Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Entamoeba (lat. - Entamoeba) — ibtidailərin tipinin fəsiləsidir.
| Entamoeba | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
Ümumi xarakterik əlamətləri
Bədənin forması girdədir. Diametri 20 mkm-dan artıq olmur. Psevdopodiyaları enli və qısadır. Əksər növlərdə ekto və endo plazma arasında dəqiq sərhəd yoxdur. Nüvəsi iridir, ekssentrik yerləşmişdir. Entamoeba moschkovskii Ishalsia-dan başqa bütün cinslərin nümayəndələri obliqat parazitlərdir. Entamoeba moschkovskii arx sularında aşkar edilmişdir. İndiyə qədər bu növün sahibi tapılmayıb. 9-29 mkm diametrində ilbizşəkilli amöblərdir. Yetkin sistalar 4 nüvəli, ölçüsü isə 6,9-15,3 mkm-dir. İngiltərə və Rusiyanın çirkab sularında yayılmışdır. Azərbaycanda tapılmamışdır. Entamoebiade fəsiləsinin parazit amöbləri sahibin bağırsağında külli miqdarda mövcud olan bakteriya və üzvi hissəciklərlə qidalanırlar.
Həyat tərzi
Parazit həyat tərzi keçirməklə bağlı olaraq bir çox növlərdə hüceyrə orqanoidləri zəif inkişaf etmiş, ya da heç yoxdur. Amöblər sista mərhələsində qida ilə birlikdə sahibin orqanizminə düşürlər. Bir mərhələdə bir çox amöblərin nüvəsi bir neçə dəfə bölünür. Bu zaman sitoplazmanın bölünməsi baş vermir. Bir çox amöblərin sistalarında nüvələrin miqdarı sabit olur ki, bu əlamət ondan diaqnostik məqsədlə istifadə etməyə imkan verir.
Entamoebidae fəsiləsinə 4 cins daxildir:
Parazit-sahib münasibətləri
Parazit amöblərin sahibləri (qamçılılar, şirinsu hidraları, halqalı qurdlar, buğumayaqlılar və b.) onurğalılar (amfibilər, , quşlar və məməlilər), insanlardır. Məsələn, Entamoebidae fəsiləsindən olan bütöv bir sıra parazit amöblər həlqəli qurdlar və buğumayaqlılar üçün təsvir edilmişdir (Entamoeba apis).
Quyruqsuz amfibilərdə Entamoeba ranarum Grassi çox tez-tez aşkar edilir. Bəzən sahiblərində kəskin patoloji proseslər doğuran Entamoeba invandes Grassi tısbağa və ilanların bağırsağından tapılmışdır. Bu növdən fizioloji tədqiqatlarda, həmçinin parazit qurdların törətdiyi xəstəliklər zamanı patogenezin mexanizminin öyrənilməsində bir model obyekti kimi geniş istifadə olunur. Amöblərlə ən az yoluxan heyvanlar – quşlardır. Yalnız bir neçə toyuq növlərində Entamoeba gallinarum Tyzzer və ördəklərdə Ent. Anatus Fantham tapılmışdır.
Amöblər məməlilər arasında nisbətən geniş yayılmışdır. Amöblərin bir çox növləri dar uyğunlaşmaya malikdir və məhdud sayda sahibləri vardır. Məməlilərin parazitləri arasında ən yaxşı öyrənilənləri -iri və mal-qarada, donuzlarda, itlərdə və s. parazitlik edən amöblərdir. Trofozoitləri donuzların bağırsağının divarını zədələyən Entamoeba suis Hartmann praktik əhəmiyyətə malikdir. Kənd təsərrüfatı və başqa heyvanların amöbləri Azərbaycanda çox zəif öyrənilmişdir.
İnsanda 7 növ amöb parazitlik edir. Onların hamısı həzm sistemi ilə bağlıdır və bu systemin müxtəlif şöbələrində məskunlaşırlar. Entamoeba histolytica Zech çox ciddi xəstəlik olan amöb dizenteriyası və ya amöbiaz törədir. Entamoeba histolytica Schaudinn ilk dəfə F.Leş tərəfindən (1875) Arxangelsk quberniyasından olan bir xəstədən təsvir olunmuşdur. Amöb dizenteriyası çox ciddi və təhlükəli xəstəlikdir, daha çox isti iqlimli rayonlara aiddir. Bu xəstəlik şiddətli, bol qanaxmalar, selik ifrazı, qarın nahiyəsində kəskin ağrılarla müşayiət olunur. Azərbaycanda bu amöb insanda ilk dəfə P.D.Zdrodovski tərəfindən 1929-cu ildə, müayinə edilənlərin 32,3%-də aşkar edilmişdir. Kütləvi tədbirlərin keçirilməsindən sonra 1941-ci ildə xəstəliyə yoluxma halları xeyli azalmışdır .
