Tur xan

Tur xan (Turan xan)(Türk) - türk və altay mifologiyasında əfsanəvi xaqan. Türklərin atasıdır. İran tarixinin əfsanələrində, onların baş düşmənidir. Göytürk çağında iranlılar, "Turan" adını Göytürklərlə əlaqələndirir. Türk qövmləri İran əfsanələri ilə tanış olduqlarında, şəxsən özlərini Turanın qövmü olaraq görməyə başlamışlar və özlərini qürurla Turanın kralı Əfrasyabın vətəndaşı saymışlardır. Etrusklarda Turan adlı bir sevgi və həyat Tanrıçası vardır və etrusk dilində qayda qoymaq mənası ehtiva edər. Maraqlı bir şəkildə monqolcada Dur/Dura və tuvaca Tura sözcüyü sevgi, istək və arzu mənaları daşıyarkən, mançurcada Doron sözcüyü qanun (qanun) deməkdir.

Fars-tacik şairi Firdovsinin Şahamə əsərində Tur Firidunun oğludur. Şahnaməyə görə Firidun qocalıqdan sonra ölkəsini üç oğlu arasında üç yerə bölür və Turanı Tura, Rumu , İranı isə İrəcə verir. Səlm İrəci İranı atası ona verib deyə qısqanır, buna görə də Turu da aldadıb öz yoluna kəçərək İrəclə müharibəyə başlayır. Tur İrəci öldürür. İrəcin nəvəsi də Turu öldürür. Beləcə Şahnamənin ən maraqlı hissəsi olan İran-Turan savaşları başlayır.

Əbdülqazi Bahadır xanın adlı əsərində bu sözlər yazılmaqdadır: "Nuh peyğəmbər üç oğlunu dünyanın hər yerinə göndərdi. Ham adlı oğlunu Hindistana, Şam adlı oğlunu İrana, Yafəs adlı oğlunu isə şimala göndərdi. Yafəs in səkkiz oğlu var idi: Onlar "Türk, Xəzər, Saklap, Rus, Ming, Çin, Kimer və Tarix"dir".

Etimologiya

(Tur/Dur) kökündən törəmişdir. Davamlı, yerində dayanan, ölümsüz deməkdir.

Mənbə

• Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt

Mifologiya ilə əlaqədar olan bu məqalə halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.