Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Avtomobilin tarixi
19-cu əsrdə enerji mənbəsi olaraq buxarın istifadə edilməsi ilə başlayır və daxili yanma mühərriklərində neftin istifadə edilməsi ilə davam edir. Hal-hazırda alternativ enerji mənbələri ilə işləyən avtomobillər istehsal edilməyə başlayıb.
İlk avtomobillər buxar maşınları olmuşdur. Bu zamanlar sürücü "Şofer", yəni fransız dilində "ocaqçı" adlanırdı. Çünki, sürücü onun ocağını qızdırmalı və bunun sayəsində maşını işə salmalı idi.
Avtomobil yaranmasından etibarən inkişaf etmiş ölkələrdə insan və yük daşınması sahəsində əsas nəqliyyat vasitəsi olaraq qəbul edilmişdir. Avtomobil sənayesi İkinci Dünya Müharibəsindən sonra ən böyük sənaye qollarından biri olmuşdur. 1907-ci ildə 250.000 avtomobil var idi, 1914-cü ildə -nin istehsal olunması ilə 500.000-ə çatmış, İkinci Dünya Müharibəsindən biraz əvvəl bu say 50 milyonun üzərinə çıxmışdır. Müharibədən sonra keçən otuz il ərzində avtomobil sayı altı qatına çıxmış və 1975-ci ildə 300 milyona çatmışdır. İllik avtomobil istehsalı 2007-ci ildə 70 milyonu keçmişdir.
Avtomobil tək bir şəxs tərəfindən ixtira edilməmişdir, təqribən yüzillik boyunca dünyanın hər tərəfində ortaya çıxan ixtiraların bir yerə toplanması ilə ortaya çıxmışdır. Müasir avtomobilin yaranmasının təqribən 100.000 patent alınışından sonra reallaşdığı təxmin edilir.
Avtomobil nəqliyyatda bir inqilab yaratdı və fərdlərin məkan ilə olan əlaqələri başda olmaq üzrə dərin sosial dəyişikliklərə səbəb oldu. İqtisadi və mədəni əlaqələrin inkişaf etməsini asanlaşdırdı və yollar, avtomagistrallar və park yerləri kimi nəhəng yeni infrastrukturların yaradılmasına yol açdı. obyekti olaraq görülməsi ilə birlikdə yeni bir universal mədəniyyətə təməl oldu və sənayeləşmiş ölkələrdə ailələr üçün həyati əhəmiyyət daşıyan bir əşya kimi yerini aldı. Avtomobil gündəlik həyatda çox önəmli bir yer tutur.
Avtomobilin sosial həyata təsirləri hər zaman müzakirə mövzusu olmuşdur. Yayılmağa başladığı 1920-ci illərdən bəri ətraf-mühitə (bərpa olunmayan enerji mənbələrinin istifadə edilməsi, qəza nəticəsində ölüm faizinin artması, kirlənməyə səbəb olması) və sosial həyata (fərdiliyin artması, köklük, ətraf-mühit nizamının dəyişməsi) olan təsirləri səbəbi ilə haqqında müxtəlif müzakirələr aparılmışdır. İstifadəsinin artması ilə birlikdə şəhər içində tramvay və şəhərlərarası qatar istifadəsinə qarşı önəmli bir rəqib oldu.
20-ci əsrin sonları və 21-ci əsrin əvvəllərində önəmli neft böhranları ilə qarşılaşan avtomobilin qarşısında neftin qaçınılmaz azalması, qlobal istiləşmə və ümumi sənayedə tətbiq edilən çirklilik yaradan qazların emissiyalarındakı məhdudiyyətlər kimi problemlər var idi. Bunların üstünə 2007–2009 illəri arasında yaşanan və avtomobil sənayesinə dərindən təsir edən qlobal maliyyə böhranı əlavə edilmişdir. Bu böhran önəmli qlobal avtomobil qruplarına ciddi çətinliklər yaşatmışdır.
