Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kələmo (lat. Acipenser nudiventris) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin şüaüzgəclilər sinfinin nərəkimilər dəstəsinin nərələr fəsiləsinin nərə cinsinə aid heyvan növü.
| Kələmo | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Sinifüstü: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Kələmo | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Yayılması
Qara dəniz, Azov, Xəzər və Aral dənizlərində yayılmış, Balxaş gölündə iqlimləşdirilmişdir. Azərbaycan sularında Kür qayabalığı populyasiyası yaşayır.
Morfoloji əlamətləri
Bədəninin uzunluğu 2 m, kütləsi 30 kq-a qədərdir. Burnu nisbətən qısa, itidir. Alt dodağı bütövdür, bığcıqları saçaqlıdır.Bel sırasında 11-dən 16-dək, yan sıralarında 51-dən 74-dək, qarın sıralarında isə 11-dən 27-dək sümük lövhəciklər vardır. Qəlsəmə Bədəni qəhvəyidir. Qarnı ağ rəngdədir. Üzərindəki açıq rəngli iri pulcuqlar beş xətdə düzülmüşlər.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Keçici balıqdır. Çaya girməsi, başlıca olaraq, yazda, az miqdarda isə payızda olur. Erkən yaşda əsasən dib xərçəngkimiləri və xironomid sürfələri ilə qidalanır. Dənizdə kələmo balığının mədəsində balıqlar (xullar, aterinlər, kilkələr) üstünlük təşkil etmişdir. Körpələr, eyni zamanda nərəkimilərin tökdüyü kürünü və onların sürfələrini yeyir. Xəzər dənizinin hər yerində yayılmışdır.
Çoxalması
Mart—may aylarında kürü tökmək üçün çaylara keçir. Erkəkləri 6—9, dişiləri 12—14 yaşında cinsi yetkinliyə çatır. Hər il nəsil vermir. Məhsuldarlıq 280 mindən 1290 minə qədər kürü təşkil edir. Kürütökmə aprelin sonunda maya qədər - suyun temperaturu 12-15°C olarkən baş verir. Kürüsünü çayın nisbətən sürətli axan yerlərindəki daşlar, çınqıllar üzərində tökür. Kürüdən çıxmış körpələrin hamısı dənizə qayıtmır,onların bir qismi çayda qalır, yetkinləşir.
Təsərrüfat əhəmiyyəti
Qiymətli vətəgə balığıdır.Lakin digər nərə növlərinə nisbətən az miqdarda tutulur.
Mühafizə tədbirləri
Kələmo balığının ehtiyatları balıq zavodlarında süni çoxaltma yolları ilə təmin edilir.
Qısa təsviri
Bədənin üzərində beş sırada yerləşən sümük lövhələr (pilək) olur. Quyruq gövdəsinin üst payı üzərində rombşəkilli pulcuq vardır. Quyruq üzgəci heteroserkaldır. Rostrumu uzunsovdur. Ağzı aşağıda yerləşir. Alt dodağı bütövdür, bığcıqları saçaqlıdır.
Yayılması və Sayı
Əsas növ Azov, Aral dənizləri hövzələrində yayılmışdır. Xəzər dənizində Acipenser nudiventris derjavini yarımnövü yaşayır və əsasən dənizin cənub hissəsində yayılmışdır. Oradan Kür, Səfidrud və Ural çaylarına girir. Az miqdarda Volqanın deltasında təsadüf edilir. Mingəçevir bəndi çəkilənə qədər Alazan (Qabırrı) çayının ağız hissəsinə, Araz çayında isə Bəhrəmtəpə bəndinə qədər qalxırdı. Hazırda Kür boyu Varvara bəndinə qədər gəlib çıxır. Kür çayı axını tənzim olunduqdan sonra qaya balığının ovu intensiv olaraq azalmağa başlamışdır. Hal-hazırda ovu aparılmır və o nəsli kəsilmək təhlükəsində olan balığa çevrilmişdir.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Qaya balığı dənizin sahilə yaxın dayaz zonalarında (20 - 25 m) yaşayır və bu yerlərdə qidalanır, qumlu, lilli-qumlu və qumlu-lilli əraziləri daha çox sevir. Keçici balıqdır, çaya girməsi əsasən yazda (mart-apreldə) suda temperatur 7.4 – 16.4 0C olduqda, az miqdarda isə payızda suda temperatur 17.9 – 12.10 C olduqda (oktyabr-noyabr aylarında) baş verir. Bəzən körpələr dənizə qayıtmayıb çayda qalaraq cinsi yetginliyə çatır. Qaya balığının erkəkləri 9, bəzən yaşında, dişiləri 14, bəzən 12-13 yaşında cinsi yetginliyə çatır. Kürüsünü aprelin axırlarından iyulun əvvəllərinə qədər çayın nisbətən sürətli axan yerlərindəki daşlar üzürinə tökür. Bu zaman suda temperatur 12 - 24° C olur. Kürülər mayalandıqdan sonra daşlara yapışır. Kələmo balığının cinsi məhsuldarlığı 280 mindən 1390 minə qədər olur. Kür kələmosu dənizdə əsasən balıqlarla (xullarla) və molyusklarla, az miqdarda xərçəngkimilərlə qidalanır.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Kür və Araz çayları axınının tənzim olunması ilə əlaqədar olaraq təbii kürüləmə sahələrinin sıradan çıxması, dənizdə nərə balıqlarının ovunun intensiv aparılması, törədici çatışmamazlığı ilə əlaqədar son illərdə süni artırılmasının kəskin azalması.