Qalan amöb növləri patogen deyildirlər və onların bədəndə olması, görünür, sahib üçün əhəmiyyət daşımır. Patogen olmayan bağırsaq amöblərindən Entamoeba coli Loch, Ent. Hartamnni Prowasek, Iodamoeba butschlii Dobeii, Endolimax nana Wenyon et O’Connor insan orqanizmində daha geniş yayılmışdır. Bütün bu növlər Azərbaycanda qeydə alınmışdır (Popov, 1951). Bundan başqa, Azərbaycanda insan damağında bir amöb növü – Entamoeba gingivalis Gross qeyd olunmuşdur .
208 nəfərin müayinəsi zamanı ağız boşluğu (damaq) xəstəlikləri olmayan 58 nəfərdə (25,4%), diş və damaq xəstəlikləri olanların isə 70%-ində bu amöb aşkar edilmişdir. Parodontozlu xəstələrdə bütün hallarda ağız amöbü aşkar edilir.
İstinadlar
- Nomenclature I. C. O. Z. Opinion 312. Validation, under the Plenary Powers, of the name Amoeba coli as from Grassi, 1879, to be the name for the large non-dysenteric amoeba of Man and the designation of that species to be the type species of the genus Entamoeba Casagrandi & Barbagallo, 1895, and designation under the same powers of the name Entamoeba histolytica Schaudinn, 1903, to be the name for the dysenteric amoe.... // Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature London: 1954. C. 9, burax. 1. S. 1–60.
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. I cild. Bakı, Elm, 2002, 268 s.
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. I cild. Bakı, Elm, 2002, 268 s.
- Popov, 1951
- Musayev, 1969
Ədəbiyyat
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. I cild. Bakı, Elm, 2002, 268 s.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Entamoeba lat Entamoeba ibtidailerin tipinin fesilesidir EntamoebaElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaTip Yarimtip Infratip Fesile Cins EntamoebaBeynelxalq elmi adiEntamoeba Casagrandi amp Pietro Barbagallo 1895Sekil axtarisiITIS 43905EOL 62540Umumi xarakterik elametleriBedenin formasi girdedir Diametri 20 mkm dan artiq olmur Psevdopodiyalari enli ve qisadir Ekser novlerde ekto ve endo plazma arasinda deqiq serhed yoxdur Nuvesi iridir ekssentrik yerlesmisdir Entamoeba moschkovskii Ishalsia dan basqa butun cinslerin numayendeleri obliqat parazitlerdir Entamoeba moschkovskii arx sularinda askar edilmisdir Indiye qeder bu novun sahibi tapilmayib 9 29 mkm diametrinde ilbizsekilli amoblerdir Yetkin sistalar 4 nuveli olcusu ise 6 9 15 3 mkm dir Ingiltere ve Rusiyanin cirkab sularinda yayilmisdir Azerbaycanda tapilmamisdir Entamoebiade fesilesinin parazit amobleri sahibin bagirsaginda kulli miqdarda movcud olan bakteriya ve uzvi hisseciklerle qidalanirlar Heyat terziParazit heyat terzi kecirmekle bagli olaraq bir cox novlerde huceyre orqanoidleri zeif inkisaf etmis ya da hec yoxdur Amobler sista merhelesinde qida ile birlikde sahibin orqanizmine dusurler Bir merhelede bir cox amoblerin nuvesi bir nece defe bolunur Bu zaman sitoplazmanin bolunmesi bas vermir Bir cox amoblerin sistalarinda nuvelerin miqdari sabit olur ki bu elamet ondan diaqnostik meqsedle istifade etmeye imkan verir Entamoebidae fesilesine 4 cins daxildir EntamoebaParazit sahib munasibetleriParazit amoblerin sahibleri qamcililar sirinsu hidralari halqali qurdlar bugumayaqlilar ve b onurgalilar amfibiler quslar ve memeliler insanlardir Meselen Entamoebidae fesilesinden