertlerine gore Almaniyanin tesliminden ve Avropada muharibenin basa catmasindan sonra SSRI Asiyada geden herbi emeliyyatlara qosulmali ve Yaponiyaya qarsi muharibeye girmeli idi Qeyd etmek lazimdir ki Yaponiya bu zaman kifayet qeder guclu idi 1945 ci ilin yayinda tekce yapon quru quvveleri 4 milyon neferden cox idi Mehz bu ordu da esas zerbe quvvesi idi Amerika herbcilerinin hesablamasina gore Yaponiyani yalniz 1947 ci ilde teslim etmek mumkun ola bilerdi ve bu da ABS ye en azi bir milyon herbci itirmek bahasina basa gelerdi Bele bir seraitde yapon generallarinin ABS ordusunun haradan hucum ede bileceyi variantlari uzerinde dusundukleri ve bas sindirdiqlari vaxtda neinki Yaponiyani butun dunyani lerzeye salan mudhis bir hadise bas verdi avqustun 6 da amerikalilar terefinden dunyanin ilk atom bombasi Xirosima limani uzerine atildi ve bu seher ehalisi ile birlikde bir anda yox oldu Bu mudhis hadise avqustun 9 da Naqasakide tekrar olundu Xalq ve hokumet dunya herb tarixinde indiyecen gorunmeyen bu dehsetli olum silahinin sinaginin toretmis oldugu kutlevi insan qirgini ve dagintilardan bir anda sarsildi Sovet Ittifaqi bir muttefiq dovlet kimi ABS Boyuk Britaniya ve Cinin yapon herbi quvvelerinin danisiqsiz teslim olmasi telebine qosulur eger qarsi teref bu telebi yerine yetirmekden imtina ederse o ozunu 1945 ci il avqustun 9 dan etibaren Yaponiya ile muharibe veziyyetinde hesab edecek Belelikle Sovet Ittifaqi Yaponiyaya qarsi muharibeye basladi sovet ordusu Mancuriyaya girdi 1 seh 11 Sovet dovleti Yaponiyanin Kvantun ordusunu darmadagin etdikden sonra yaponiya hokumet daireleri Potsdam beyannamesini danisiqsiz teslim sertlerini qebul etdi 2 seh 94 Yaponiyanin teslim olmasi haqqinda aktin imzalanmasi ile Uzaq Serqde ve Sakit okean hovzesinde herbi emeliyyatlara son qoyuldu ve ikinci dunya muharibesi basa catdi Yaponiya erazisi hec bir muqavimet gostermeden amerika herbi quvveleri terefinden isgal olundu Tarixde ilk defe idi ki yapon adalari dusmen terefinden isgala meruz qalirdi Belelikle de Yaponiya 1945 ci ilden amerika isgal rejimi altina kecdi Isgal rejimi 1952 ci ile qeder davam etmisdir ABS herbi idaresine de general Makartur rehberlik edirdi Tarixciler onu hetta bezen Yaponiyanin tacsiz imperatoru da adlandirirlar Potsdam Beyannamesinde ise elan edilirdi ki 1 Yaponiyada militarizmin hemiselik ve kokunden mehv edilmesi zeruridir 2 yapon cemiyyetinde demokratik enenelerin yaranmasina ve mohkemlenmesine mane olan butun engeller aradan goturulmelidir 3 soz etiqad ve dusunce azadligi temin olunmalidir ve nehayet 4 baslica insan haqlarina hormet edilmelidir Esas herbi cinayetkarlardan olan 28 nefer o cumleden kecmis bas nazirler Todzio Koyso Hirata Hiranuma bir sira generallar ve diplomatlar beynelxalq tribunalin muhakimesine verildi Siyasi mehbuslar azad edildi siyasi partiyalarin fealiyyetine icaze verildi 1946 ci ilin aprelinde parlament seckileri kecirildi Seckilerde Liberal ve Mutereqqi Demokrat partiyalari ustunluk qazandilar Parlament 1947 ci il 3 mayda olkenin yeni konstitusiyasini qebul etdi Konstitusiyaya gore monarxiya rejimi saxlanilirdi Lakin imperator evvelki mutleq hakimiyyetinden mehrum edilir milletin birlik simvolu na cevrilirdi Ali hakimiyyet umumi sesverme yolu ile secilen iki palatli parlamente mexsus oldu Parlament hokumeti formalasdirir hokumet onun qarsisinda mesuliyyet dasiyirdi Konstitusiyanin 9 cu maddesinde bu da deyilirdi ki yapon xalqi beynelxalq mubahiselerin hellinde bir vasite kimi milletin suveren huququ olan muharibeden hemcinin tehdid etmekden ve silahli quvve tetbiqinden hemiselik imtina edir 1 Bu dovrde Yaponiyanin muharibeden sonraki tarixindeki en muhum hadiselerden biri de 1951 ci ilin 8 sentyabrinda sulh muqavilesinin baglanmasi oldu Imzalandigi yerin adi ile taninan San Fransisko sulh muqavilesinin muzakire ve baglanmasi ucun cagrilan konfransda ekseriyyeti formal olaraq Yaponiya ile muharibe veziyyetinde olan 52 olke istirak etmisdir Muqavilenin sertlerine gore Yaponiya 1 Koreyanin istiqlaliyyetini taniyir ve Mikroneziya adalarinin BMT nin himayesine verilmesini qebul edirdi 2 Kuril adalarina Cenubi Saxaline hemcinin Tayvana Penxuledao adalarina ve bir sira kicik adalara her cur iddialardan el cekirdi Muqavile Yaponiya ve onun bu senedi imzalayan reqibleri arasindaki muharibe veziyyetine son qoyurdu Lakin Sovet Ittifaqi ve onun tesiri altinda olan Polsa ve Cexoslovakiya muqavileni imzalamadi Sovetler bele behane getirdiler ki guya bu senedde yapon tecavuzunden zerer ceken olkelerin tehlukesizliyinin teminati meselesi Yalta ve Potsdam konfranslarinin muvafiq qerarlarina uygun hellini tapmamisdir Muqavile hem de amerika qosunlarinin Yaponiyada qalmasini daha da mohkemlendirirdi Sonuncu meselenin huququ esasi ise sulh muqavilesinin imzalanmasindan bir nece saat sonra ABS ve Yaponiya arasinda baglanan Tehlukesizlik muqavilesi nde oz hellini tapdi Isgaldan sonra Esas meqale Yaponiya isgaldan sonraXarici kecidlerIstoriya Yaponii na shounen ru 4 knigi do Mejdzi vklyuchitelno Kommunisticheskaya partiya Yaponii Bazovye elementy formirovaniya yaponskoj civilizacii audiolekciya