Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İbrahim bəy (özb. Ibrohimbek Chaqaboev. Иброҳимбек Чакабаев ; 1889 – 1931, Daşkənd) — Türküstanda (Özbəkistan və Tacikistan), 1921-ci ildən isə əvvəl Əfqanıstan Əmirliyinin şimalında, daha sonra isə Əfqanıstan Krallığında basmaçıların (Kurbaşı) böyük rəhbərlərindən biri.
| İbrahim bəy | |
|---|---|
| özb. Ibrohimbek Chaqaboy óģli | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1889 |
| Vəfat tarixi | 1931 |
| Vəfat yeri | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Xidmət illəri | 1920–1931 |
| Döyüşlər | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Özbəklərin Lokay tayfasından olan, bəzi mənbələrə görə Buxara ordusunun toxabo rütbəsində (zabit) zabiti olan Köktaş Çakobay kəndinin ağsaqqalı (muhtarı) ailəsində anadan olub. Bəzi mənbələrə görə isə Buxara əmirinin məmuru olaraq, polkovnik rütbəsini daşımışdır. Çakobay ailəsi dörd arvad, altı qız və altı oğuldan ibarət idi. Təsərrüfat əsasən ailə təsərrüfatı sayılırdı, yalnız bəzən mövsümdə Çakobay ailəsi kənardan üç-dörd işçi tuturdu.
İbrahim bəy oğulların ən kiçiyi idi. O, il yarım Məktəbdə oxuyub, bir az oxumağı öyrənmişdi, amma öz etirafına görə, heç vaxt yazmağı mənimsəyə bilməmişdi.
Bəzi mənbələr onu at oğrusu, hətta quldur dəstəsinin başçısı adlandırırlar. Onun əmir rütbəsinə malik olması və vergi (zəkat) toplamaqla məşğul olmasına da işarələr var ki, onu əmir məmurları sırasına daxil etmək tamamilə mümkündür. Vətəndaş müharibəsi illərində Buxara əmirinə dəstək vermiş, 1920-ci ildə Şərqi Buxarada qırmızılara qarşı döyüşmüşdür.
1920-ci ildə tayfasının bəyi olmuş və 1920-ci ilin sentyabrında Türküstanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Əfqanıstana qaçan Buxara əmiri Seyid Alim xanın xidmətinə daxil olmuşdur.
İbrahim bəy bolşeviklərə qarşı mübarizədə bütün tayfaları (bölgənin bütün basmaçılarının yarısına qədərini) birləşdirərək, Vaxş çayının sol sahilində, Düşənbə ətrafında və Hisarda bir neçə qələbə qazanaraq müəyyən hərbi uğurlar qazandı. Usman Xocayev və RSFSR-in baş konsulu ilə aparılan danışıqlar nəticəsində Dağlıq Şərqi Buxaranın bütün ərazisinə nəzarəti ələ keçirdi. 1921-ci ilin sonunda o, əmir ordusunun qarovul (kapitanı) rütbəsini tuturdu.
1921–1925-ci illərdə İbrahim bəy devrilən Buxara əmiri Seyid Alim xanın taxtına qayıtması uğrunda silahlı mübarizəyə başçılıq edirdi. Onun tabeliyində olan birləşmələr Buxara Xalq Sovet Respublikası (BNSR) davamlı basqınlar həyata keçirirdi.
1921-ci ilin payızında Buxara əmirinin qoşunları ilə birlikdə Şərqi Buxarada məğlub olub Əfqanıstana çəkildi. Buxara əmiri Seyid Alim xan İsmayılı dəstəkləmək üçün ona Ənvər paşanı və tərəfdarlarının dəstələrini göndərdi. Ənvər paşanın özü bütün Basmaçı hərəkatına rəhbərlik etməyə və birləşdirməyə çalışsa da, İbrahim bəy ondan şübhələndi və hətta onu həbs etdi. Daha sonra 1922-ci ilin yazı-yay aylarında Qızıl Orduya qarşı döyüşdə qısamüddətli uğurları zamanı Ənvər paşaya dəstək verməkdən imtina etdi. Avqustda Ənvər paşa döyüşdə demək olar ki, bütün dəstəni itirdi. O, Əfqanıstana getməyə çalışarkən Qızıl Ordu bölmələri ilə döyüşdə həlak oldu.
