Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qızılquyruq sar (lat. Buteo jamaicensis) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin qırğıkimilər dəstəsinin qırğılar fəsiləsinin əsl sar cinsinə aid heyvan növü.
| Qızılquyruq sar | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Sinif: İnfrasinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Qızılquyruq sar | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Haqqında
Qərbi Alyaskadan, Şimali Kanadaya, cənubda Panamaya və Kariblərə qədər Şimali Amerikanın bir çox bölgəsində törəyər, bu bölgədə ən məşhur olan Buteo növlərindən biridir. Qızıl quyruqlu şahin yaşadığı bölgədə bütün mühitə uyğunlaşa bilir. Görünüşləri və yaşadıqları yerlər ilə bir-birindən ayrılan 14 alt növü qəbul edilmişdir. Boyları 45-50 sm, qanad açıqlıqları 110-145sm və ağırlıqları 690-1600 qr arasında dəyişir. Bu ölçüləri ilə Şimali Amerikada yaşayan Buteo cinsi quşların ən böyük növlərindən biridir. Dişi növləri erkək növlərindən daha böyükdür.
Bəzən ayrı növ olaraq qəbul edilən Harlan şahini aşağıda taksonomiya bölməsində göstərilmişdir.
Qızıl quyruqlu şahinlər otlaqlar, meşələr,çöllər və bir çox bölgələr daxil olmaqla bir çox yerlərdə və yüksəklilkərdə yaşaya bilərlər. Arktikanın sıx meşələri xaricində, Şimali Amerikanın hər yerində mövcuddurlar. Kanada, Meksika və ABŞ-da qanuni olaraq qoruma altına alınmışdır.
Qızıl quyruqlu şahin Amerika mədəniyyətində vacib bir yerə sahibdir. Tükləri bəzi qəbilələr tərəfindən müqəddəs sayılır və dini mərasimlərdə istifadə edilir.
Fiziki xüsusiyyətləri
Erkək quşlar 45-65 sm boyunda və 690-1300 qram ağırlığında ola bilərkən, dişilər 48–65 sm boyunda, 900-2000 qram ağırlığında olurlar.Bir çox yırıtcı quş növlərində olduğu kimi erkək və dişiləri arasında fərqliliklər vardır, erkəklər dişilərdən 25% daha böyükdür.
Qızıl quyruqlu şahinlərin tükləri növlərinə və olduqları bölgələrə görə fərqlilik göstərirlər. Bu fərqlilik tük tökmə ilə əlaqəli deyildir, polimorfizmə bağlıdır. Şimali Amerikanın qərbində olan B.J. calurus növü ən çox dəyişkənlik göstərən növüdür. Üç fərqli rəng tipi vardır; açıq, tünd və pas rəngi. Tünd və pas rəngində olan növləri populyasiyanın 15-20% ni təşkil edir.
Rəng tonları, izləri fərqli olsa da, ümumilikdə eynidir. Qarınaltı tükləri kürək tüklərindən daha açıq rəngdədir. Qarın hissəsində olan qəhvərəngində bant bütün rəng tiplərində mövcuddur. Dimdikləri, yırtıcı quşlarda olduğu kimi çəngəl şəklindədir və tünd rənglidir. Dimdiyin dibi və ayaqlari sarı rənglidir. Yetişkin olmayan quşlar, yaxın məsafədən sarı rəngli irisləriylə seçilir. Quşlar 3-4 ile yetişkin olmağa başlayarkən, iris tündləşər və qızılı qəhvərəngi bir tona çevrilər.
Taksonomiyası
Qızıl quyruqlu şahin sağlam görünüşlü, geniş qanadlı və orta boylarda, gündüz yırtıcı quşlardan ibarət olan Buteo cinsinin bir növüdür. Bu cinsə aid olan quşlar şahin olaraq bilinir. Görünüşləri və yaşadıqları yerlər ilə bir birindən ayrılan 14 alt qrupu vardır.
- B.j. jamaicensis, Camaika, Porto Riko başda olmaqla Kariplərdə vardır, amma Baham adalarında və Kubada görülməz. Dünyada ən çox qızıl quyruqlu şahin populyasiyası Porto Rikonun El Yunque meşəsində rast gəlinir.