Tətbiq olunmuş və lazımi mühafizə tədbirləri
Ehtiyatının bərpa olunması üçün Respublikada 4 nərə balıqartırma zavodu tikilərək istifadəyə verilmişdir. Nərəkimilərə aid olan balıqlar arasında bəzi bioloji xüsusiyyətlərinə (tez cinsi yetginliyə çatması, yüksək məhsuldarlığa malik olması, uzun müddət şirin suda qala bilməsi və s.) görə fərqlənən qaya balığının süni artırılmasının miqyasını genişləndirmək, hər il 2 mln-dək kələmo körpəsi yetişdirib dənizə buraxmaq, bu yolla nəsli kəsilməkdə olan qaya balığının ehtiyatını bərpa etmək və genetik fondunu qoruyub saxlamaq mumkundur.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- H.S.Abbasov,R.V.Hacıyev İxtiologiya.Bakı,2007
- Державин А.Н. Каталог пресневодных рыб Азербайджана. Баку: АН АзССР, 1949, 45 с
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. Onurğalılar. III cild, Bakı: Elm, 2004, s. 63 - 65.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kelemo lat Acipenser nudiventris heyvanlar aleminin xordalilar tipinin suauzgecliler sinfinin nerekimiler destesinin nereler fesilesinin nere cinsine aid heyvan novu KelemoElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Sinifustu Sumuklu baliqlarSinif SuauzgeclilerRanqsiz Yarimsinif Qigirdaqli qanoidlerDeste NerekimilerFesile NerelerYarimfesile Cins NereNov KelemoBeynelxalq elmi adiAcipenser nudiventrisSekil axtarisiITIS 161077NCBI 61967EOL 46561168YayilmasiQara deniz Azov Xezer ve Aral denizlerinde yayilmis Balxas golunde iqlimlesdirilmisdir Azerbaycan sularinda Kur qayabaligi populyasiyasi yasayir Morfoloji elametleriBedeninin uzunlugu 2 m kutlesi 30 kq a qederdir Burnu nisbeten qisa itidir Alt dodagi butovdur bigciqlari sacaqlidir Bel sirasinda 11 den 16 dek yan siralarinda 51 den 74 dek qarin siralarinda ise 11 den 27 dek sumuk lovhecikler vardir Qelseme Bedeni qehveyidir Qarni ag rengdedir Uzerindeki aciq rengli iri pulcuqlar bes xetde duzulmusler Yasayis yeri ve heyat terziKecici baliqdir Caya girmesi baslica olaraq yazda az miqdarda ise payizda olur Erken yasda esasen dib xercengkimileri ve xironomid surfeleri ile qidalanir Denizde kelemo baliginin medesinde baliqlar xullar aterinler kilkeler ustunluk teskil etmisdir Korpeler eyni zamanda nerekimilerin tokduyu kurunu ve onlarin surfelerini yeyir Xezer denizinin her yerinde yayilmisdir CoxalmasiMart may aylarinda kuru tokmek ucun caylara kecir Erkekleri 6 9 disileri 12 14 yasinda cinsi yetkinliye catir Her il nesil vermir Mehsuldarliq 280 minden 1290 mine qeder kuru teskil edir Kurutokme aprelin sonunda maya qeder suyun temperaturu 12 15 C olarken bas verir Kurusunu cayin nisbeten suretli axan yerlerindeki daslar cinqillar uzerinde tokur Kuruden cixmis korpelerin hamisi denize qayitmir onlarin bir qismi cayda qalir yetkinlesir Teserrufat ehemiyyetiQiymetli vetege baligidir Lakin diger nere novlerine nisbeten az miqdarda tutulur Muhafize tedbirleriKelemo baliginin ehtiyatlari baliq zavodlarinda suni