Əfqanıstanda məskunlaşması
Onun rəhbərliyi altında basmaçılığın ilk mərhələsi 1922-ci ilin dekabrından Əfqanıstandan gələrək Hisar vadisinin Hisar kəndində qürbaşların qurultayını (iclasını) çağıraraq, faktiki olaraq onların əlaqələndiricisinə çevrildiyi vaxtdan başladı.
Qurbaşı İbrahim bəyin Sovet Orta Asiyasında təsir zonası Vaxş çayının sol sahili və Cilikul rayonu (Tacikistanın cənubu) idi. 1926-cı ilin iyununda sovet ərazisində İbrahim bəyin hərəkatı məğlub olduqdan sonra o, qoşunlarının əsas dayaq məntəqələrini Əfqanıstanın şimalına köçürdü. Oradan da Özbəkistan və Tacikistan respublikalarının ərazilərinə davamlı silahlı basqınlar həyata keçirirdi.
Əfqanıstanda İbrahim bəyin əsas qərargahı əvvəlcə Xanabadda (Künduz vilayəti) yerləşirdi, sonra Əliabada köçürüldü. İbrahim bəyin böyük dəstələri ailələri ilə birlikdə Taliqanda Talukan (Talikan), Xanabad, Çardar, Ak-Tube məskunlaşdılar. Lakin onlar daha çox Əliabadda yerləşmişdilər. İbrahim bəyin başçılığı ilə ailələr vaxtilə səhra olan Əliabadı abadlaşdırdılar. Burda iyirmi mindən çox əhali və dörd min təsərrüfat var idi.
1924–1925-ci illərdə İbrahim bəy basmaçı dəstələrinin Şərqi Buxara ərazisinə yeni yürüşünü təşkil etdi və ona rəhbərlik etdi. Lakin 1926-cı ilin iyununda məğlub oldu və Əfqanıstana geri çəkilməyə məcbur oldu. SSRİ-dən qaçan basmaçıların əsas yeri Vaxş çayının sol sahili və Xatlon vilayətinin Cilikul rayonu idi. Əfqanıstan şahı Əmanulla Xan onun ailəsi ilə birlikdə ölkənin şimalında olan tərəfdarlarını ziyarət etmək qadağası altına düşdü.
1929-cu ildə Kral Əmanulla Xanın devrilməsi ilə İbrahim bəy tacik mənşəli yeni Əfqan hökmdarı Həbibulla Kalakaninin (Baça-i Sakao) tərəfini tutdu. Həbibulla Kalakanini dəstəkləmək üçün Kabildə olan İbrahim bəy şimala getdi və burada 20 min özbəkdən ibarət ordu yaratdı. Həmçinin Çardara qəzasında — Qunduz yaxınlığında 400 türkmən, 500 özbək-kunqrat, özbək-durmen və özbək-lokaydan ibarət bir dəstə toplandı. Baça-i Sakaonun qısamüddətli hakimiyyəti başa çatdıqdan sonra kral Barakzay ailəsinin puştunları Kabildə əmir hakimiyyətini qaytardılar və monarxiya taxtına devrilmiş Kral Əmanullah Xanın qohumu Məhəmməd Nadir şah çıxdı.
İstinadlar
- bəzi məlumatlara görə 1888-ci ildə anadan olub
- "Дауди И. Д. «Большая игра в Афганистан» 2019 — Глава «Ибрагим-бек» с. (52, 53) —211 — ISBN 978-5-600-023-888-8" (PDF). 2019-02-13 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-02-22.
Ədəbiyyat
- Павел Густерин. История Ибрагим-бека. Басмачество одного курбаши с его слов. — Саарбрюккен: LAP LAMBERT Academic Publishing, 2014. — 60 с. — .
- Amir Sayyid Olimxon, Buxoro xalqining hasrati tarixi, Taşkent, 1991.
- Oʻzbekistonning yangi tarixi. 2-kitob, [Oʻzbekiston sovet mustamlakachiligi davrida], Taşkent, 2000.
- Туркестан в начале XX века: K истории истоков национальной независимости, Tашкент, 2000.
- Oʻzbegim, T., 1992; Rajabov K,., Buxoroga qizil armiya bosqini va unga qarshi kurash, Taşkent, 2002.
