Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Suda-quruda yaşayanlar (lat. Amphibia) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinə aid heyvan sinfi. Bura tritonlar, , qurbağalar və və s. daxildir. Suda-quruda yaşayanlar sinfinə daxil olan növlərin sayı bəzi hesablamalara görə 6700 (bəzi hesablamalara görə 4500) Bu sinfin nümayəndələri sürfə halında suda yaşayan və qələsəmələrlə, böyüdükdən sonra isə, adətən, ağciyər (və dəri) ilə nəfəs alan, su mühitini tərk edə bilən, lakin həmişə yüksək rütubətə ehtiyacı olan onurğalılardır.
| Suda-quruda yaşayanlar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Sinif: Suda-quruda yaşayanlar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Bu sinfə daxil olan heyvanlar həm suda, həm də quruda yaşayırlar. Dəridə selik vəziləri vardır. Kəllə onurğa sütununa iki çıxıntı ilə hərəkətli birləşmişdir. Qabırğalar döş sümüyünə çatmır. Kürüləmə, kürünün mayalanması və inkişafı suda keçir. Sürfələr suda yaşayır və qəlsəmə ilə tənəffüs edir. Sürfənin yetkin qurbağaya çevrilməsi metamorfozla adlanır. Hava mühitinə keçməkİə əlaqədar olaraq qəlsəmələri əvəz edən ağciyərlər, üzgəcləri əvəz edən beşbarmaqlı ətraflar əmələ gəlmişdir. Yetkin qurbağada ürək üç kameralıdır. Bədənə arterial qanla venoz qanın qarışığı gedir.
Böyümüş formaların iki cüt beşbarmaqlı ətrafı olur (dördayaqlılarda). Bədən adətən hamar dəri ilə örtülür, bəzi nümayəndələrində (Steqosefalar və ayağı olmayanlar) dəri sümükləşməsi müşahidə edilir. Skelet dörd nahiyədən (boyun, bədən, sağrı və quyruq) ibarətdir. Amfibilər əksəriyyəti kürü ilə çoxalır. Amfibilər təsnifatı kəllənin quruluşunun xüsusiyyələrinə və onurğanın formalaşma prosesinin müxtəlifliyinə və sümükləşmə dərəcəsinə əsaslanır. Amfibilər üç yarımsinifi məlumdur: batraxomorflar (Batrachomorfa, qurbağakimilər), batraxozavrlar (Batrachosauria, qurbağakərtənkələlər) və lepospondililər (Lepospondyli, incəonurğalılar). Gec devondan gec yuraya qədər yaşamış qədim amfibilər Steqosefalar adlanır. Gec devon – müasir.
Quruya çıxan ilk onurğalılardır. Lakin çoxalması və inkişafı suda gedir. Quru mühitinə uyğunlaşma əlaməti kimi ilk selik vəzili dəri, ağciyər və dəri tənəffüsü, iki qan dövranı, beş barmaqlı arxa ətraflar meydana gəlmişdir. Ürək üç kameralıdir, qan mədəcikdə qismən qarışır. İki qan dövranı vardır. Bədən temperaturu sabit deyildir. Göl qurbağası timsalında xarici və daxili qurluşu: bədəni baş gövdə ətraflardan ibarətdir. Başda bir cüt göz qoxu və tənəfüsə xidmət edən bir cüt , yerləsir. Erkək göl qurbağasında dişidən fərqli olaraq qurultu səsini gücləndirən iki ədəd var. Ön və arxa ətaflarindakı barmaqlarının sayı müxtəlifdir. Ön ətraf dörd, arxa ətraf beş barmaqlıdır. Arxa ətrafındakı barmaqları arasında var. Suda yalnız cüt arxa ətrafları sayəsində üzür. Skeleti: Kəllə onurğa sütununa iki çıxinti ilə birləşib. Onurğa skleti əsasən aşağıdakı şöbələrə bölünür: Boyun bir fəqərədən, gövdə yeddi fəqərədən, oma bir fəqərədən və quyruq hissəsində fəqərələrin birləşib əmələ gətirdiyi bir sümükdən ibarətdir. Yuxari ətraf qurşağı 4 növ sümükdən:
- 1 döş
- 2 qarğa
- 2 kürək