coxaltma yollari ile temin edilir Qisa tesviriBedenin uzerinde bes sirada yerlesen sumuk lovheler pilek olur Quyruq govdesinin ust payi uzerinde rombsekilli pulcuq vardir Quyruq uzgeci heteroserkaldir Rostrumu uzunsovdur Agzi asagida yerlesir Alt dodagi butovdur bigciqlari sacaqlidir Yayilmasi ve SayiEsas nov Azov Aral denizleri hovzelerinde yayilmisdir Xezer denizinde Acipenser nudiventris derjavini yarimnovu yasayir ve esasen denizin cenub hissesinde yayilmisdir Oradan Kur Sefidrud ve Ural caylarina girir Az miqdarda Volqanin deltasinda tesaduf edilir Mingecevir bendi cekilene qeder Alazan Qabirri cayinin agiz hissesine Araz cayinda ise Behremtepe bendine qeder qalxirdi Hazirda Kur boyu Varvara bendine qeder gelib cixir Kur cayi axini tenzim olunduqdan sonra qaya baliginin ovu intensiv olaraq azalmaga baslamisdir Hal hazirda ovu aparilmir ve o nesli kesilmek tehlukesinde olan baliga cevrilmisdir Yasayis yeri ve heyat terziQaya baligi denizin sahile yaxin dayaz zonalarinda 20 25 m yasayir ve bu yerlerde qidalanir qumlu lilli qumlu ve qumlu lilli erazileri daha cox sevir Kecici baliqdir caya girmesi esasen yazda mart aprelde suda temperatur 7 4 16 4 0C olduqda az miqdarda ise payizda suda temperatur 17 9 12 10 C olduqda oktyabr noyabr aylarinda bas verir Bezen korpeler denize qayitmayib cayda qalaraq cinsi yetginliye catir Qaya baliginin erkekleri 9 bezen yasinda disileri 14 bezen 12 13 yasinda cinsi yetginliye catir Kurusunu aprelin axirlarindan iyulun evvellerine qeder cayin nisbeten suretli axan yerlerindeki daslar uzurine tokur Bu zaman suda temperatur 12 24 C olur Kuruler mayalandiqdan sonra daslara yapisir Kelemo baliginin cinsi mehsuldarligi 280 minden 1390 mine qeder olur Kur kelemosu denizde esasen baliqlarla xullarla ve molyusklarla az miqdarda xercengkimilerle qidalanir Mehdudlasdirici amillerKur ve Araz caylari axininin tenzim olunmasi ile elaqedar olaraq tebii kuruleme sahelerinin siradan cixmasi denizde nere baliqlarinin ovunun intensiv aparilmasi toredici catismamazligi ile elaqedar son illerde suni artirilmasinin keskin azalmasi Tetbiq olunmus ve lazimi muhafize tedbirleriEhtiyatinin berpa olunmasi ucun Respublikada 4 nere baliqartirma zavodu tikilerek istifadeye verilmisdir Nerekimilere aid olan baliqlar arasinda bezi bioloji xususiyyetlerine tez cinsi yetginliye catmasi yuksek mehsuldarliga malik olmasi uzun muddet sirin suda qala bilmesi ve s gore ferqlenen qaya baliginin suni artirilmasinin miqyasini genislendirmek her il 2 mln dek kelemo korpesi yetisdirib denize buraxmaq bu yolla nesli kesilmekde olan qaya baliginin ehtiyatini berpa etmek ve genetik fondunu qoruyub saxlamaq mumkundur IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 H S Abbasov R V Haciyev Ixtiologiya Baki 2007 Derzhavin A N Katalog presnevodnyh ryb Azerbajdzhana Baku AN AzSSR 1949 45 s Azerbaycanin heyvanlar alemi Onurgalilar III cild Baki Elm 2004 s 63 65 Hemcinin bax