Xarici keçidlər
- Наполеончик Востока
- Бляхер Л., Ибрагим-бек. История локайского Робин Гуда
- Бухарский курбаши Ибрагим-бек Чакабаев
- История в лицах. "Наполеон из Локая". Часть I. Часть II
- Басмачи. Английский след
- Дауди И. Д.,
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ibrahim bey ozb Ibrohimbek Chaqaboev Ibroҳimbek Chakabaev 1889 1931 Daskend Turkustanda Ozbekistan ve Tacikistan 1921 ci ilden ise evvel Efqanistan Emirliyinin simalinda daha sonra ise Efqanistan Kralliginda basmacilarin Kurbasi boyuk rehberlerinden biri Ibrahim beyozb Ibrohimbek Chaqaboy ogliSexsi melumatlarDogum tarixi 1889Vefat tarixi 1931Vefat yeri Daskend Ozbekistan SSR SSRIHerbi fealiyyetiXidmet illeri 1920 1931Doyusler Basmaci qalxinisi Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiIbrahim bey mehkeme qarsisinda Ozbeklerin Lokay tayfasindan olan bezi menbelere gore Buxara ordusunun toxabo rutbesinde zabit zabiti olan Koktas Cakobay kendinin agsaqqali muhtari ailesinde anadan olub Bezi menbelere gore ise Buxara emirinin memuru olaraq polkovnik rutbesini dasimisdir Cakobay ailesi dord arvad alti qiz ve alti oguldan ibaret idi Teserrufat esasen aile teserrufati sayilirdi yalniz bezen movsumde Cakobay ailesi kenardan uc dord isci tuturdu Ibrahim bey ogullarin en kiciyi idi O il yarim Mektebde oxuyub bir az oxumagi oyrenmisdi amma oz etirafina gore hec vaxt yazmagi menimseye bilmemisdi Bezi menbeler onu at ogrusu hetta quldur destesinin bascisi adlandirirlar Onun emir rutbesine malik olmasi ve vergi zekat toplamaqla mesgul olmasina da isareler var ki onu emir memurlari sirasina daxil etmek tamamile mumkundur Vetendas muharibesi illerinde Buxara emirine destek vermis 1920 ci ilde Serqi Buxarada qirmizilara qarsi doyusmusdur 1920 ci ilde tayfasinin beyi olmus ve 1920 ci ilin sentyabrinda Turkustanda Sovet hakimiyyeti qurulduqdan sonra Efqanistana qacan Buxara emiri Seyid Alim xanin xidmetine daxil olmusdur Ibrahim bey bolseviklere qarsi mubarizede butun tayfalari bolgenin butun basmacilarinin yarisina qederini birlesdirerek Vaxs cayinin sol sahilinde Dusenbe etrafinda ve Hisarda bir nece qelebe qazanaraq mueyyen herbi ugurlar qazandi Usman Xocayev ve RSFSR in bas konsulu ile aparilan danisiqlar neticesinde Dagliq Serqi Buxaranin butun erazisine nezareti ele kecirdi 1921 ci ilin sonunda o emir ordusunun qarovul kapitani rutbesini tuturdu 1921 1925 ci illerde Ibrahim bey devrilen Buxara emiri Seyid Alim xanin taxtina qayitmasi ugrunda silahli mubarizeye basciliq edirdi Onun tabeliyinde olan birlesmeler Buxara Xalq Sovet Respublikasi BNSR davamli basqinlar heyata kecirirdi 1921 ci ilin payizinda Buxara emirinin qosunlari ile birlikde Serqi Buxarada meglub olub Efqanistana cekildi Buxara emiri Seyid Alim xan Ismayili desteklemek ucun ona Enver pasani ve terefdarlarinin destelerini gonderdi Enver pasanin ozu butun Basmaci herekatina rehberlik etmeye ve birlesdirmeye calissa da Ibrahim bey ondan subhelendi ve hetta onu hebs etdi Daha sonra 1922 ci ilin yazi yay aylarinda Qizil Orduya qarsi doyusde qisamuddetli ugurlari zamani Enver pasaya destek vermekden imtina etdi Avqustda Enver pasa doyusde demek olar ki butun desteni