Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şəxsiyyət pozuntuları — uzunmüdətli, güclü və müqavimətli düşüncə və davranış qəliblərilə xarakterizə olunmuş pozuntular sinfidir.
| Şəxsiyyət pozuntuları | |
|---|---|
| XBT-10 | F60 |
| XBT-9-KM | 301.89, 301.8, 301.9 |
| DiseasesDB | 9889 |
| MedlinePlus | 000939 |
| MeSH | D010554 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şəxsiyyət pozuntularının aşkarlanması və təsnif edilməsi çoxpilləli və çətin prosesdir. Pozuntuların mənbəyi filogenetik inkişaf prosesi tərkibində — genetik və ya ontogenetik inkişaf çərçivəsində formalaşa bilir. Bəzi hallarda isə həm irsi, həm də ontogenetik mənbəyə sahib ola bilər. Şəxsiyyət pozuntularının aşkara çıxarılmasında fərdin tərkibində formalaşdığı mədəni və sosial mühit ən əsas faktordur. Bir vəziyyətə şəxsiyyət pozuntusu kimi diaqnoz qoyulması üçün insanın şəxsi və sosial həyatında çox ciddi surətdə bir problemə yol açan deviant davranış silsiləsi mövcud olmalıdır.
Şəxsiyyət pozuntuları fərdin aid olduğu mədəni normaların xaricində olan davranış tərzi və daxili təcrübələrdir. Bu cür davranış tərzləri elastiklikdən uzaq və qarşıqoyulmazolur. Yeniyetməlikdə və ya gənclik dövründə üzə çıxır və fərdin həyatında ciddi problem və zədəyə yol açır. Tədqiqatçılar hələ də şəxsiyyət pozuntularının səbəbləri barədə dəqiq məlumata malik deyil. Bəziləri bu növ pozuntuların mənbəyində keçmişdən qalmış travmaların olduğuna inanmasına baxmayaraq bəziləri isə bu cür pozuntuların mənbəyində fərdin normal davranış və düşüncə qəliblərini formalaşdırmasının qarşısını alan, vaxtından əvvəl yaşanmış "yersiz təcrübələrin" olduğunu düşünməkdədirlər.
Şəxsiyyət pozuntusu diaqnozunun qoyulması
Psixoloqlar şəxsiyyət pozuntusunun diaqnozunu qoyduqda mental pozuntuların diaqnozu və statistik əl kitabında qeyd olunan kriteriyalara istinad edirlər. Buna görə bir insana şəxsiyyət pozuntusu diaqnozu qoymaq üçün onda izlənilməsi mütləq olan əlamətlər bunlardır:
- bu davranış növləri fərdin həyatının intim münasibətlər, iş həyatı və sosial həyat kimi fərqli istiqamətlərinə təsir göstərməlidir
- bu davranış növləri uzunömürlü və sıx təkrarlanan olmalıdır
- simptomlar aşağıdakılardan iki və ya daha çoxuna təsir göstərməlidir: duyğular, düşüncələr, qıcıqların idarə edilə bilmə qabiliyyəti və insanlarla olan əlaqələr
- davranış növləri yeniyetməlik və ya erkən yetkinlik dönəmində başlamalıdır
- davranış növləri müəyyən zaman ərzində dəyişikliyə uğramamalıdır
bu simptomlar başqa klinik vəziyyətlərin, psixi narahatlıqların ya da narkotik maddə aludəçiliyinin bir nəticəsi olmamalıdır.
Şəxsiyyət pozuntularının 3 əsas kateqoriya üzrə təsnifi
A qrupu kateqoriyası
- Bu kateqoriyaya mənsub şəxsiyyət pozuntularının əsas əlamətləri qeyri-adi və qəribə davranışlarla özlərini büruzə vermələridir. Bunlar aşağıdakılardır:
1.Paranoid şəxsiyyət pozuntusu
3. Şizotipal şəxsiyyət pozuntusu
Paranoid şəxsiyyət pozuntusu digər insanların hər kəsi alçaldıcı və təhdidedici olaraq qavrama meyilləri ilə seçilirlər. Paranoyalar sağlam insanlarda da vaxtaşırı şübhəçi yanaşmalardan yaranaraq sahib ola biləcəyi düşüncə qəlibləridir. Paranoid şəxsiyyət pozuntusu olan fərdlər isə paranoyaları gündəlik həyatın fəaliyyətini və keyfiyyətini pozacaq dərəcədə yaşamaqdadırlar.