Avtomobilin ilk addımları
ilk nümunələr
Avtomobil sözü azərbaycancaya yunanca αὐτός autós ("özü") və latınca mobilis ("hərəkət edən") sözlərinin birləşməsi ilə yaranan və heyvan ya da başqa bir vasitə tərəfindən itələnmək ya da çəkilmək yerinə özü-özünə hərəkət edən nəqliyyat mənasını verən fransızca automobile sözündən gəlmişdir.
Rocer Bekon 13-cü əsrdə yazdığı bir məktubda at ilə çəkilmədən, xəyal belə edə bilməyəcəyi sürətdə hərəkət edən bir vasitənin düzəldilə biləcəyindən bəhs edir. Hərfi mənasına uyğun olaraq öz-özünə hərəkət edən ilk vasitə böyük ehtimalla 1679–1681-ci illər arasında Pekində Yezuit missioner Ferdinand Verbist tərəfindən Çin imperatoru üçün bir oyuncaq olaraq düzəldilən kiçik buxarlı vasitədir. (fr.) Bir oyuncaq olaraq dizayn edilən bu vasitə kiçik bir ocağın üzərində yerləşən buxar qazanı, buxarın hərəkət etdirdiyi bir çarx və dişlər ilə hərəkət etdirilən kiçik təkərciklərdən ibarət idi. Verbist bu vasitənin necə işlədiyini 1668-ci ildə yazdığı Astronomia Europa adlı əsərində anladır.
Bəzilərinə görə Leonardo da Vinçinin 15-ci əsrə aid Codex Atlanticus adlı əsərində atsız hərəkət edən bir vasitənin ilk cizgiləri vardır."huit">Il y a un siècle, L'automobile, T. Coulibaly (2007) s 8 (fr.)</ref> Da Vinçidən əvvəl isə renesans dövrü mühəndisi işlərində kobud formada dörd təkərli bir vasitəyə bənzəyən və "avtombil" adı verilən bir şəkilə yer vermişdi..
Avtomobilin inkişafı 1672-ci ildə ilk buxarla işləyən avtomobilin ixtirası ilə başladı və bu, 1769-cu ildə Nikolas-Jozef Kuqnot tərəfindən inşa edilən insan daşıya bilən ilk buxarla işləyən avtomobilin yaradılmasına səbəb oldu. İxtiraçılar 19-cu əsrin əvvəllərində ilk daxili yanma mühərriklərindən biri olan və erkən elektrik mühərriki olan de Rivas mühərrikini yaratmağa başladılar.
Buxar dövrü
1769-cu ildə Fransız Nikolas Yozef Kuqnot Ferdinand Verbistin düşüncəsini həyata keçirtmiş və 23 oktyabrda buxar qazanı ilə işləyən və "fardier à vapeur" (buxarlı yük maşını) adını verdiyi vasitəni işə salmışdır. Öz-özünə hərəkət edən bu vasitə ağır topların daşınması məqsədi ilə Fransa ordusu üçün yaradılmışdır. Təqribən saatda 4 km. sürətə çatan fardilyer 15 dəqiqəlik bir avtonomiyaya sahib idi. Sükanı və əyləci olmayan ilk nəqliyyat sınağı vaxtı qəza baş verdi və bir divarı dağıtdı. Bu qəza 7 metr uzunluğunda olan vasitənin gücünü göstərirdi.
İstinadlar
- "Letter on secret works of art and of nature and on the invalidity of magic" 2015-09-24 at the Wayback Machine, ingiliscəyə tərcümə edən Maykl S. Mahoni (ing.)
- Ainsi naquit l'automobile, J. Ickx (1961) (fr.)
- "1679-1681. Chariot à vapeur du R. P. Verbiest". L'histoire de l'Automobile des origines à 1900. Hergé. 2016-03-03 tarixində . (fr.)
- Drive On!: A Social History of the Motor Car. Granta Books. 2004. ISBN . (ing.)
- "Ferdinand Verbiest". La Belgique insolite. 2016-03-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-08-17. (fr.)
- Biographie des hommes remarquables de la Flandre-Occidentale…, Van de Putte et Delepierre (1884) s 269 (fr.)
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;enadlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Les Ingénieurs de la Renaissance, B. Gilles (1960) (fr.)
- Les pionniers de la locomotion terrestre, S. Bellu (1998), s 10 (fr.)