itirdi O Efqanistana getmeye calisarken Qizil Ordu bolmeleri ile doyusde helak oldu Efqanistanda meskunlasmasi Onun rehberliyi altinda basmaciligin ilk merhelesi 1922 ci ilin dekabrindan Efqanistandan gelerek Hisar vadisinin Hisar kendinde qurbaslarin qurultayini iclasini cagiraraq faktiki olaraq onlarin elaqelendiricisine cevrildiyi vaxtdan basladi Qurbasi Ibrahim beyin Sovet Orta Asiyasinda tesir zonasi Vaxs cayinin sol sahili ve Cilikul rayonu Tacikistanin cenubu idi 1926 ci ilin iyununda sovet erazisinde Ibrahim beyin herekati meglub olduqdan sonra o qosunlarinin esas dayaq menteqelerini Efqanistanin simalina kocurdu Oradan da Ozbekistan ve Tacikistan respublikalarinin erazilerine davamli silahli basqinlar heyata kecirirdi Efqanistanda Ibrahim beyin esas qerargahi evvelce Xanabadda Kunduz vilayeti yerlesirdi sonra Eliabada kocuruldu Ibrahim beyin boyuk desteleri aileleri ile birlikde Taliqanda Talukan Talikan Xanabad Cardar Ak Tube meskunlasdilar Lakin onlar daha cox Eliabadda yerlesmisdiler Ibrahim beyin basciligi ile aileler vaxtile sehra olan Eliabadi abadlasdirdilar Burda iyirmi minden cox ehali ve dord min teserrufat var idi 1924 1925 ci illerde Ibrahim bey basmaci destelerinin Serqi Buxara erazisine yeni yurusunu teskil etdi ve ona rehberlik etdi Lakin 1926 ci ilin iyununda meglub oldu ve Efqanistana geri cekilmeye mecbur oldu SSRI den qacan basmacilarin esas yeri Vaxs cayinin sol sahili ve Xatlon vilayetinin Cilikul rayonu idi Efqanistan sahi Emanulla Xan onun ailesi ile birlikde olkenin simalinda olan terefdarlarini ziyaret etmek qadagasi altina dusdu 1929 cu ilde Kral Emanulla Xanin devrilmesi ile Ibrahim bey tacik menseli yeni Efqan hokmdari Hebibulla Kalakaninin Baca i Sakao terefini tutdu Hebibulla Kalakanini desteklemek ucun Kabilde olan Ibrahim bey simala getdi ve burada 20 min ozbekden ibaret ordu yaratdi Hemcinin Cardara qezasinda Qunduz yaxinliginda 400 turkmen 500 ozbek kunqrat ozbek durmen ve ozbek lokaydan ibaret bir deste toplandi Baca i Sakaonun qisamuddetli hakimiyyeti basa catdiqdan sonra kral Barakzay ailesinin pustunlari Kabilde emir hakimiyyetini qaytardilar ve monarxiya taxtina devrilmis Kral Emanullah Xanin qohumu Mehemmed Nadir sah cixdi Istinadlarbezi melumatlara gore 1888 ci ilde anadan olub Daudi I D Bolshaya igra v Afganistan 2019 Glava Ibragim bek s 52 53 211 ISBN 978 5 600 023 888 8 PDF 2019 02 13 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 02 22 EdebiyyatPavel Gusterin Istoriya Ibragim beka Basmachestvo odnogo kurbashi s ego slov Saarbryukken LAP LAMBERT Academic Publishing 2014 60 s ISBN 978 3 659 13813 3 Amir Sayyid Olimxon Buxoro xalqining hasrati tarixi Taskent 1991 Oʻzbekistonning yangi tarixi 2 kitob Oʻzbekiston sovet mustamlakachiligi davrida Taskent 2000 Turkestan v nachale XX veka K istorii istokov nacionalnoj nezavisimosti Tashkent 2000 Oʻzbegim T 1992 Rajabov K Buxoroga qizil armiya bosqini va unga qarshi kurash Taskent 2002 Xarici kecidlerNapoleonchik Vostoka Blyaher L Ibragim bek Istoriya lokajskogo Robin Guda Buharskij kurbashi Ibragim bek Chakabaev Istoriya v licah Napoleon iz Lokaya Chast I Chast II Basmachi Anglijskij sled Daudi I D