Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hiposentr — Yer daxilində zəlzələyə səbəb olmuş ilk hərəkətin baş verdiyi yer. Hiposentr, adətən, bir nöqtədən ibarət olmayıb, bir xətt və ya bütöv bir sahə təşkil edir. Zəlzələnin dərinliyi müxtəlif ola bilər. Bunların divarlarında əmələ gəlmiş çatları ölçməklə bu dərinliyi qaba üsul ilə təyin etmək olur. Burada çatların Yer səthinə olan meylini təyin edir və çat müstəvilərindən perpendi kulyar qaldırırlar. Həmin perpendikulyarın bir-biri ilə kəsişdiyi nöqtə hiposentrin yerini müəyyən edir. Hiposentrin dərinliyini isə şaqul üzrə ölçməklə təyin edirlər. Zəlzələnin başlandığı yerin dərinliyini seysmoqrafların yazıları əsasında daha dəqiq hesablayırlar.
| Zəlzələ |
| Tipləri |
| Foreşok Afterşok • • Sualtı zəlzələ Sunami |
| Səbəbləri |
Vulkanizm |
| Xüsusiyyətləri |
| Episentr • Hiposentr • Seysmik dalğalar |
| Ölçü |
| Rixter şkalası • Seysmoqraf • Seysmoqram • Maqnituda |
| Proqnoz |
| Zəlzələlərin Proqnozlaşdırılması üzrə Koordinasiya Komitəsi Zəlzələlərin Proqnozlaşdırılması üzrə Qlobal Şəbəkə (GNFE) |
| Digər mövzular |
| • |
Müşahidələrin göstərdiyi kimi, zəlzələ hiposentri adətən nisbətən az dərinlikdə, 50–100 km-dən artıq olmayan dərinlikdə yerləşir. Lakin son zamanlar bu dərinliyin 300–700 km-ə bərabər olduğu müəyyən edilmişdir.
Beləliklə, böyük dərinlikdə baş verən zəlzələlərin başqa bir qrupu–dərin fokuslu zəlzələlər qrupu meydana çıxır. Bunların dərinliyi, adətən, 50–800 km olur.
Dərin fokuslu zəlzələlər
Dərin fokuslu zəlzələlərin özlərini bir neçə hissəyə ayırırlar. Məsələn, dərin olmayan (normal) zəlzələlər; bunların dərinliyi 60 km-dən az olur. Dərinlikləri 60 km-dən 300 km-ə qədər olan aralıq zəlzələlər və nəhayət, 300 km-dən artıq olan dərin zəlzələlər.
Dərin fokuslu zəlzələlərin mərkəzləri Sakit okean rayonunda Yer səthinə uyğun gələn və ya onları birləşdirən zonalar şəklində yerləşir. Yava adasından başlayaraq qövs şəklində Yava, Flores, Banda dənizlərindən, Moluk adalarından, Selebes dənizindən qövs şəklində keçib Mindanao adasına qədər uzanan zəlzələ mərkəzləri ən böyük dərinliyə malikdir. 1934-cü ildə baş vermiş zəlzələ mərkəzinin dərinliyi 710 km-ə çatırdı. Bu zolağı qərbdən, cənubdan və şərqdən əhatə edən və çox dərin olmayan ikinci bir zolaq uzanır.
Marian adalarından başlayaraq, dərin mərkəzlər zolağı şimal-qərbə gedir və Cənubi Yaponiyanı kəsərək, qitəyə çıxır, Sixote-Alin dağlarından Kamçatkaya uzanır. Oxot dənizində mərkəzlərin dərinliyi 610 km-ə çatır.
Aralıq dənizi, Romaniya və Hindoğuş zəlzələləri aralıq vəziyyət tutur. Hindoğuşda baş vermiş zəlzələlər üçün 200–240 km-lik dərinlik xarakterikdir.
Hiposentrin yer səthinə olan şaquli proyeksiyası episentr adlanır. Episentrdə zəlzələ yer üzərində maksimal qüvvəyə çatır.
Zəlzələnin proqnozu
Zəlzələnin proqnozu üç əsas problemin həllinə imkan verməlidir:
- zəlzələnin hansı yerdə, hansı nöqtədə baş verəcəyi;
- intensivliyinin nə dərəcədə ola biləcəyi;
- haçan baş verəcəyi.