Şizoid şəxsiyyət pozuntusu sosial münasibətlərə meyil azlığı, emosional soyuqluq, yüksək dərəcədə introvert həyat tərzi ilə xarakterizə olunur. Şizoidlər yüksək dərəcədə emosionallıq götərməz, sosiallıqdan uzaq olurlar, dostluq münasibətlərini qurmaqda normal insanlara nisbətən daha istəksiz davranırlar: özlərini cəmiyyətdən təcrid ediblər. Şizoid şəxsiyyət ümumi olaraq tənqid və tərifə qarşı heç bir reaksiya vermirlər. Emosiyaları monoton olub, heç bir dəyişikliyə məruz qalmır.
Şizotipal şəxsiyyət pozuntusuna malik insanlar düşüncə və ya qavrayış çərçivəsində həqiqəti təhrif etmələri ilə və normadan kənar davranışlarla özlərini sosial deprivasiyaya məruz qoymaları ilə xarakterizə olunur.
B qrupu kateqoriyası
- Bu kateqoriyaya mənsub şəxsiyyət pozuntularının əsas əlamətləri müvazinətsiz və dramatik davranışlarla özlərini büruzə vermələridir. Bunlar aşağıdakılardır:
1. Anti-sosial şəxsiyyət pozuntusu
2. Borderline şəxsiyyət pozuntusu
3. İsterik şəxsiyyət pozuntusu
4. Narsistik şəxsiyyət pozuntusu
Antisosial şəxsiyyət pozuntusu və ya sosiopatlıq psixopatiya ilə əlaqəli bir pozuntudur. Bir sosiopatı bir psixopatdan ayıran ən əsas faktor patalogiyadır, yəni simptom fərqliliyidir. Psixopatiya sosiopatiyaya görə daha ağır bir pozuntu olub, sosiopatiyada rast gəlinən simptomlara əlavə, əxlaqa zidd davranışları özündə ehtiva edir. Sosiopatiyanın yaranmasına səbəb sosial mühit olduğu düşünülür.
Boderline şəxsiyyət pozuntusu emosional stabilliyin aradan qalxması ilə formalaşır. Şəxs ya ağın, ya da qaranın mövcud olduğunu düşünür. Boderline şəxsiyyət pozuntusu yaşayan şəxs bu halda başqa hər hansı bir alternativin mövcud olacağını düşünməz, qəbul etməz, buna görə də təlatümlü münasibət yaşayar.
İsterik şəxsiyyət pozuntusu yetkinliyin ilkin mərhələlərində başlayan yüksək emosionallıq və diqqət çəkmək, ətraf tərəfindən "təsdiq" ehtiyacının yüksəkliyi ilə özünü büruzə verən şəxsiyyət pozuntusudur. Narsistdən fəqrli olaraq ətrafı ilə münasibətinin hər anına diqqət yetirir. Diqqət mərkəzində olduqları müddət ərzində canlı, enerjili, sevinc dolu və ehtiraslıdırlar. Kommunikativ və interaktiv münasibətin mərkəzi olduqları müddət ərzində ətrafdakılarla əlaqələri olduqca qüvvətli və sarsılmazdır. Cinsi nöqteyi nəzərdən uyğunsuz, provokativ davranış nümayiş etdirə bilir, emosiyalarını valehedici tərzdə əks etdirirlər. Bununla yanaşı olaraq eqosentrizm, özünəvurğunluq, daimi təsdiq arzusu və tələbatlarını ödəmək üçün psixoloji manipulyasiya vasitələrindən istifadə edirlər.
Narsistik şəxsiyyət pozuntusu mütəmadi davam edən qrandiozidd(böyüklük və əhəmiyyətlilik) meyli(fantaziya və ya davranış səviyyəsində), empatiya əskikliyi, güc və uğur, xəyallar qurma, tənqidlərə qarşı həssaslıq və reaksiya şəklində erkək yeniyetməlikdən etibarən üzə çıxan şəxsiyyət pozuntusudur.
