Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çiyələk (lat. Fragaria) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi. Toxumları meyvənin üzərində (xaricdə) yerləşən azsaylı meyvələrdən biridir. Əksər meyvələrin toxumları meyvənin içərisində yerləşdiyi halda çiyələk istisnalıq təşkil edir.
| Çiyələk | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Yarımtriba: Cins: Çiyələk | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Azərbaycanın dağ-meşə rayonlarında çox geniş yayılmışdır. Quba, Xaçmaz, Qusar, Şəki, Zaqatala, Lənkəran rayonlarında bu bitkinin ehtiyatı çoxdur. Xalq təbabətində çiyələyin meyvəsindən podaqra və böyrəklərdə daş əmələgəlmə xəstəliyində, yarpaqlarında isə sidikqovucu dərman kimi istifadə edilir. Çiyələk eyni zamanda orqanizmin maddələr mübadiləsini yaxşılaşdırır və həzmolmanı asanlaşdırır, qaraciyərin və kisəsinin iltihabını aradan qaldırır. Çiyələk avitaminoz xəstəliyinə qarşı da yaxşı təsir göstərir.
Əhəmiyyəti
Meşə çiyələyinin meyvələrində bir sıra vacib maddələr vardır. Bunlardan: alma, limon və xinin turşularının (2,5-4 %-ə qədər), qlükoza və saxaroza şəkərlərini (6-9,5 %), aşı maddələri (0,4 %), C vitaminini (20-50 mq %), karotini (3,5 %), pektin maddələri, dəmir duzlarını və efir yağını göstərmək olar. Yarpaqlarında isə 250-280 mq % C vitamini, 2-3 %-ə qədər aşı maddəsi, üzvi turşular vardır.
Çiyələyin qurudulmuş yarpaqlarını moruq meyvəsilə birlikdə çay kimi dəmləyib, soyuqdəymədən baş verən xəstəliklərə qarşı tərlədici dərman kimi işlədilir.
Elmi təbabətdə çiyələyin meyvələrindən və yarpaqlarından istifadə olunur. Meyvələrini tam yetişəndə quru havalı gündə toplayıb, həmin vaxta günün qabağında və ya çadır altında, yaxud peç üzərində qurudurlar. Yarpaqlarını bitki çiçəkləyən fazada toplayıb kölgəli yerdə və ya quru havalı binalarda qurudurlar. Qurudulmuş meyvələrini və yarpaqlarını havası daim dəyişilən, quru havalı binalarda saxlamaq lazımdır.
Çiyələyin təzə dərilmiş meyvələrindən və onlardan hazırlanan şərbətdən son dərəcə faydalı dietik vasitə kimi istifadə olunur.
Qurudulmuş meyvələrindən və yarpaqlarından çay kimi dəmləyib, öd yolları xəstəliklərində ödqovucu, böyrək xəstəliklərində və böyrəkdə daş əmələ gəlmə zamanı daşı salmaq məqsədilə, eləcə də podaqrada və uşaqlıq qanaxmalarında qankəsici və şəfaverici dərman kimi istifadə edilir.
Xalq təbabətində qurudulmuş yarpaqlarından və meyvələrindən çay dəmləyib, ödem xəstəliyinə qarşı müalicə məqsədilə, eləcə də sidik yollarında daş yığılan zaman daşsalıcı və iltihabı aradanqaldırıcı, həbelə sidikqovucu dərman kimi içirlər.
Xalq təbabətində təzə toplanmış çiyələk meyvələrinin şirəsindən (1:10 nisbətdə, yəni 1 q şirəni 10 q suda həll etməklə) "çiyələk suyu" hazırlayıb, körpə uşaqlarda baş verən sidik ifrazı çətinliyində sidikqovucu kimi işlədilir.
Çiyələyin təzə meyvələrindən, eləcə də qurudulmuş kökümsovlarından sulu bişirmə hazırlayıb ödqovucu dərman kimi qəbul edilir. Kökümsovlarını toplayıb soyuq suda yuyub qurudandan sonra çay kimi dəmləyərək babasil xəstəliyinə qarşı içirlər.
