Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gülçiçəklilər (lat. Rosales) — bitkilər aləminə aid bitki dəstəsi.
| Gülçiçəklilər | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Gülçiçəklilər | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
İkiləpəli bitkilərin əsası, nisbətən polimorf olan gülçiçəklilərdən başlayır. Onlar inkişaf etibarilə çoxbudaqlı olub, budaqlarının çoxu ikinci inkişaf dərəcəsində dayanmışdır.
Bu sıranın fəsilə və yarımfəsilələrinə daxil olan növlərin əksəriyyətində çiçək yatağı çökək və yumurtalıq yuxarıda olur. Sıranın nisbətən sadə quruluşlu fəsilə və yarımfəsilələrinə mənsub olan növlər, ləçəklərinin sərbəst, erkəkcikləri, toxumluqları və ləçəklərinin çox olması ilə fərqlənir. Bundan sonrakı fəsilələrdə isə çox vaxt bitişik ləçəklilik və az toxumluluq aydın nəzərə çarpır.
Sıranın demək olarki, bütün nümayəndələrindən çiçək yanlığı beştiplidir, çoxunun isə çiçəyi ikicinslidir. Çiçək üzvləri dairəvi düzülmüşdür, aktinomorf və ya ziqomorfdur.
Çiçək yanlığı adətən ikiqatlıdır. Erkəkcikləri çiçək yanlığın sayı qədərdir və ya çoxdur.Gul ciceklilerde çeyirdek ,findiqça ve s.kimi meyve tipleri olur. Dişiciyi əmələ gətirən meyvəyarpaqları bir və ya bir neçədir, sərbəst və ya bitişikdir. Çiçək yatağı çox zaman genəlmiş, qabarıq və ya çökəkdir. Hər iki halda çiçək yanlığı yarpaqları və erkəkciklər çiçək yatağının kənarına bitişmiş olur.
Alça, gavalı, şaftalı, göyəm, badam və sairənin toxumluqları bir, alma, armud, əzgil və sairənin isə bir neçə olur. Meyvələri çox müxtəlifdir.
Bu sıranın bəzi nümayəndələrində, məsələn, (Rubus), (Fragaria) və sairədə erkəkciklərin, bəzən də meyvəyarpaqlılarının çoxluğu və sərbəstliyin, genişliyin apokarplığı, burğu üzrə düzülüşü, çiçək yatağının qabarıqlığı kimi ibtidailik əlamətləri, gülçiçəklilər sırasının sırası ilə eyni mənşəli olduğunu göstərir.
Görünür ki, meyvəlilərin qədim əcdadından böyük bir budaq ayrılaraq gülçiçəklilər sırasına başlanğıc olmuşdur.
Gülçiçəklikimilər sırasının nümayəndələri arasında ibtidailik əlamətləri olanlarla bərabər, alilik əlamətləri olanları da çoxdur. Alma, armud, əzgil, yemişan və s. çiçəklərin həşərat vasitəsilə çarpaz tozlanmaya yaxşı uyğunlaşması, yumurtalığın çiçək yatağına girib onun divarları ilə bitişərək aşağı yumurtalıqları çiçək əmələ gətirməsi, alça, gavalı, ərik, şaftalı, göyəm və s. çiçək yatağının qədəh şəkli alaraq dişicik yanlıqlı çiçək əmələ gətirməsi və s.
Bu kimi xüsusiyyətlər alilik əlamətləridir. Həmin sıranın nümayəndələri arasında yuxarı yumurtalıqdan aşağı yumurtalığa və çiçəklərində müntəzəmlikdən qeyri-müntəzəmliyə doğru keçidlər olması, onun çox təbii bir sıra olduğunu göstərir.
Sıranın demək olar ki, bütün nümayəndələrində çiçək yanlığı beştiplidir, çoxunun isə çiçəyi ikicinslidir. Çiçək üzvləri dairəvi düzülmüşdür, aktinomorf və ya ziqomorfdur. Çiçək yanlığı adətən ikiqatlıdır.
Erkəkcikləri çiçək yanlığın sayı qədərdir və ya çoxdur. Dişiciyin əmələ gətirən meyvəyarpaqları bir və ya bir neçədir, sərbəst və ya bitişikdir.
Çiçək yatağı çox zaman genəlmiş, qabarıq və ya çökəkdir. Hər iki halda çiçək yanlığı yarpaqları və erkəkciklər çiçək yatağının kənarına bitişmiş olur.
