Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mehmet Zəki Paşa (1846, İstanbul - 1929, İstanbul) — türk komandanı, Osmanlı İmperiyasının muşiri (marşal), süvari Həmidiyə Alaylarının yaradıcısı.
| Mehmet Zəki Paşa | |
|---|---|
| türk. Mehmed Zeki Paşa | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | İstanbul, Osmanlı İmperiyası |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | İstanbul, Türkiyə Cümhuriyyəti |
| Milliyyəti | çərkəz |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti |  Osmanlı İmperiyası |
| Qoşun növü | Quru qoşunları |
| Xidmət illəri | 1860 — 1913 |
| Rütbəsi | muşir (marşal) |
| Vəzifəsi | Bağdad valisi |
| Döyüşlər | Rusiya-Osmanlı müharibəsi (1877-1878) |
Həyatı
Mehmet Zəki Paşa 1846-cı ildə İstanbulda anadan olmuşdur. Şimali Qafqazdan köç etmiş mühacirlərin nəslindən idi. Hansı millətə mənsub olması haqqında müxtəlif fərziyyələr vardır. Bir sıra mənbələrə görə, ya çərkəz, ya da Berzek qəbiləsindən olan bir ubıx və ya İmam Şamilin qohumu idi. Hər halda, Mehmet Zəki Paşanın Şimali Qafqaz mənşəyi şübhəsizdir.
Hərbi xidmət
1860-cı ildən 14 yaşında özünü hərbi xidmətə həsr etmişdir. O, bu ildə Mektebi- Harbiyyəyə daxil olmuşdur. 1878-ci ildə ferik rütbəsinə yüksəlmişdir. Yıldız Sarayında mühafizə alayında xidmət keçmiş, Liviya və Balkan yarımadasındakı döyüş əməliyyatlarında iştirak etmişdir. Sultan II Əbdülhəmidin etibarını qazanmış və onun müşaviri olmuşdur. 1887-ci ildə Sultan II Əbdülhəmid tərəfindən feldmarşal (muşir) rütbəsinə layiq görülmüş və qərargahı Ərzincanda yerləşən 4-cü Ordu qrupunun komandanı təyin edilmişdir. Bu vəzifədə olarkən Həmidiyəni - yeni bir qoşun hissələrinin yaradılması layihəsini təklif etmişdir. Həmidiyə Alayları daimi olmayan yüngül silahlanmış süvari dəstələrdən ibarət idi. Sultanın icazəsi ilə 1890-cı ildə Zəki Paşa bu layihəni həyata keçirməyə başlamışdır. Əsasən sünni kürd eyni zamanda türk, Şərqi Anadoluda yaşayan qarapapaq türkləri (tərəkəmə), çərkəz,türkmənlər, yörük və ərəblərdən ibarət olmuş, Osmanlı İmperatorluğunun cənub şərq vilayətlərində xidmət çəkmişdilər. Alaylar Sultan II Əbdülhəmidin şərəfinə adlandırılmışdır. Mehmet Zeki Paşanın alayları təşkil etmək layihəsi Rusiya-Osmanlı və Osmanlı-İran sərhədində keşik çəkmək üçün Rus kazak birləşmələrini nümunə götürərək verilmişdir. Onu da qeyd edək ki, osmanlılar ərəb və türkmən tayfalarını da süvarilərə qatmağı düşünsələr də, qoşulan tayfaların əksəriyyətini kürdlər təşkil edirdi. Alaylar 1894-96-cı illərdə erməni qiyamlarının yatırılmasında mühüm rol oynamışdı. Xüsusən də Sasundakı erməni qiyamının yatırılması zamanı (1894), erməi milətçi "Hnçak" partiyasının pozucu əməllərinin qarşısının alınmasında fəaliyyət göstərmişdir. Lakin son araşdırmalar Həmidiyənin qiyamların yatırılmasında əvvəllər düşünüləndən daha az əhəmiyyətli bir rol oynadığı bəlli olur. Altayda xidmət edən zabitlər çərkəs paltarı geyinirdilər.