Zəlzələni proqnozu probleminin həllinənə onun nə zaman baş verəcəyini hesablamaqla başlamaq lazımdır.Bu an yer qabığında deformasiya yaradan yekun qabarma və çəkilmə qüvvələrinin zamana görə dəyişmə qrafikinə əsasən astronomik dəqiqliklə müəyyənləşdirilə bilər.Bu an yaxınlaşanda zəlzələ ocaqlarının əvvəlcədən tərtib edilmiş pasportuna əsasən hansi ocağın rezonansa gələcəyini və maksimal amplitudun nə qədər olacağını müəyyənləşdirməklə problemin həlli başa çatdırılmalıdır.Mənbə;1.QURANI-KƏRİM ZİLZAL surəsi.2.Elm və həyat jurnalı-1993-cü il N3-4 Bir daha zəlzələnin proqnazlaşdırılması haqqında. Birinci iki sualın cavabını seysmik rayonlaşdırma verə bilər. Seysmik rayonlaşdırma keçmiş zəlzələlərin episentrlərinin, onların qüvvəsinin, tezliyinin, fokus dərinliklərinin və sahənin geoloji xüsusiyyətlərinin təhlilinə əsaslanır. Tikintilərin və s. xalq təsərrüfatı işlərinin layihələşdirilməsində alınmış nəticələrə görə əsaslandırılır.
Ən çətin məsələ üçüncüsüdür. Bu məsələ indiyədək həll edilməmişdir. Eyni zamanda bu sahədə bir neçə istiqamətdə tədqiqat aparılmaqdadır:
- Yer səthindəki kiçik deformasiyaların əyrilik-ölçən xüsusicihazlarla qeydə alınması və əldə edilən nəticələrin təhlili;
- Yeraltı sularda bir sıra elementlərin, o cümlədən radonun və temperatur rejiminin öyrənilməsi;
- Uzununa və eninə dalğaların hərəkət sürətinin dəyişməsi üzərində aparılan müşahidələrin təhlili və bunun əsasında həmin dalğaların hərəkə etdiyi süxurların deformasiyası haqqında fikir yürüdülməsi;
- Yer qabığında pyezoelektrik effekti ilə əlaqədar elektromaqnit şüalanmasının qeydə alınması və öyrənilməsi;
- Yer qabığında baş verən tektonik dəyişikliklər hesabına yaranan səslərin xüsusi qəbuledici cihazlarda qeydə alınması;
- Atmosferdə gedən elekromaqnit vəziyyətinin dəyişməsi, yəni zəlzələdən qabaq və zəlzələ zamanı elektromaqnit dalğalarının əmələ gəlməsi üzərində aparılan müşahidələrin təhlili.
İstinadlar
- Təbiətşünaslığın əsasları[ölü keçid]
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hiposentr Yer daxilinde zelzeleye sebeb olmus ilk hereketin bas verdiyi yer Hiposentr adeten bir noqteden ibaret olmayib bir xett ve ya butov bir sahe teskil edir Zelzelenin derinliyi muxtelif ola biler Bunlarin divarlarinda emele gelmis catlari olcmekle bu derinliyi qaba usul ile teyin etmek olur Burada catlarin Yer sethine olan meylini teyin edir ve cat mustevilerinden perpendi kulyar qaldirirlar Hemin perpendikulyarin bir biri ile kesisdiyi noqte hiposentrin yerini mueyyen edir Hiposentrin derinliyini ise saqul uzre olcmekle teyin edirler Zelzelenin baslandigi yerin derinliyini seysmoqraflarin yazilari esasinda daha deqiq hesablayirlar Zelzele TipleriForesok Aftersok Sualti zelzele SunamiSebebleriVulkanizmXususiyyetleriEpisentr Hiposentr Seysmik dalgalarOlcuRixter skalasi Seysmoqraf Seysmoqram MaqnitudaProqnozZelzelelerin Proqnozlasdirilmasi uzre Koordinasiya Komitesi Zelzelelerin Proqnozlasdirilmasi uzre Qlobal Sebeke GNFE Diger movzular brZelzelenin hiposentri ve episentri Musahidelerin gosterdiyi kimi zelzele hiposentri adeten nisbeten az derinlikde 50 100 km den artiq olmayan derinlikde yerlesir Lakin son zamanlar bu derinliyin 300 700 km e beraber oldugu mueyyen edilmisdir Belelikle boyuk derinlikde bas veren zelzelelerin basqa bir qrupu derin fokuslu zelzeleler qrupu meydana cixir Bunlarin derinliyi adeten 50 800 km olur Derin fokuslu