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;huitadlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Fulton, Georges et Robert Stephenson, ou, Les bateaux à vapeur et les chemins de fer, A. Janin (1861), s 237 (fr.)
- . Histomobile. 2009-01-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-08-19. (fr.)
Xarici keçidlər
![image]()
Vikianbarda Avtomobilin tarixi ilə əlaqəli mediafayllar var.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Avtomobilin tarixi 19 cu esrde enerji menbesi olaraq buxarin istifade edilmesi ile baslayir ve daxili yanma muherriklerinde neftin istifade edilmesi ile davam edir Hal hazirda alternativ enerji menbeleri ile isleyen avtomobiller istehsal edilmeye baslayib Ilk avtomobiller buxar masinlari olmusdur Bu zamanlar surucu Sofer yeni fransiz dilinde ocaqci adlanirdi Cunki surucu onun ocagini qizdirmali ve bunun sayesinde masini ise salmali idi Avtomobil yaranmasindan etibaren inkisaf etmis olkelerde insan ve yuk dasinmasi sahesinde esas neqliyyat vasitesi olaraq qebul edilmisdir Avtomobil senayesi Ikinci Dunya Muharibesinden sonra en boyuk senaye qollarindan biri olmusdur 1907 ci ilde 250 000 avtomobil var idi 1914 cu ilde nin istehsal olunmasi ile 500 000 e catmis Ikinci Dunya Muharibesinden biraz evvel bu say 50 milyonun uzerine cixmisdir Muharibeden sonra kecen otuz il erzinde avtomobil sayi alti qatina cixmis ve 1975 ci ilde 300 milyona catmisdir Illik avtomobil istehsali 2007 ci ilde 70 milyonu kecmisdir Avtomobil tek bir sexs terefinden ixtira edilmemisdir teqriben yuzillik boyunca dunyanin her terefinde ortaya cixan ixtiralarin bir yere toplanmasi ile ortaya cixmisdir Muasir avtomobilin yaranmasinin teqriben 100 000 patent alinisindan sonra reallasdigi texmin edilir Avtomobil neqliyyatda bir inqilab yaratdi ve ferdlerin mekan ile olan elaqeleri basda olmaq uzre derin sosial deyisikliklere sebeb oldu Iqtisadi ve medeni elaqelerin inkisaf etmesini asanlasdirdi ve yollar avtomagistrallar ve park yerleri kimi neheng yeni infrastrukturlarin yaradilmasina yol acdi obyekti olaraq gorulmesi ile birlikde yeni bir universal medeniyyete temel oldu ve senayelesmis olkelerde aileler ucun heyati ehemiyyet dasiyan bir esya kimi yerini aldi Avtomobil gundelik heyatda cox onemli bir yer tutur Avtomobilin sosial heyata tesirleri her zaman muzakire movzusu olmusdur Yayilmaga basladigi 1920 ci illerden beri etraf muhite berpa olunmayan enerji menbelerinin istifade edilmesi qeza neticesinde olum faizinin artmasi kirlenmeye sebeb olmasi ve sosial heyata ferdiliyin artmasi kokluk etraf muhit nizaminin deyismesi olan tesirleri sebebi ile haqqinda muxtelif muzakireler aparilmisdir Istifadesinin artmasi ile birlikde seher icinde tramvay ve seherlerarasi qatar istifadesine qarsi onemli bir reqib oldu 20 ci esrin sonlari ve 21 ci esrin evvellerinde onemli neft bohranlari ile qarsilasan avtomobilin qarsisinda neftin qacinilmaz azalmasi qlobal istilesme ve umumi senayede tetbiq edilen cirklilik yaradan qazlarin emissiyalarindaki mehdudiyyetler kimi problemler var idi Bunlarin ustune 2007 2009 illeri arasinda yasanan ve avtomobil senayesine derinden tesir eden qlobal maliyye bohrani elave edilmisdir Bu bohran onemli qlobal avtomobil qruplarina ciddi cetinlikler yasatmisdir Avtomobilin ilk addimlariilk numuneler Avtomobil sozu azerbaycancaya yunanca aὐtos autos ozu ve latinca