C qrupu kateqoriyası
- Bu kateqoriyaya mənsub şəxsiyyət pozuntularının əsas əlamətləri qorxu və təlaş əsaslı duyğu və davranışları özlərində ehtiva etmələridir. Bunlar aşağıdakılardır:
1. Utancaq şəxsiyyət pozuntusu
2. Asılı şəxsiyyət pozuntusu
3. Obsessiv-Kompulsiv şəxsiyyət pozuntusu(OCPD)
Utancaq şəxsiyyət pozuntusu digər adı ilə aviodant olaraq təsnif olunan bir şəxsiyyət pozuntusudur. İlk dəfə 1969-cu ildə Teodora Vilson tərəfindən müəyyənləşmişdir. Natamamlıq hissi, özünün aşağı qiymətləndirmə, sosial təcrid meyilləri, tənqidə qarşı yüksək həssaslıq, səmimiyyətsizlik, peşə problemləri və bu kimi əlamətləri özündə ehtiva edir. Depressiya və təşviş pozuntularına meyillidirlər.
Asılı şəxsiyyət pozuntusuna sahib şəxslər başqalarına qarşı yüksək inamsızlıq, xroniki şübhəçi bir davranış nümayiş etdirirlər. Bu şəxslərin itaətkar olma səbəbi təhtəlşüurda mövcud olan "mən bacarmaram" fikridir.
Obsessiv-Kompulsiv şəxsiyyət pozuntusu(OCPD) olan şəxslər tamamilə nəzarət altında olmayan hər mövzuda çarəsizlik hiss etmək, daima nizam-intizam, "qayda-qanunlar", maksimalist, məqsədinə çatmaq üçün mübarizə aparan, dəyişikliyə qarşı ciddi müqavimət göstərirlər. Bu şəxsiyyət pozuntusu OKP(obsessiv-kompulsiv pozuntu) nevrozu ilə qarışdırılsa da əslində bir — birindən tamamilə fərqlənir.
Fərd, gündəlik həyatında mədəniyyətin ona təqdim etdiyi normalar xaricində davranış nümayiş etdirərsə, bu nümayişlərin şəxsiyyət üzərində dramatik təsirləri ola bilər. Psixoloqlar yuxarıda sadalanan şəxsiyyət pozuntularını anlayır və fərqli kateqoriyalara bölür, bu problemlərdən əziyyət çəkən insanlara kömək etməyi bacarırlar.
İstinadlar
- Disease Ontology (ing.). 2016.
- Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
- Elçin Əsgərov. "Şəxsiyyət pozuntuları nədir? - Növlər" (az.). psixoloq.az. 2018.08.10. 2020-11-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-10-22.
- Elçin Əsgərov. "Şəxsiyyət pozuntuları nədir? - Növlər" (az.). psixoloq.az. 2018.08.10. 2020-11-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-10-22.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sexsiyyet pozuntulari uzunmudetli guclu ve muqavimetli dusunce ve davranis qeliblerile xarakterize olunmus pozuntular sinfidir Sexsiyyet pozuntulariXBT 10 F60XBT 9 KM 301 89 301 8 301 9DiseasesDB 9889MedlinePlus 000939MeSH D010554 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Sexsiyyet pozuntularinin askarlanmasi ve tesnif edilmesi coxpilleli ve cetin prosesdir Pozuntularin menbeyi filogenetik inkisaf prosesi terkibinde genetik ve ya ontogenetik inkisaf cercivesinde formalasa bilir Bezi hallarda ise hem irsi hem de ontogenetik menbeye sahib ola biler Sexsiyyet pozuntularinin askara cixarilmasinda ferdin terkibinde formalasdigi medeni ve sosial muhit en esas faktordur Bir veziyyete sexsiyyet pozuntusu kimi diaqnoz qoyulmasi ucun insanin sexsi ve sosial heyatinda cox ciddi suretde bir probleme yol acan deviant davranis silsilesi movcud olmalidir Sexsiyyet pozuntulari ferdin aid oldugu medeni normalarin xaricinde olan davranis terzi ve daxili tecrubelerdir Bu cur davranis terzleri elastiklikden uzaq ve qarsiqoyulmazolur Yeniyetmelikde ve ya genclik dovrunde uze cixir ve ferdin heyatinda ciddi problem ve zedeye yol acir Tedqiqatcilar hele de sexsiyyet pozuntularinin sebebleri barede