Qurudulmuş meyvələrindən və yarpaqlarından çay hazırlayıb yel xəstəliyi və podaqra xəstəliklərinə qarşı içirlər. Bu məqsədlə qurudulmuş meyvələri və yarpaqları ayrı-ayrılıqda xırdalayıb qarışdırır, sonra ondan 2 xörək qaşığı 1 stəkan qaynar suda çay kimi dəmləyib gündə 2 dəfə, hər dəfə də yarım stəkan qəbul edirlər. Çiyələyin meyvələri qanazlığında və ümumi zəiflikdə eləcə də ağciyər xəstəliklərində qüvvətverici kimi çox faydalıdır.
Çiyələyin sağlamlıq üçün çox mühüm əhəmiyyəti vardır. Ondan daha geniş istifadə etmək zəruridir.
Növləri
- Ətirli çiyələk (Fragaria moschata Duch.)
- Yaşıl çiyələk (Fragaria viridis Duch.)
{{SS|2|
- Bağ çiyələyi (Fragaria × ananassa (Weston) Duchesne)
- (Nutt. ex Torr. & A. Gray) Staudt
- (Rydb.) Rydb.
- Steven
- Fragaria chiloensis (L.) Duchesne
- (E. Vilm. ex J. Gay) Staudt
- Fragaria daltoniana J. Gay
- Losinsk.
- Fragaria mexicana Schltdl.
- Fragaria moupinensis (Franch.) Cardot
- Fragaria nilgerrensis Schltdl. ex J. Gay
- (H. Lév.) Hand.-Mazz.
- Fragaria nubicola (Hook. f.) Lindl. ex Lacaita
- Losinsk.
- Losinsk.
- Staudt & Dickoré
- Meşə çiyələyi (Fragaria vesca L.)
- (Porter) Staudt
- (A. Heller) Staudt
- (Cham. & Schltdl.) Staudt
- Fragaria vesca var. crinita (Rydb.) C.L. Hitchc.
- (Holz.) B. Boivin
- Fragaria virginiana Duchesne
- (Michx.) Farw.
- (S. Watson) Staudt
- (E. Vilm. ex J. Gay) Staudt
- (Lehm.) R.J. Davis
- (Rydb.) Staudt
- (Rydb.) Jeps.
- (Rydb.) Fernald & Wiegand
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 218. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 494.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ciyelek lat Fragaria bitkiler aleminin gulcicekliler destesinin gulciceyikimiler fesilesine aid bitki cinsi Toxumlari meyvenin uzerinde xaricde yerlesen azsayli meyvelerden biridir Ekser meyvelerin toxumlari meyvenin icerisinde yerlesdiyi halda ciyelek istisnaliq teskil edir CiyelekElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste GulciceklilerFesile GulciceyikimilerYarimfesile QizilgulkimilerTriba Yarimtriba Cins CiyelekBeynelxalq elmi adiFragaria L 1753Sekil axtarisiITIS 24624NCBI 3746EOL 29917 Azerbaycanin dag mese rayonlarinda cox genis yayilmisdir Quba Xacmaz Qusar Seki Zaqatala Lenkeran rayonlarinda bu bitkinin ehtiyati coxdur Xalq tebabetinde ciyeleyin meyvesinden podaqra ve boyreklerde das emelegelme xesteliyinde yarpaqlarinda ise sidikqovucu derman kimi istifade edilir Ciyelek eyni zamanda orqanizmin maddeler mubadilesini yaxsilasdirir ve hezmolmani asanlasdirir qaraciyerin ve kisesinin iltihabini aradan qaldirir Ciyelek avitaminoz xesteliyine qarsi da yaxsi tesir gosterir EhemiyyetiMese ciyeleyinin meyvelerinde bir sira vacib maddeler vardir Bunlardan alma limon ve xinin tursularinin 2 5 4 e qeder qlukoza ve saxaroza sekerlerini 6 9 5 asi maddeleri 0 4 C vitaminini 20 50 mq karotini 3 5 pektin maddeleri demir duzlarini ve efir yagini gostermek olar Yarpaqlarinda ise 250 280 mq C vitamini 2 3 e qeder asi maddesi uzvi tursular vardir Ciyeleyin qurudulmus yarpaqlarini