İstefası və ölümü
İkinci Məşrutiyyətin elanından sonra ittihadçılarla çalışa bilməyəcəyini düşünərək istefa vermişdir. Əslində İkinci Məşrutiyyətin elan edilməsindən əvvəl vəzifəsindən azad edilməsini istəyən bəzi nüfuzlu şəxslər olsa da, sultan bu insanlarla razılaşmırdı və paşanın xidmətlərindən razı idi. II Konstitusiya Monarxiyası elan edildikdən sonra iqlim şəraitini, sağlamlıq şərtlərini və bəzi ailəvi səbəbləri əsas gətirərək Hərbiyə Nazirliyindən yerinə başqa birinin təyin edilməsini tələb etmişdir.
11 avqust 1908-ci ildə tələbinin təsdiqlənməsindən sonra Abuk Əhməd Paşanı müavin olaraq tərk edərək 12 avqust 1908-ci ildə İstanbula yola düşmüşdür. 15 avqust 1908-ci ildə yerinə Köləmən Abdulla Paşa təyin edilmiş və 11 sentyabr 1908-ci ildə komandanlıqdan azad edilmişdir. İstefaya çıxdıqdan sonra bir müddət sərəncamda qalmışdır. 5 Mart 1911-ci ildə 7500 kuruş təqaüd təyin edilərək vəzifəsindən azad edilmiş və təqaüdə göndərilmişdir.
Əhməd Muxtar Paşanın sədrəzəmliyi dövründə 1912-ci ildə Mehmet Zəki Paşa yenidən xidmətə çağrılmışdır. Belə ki, avqustun 25-də Camal bəyin istefası ilə boşalan Bağdad valisi vəzifəsinə təyin edilmişdir. Ancaq dərhal bu mövqeyi tutmağa razı olmamış və əvvəlcə həm mülki, həm də hərbi rəhbərliyin əlində birləşdirilməsini tələb etmişdir. Bu geniş səlahiyyətlər ona Bağdad və İraqda asayişi təmin etmək və müntəzəm olaraq vergi yığmaq üçün lazım idi. Tələbi hökumət tərəfindən qəbul edildikdən sonra 1912-ci il sentyabrın 21-də Sultanın iradəsi ilə yeni Bağdad valisi və 6. Ordu Müfəttişi vəzifəsinə təyini təsdiqlənmişdir. Beləliklə istədiyini əldə etdikdən sonra Mehmet Zəki Paşa Bağdada yola düşmüşdür. Ancaq İstanbulda baş verən siyasi qarışıqlıq (paytaxtda onun əsas dayağı Əhməd Muxtar Paşanın sədrəzəmlikdən istefa verməsi) Bağdadda yerli qarşıdurmalar səbəbindən Mehmet Zəki Paşanın yeni vəzifədəki xidməti cəmi yeddi ay sürmüşdür. Bundan sonra o, nəhayət birdəfəlik təqaüdə çıxmışdır.
Feldmarşal (Muşir) Mehmed Zəki Paşa 1929-cu ildə İstanbulda vəfat etmişdir.
İstinadlar
- Eppel, Michael. A People Without a State: The Kurds from the Rise of Islam to the Dawn of Nationalism, page 81 (ingilis). University of Texas Press. 13 September 2016. ISBN .
- Eppel, Michael. A People Without a State: The Kurds from the Rise of Islam to the Dawn of Nationalism (ingilis). University of Texas Press. 2016-09-13. ISBN . 2022-04-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-15.
- Palmer, Alan, Verfall und Untergang des Osmanischen Reiches, Heyne, München 1994 (engl. Original: London 1992), pp. 249, 258, 389. ISBN .
- Van Bruinessen, Martin. Agha, Shaikh and State - The Social and Political Structures of Kurdistan 2015-05-09 at the Wayback Machine. London: Zed Books, 1992, p. 185. Van Bruinessen mentions the "occasional" recruiting of a Turkish tribe (the Qarapapakh)
- Shaw, Stanford J. and Ezel Kural Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge: Cambridge University Press, 1977, vol. 2, p. 246.