deqiq melumata malik deyil Bezileri bu nov pozuntularin menbeyinde kecmisden qalmis travmalarin olduguna inanmasina baxmayaraq bezileri ise bu cur pozuntularin menbeyinde ferdin normal davranis ve dusunce qeliblerini formalasdirmasinin qarsisini alan vaxtindan evvel yasanmis yersiz tecrubelerin oldugunu dusunmekdedirler Sexsiyyet pozuntusu diaqnozunun qoyulmasiPsixoloqlar sexsiyyet pozuntusunun diaqnozunu qoyduqda mental pozuntularin diaqnozu ve statistik el kitabinda qeyd olunan kriteriyalara istinad edirler Buna gore bir insana sexsiyyet pozuntusu diaqnozu qoymaq ucun onda izlenilmesi mutleq olan elametler bunlardir bu davranis novleri ferdin heyatinin intim munasibetler is heyati ve sosial heyat kimi ferqli istiqametlerine tesir gostermelidirbu davranis novleri uzunomurlu ve six tekrarlanan olmalidirsimptomlar asagidakilardan iki ve ya daha coxuna tesir gostermelidir duygular dusunceler qiciqlarin idare edile bilme qabiliyyeti ve insanlarla olan elaqelerdavranis novleri yeniyetmelik ve ya erken yetkinlik doneminde baslamalidirdavranis novleri mueyyen zaman erzinde deyisikliye ugramamalidir bu simptomlar basqa klinik veziyyetlerin psixi narahatliqlarin ya da narkotik madde aludeciliyinin bir neticesi olmamalidir Sexsiyyet pozuntularinin 3 esas kateqoriya uzre tesnifiA qrupu kateqoriyasi Bu kateqoriyaya mensub sexsiyyet pozuntularinin esas elametleri qeyri adi ve qeribe davranislarla ozlerini buruze vermeleridir Bunlar asagidakilardir 1 Paranoid sexsiyyet pozuntusu 2 Sizoid sexsiyyet pozuntusu 3 Sizotipal sexsiyyet pozuntusu Paranoid sexsiyyet pozuntusu diger insanlarin her kesi alcaldici ve tehdidedici olaraq qavrama meyilleri ile secilirler Paranoyalar saglam insanlarda da vaxtasiri subheci yanasmalardan yaranaraq sahib ola bileceyi dusunce qelibleridir Paranoid sexsiyyet pozuntusu olan ferdler ise paranoyalari gundelik heyatin fealiyyetini ve keyfiyyetini pozacaq derecede yasamaqdadirlar Sizoid sexsiyyet pozuntusu sosial munasibetlere meyil azligi emosional soyuqluq yuksek derecede introvert heyat terzi ile xarakterize olunur Sizoidler yuksek derecede emosionalliq gotermez sosialliqdan uzaq olurlar dostluq munasibetlerini qurmaqda normal insanlara nisbeten daha isteksiz davranirlar ozlerini cemiyyetden tecrid edibler Sizoid sexsiyyet umumi olaraq tenqid ve terife qarsi hec bir reaksiya vermirler Emosiyalari monoton olub hec bir deyisikliye meruz qalmir Sizotipal sexsiyyet pozuntusuna malik insanlar dusunce ve ya qavrayis cercivesinde heqiqeti tehrif etmeleri ile ve normadan kenar davranislarla ozlerini sosial deprivasiyaya meruz qoymalari ile xarakterize olunur B qrupu kateqoriyasi Bu kateqoriyaya mensub sexsiyyet pozuntularinin esas elametleri muvazinetsiz ve dramatik davranislarla ozlerini buruze vermeleridir Bunlar asagidakilardir 1 Anti sosial sexsiyyet pozuntusu 2 Borderline sexsiyyet pozuntusu 3 Isterik sexsiyyet pozuntusu 4 Narsistik sexsiyyet pozuntusu Antisosial sexsiyyet pozuntusu ve ya sosiopatliq psixopatiya ile elaqeli bir pozuntudur Bir sosiopati bir psixopatdan ayiran en esas faktor patalogiyadir yeni simptom ferqliliyidir Psixopatiya sosiopatiyaya gore daha agir bir pozuntu olub sosiopatiyada rast gelinen simptomlara elave exlaqa zidd davranislari ozunde ehtiva edir Sosiopatiyanin yaranmasina sebeb sosial muhit