mobilis hereket eden sozlerinin birlesmesi ile yaranan ve heyvan ya da basqa bir vasite terefinden itelenmek ya da cekilmek yerine ozu ozune hereket eden neqliyyat menasini veren fransizca automobile sozunden gelmisdir Rocer Bekon 13 cu esrde yazdigi bir mektubda at ile cekilmeden xeyal bele ede bilmeyeceyi suretde hereket eden bir vasitenin duzeldile bileceyinden behs edir Herfi menasina uygun olaraq oz ozune hereket eden ilk vasite boyuk ehtimalla 1679 1681 ci iller arasinda Pekinde Yezuit missioner Ferdinand Verbist terefinden Cin imperatoru ucun bir oyuncaq olaraq duzeldilen kicik buxarli vasitedir fr Bir oyuncaq olaraq dizayn edilen bu vasite kicik bir ocagin uzerinde yerlesen buxar qazani buxarin hereket etdirdiyi bir carx ve disler ile hereket etdirilen kicik tekerciklerden ibaret idi Verbist bu vasitenin nece islediyini 1668 ci ilde yazdigi Astronomia Europa adli eserinde anladir Bezilerine gore Leonardo da Vincinin 15 ci esre aid Codex Atlanticus adli eserinde atsiz hereket eden bir vasitenin ilk cizgileri vardir huit gt Il y a un siecle L automobile T Coulibaly 2007 s 8 fr lt ref gt Da Vinciden evvel ise renesans dovru muhendisi islerinde kobud formada dord tekerli bir vasiteye benzeyen ve avtombil adi verilen bir sekile yer vermisdi Avtomobilin inkisafi 1672 ci ilde ilk buxarla isleyen avtomobilin ixtirasi ile basladi ve bu 1769 cu ilde Nikolas Jozef Kuqnot terefinden insa edilen insan dasiya bilen ilk buxarla isleyen avtomobilin yaradilmasina sebeb oldu Ixtiracilar 19 cu esrin evvellerinde ilk daxili yanma muherriklerinden biri olan ve erken elektrik muherriki olan de Rivas muherrikini yaratmaga basladilar Buxar dovru 1769 cu ilde Fransiz Nikolas Yozef Kuqnot Ferdinand Verbistin dusuncesini heyata kecirtmis ve 23 oktyabrda buxar qazani ile isleyen ve fardier a vapeur buxarli yuk masini adini verdiyi vasiteni ise salmisdir Oz ozune hereket eden bu vasite agir toplarin dasinmasi meqsedi ile Fransa ordusu ucun yaradilmisdir Teqriben saatda 4 km surete catan fardilyer 15 deqiqelik bir avtonomiyaya sahib idi Sukani ve eyleci olmayan ilk neqliyyat sinagi vaxti qeza bas verdi ve bir divari dagitdi Bu qeza 7 metr uzunlugunda olan vasitenin gucunu gosterirdi Istinadlar Letter on secret works of art and of nature and on the invalidity of magic 2015 09 24 at the Wayback Machine ingilisceye tercume eden Maykl S Mahoni ing Ainsi naquit l automobile J Ickx 1961 fr 1679 1681 Chariot a vapeur du R P Verbiest L histoire de l Automobile des origines a 1900 Herge 2016 03 03 tarixinde fr Drive On A Social History of the Motor Car Granta Books 2004 ISBN 1 86207 698 7 ing Ferdinand Verbiest La Belgique insolite 2016 03 10 tarixinde Istifade tarixi 2018 08 17 fr Biographie des hommes remarquables de la Flandre Occidentale Van de Putte et Delepierre 1884 s 269 fr Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi en adli istinad ucun metn gosterilmeyib Les Ingenieurs de la Renaissance B Gilles 1960 fr Les pionniers de la locomotion terrestre S Bellu 1998 s 10 fr Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi huit adli istinad ucun metn gosterilmeyib Fulton Georges et Robert Stephenson ou Les bateaux a vapeur et les chemins de fer A Janin 1861 s 237 fr Histomobile 2009 01 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 08 19 fr Xarici kecidlerVikianbarda Avtomobilin tarixi ile elaqeli mediafayllar var