Alça, gavalı, şaftalı, göyəm, badam və s. nin toxumluqları bir, alma, armud, əzgil və s.-nin isə bir neçə olur. Meyvələri çox müxtəlifdir.
Nümayəndələri yarpaqaltlıqlı və ya yarpaqaltsızlıqsız olur. Yarpaqları əksərən burğu üzrə düzülmüşdür.
Gülçiçəkkimilər sırasına dovşankələmi (Crassulaceae), (Saxifragaceae), gülçiçəklilər (Rosaceae) fəsilələri daxildir.
Bu fəsilələr ilk baxışda çox müxtəlif görünsələr də, keçid formaları ilə bir-birilə sıx əlaqədardır. Beləliklə, sıra tam genetik bir qrup təşkil edir.
Digər tərəfdən, həmin sıraya mənsub olan daşdələn fəsiləsi narçiçəkkimilər sırasına o qədər yaxındır ki, təsnifatçılardan bir çoxu daşdələn fəsiləsini və başqa fəsilələri narçiçəklilər sırasına daxil edir və onları gülçiçəklilərdən ayrılırlar.
Bəzi botaniklərə görə gülçiçəklilər narçiçəklilərlə bir sırada birləşdirilib, sonra yarımsıralara bölünməlidir.
Şəkillər
Təsnifat
Müasir fəsilələri aşağıdakılardır:
- Barbeyakimilər (Barbeyaceae)
- Çətənəkimilər (Cannabaceae)
- Dirachmaceae (Dirachmaceae)
- İydəkimilər (Elaeagnaceae)
- Tutkimilər (Moraceae)
- Gülçiçəyikimilər (Rosaceae)
- Murdarçakimilər (Rhamnaceae)
- Qarağackimilər (Ulmaceae)
- Gicitkənkimilər (Urticaceae)
İstinadlar
- Chase M. W., Reveal J. L. A phylogenetic classification of the land plants to accompany APG III (ing.). // Botanical Journal of the Linnean Society / M. F. Fay Wiley-Blackwell, Linnean Society of London, OUP, 2009. Vol. 161, Iss. 2. P. 124. ISSN 0024-4074; 1095-8339 doi:10.1111/J.1095-8339.2009.01002.X
- Angiosperm Phylogeny Group An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III (ing.). // Botanical Journal of the Linnean Society / M. F. Fay Wiley-Blackwell, Linnean Society of London, OUP, 2009. Vol. 161, Iss. 2. P. 105–121. ISSN 0024-4074; 1095-8339 doi:10.1111/J.1095-8339.2009.00996.X
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gulcicekliler lat Rosales bitkiler alemine aid bitki destesi GulciceklilerElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste GulciceklilerBeynelxalq elmi adiRosales Bercht amp J Presl 1820 Sekil axtarisiITIS 24057NCBI 3744EOL 4385FW 54921 Ikilepeli bitkilerin esasi nisbeten polimorf olan gulciceklilerden baslayir Onlar inkisaf etibarile coxbudaqli olub budaqlarinin coxu ikinci inkisaf derecesinde dayanmisdir Bu siranin fesile ve yarimfesilelerine daxil olan novlerin ekseriyyetinde cicek yatagi cokek ve yumurtaliq yuxarida olur Siranin nisbeten sade quruluslu fesile ve yarimfesilelerine mensub olan novler leceklerinin serbest erkekcikleri toxumluqlari ve leceklerinin cox olmasi ile ferqlenir Bundan sonraki fesilelerde ise cox vaxt bitisik leceklilik ve az toxumluluq aydin nezere carpir Siranin demek olarki butun numayendelerinden cicek yanligi bestiplidir coxunun ise ciceyi ikicinslidir Cicek uzvleri dairevi duzulmusdur aktinomorf ve ya ziqomorfdur Cicek yanligi adeten ikiqatlidir Erkekcikleri cicek yanligin sayi qederdir ve ya coxdur Gul ciceklilerde ceyirdek findiqca ve s kimi meyve tipleri olur Disiciyi emele getiren meyveyarpaqlari bir ve ya bir necedir serbest ve ya bitisikdir Cicek yatagi cox zaman genelmis qabariq ve ya cokekdir Her iki halda cicek yanligi yarpaqlari ve erkekcikler cicek yataginin kenarina bitismis olur Alca gavali saftali goyem badam ve sairenin toxumluqlari bir alma armud ezgil ve sairenin ise bir nece olur Meyveleri cox muxtelifdir Bu siranin bezi numayendelerinde meselen Rubus Fragaria ve sairede