- 2 körpücük sümüyündən ibarətdir. Aşağı ətraf bir növ iki çanaq sümüyündən təşkil olunmuşdur. Arxa ətraf əzələləri daha yaxşı inkişaf etmişdir. Həzm sistemi: Alt dodağın uc hissəsinə birləşən dil qidanın tutulmasında iştirak edir. inkişaf edir. Bağirsaq, ifrazat və cinsiyyət orqanlarının axacaqları klokaya açılır. Çoxalma və inkişafı: Yazda çoxalır. Yalnız erkək fərdlərdə başda olan rezanatorlar cütləşmə zamanı səsi gücləndirir. Mayalanma su mühitində gedir, metamarfozla inkişaf edir: Yetkin fərd→Qışlama dövrü→Kürüləmə→sürfə(çömçəquyruq)
Çömçəquyruqun balığa oxşar əlamətlərinə aiddir:
- qəlsəmə tənəffüsü
- ikikameralı ürək
- ürəkdən venoz qanın keçməsi
- bir qan dövranı
- yan xətt orqanın olması
Göl qurbağasının fərdi inkişafı zamanı qan dövranı və ürəyindəki qulaqcıqların sayı artıb sonra dəyisməz qalır.
Təsnifat
- Zirehsizlər yarımsinfi
- Quyruqsuzlar (2100-ə yaxın növ daxildir).
- Quyruqlular (, tritonlar və s.) (280-ə yaxın növü var).
- Ayaqsızlar, Yeganə ayaqsızlar fəsiləsi var və bura 60 növ daxildir.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2009.
- Blackburn D. C., Wake D. B. Class Amphibia Gray, 1825. // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / red. Z. Zhang 2011. C. 3148, burax. 1. S. 39–55. , 978-1-86977-850-7
- Amphibian Species of the World 2009-07-24 at the Wayback Machine База данных амфибий. Darrel Frost and The American Museum of Natural History
- "Класс Земноводные, или Амфибии: общая характеристика". 2020-08-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-12-15.
- Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. — Bakı: Nafta-Press, 2006. — Səhifələrin sayı: 679.
Xarici keçidlər
- [1] 2017-05-16 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Suda quruda yasayanlar lat Amphibia heyvanlar aleminin xordalilar tipine aid heyvan sinfi Bura tritonlar qurbagalar ve ve s daxildir Suda quruda yasayanlar sinfine daxil olan novlerin sayi bezi hesablamalara gore 6700 bezi hesablamalara gore 4500 Bu sinfin numayendeleri surfe halinda suda yasayan ve qelesemelerle boyudukden sonra ise adeten agciyer ve deri ile nefes alan su muhitini terk ede bilen lakin hemise yuksek rutubete ehtiyaci olan onurgalilardir Suda quruda yasayanlarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Sinif Suda quruda yasayanlarBeynelxalq elmi adiAmphibia J E Gray 1825 Sekil axtarisiITIS 173420NCBI 8292EOL 1552FW 137280 Bu sinfe daxil olan heyvanlar hem suda hem de quruda yasayirlar Deride selik vezileri vardir Kelle onurga sutununa iki cixinti ile hereketli birlesmisdir Qabirgalar dos sumuyune catmir Kuruleme kurunun mayalanmasi ve inkisafi suda kecir Surfeler suda yasayir ve qelseme ile teneffus edir Surfenin yetkin qurbagaya cevrilmesi metamorfozla adlanir Hava muhitine kecmekIe elaqedar olaraq qelsemeleri evez eden agciyerler uzgecleri evez eden besbarmaqli etraflar emele gelmisdir Yetkin qurbagada urek uc kameralidir Bedene arterial qanla venoz qanin qarisigi gedir Boyumus formalarin iki cut besbarmaqli etrafi olur dordayaqlilarda Beden adeten hamar deri ile ortulur bezi numayendelerinde Steqosefalar ve ayagi olmayanlar deri sumuklesmesi musahide edilir Skelet dord nahiyeden boyun beden sagri ve quyruq