- B.j. alascensis, Cənub-şərq Alyaska sahillərində, Britaniya Kolumbiyasında Queen Charlotte Adaları və Vancouver adasında olan bölgələrdə çoxalar.
- B.j. borealis , Cənub-şərqi Kanada və Meyndən cənubda Teksasın şərqi və Floridanın şərqi ilə şimalına qədər olan bölgədə çoxalar. Ontarionun cənubunda, Meynin şərqində və cənubuna, cənubda da Floridaya qədər olan bölgədə qışlayar.
- B.j. calurus, Orta Alyaskanın içlərindən qərbi Kanadaya qədər olan bölgələrdə çoxalar. Şimali Meksikada olan növlərində qanadlarında tünd rənglər olmaya bilər.
- B.j. costaricensis, Nikaragua ilə Panama arasında yerləşir. Bu növün tükləri tünd qəhvərəngində, qanad içləri və yanları darçın rəngindədir. Qarın tükləri pas rəngində olur. Sinələri, Orta Amerikaya qışlamaq üçün Şimali Amerikadan gələn B.j. calurustandan daha az cızıqlıdır.
- B.j. fuertesi, Chihuahua'nın şimalından Texasın cənubuna qədər olan bölgədə çoxalarlar. Arizona, Yeni Meksikanın cənubunda qışlayarlar. Qarınları cızıqsız, ya da çox az cızıqlıdır. Quyruqları dahsolğun rəngdə olur.
- B.j. fumosus, Islas Marías, Meksika.
- B.j. hadropus, Meksika yaylaları.
- B.j. harlani, Harlan şahini, bütün digər şahinlərdən tamamilə fərqlənir. Hər iki rəng tipində də quyruq xaric , digər bölgələrdə isti tonlar yoxdur. Tüklər ya ağa, yada qaraya çalar. Alyaskanın və Kanadanın şimal qərbində çoxalarlar. Nebraska və Kanzasdan, Texasdan və Luiziananın şimalına qədər olan bölgələrdə qışalayar. Bu populyasiya ayrı bir növ olaraqda dəyərləndirilə bilər.
- B.j. kemsiesi, Çiapas'tan Nikaragua'ya qədər olan bölgədə olan tünd rəngli alt növündəndir. Daha açıq rəngli quşlarda tünd rəngli qanad işarələri bəlli olmaya bilər.
- B.j. kriderii, digər qızıl quyruqlu şahinlərdən fərqi başlarının daha solğun rəngdə olmasıdır. Alberta'nın cənubu, Saskatchewan'ın cənubu, Manitoba'nın cənubu, Ontario'nun qərbi, Montana'nın cənubu və ortası, Wyoming, Nebraska'nın qərbi və Minnesota'nın qərbində çoxalar. Cənubi Dakota və Minnesotanın cənubundan Arizona, New Mexico, Texas və Louisiana'ya qədər olan bölgədə qışlayar.
- B.j. socorroensis, Socorro Adası, Meksika
- B.j. solitudinus, Baham adaları və Kuba.
- B.j. umbrinus, Florida yarımadasından şimalda Kissimmee Prairie'yə olan bölgədə il boyunca tapılar.Görünuü olaraq calurusa bənzəyir.
Yayılması və yaşam məkanları
Qızıl quyruqlu şahin Amerika qitəsində ən çox yayılmış şahin növlərindən biridir. Şimalda Alyaskanın ortası, Flordia, Karibdə çoxalarlar. Seçdiyi yaşam məkanları yüksək qayalıqlar, ya da yüksək qayalıqlar olan yerlərdir. Arktikanın üst bölgələri və sıx meşələrin xaricində şimali Amerikanın hər yerində mövcuddurlar. Ağac olmayan ara hissələrdə uzun telefon , elektrik dirəkləri olan yolların hazırlanması ovlanmaq üçün məkanlar hazırlamışdır. Qızıl quyruqlu şahinlər şəhərlərdədə yaşamaqdadır.