oldugu dusunulur Boderline sexsiyyet pozuntusu emosional stabilliyin aradan qalxmasi ile formalasir Sexs ya agin ya da qaranin movcud oldugunu dusunur Boderline sexsiyyet pozuntusu yasayan sexs bu halda basqa her hansi bir alternativin movcud olacagini dusunmez qebul etmez buna gore de telatumlu munasibet yasayar Isterik sexsiyyet pozuntusu yetkinliyin ilkin merhelelerinde baslayan yuksek emosionalliq ve diqqet cekmek etraf terefinden tesdiq ehtiyacinin yuksekliyi ile ozunu buruze veren sexsiyyet pozuntusudur Narsistden feqrli olaraq etrafi ile munasibetinin her anina diqqet yetirir Diqqet merkezinde olduqlari muddet erzinde canli enerjili sevinc dolu ve ehtiraslidirlar Kommunikativ ve interaktiv munasibetin merkezi olduqlari muddet erzinde etrafdakilarla elaqeleri olduqca quvvetli ve sarsilmazdir Cinsi noqteyi nezerden uygunsuz provokativ davranis numayis etdire bilir emosiyalarini valehedici terzde eks etdirirler Bununla yanasi olaraq eqosentrizm ozunevurgunluq daimi tesdiq arzusu ve telebatlarini odemek ucun psixoloji manipulyasiya vasitelerinden istifade edirler Narsistik sexsiyyet pozuntusu mutemadi davam eden qrandiozidd boyukluk ve ehemiyyetlilik meyli fantaziya ve ya davranis seviyyesinde empatiya eskikliyi guc ve ugur xeyallar qurma tenqidlere qarsi hessasliq ve reaksiya seklinde erkek yeniyetmelikden etibaren uze cixan sexsiyyet pozuntusudur C qrupu kateqoriyasi Bu kateqoriyaya mensub sexsiyyet pozuntularinin esas elametleri qorxu ve telas esasli duygu ve davranislari ozlerinde ehtiva etmeleridir Bunlar asagidakilardir 1 Utancaq sexsiyyet pozuntusu 2 Asili sexsiyyet pozuntusu 3 Obsessiv Kompulsiv sexsiyyet pozuntusu OCPD Utancaq sexsiyyet pozuntusu diger adi ile aviodant olaraq tesnif olunan bir sexsiyyet pozuntusudur Ilk defe 1969 cu ilde Teodora Vilson terefinden mueyyenlesmisdir Natamamliq hissi ozunun asagi qiymetlendirme sosial tecrid meyilleri tenqide qarsi yuksek hessasliq semimiyyetsizlik pese problemleri ve bu kimi elametleri ozunde ehtiva edir Depressiya ve tesvis pozuntularina meyillidirler Asili sexsiyyet pozuntusuna sahib sexsler basqalarina qarsi yuksek inamsizliq xroniki subheci bir davranis numayis etdirirler Bu sexslerin itaetkar olma sebebi tehtelsuurda movcud olan men bacarmaram fikridir Obsessiv Kompulsiv sexsiyyet pozuntusu OCPD olan sexsler tamamile nezaret altinda olmayan her movzuda caresizlik hiss etmek daima nizam intizam qayda qanunlar maksimalist meqsedine catmaq ucun mubarize aparan deyisikliye qarsi ciddi muqavimet gosterirler Bu sexsiyyet pozuntusu OKP obsessiv kompulsiv pozuntu nevrozu ile qarisdirilsa da eslinde bir birinden tamamile ferqlenir Ferd gundelik heyatinda medeniyyetin ona teqdim etdiyi normalar xaricinde davranis numayis etdirerse bu numayislerin sexsiyyet uzerinde dramatik tesirleri ola biler Psixoloqlar yuxarida sadalanan sexsiyyet pozuntularini anlayir ve ferqli kateqoriyalara bolur bu problemlerden eziyyet ceken insanlara komek etmeyi bacarirlar IstinadlarDisease Ontology ing 2016 Monarch Disease Ontology release 2018 06 29 2018 06 29 2018 Elcin Esgerov Sexsiyyet pozuntulari nedir Novler az psixoloq az 2018 08 10 2020 11 01 tarixinde Istifade tarixi 2020 10 22 Elcin Esgerov Sexsiyyet pozuntulari nedir Novler az psixoloq az 2018 08 10 2020 11 01 tarixinde Istifade tarixi 2020 10 22