- Öhrig, Bruno, Meinungen und Materialien zur Geschichte der Karakeçili Anatoliens, in: Matthias S. Laubscher (Ed.), Münchener Ethnologische Abhandlungen, 20, Akademischer Verlag, München 1998 (Edition Anacon), zugleich Inaugural-Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Philosophie an der Ludwig-Maximilians-Universität zu München, München 1996, p. 36, ISBN . U. a. mit Verweis auf Ş. Beysanoğlu, Ziya Gökalp´in İlk Yazı Hayatı - 1894-1909 [Ziya Gökalp's First Writing Life, 1894-1909], Istanbul 1956, pp. 164-168.
- Vgl. deutschsprachige Wikipedia, Artikel "Yörük", Abschnitt "Herkunft und Einwanderung nach Kleinasien Arxivləşdirilib 2023-07-21 at the Wayback Machine", Versions-ID 31139363
- Jongerden, Joost. Jorngerden, Joost; Verheij, Jelle (redaktorlar ). Social Relations in Ottoman Diyarbekir, 1870-1915. Brill. 2012. 61. ISBN .
- HAMİDİYE ALAYLARI TEŞKİLİNDE YER ALAN AŞİRETLERİN DETAYLI BİR LİSTESİ. Y.PRK.BŞK.31/107.1310(1892).
- "Verheij, Jelle (1998). Les Frères de terre et d'eau: sur le role des Kurdes dans les massacres arméniens de 1894-1896, in: Bruinessen, M. van & Blau, Joyce, eds., Islam des Kurdes special issue of Cahiers de l'Autre Islam". 2021-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-15.
- Jongerden, Joost; Verheij, Jelle, eds. (2012-08-03). "Social Relations in Ottoman Diyarbekir, 1870-1915": p. 94
- http://www.jasstudies.com/DergiPdfDetay.aspx?ID=2860 (#bare_url_missing_title). (#first_missing_last)[ölü keçid]
- Sinan Kuneralp, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), Prosopoprafik Rehber, İstanbul 1999, s. 106.
Ədəbiyyat
- Toprak, Seydi Vakkas (2015). «MÜŞİR MEHMED ZEKİ PAŞA’NIN BAĞDAT VALİLİĞİ». Jass Studies, 34, s. 417—426.
- Sinan Kuneralp, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839—1922), Prosopoprafik Rehber, İstanbul 1999, s. 106.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mehmet Zeki Pasa 1846 Istanbul 1929 Istanbul turk komandani Osmanli Imperiyasinin musiri marsal suvari Hemidiye Alaylarinin yaradicisi Mehmet Zeki Pasaturk Mehmed Zeki PasaSexsi melumatlarDogum tarixi 1846Dogum yeri Istanbul Osmanli ImperiyasiVefat tarixi 1929Vefat yeri Istanbul Turkiye CumhuriyyetiMilliyyeti cerkezHerbi fealiyyetiMensubiyyeti Osmanli ImperiyasiQosun novu Quru qosunlariXidmet illeri 1860 1913Rutbesi musir marsal Vezifesi Bagdad valisiDoyusler Rusiya Osmanli muharibesi 1877 1878 HeyatiMehmet Zeki Pasa 1846 ci ilde Istanbulda anadan olmusdur Simali Qafqazdan koc etmis muhacirlerin neslinden idi Hansi millete mensub olmasi haqqinda muxtelif ferziyyeler vardir Bir sira menbelere gore ya cerkez ya da Berzek qebilesinden olan bir ubix ve ya Imam Samilin qohumu idi Her halda Mehmet Zeki Pasanin Simali Qafqaz menseyi subhesizdir Herbi xidmet1860 ci ilden 14 yasinda ozunu herbi xidmete hesr etmisdir O bu ilde Mektebi Harbiyyeye daxil olmusdur 1878 ci ilde ferik rutbesine yukselmisdir Yildiz Sarayinda muhafize alayinda xidmet kecmis Liviya ve Balkan yarimadasindaki doyus emeliyyatlarinda istirak etmisdir Sultan II Ebdulhemidin etibarini