ibaretdir Amfibiler ekseriyyeti kuru ile coxalir Amfibiler tesnifati kellenin qurulusunun xususiyyelerine ve onurganin formalasma prosesinin muxtelifliyine ve sumuklesme derecesine esaslanir Amfibiler uc yarimsinifi melumdur batraxomorflar Batrachomorfa qurbagakimiler batraxozavrlar Batrachosauria qurbagakertenkeleler ve lepospondililer Lepospondyli inceonurgalilar Gec devondan gec yuraya qeder yasamis qedim amfibiler Steqosefalar adlanir Gec devon muasir Quruya cixan ilk onurgalilardir Lakin coxalmasi ve inkisafi suda gedir Quru muhitine uygunlasma elameti kimi ilk selik vezili deri agciyer ve deri teneffusu iki qan dovrani bes barmaqli arxa etraflar meydana gelmisdir Urek uc kameralidir qan medecikde qismen qarisir Iki qan dovrani vardir Beden temperaturu sabit deyildir Gol qurbagasi timsalinda xarici ve daxili qurlusu bedeni bas govde etraflardan ibaretdir Basda bir cut goz qoxu ve tenefuse xidmet eden bir cut yerlesir Erkek gol qurbagasinda disiden ferqli olaraq qurultu sesini guclendiren iki eded var On ve arxa etaflarindaki barmaqlarinin sayi muxtelifdir On etraf dord arxa etraf bes barmaqlidir Arxa etrafindaki barmaqlari arasinda var Suda yalniz cut arxa etraflari sayesinde uzur Skeleti Kelle onurga sutununa iki cixinti ile birlesib Onurga skleti esasen asagidaki sobelere bolunur Boyun bir feqereden govde yeddi feqereden oma bir feqereden ve quyruq hissesinde feqerelerin birlesib emele getirdiyi bir sumukden ibaretdir Yuxari etraf qursagi 4 nov sumukden 1 dos 2 qarga 2 kurek 2 korpucuk sumuyunden ibaretdir Asagi etraf bir nov iki canaq sumuyunden teskil olunmusdur Arxa etraf ezeleleri daha yaxsi inkisaf etmisdir Hezm sistemi Alt dodagin uc hissesine birlesen dil qidanin tutulmasinda istirak edir inkisaf edir Bagirsaq ifrazat ve cinsiyyet orqanlarinin axacaqlari klokaya acilir Coxalma ve inkisafi Yazda coxalir Yalniz erkek ferdlerde basda olan rezanatorlar cutlesme zamani sesi guclendirir Mayalanma su muhitinde gedir metamarfozla inkisaf edir Yetkin ferd Qislama dovru Kuruleme surfe comcequyruq Comcequyruqun baliga oxsar elametlerine aiddir qelseme teneffusu ikikamerali urek urekden venoz qanin kecmesi bir qan dovrani yan xett orqanin olmasi Gol qurbagasinin ferdi inkisafi zamani qan dovrani ve ureyindeki qulaqciqlarin sayi artib sonra deyismez qalir TesnifatZirehsizler yarimsinfi Quyruqsuzlar 2100 e yaxin nov daxildir Quyruqlular tritonlar ve s 280 e yaxin novu var Ayaqsizlar Yegane ayaqsizlar fesilesi var ve bura 60 nov daxildir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2009 Blackburn D C Wake D B Class Amphibia Gray 1825 Animal Biodiversity An Outline of Higher level Classification and Survey of Taxonomic Richness red Z Zhang 2011 C 3148 burax 1 S 39 55 ISBN 978 1 86977 849 1 978 1 86977 850 7 Amphibian Species of the World 2009 07 24 at the Wayback Machine Baza dannyh amfibij Darrel Frost and The American Museum of Natural History Klass Zemnovodnye ili Amfibii obshaya harakteristika 2020 08 14 tarixinde Istifade tarixi 2011 12 15 Geologiya terminlerinin izahli lugeti Baki Nafta Press 2006 Sehifelerin sayi 679 Xarici kecidler 1 2017 05 16 at the Wayback MachineHemcinin bax