erkekciklerin bezen de meyveyarpaqlilarinin coxlugu ve serbestliyin genisliyin apokarpligi burgu uzre duzulusu cicek yataginin qabariqligi kimi ibtidailik elametleri gulcicekliler sirasinin sirasi ile eyni menseli oldugunu gosterir Gorunur ki meyvelilerin qedim ecdadindan boyuk bir budaq ayrilaraq gulcicekliler sirasina baslangic olmusdur Gulciceklikimiler sirasinin numayendeleri arasinda ibtidailik elametleri olanlarla beraber alilik elametleri olanlari da coxdur Alma armud ezgil yemisan ve s ciceklerin heserat vasitesile carpaz tozlanmaya yaxsi uygunlasmasi yumurtaligin cicek yatagina girib onun divarlari ile bitiserek asagi yumurtaliqlari cicek emele getirmesi alca gavali erik saftali goyem ve s cicek yataginin qedeh sekli alaraq disicik yanliqli cicek emele getirmesi ve s Bu kimi xususiyyetler alilik elametleridir Hemin siranin numayendeleri arasinda yuxari yumurtaliqdan asagi yumurtaliga ve ciceklerinde muntezemlikden qeyri muntezemliye dogru kecidler olmasi onun cox tebii bir sira oldugunu gosterir Siranin demek olar ki butun numayendelerinde cicek yanligi bestiplidir coxunun ise ciceyi ikicinslidir Cicek uzvleri dairevi duzulmusdur aktinomorf ve ya ziqomorfdur Cicek yanligi adeten ikiqatlidir Erkekcikleri cicek yanligin sayi qederdir ve ya coxdur Disiciyin emele getiren meyveyarpaqlari bir ve ya bir necedir serbest ve ya bitisikdir Cicek yatagi cox zaman genelmis qabariq ve ya cokekdir Her iki halda cicek yanligi yarpaqlari ve erkekcikler cicek yataginin kenarina bitismis olur Alca gavali saftali goyem badam ve s nin toxumluqlari bir alma armud ezgil ve s nin ise bir nece olur Meyveleri cox muxtelifdir Numayendeleri yarpaqaltliqli ve ya yarpaqaltsizliqsiz olur Yarpaqlari ekseren burgu uzre duzulmusdur Gulcicekkimiler sirasina dovsankelemi Crassulaceae Saxifragaceae gulcicekliler Rosaceae fesileleri daxildir Bu fesileler ilk baxisda cox muxtelif gorunseler de kecid formalari ile bir birile six elaqedardir Belelikle sira tam genetik bir qrup teskil edir Diger terefden hemin siraya mensub olan dasdelen fesilesi narcicekkimiler sirasina o qeder yaxindir ki tesnifatcilardan bir coxu dasdelen fesilesini ve basqa fesileleri narcicekliler sirasina daxil edir ve onlari gulciceklilerden ayrilirlar Bezi botaniklere gore gulcicekliler narciceklilerle bir sirada birlesdirilib sonra yarimsiralara bolunmelidir SekillerMeyve Malina Rubus idaeus Yarpaglar Cannabis sativa gicitken Urtica dioica Iyde Elaeagnus angustifolia encir Ficus carica Cicekleri xacnovlu kolleksiyasi Colletia cruciata Vyaz hollandlali Ulmus hollandica QizilgulTesnifatMuasir fesileleri asagidakilardir Barbeyakimiler Barbeyaceae Cetenekimiler Cannabaceae Dirachmaceae Dirachmaceae Iydekimiler Elaeagnaceae Tutkimiler Moraceae Gulciceyikimiler Rosaceae Murdarcakimiler Rhamnaceae Qaragackimiler Ulmaceae Gicitkenkimiler Urticaceae IstinadlarChase M W Reveal J L A phylogenetic classification of the land plants to accompany APG III ing Botanical Journal of the Linnean Society M F Fay Wiley Blackwell Linnean Society of London OUP 2009 Vol 161 Iss 2 P 124 ISSN 0024 4074 1095 8339 doi 10 1111 J 1095 8339 2009 01002 X Angiosperm Phylogeny Group An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants APG III ing Botanical Journal of the Linnean Society M F Fay Wiley Blackwell Linnean Society of London OUP 2009 Vol 161 Iss 2 P 105 121 ISSN 0024 4074 1095 8339 doi 10 1111 J 1095 8339 2009 00996 XHemcinin bax