qazanmis ve onun musaviri olmusdur 1887 ci ilde Sultan II Ebdulhemid terefinden feldmarsal musir rutbesine layiq gorulmus ve qerargahi Erzincanda yerlesen 4 cu Ordu qrupunun komandani teyin edilmisdir Bu vezifede olarken Hemidiyeni yeni bir qosun hisselerinin yaradilmasi layihesini teklif etmisdir Hemidiye Alaylari daimi olmayan yungul silahlanmis suvari destelerden ibaret idi Sultanin icazesi ile 1890 ci ilde Zeki Pasa bu layiheni heyata kecirmeye baslamisdir Esasen sunni kurd eyni zamanda turk Serqi Anadoluda yasayan qarapapaq turkleri terekeme cerkez turkmenler yoruk ve ereblerden ibaret olmus Osmanli Imperatorlugunun cenub serq vilayetlerinde xidmet cekmisdiler Alaylar Sultan II Ebdulhemidin serefine adlandirilmisdir Mehmet Zeki Pasanin alaylari teskil etmek layihesi Rusiya Osmanli ve Osmanli Iran serhedinde kesik cekmek ucun Rus kazak birlesmelerini numune goturerek verilmisdir Onu da qeyd edek ki osmanlilar ereb ve turkmen tayfalarini da suvarilere qatmagi dusunseler de qosulan tayfalarin ekseriyyetini kurdler teskil edirdi Alaylar 1894 96 ci illerde ermeni qiyamlarinin yatirilmasinda muhum rol oynamisdi Xususen de Sasundaki ermeni qiyaminin yatirilmasi zamani 1894 ermei miletci Hncak partiyasinin pozucu emellerinin qarsisinin alinmasinda fealiyyet gostermisdir Lakin son arasdirmalar Hemidiyenin qiyamlarin yatirilmasinda evveller dusunulenden daha az ehemiyyetli bir rol oynadigi belli olur Altayda xidmet eden zabitler cerkes paltari geyinirdiler Istefasi ve olumuIkinci Mesrutiyyetin elanindan sonra ittihadcilarla calisa bilmeyeceyini dusunerek istefa vermisdir Eslinde Ikinci Mesrutiyyetin elan edilmesinden evvel vezifesinden azad edilmesini isteyen bezi nufuzlu sexsler olsa da sultan bu insanlarla razilasmirdi ve pasanin xidmetlerinden razi idi II Konstitusiya Monarxiyasi elan edildikden sonra iqlim seraitini saglamliq sertlerini ve bezi ailevi sebebleri esas getirerek Herbiye Nazirliyinden yerine basqa birinin teyin edilmesini teleb etmisdir 11 avqust 1908 ci ilde telebinin tesdiqlenmesinden sonra Abuk Ehmed Pasani muavin olaraq terk ederek 12 avqust 1908 ci ilde Istanbula yola dusmusdur 15 avqust 1908 ci ilde yerine Kolemen Abdulla Pasa teyin edilmis ve 11 sentyabr 1908 ci ilde komandanliqdan azad edilmisdir Istefaya cixdiqdan sonra bir muddet serencamda qalmisdir 5 Mart 1911 ci ilde 7500 kurus teqaud teyin edilerek vezifesinden azad edilmis ve teqaude gonderilmisdir Ehmed Muxtar Pasanin sedrezemliyi dovrunde 1912 ci ilde Mehmet Zeki Pasa yeniden xidmete cagrilmisdir Bele ki avqustun 25 de Camal beyin istefasi ile bosalan Bagdad valisi vezifesine teyin edilmisdir Ancaq derhal bu movqeyi tutmaga razi olmamis ve evvelce hem mulki hem de herbi rehberliyin elinde birlesdirilmesini teleb etmisdir Bu genis selahiyyetler ona Bagdad ve Iraqda asayisi temin etmek ve muntezem olaraq vergi yigmaq ucun lazim idi Telebi hokumet terefinden qebul edildikden sonra 1912 ci il sentyabrin 21 de Sultanin iradesi ile yeni Bagdad valisi ve 6 Ordu Mufettisi vezifesine teyini tesdiqlenmisdir Belelikle istediyini