Davranış
Uçuş
Qızıl quyruqlu şahin mümkün olduğu qədər enerjisini qorumaq üçün v şəklində açdığı qanadları ilə havada süzülür. Küləyə qarşı qanad çırparaq müəyyən bir nöqtədə dura bilər. Süzülərkən və yaxud qanad çırparkən 32–64 km/s sürətlə uçar.
Bəslənmə
Qızıl quyruqlu şahin fürsətçidir. Əsas qidası kiçik məməlilərdir, lakin quşları və sürünənləridə yeyə bilər. Ovları mövsümə və bölgəyə görə dəyişər. Ən çox ovladıqları heyvanlar arasında siçan, tarla siçanı , sincab yer alır. Bunların xaricində az da olsa, yarasalar, ilanlar, balıqlar və böcəklər də ovladıqları heyvanlar arasındadır. Əsarət altında olan qızıl quşlar gün ərzində 135 qram qida qəbul edər. Qızıl quyruqlu şahin quşları havada tutar, alçaqdan uçaraq yerdə olan heyvanları təqib edərək ovlayar.
Çoxalması
Qızıl quyruqlu şahin cinsi yetişkənliyə iki yaşında çatar. Cütlərdən biri ölənə qədər tək əks cinslə cütləşər. Eyni yuva cütlük tərəfindən illərlə qoruna bilər. Cütləşmə zamanı erkək və dişi şahinlər bir birinin ətrafında çığlıqlar ataraq uçuşarlar. Erkək havada akrobatik hərəkətlər edib, yerə enib təkrar yüksələr. Bu hərəkətləri bir müddət sərgilədikdən sonra qısa müddətlik erkək dişinin pəncələrini öz pəncələri ilə tutar. Bundan sonra cütləşərlər. Araşdırmalara görə mart və aprel ayında daha çox yumurta yumurtlayarlar. Yumurtlama iki gündə bir yumurta şəklində olar. Yumurtalar çox vaxt 60x47 mm ölçülərindədir. 28-35 gün sonra 2-4 günlük vaxt içərisində yumurtalar çatlamağa başlayar və bala yumurtadan çıxan kimi bəslənmək məcburiyyətindədilər. Qidanı həm balaya , həm də dişiyə erkək quş gətirir. Dişi quş qidanı kiçik hissələrə ayıraraq balasını bəsləyər. 42-46 gün sonra bala şahinlər kiçik uçuşlar edərək yuvadan ayrılarlar. 10 həftə içərisində balalar ovlamağı və uçmağı öyrənər.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qizilquyruq sar lat Buteo jamaicensis heyvanlar aleminin xordalilar tipinin quslar sinfinin qirgikimiler destesinin qirgilar fesilesinin esl sar cinsine aid heyvan novu Qizilquyruq sarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarSinif QuslarInfrasinif YenidamaqlilarKlad Klad Klad Klad Deste QirgikimilerFesile QirgilarYarimfesile SarlarCins Esl sarNov Qizilquyruq sarBeynelxalq elmi adiButeo jamaicensis J F Gmel 1788 Sekil axtarisiITIS 175350NCBI 56263FW 129162HaqqindaQerbi Alyaskadan Simali Kanadaya cenubda Panamaya ve Kariblere qeder Simali Amerikanin bir cox bolgesinde toreyer bu bolgede en meshur olan Buteo novlerinden biridir Qizil quyruqlu sahin yasadigi bolgede butun muhite uygunlasa bilir Gorunusleri ve yasadiqlari yerler ile bir birinden ayrilan 14 alt novu qebul edilmisdir Boylari 45 50 sm qanad aciqliqlari 110 145sm ve agirliqlari 690 1600 qr arasinda deyisir Bu olculeri ile Simali Amerikada yasayan Buteo cinsi quslarin en boyuk novlerinden biridir Disi novleri erkek novlerinden daha boyukdur Bezen ayri nov olaraq qebul edilen Harlan sahini asagida taksonomiya bolmesinde gosterilmisdir Qizil quyruqlu sahinler otlaqlar meseler coller ve bir cox bolgeler daxil olmaqla bir cox yerlerde ve yukseklilkerde yasaya bilerler Arktikanin six meseleri xaricinde Simali Amerikanin her yerinde movcuddurlar Kanada Meksika