moruq meyvesile birlikde cay kimi demleyib soyuqdeymeden bas veren xesteliklere qarsi terledici derman kimi isledilir Elmi tebabetde ciyeleyin meyvelerinden ve yarpaqlarindan istifade olunur Meyvelerini tam yetisende quru havali gunde toplayib hemin vaxta gunun qabaginda ve ya cadir altinda yaxud pec uzerinde qurudurlar Yarpaqlarini bitki cicekleyen fazada toplayib kolgeli yerde ve ya quru havali binalarda qurudurlar Qurudulmus meyvelerini ve yarpaqlarini havasi daim deyisilen quru havali binalarda saxlamaq lazimdir Ciyeleyin teze derilmis meyvelerinden ve onlardan hazirlanan serbetden son derece faydali dietik vasite kimi istifade olunur Qurudulmus meyvelerinden ve yarpaqlarindan cay kimi demleyib od yollari xesteliklerinde odqovucu boyrek xesteliklerinde ve boyrekde das emele gelme zamani dasi salmaq meqsedile elece de podaqrada ve usaqliq qanaxmalarinda qankesici ve sefaverici derman kimi istifade edilir Xalq tebabetinde qurudulmus yarpaqlarindan ve meyvelerinden cay demleyib odem xesteliyine qarsi mualice meqsedile elece de sidik yollarinda das yigilan zaman dassalici ve iltihabi aradanqaldirici hebele sidikqovucu derman kimi icirler Xalq tebabetinde teze toplanmis ciyelek meyvelerinin siresinden 1 10 nisbetde yeni 1 q sireni 10 q suda hell etmekle ciyelek suyu hazirlayib korpe usaqlarda bas veren sidik ifrazi cetinliyinde sidikqovucu kimi isledilir Ciyeleyin teze meyvelerinden elece de qurudulmus kokumsovlarindan sulu bisirme hazirlayib odqovucu derman kimi qebul edilir Kokumsovlarini toplayib soyuq suda yuyub qurudandan sonra cay kimi demleyerek babasil xesteliyine qarsi icirler Qurudulmus meyvelerinden ve yarpaqlarindan cay hazirlayib yel xesteliyi ve podaqra xesteliklerine qarsi icirler Bu meqsedle qurudulmus meyveleri ve yarpaqlari ayri ayriliqda xirdalayib qarisdirir sonra ondan 2 xorek qasigi 1 stekan qaynar suda cay kimi demleyib gunde 2 defe her defe de yarim stekan qebul edirler Ciyeleyin meyveleri qanazliginda ve umumi zeiflikde elece de agciyer xesteliklerinde quvvetverici kimi cox faydalidir Ciyeleyin saglamliq ucun cox muhum ehemiyyeti vardir Ondan daha genis istifade etmek zeruridir NovleriEtirli ciyelek Fragaria moschata Duch Yasil ciyelek Fragaria viridis Duch SS 2 Bag ciyeleyi Fragaria ananassa Weston Duchesne Nutt ex Torr amp A Gray Staudt Rydb Rydb Steven Fragaria chiloensis L Duchesne E Vilm ex J Gay Staudt Fragaria daltoniana J Gay Losinsk Fragaria mexicana Schltdl Fragaria moupinensis Franch Cardot Fragaria nilgerrensis Schltdl ex J Gay H Lev Hand Mazz Fragaria nubicola Hook f Lindl ex Lacaita Losinsk Losinsk Staudt amp Dickore Mese ciyeleyi Fragaria vesca L Porter Staudt A Heller Staudt Cham amp Schltdl Staudt Fragaria vesca var crinita Rydb C L Hitchc Holz B Boivin Fragaria virginiana Duchesne Michx Farw S Watson Staudt E Vilm ex J Gay Staudt Lehm R J Davis Rydb Staudt Rydb Jeps Rydb Fernald amp WiegandIstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 218 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 494 Hemcinin bax