elde etdikden sonra Mehmet Zeki Pasa Bagdada yola dusmusdur Ancaq Istanbulda bas veren siyasi qarisiqliq paytaxtda onun esas dayagi Ehmed Muxtar Pasanin sedrezemlikden istefa vermesi Bagdadda yerli qarsidurmalar sebebinden Mehmet Zeki Pasanin yeni vezifedeki xidmeti cemi yeddi ay surmusdur Bundan sonra o nehayet birdefelik teqaude cixmisdir Feldmarsal Musir Mehmed Zeki Pasa 1929 cu ilde Istanbulda vefat etmisdir IstinadlarEppel Michael A People Without a State The Kurds from the Rise of Islam to the Dawn of Nationalism page 81 ingilis University of Texas Press 13 September 2016 ISBN 9781477311073 Eppel Michael A People Without a State The Kurds from the Rise of Islam to the Dawn of Nationalism ingilis University of Texas Press 2016 09 13 ISBN 9781477311073 2022 04 17 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 15 Palmer Alan Verfall und Untergang des Osmanischen Reiches Heyne Munchen 1994 engl Original London 1992 pp 249 258 389 ISBN 3 453 11768 9 Van Bruinessen Martin Agha Shaikh and State The Social and Political Structures of Kurdistan 2015 05 09 at the Wayback Machine London Zed Books 1992 p 185 Van Bruinessen mentions the occasional recruiting of a Turkish tribe the Qarapapakh Shaw Stanford J and Ezel Kural Shaw History of the Ottoman Empire and Modern Turkey Cambridge Cambridge University Press 1977 vol 2 p 246 Ohrig Bruno Meinungen und Materialien zur Geschichte der Karakecili Anatoliens in Matthias S Laubscher Ed Munchener Ethnologische Abhandlungen 20 Akademischer Verlag Munchen 1998 Edition Anacon zugleich Inaugural Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Philosophie an der Ludwig Maximilians Universitat zu Munchen Munchen 1996 p 36 ISBN 3 932965 10 8 U a mit Verweis auf S Beysanoglu Ziya Gokalp in Ilk Yazi Hayati 1894 1909 Ziya Gokalp s First Writing Life 1894 1909 Istanbul 1956 pp 164 168 Vgl deutschsprachige Wikipedia Artikel Yoruk Abschnitt Herkunft und Einwanderung nach Kleinasien Arxivlesdirilib 2023 07 21 at the Wayback Machine Versions ID 31139363 Jongerden Joost Jorngerden Joost Verheij Jelle redaktorlar Social Relations in Ottoman Diyarbekir 1870 1915 Brill 2012 61 ISBN 9789004225183 HAMIDIYE ALAYLARI TESKILINDE YER ALAN ASIRETLERIN DETAYLI BIR LISTESI Y PRK BSK 31 107 1310 1892 Verheij Jelle 1998 Les Freres de terre et d eau sur le role des Kurdes dans les massacres armeniens de 1894 1896 in Bruinessen M van amp Blau Joyce eds Islam des Kurdes special issue of Cahiers de l Autre Islam 2021 07 29 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 15 Jongerden Joost Verheij Jelle eds 2012 08 03 Social Relations in Ottoman Diyarbekir 1870 1915 p 94 http www jasstudies com DergiPdfDetay aspx ID 2860 bare url missing title first missing last olu kecid Sinan Kuneralp Son Donem Osmanli Erkan ve Ricali 1839 1922 Prosopoprafik Rehber Istanbul 1999 s 106 EdebiyyatToprak Seydi Vakkas 2015 MUSIR MEHMED ZEKI PASA NIN BAGDAT VALILIGI Jass Studies 34 s 417 426 Sinan Kuneralp Son Donem Osmanli Erkan ve Ricali 1839 1922 Prosopoprafik Rehber Istanbul 1999 s 106