olan butov bir sira parazit amobler helqeli qurdlar ve bugumayaqlilar ucun tesvir edilmisdir Entamoeba apis Quyruqsuz amfibilerde Entamoeba ranarum Grassi cox tez tez askar edilir Bezen sahiblerinde keskin patoloji prosesler doguran Entamoeba invandes Grassi tisbaga ve ilanlarin bagirsagindan tapilmisdir Bu novden fizioloji tedqiqatlarda hemcinin parazit qurdlarin toretdiyi xestelikler zamani patogenezin mexanizminin oyrenilmesinde bir model obyekti kimi genis istifade olunur Amoblerle en az yoluxan heyvanlar quslardir Yalniz bir nece toyuq novlerinde Entamoeba gallinarum Tyzzer ve ordeklerde Ent Anatus Fantham tapilmisdir Amobler memeliler arasinda nisbeten genis yayilmisdir Amoblerin bir cox novleri dar uygunlasmaya malikdir ve mehdud sayda sahibleri vardir Memelilerin parazitleri arasinda en yaxsi oyrenilenleri iri ve mal qarada donuzlarda itlerde ve s parazitlik eden amoblerdir Trofozoitleri donuzlarin bagirsaginin divarini zedeleyen Entamoeba suis Hartmann praktik ehemiyyete malikdir Kend teserrufati ve basqa heyvanlarin amobleri Azerbaycanda cox zeif oyrenilmisdir Insanda 7 nov amob parazitlik edir Onlarin hamisi hezm sistemi ile baglidir ve bu systemin muxtelif sobelerinde meskunlasirlar Entamoeba histolytica Zech cox ciddi xestelik olan amob dizenteriyasi ve ya amobiaz toredir Entamoeba histolytica Schaudinn ilk defe F Les terefinden 1875 Arxangelsk quberniyasindan olan bir xesteden tesvir olunmusdur Amob dizenteriyasi cox ciddi ve tehlukeli xestelikdir daha cox isti iqlimli rayonlara aiddir Bu xestelik siddetli bol qanaxmalar selik ifrazi qarin nahiyesinde keskin agrilarla musayiet olunur Azerbaycanda bu amob insanda ilk defe P D Zdrodovski terefinden 1929 cu ilde muayine edilenlerin 32 3 de askar edilmisdir Kutlevi tedbirlerin kecirilmesinden sonra 1941 ci ilde xesteliye yoluxma hallari xeyli azalmisdir Qalan amob novleri patogen deyildirler ve onlarin bedende olmasi gorunur sahib ucun ehemiyyet dasimir Patogen olmayan bagirsaq amoblerinden Entamoeba coli Loch Ent Hartamnni Prowasek Iodamoeba butschlii Dobeii Endolimax nana Wenyon et O Connor insan orqanizminde daha genis yayilmisdir Butun bu novler Azerbaycanda qeyde alinmisdir Popov 1951 Bundan basqa Azerbaycanda insan damaginda bir amob novu Entamoeba gingivalis Gross qeyd olunmusdur 208 neferin muayinesi zamani agiz boslugu damaq xestelikleri olmayan 58 neferde 25 4 dis ve damaq xestelikleri olanlarin ise 70 inde bu amob askar edilmisdir Parodontozlu xestelerde butun hallarda agiz amobu askar edilir IstinadlarNomenclature I C O Z Opinion 312 Validation under the Plenary Powers of the name Amoeba coli as from Grassi 1879 to be the name for the large non dysenteric amoeba of Man and the designation of that species to be the type species of the genus Entamoeba Casagrandi amp Barbagallo 1895 and designation under the same powers of the name Entamoeba histolytica Schaudinn 1903 to be the name for the dysenteric amoe Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological NomenclatureLondon 1954 C 9 burax 1 S 1 60 Azerbaycanin heyvanlar alemi I cild Baki Elm 2002 268 s Azerbaycanin heyvanlar alemi I cild Baki Elm 2002 268 s Popov 1951 Musayev 1969EdebiyyatAzerbaycanin heyvanlar alemi I cild Baki Elm 2002 268 s Hemcinin bax