ve ABS da qanuni olaraq qoruma altina alinmisdir Qizil quyruqlu sahin Amerika medeniyyetinde vacib bir yere sahibdir Tukleri bezi qebileler terefinden muqeddes sayilir ve dini merasimlerde istifade edilir Fiziki xususiyyetleriErkek quslar 45 65 sm boyunda ve 690 1300 qram agirliginda ola bilerken disiler 48 65 sm boyunda 900 2000 qram agirliginda olurlar Bir cox yiritci qus novlerinde oldugu kimi erkek ve disileri arasinda ferqlilikler vardir erkekler disilerden 25 daha boyukdur Qizil quyruqlu sahinlerin tukleri novlerine ve olduqlari bolgelere gore ferqlilik gosterirler Bu ferqlilik tuk tokme ile elaqeli deyildir polimorfizme baglidir Simali Amerikanin qerbinde olan B J calurus novu en cox deyiskenlik gosteren novudur Uc ferqli reng tipi vardir aciq tund ve pas rengi Tund ve pas renginde olan novleri populyasiyanin 15 20 ni teskil edir Reng tonlari izleri ferqli olsa da umumilikde eynidir Qarinalti tukleri kurek tuklerinden daha aciq rengdedir Qarin hissesinde olan qehverenginde bant butun reng tiplerinde movcuddur Dimdikleri yirtici quslarda oldugu kimi cengel seklindedir ve tund renglidir Dimdiyin dibi ve ayaqlari sari renglidir Yetiskin olmayan quslar yaxin mesafeden sari rengli irisleriyle secilir Quslar 3 4 ile yetiskin olmaga baslayarken iris tundleser ve qizili qehverengi bir tona cevriler TaksonomiyasiQizil quyruqlu sahin saglam gorunuslu genis qanadli ve orta boylarda gunduz yirtici quslardan ibaret olan Buteo cinsinin bir novudur Bu cinse aid olan quslar sahin olaraq bilinir Gorunusleri ve yasadiqlari yerler ile bir birinden ayrilan 14 alt qrupu vardir B j jamaicensis Camaika Porto Riko basda olmaqla Kariplerde vardir amma Baham adalarinda ve Kubada gorulmez Dunyada en cox qizil quyruqlu sahin populyasiyasi Porto Rikonun El Yunque mesesinde rast gelinir B j alascensis Cenub serq Alyaska sahillerinde Britaniya Kolumbiyasinda Queen Charlotte Adalari ve Vancouver adasinda olan bolgelerde coxalar B j borealis Cenub serqi Kanada ve Meynden cenubda Teksasin serqi ve Floridanin serqi ile simalina qeder olan bolgede coxalar Ontarionun cenubunda Meynin serqinde ve cenubuna cenubda da Floridaya qeder olan bolgede qislayar B j calurus Orta Alyaskanin iclerinden qerbi Kanadaya qeder olan bolgelerde coxalar Simali Meksikada olan novlerinde qanadlarinda tund rengler olmaya biler B j costaricensis Nikaragua ile Panama arasinda yerlesir Bu novun tukleri tund qehverenginde qanad icleri ve yanlari darcin rengindedir Qarin tukleri pas renginde olur Sineleri Orta Amerikaya qislamaq ucun Simali Amerikadan gelen B j calurustandan daha az ciziqlidir B j fuertesi Chihuahua nin simalindan Texasin cenubuna qeder olan bolgede coxalarlar Arizona Yeni Meksikanin cenubunda qislayarlar Qarinlari ciziqsiz ya da cox az ciziqlidir Quyruqlari dahsolgun rengde olur B j fumosus Islas Marias Meksika B j hadropus Meksika yaylalari B j harlani Harlan sahini butun diger sahinlerden tamamile ferqlenir Her iki reng tipinde de quyruq xaric diger bolgelerde isti tonlar yoxdur Tukler ya aga yada qaraya calar Alyaskanin ve Kanadanin simal qerbinde coxalarlar Nebraska ve Kanzasdan Texasdan ve Luiziananin simalina qeder olan bolgelerde qisalayar Bu