zelzelelerDerin fokuslu zelzelelerin ozlerini bir nece hisseye ayirirlar Meselen derin olmayan normal zelzeleler bunlarin derinliyi 60 km den az olur Derinlikleri 60 km den 300 km e qeder olan araliq zelzeleler ve nehayet 300 km den artiq olan derin zelzeleler Derin fokuslu zelzelelerin merkezleri Sakit okean rayonunda Yer sethine uygun gelen ve ya onlari birlesdiren zonalar seklinde yerlesir Yava adasindan baslayaraq qovs seklinde Yava Flores Banda denizlerinden Moluk adalarindan Selebes denizinden qovs seklinde kecib Mindanao adasina qeder uzanan zelzele merkezleri en boyuk derinliye malikdir 1934 cu ilde bas vermis zelzele merkezinin derinliyi 710 km e catirdi Bu zolagi qerbden cenubdan ve serqden ehate eden ve cox derin olmayan ikinci bir zolaq uzanir Marian adalarindan baslayaraq derin merkezler zolagi simal qerbe gedir ve Cenubi Yaponiyani keserek qiteye cixir Sixote Alin daglarindan Kamcatkaya uzanir Oxot denizinde merkezlerin derinliyi 610 km e catir Araliq denizi Romaniya ve Hindogus zelzeleleri araliq veziyyet tutur Hindogusda bas vermis zelzeleler ucun 200 240 km lik derinlik xarakterikdir Hiposentrin yer sethine olan saquli proyeksiyasi episentr adlanir Episentrde zelzele yer uzerinde maksimal quvveye catir Zelzelenin proqnozuZelzelenin proqnozu uc esas problemin helline imkan vermelidir zelzelenin hansi yerde hansi noqtede bas vereceyi intensivliyinin ne derecede ola bileceyi hacan bas vereceyi Zelzeleni proqnozu probleminin hellinene onun ne zaman bas vereceyini hesablamaqla baslamaq lazimdir Bu an yer qabiginda deformasiya yaradan yekun qabarma ve cekilme quvvelerinin zamana gore deyisme qrafikine esasen astronomik deqiqlikle mueyyenlesdirile biler Bu an yaxinlasanda zelzele ocaqlarinin evvelceden tertib edilmis pasportuna esasen hansi ocagin rezonansa geleceyini ve maksimal amplitudun ne qeder olacagini mueyyenlesdirmekle problemin helli basa catdirilmalidir Menbe 1 QURANI KERIM ZILZAL suresi 2 Elm ve heyat jurnali 1993 cu il N3 4 Bir daha zelzelenin proqnazlasdirilmasi haqqinda Birinci iki sualin cavabini seysmik rayonlasdirma vere biler Seysmik rayonlasdirma kecmis zelzelelerin episentrlerinin onlarin quvvesinin tezliyinin fokus derinliklerinin ve sahenin geoloji xususiyyetlerinin tehliline esaslanir Tikintilerin ve s xalq teserrufati islerinin layihelesdirilmesinde alinmis neticelere gore esaslandirilir En cetin mesele ucuncusudur Bu mesele indiyedek hell edilmemisdir Eyni zamanda bu sahede bir nece istiqametde tedqiqat aparilmaqdadir Yer sethindeki kicik deformasiyalarin eyrilik olcen xususicihazlarla qeyde alinmasi ve elde edilen neticelerin tehlili Yeralti sularda bir sira elementlerin o cumleden radonun ve temperatur rejiminin oyrenilmesi Uzununa ve enine dalgalarin hereket suretinin deyismesi uzerinde aparilan musahidelerin tehlili ve bunun esasinda hemin dalgalarin hereke etdiyi suxurlarin deformasiyasi haqqinda fikir yurudulmesi Yer qabiginda pyezoelektrik effekti ile elaqedar elektromaqnit sualanmasinin qeyde alinmasi ve oyrenilmesi Yer qabiginda bas veren tektonik deyisiklikler hesabina yaranan seslerin xususi qebuledici cihazlarda qeyde alinmasi Atmosferde geden elekromaqnit veziyyetinin deyismesi yeni zelzeleden qabaq ve zelzele zamani elektromaqnit dalgalarinin emele gelmesi uzerinde aparilan musahidelerin tehlili IstinadlarTebietsunasligin esaslari olu kecid Hemcinin baxZelzele