populyasiya ayri bir nov olaraqda deyerlendirile biler B j kemsiesi Ciapas tan Nikaragua ya qeder olan bolgede olan tund rengli alt novundendir Daha aciq rengli quslarda tund rengli qanad isareleri belli olmaya biler B j kriderii diger qizil quyruqlu sahinlerden ferqi baslarinin daha solgun rengde olmasidir Alberta nin cenubu Saskatchewan in cenubu Manitoba nin cenubu Ontario nun qerbi Montana nin cenubu ve ortasi Wyoming Nebraska nin qerbi ve Minnesota nin qerbinde coxalar Cenubi Dakota ve Minnesotanin cenubundan Arizona New Mexico Texas ve Louisiana ya qeder olan bolgede qislayar B j socorroensis Socorro Adasi Meksika B j solitudinus Baham adalari ve Kuba B j umbrinus Florida yarimadasindan simalda Kissimmee Prairie ye olan bolgede il boyunca tapilar Gorunuu olaraq calurusa benzeyir Yayilmasi ve yasam mekanlariQizil quyruqlu sahin Amerika qitesinde en cox yayilmis sahin novlerinden biridir Simalda Alyaskanin ortasi Flordia Karibde coxalarlar Secdiyi yasam mekanlari yuksek qayaliqlar ya da yuksek qayaliqlar olan yerlerdir Arktikanin ust bolgeleri ve six meselerin xaricinde simali Amerikanin her yerinde movcuddurlar Agac olmayan ara hisselerde uzun telefon elektrik direkleri olan yollarin hazirlanmasi ovlanmaq ucun mekanlar hazirlamisdir Qizil quyruqlu sahinler seherlerdede yasamaqdadir DavranisUcus Qizil quyruqlu sahin mumkun oldugu qeder enerjisini qorumaq ucun v seklinde acdigi qanadlari ile havada suzulur Kuleye qarsi qanad cirparaq mueyyen bir noqtede dura biler Suzulerken ve yaxud qanad cirparken 32 64 km s suretle ucar Beslenme Qizil quyruqlu sahin fursetcidir Esas qidasi kicik memelilerdir lakin quslari ve surunenleride yeye biler Ovlari movsume ve bolgeye gore deyiser En cox ovladiqlari heyvanlar arasinda sican tarla sicani sincab yer alir Bunlarin xaricinde az da olsa yarasalar ilanlar baliqlar ve bocekler de ovladiqlari heyvanlar arasindadir Esaret altinda olan qizil quslar gun erzinde 135 qram qida qebul eder Qizil quyruqlu sahin quslari havada tutar alcaqdan ucaraq yerde olan heyvanlari teqib ederek ovlayar Coxalmasi Qizil quyruqlu sahin cinsi yetiskenliye iki yasinda catar Cutlerden biri olene qeder tek eks cinsle cutleser Eyni yuva cutluk terefinden illerle qoruna biler Cutlesme zamani erkek ve disi sahinler bir birinin etrafinda cigliqlar ataraq ucusarlar Erkek havada akrobatik hereketler edib yere enib tekrar yukseler Bu hereketleri bir muddet sergiledikden sonra qisa muddetlik erkek disinin pencelerini oz penceleri ile tutar Bundan sonra cutleserler Arasdirmalara gore mart ve aprel ayinda daha cox yumurta yumurtlayarlar Yumurtlama iki gunde bir yumurta seklinde olar Yumurtalar cox vaxt 60x47 mm olculerindedir 28 35 gun sonra 2 4 gunluk vaxt icerisinde yumurtalar catlamaga baslayar ve bala yumurtadan cixan kimi beslenmek mecburiyyetindediler Qidani hem balaya hem de disiye erkek qus getirir Disi qus qidani kicik hisselere ayiraraq balasini besleyer 42 46 gun sonra bala sahinler kicik ucuslar ederek yuvadan ayrilarlar 10 hefte icerisinde balalar ovlamagi ve ucmagi oyrener IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 IOC World Bird List Version 6 3 2016 doi 10 14344 IOC ML 6 3Hemcinin bax