Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
"İşıq" qəzeti — Azərbaycan milli mətbuatında ilk maarifçi qadın qəzeti.
| İşıq | |
|---|---|
 | |
| Təsis tarixi | 22 yanvar (4 fevral) 1911 |
| Nəşrini dayandırıb | 1912 |
| Ölkə | |
| Dil | Azərbaycan dili |
Qəzetin yarandığı dövrdə ictimai vəziyyət
XIX əsrin 70-ci illərindən yaranmış olan Azərbaycan milli mətbuatı sonrakı dövr ərzində inkişaf etmiş və milli mətbuat xalqın ictimai-siyasi , mədəni-ideoloji həyatının mühüm tərkib hissəsi olmaqda davam etmişdi.Xüsusilə XX əsrin əvvəllərindən, ictimai şüurun inkişafı nəticəsində qadın mətbuatının yaranması, qadın söz azadlığına şərait yaradılması üçün ictimai proseslər inkişaf etmişdi. XX əsrin əvvəlləri Azərbaycan milli mətbuatında qadınların öz hüquqları uğrunda mübarizə aparmağa başladığı dövrdür.Bu dövrdə əsas rol oynamış maarifçi xanımlar Avropa ölkələrində dünyəvi təhsil almış qadınlar idi. Hənifə xanım Məlikova, Rübabə xanım Qasımova, Xədicə xanım Əlibəyova, Əminə xanım Əfəndiyeva, Şərqiyyə xanım Axundova, Səkinə xanım Axundova, Səltənət xanım Əmircanova, Rəhilə xanım Hacıbababəyova, Qəribsultan xanım Xanlarova və Ayşə xanım Hacıqasımova kimi maarifçi xanımların əsasə məramı təhsil almaq istəyən müsəlman qızların təhsil almasına şərait yaradılması idi. Maarifçilik ideyalarının cəmiyyət arasında artdığı dövrdə, İlk qadın xeyriyyəçilik-qəyyumluq ittifaqını istedadlı pedaqoqlarMəryəm Bayraməlibəyova və Rəfiqə Əzimzadə təşkil edə bildi. 1905-ci ildə Bakıda Əminə xanım Batrişina əmək fəaliyyətinə başladı. O, Rusiya müsəlman qadınları arasında ilk diplom əldə edən həkim idi. 1908-ci ildə Sona xanım Rəhimova-Vəlixan Peterbuqda qadın tibb institutunu bitirən ilk azərbaycanlı qadın kimi tarixdə qaldı.
Qəzetin yaranması
Qəzetin məramı qadınlar arasında maarifçiliyi yaymaq, müsəlman qızların təhsil almasına şərait yaratmaq, savadsızlığı aradan qaldırmaq idi. 1911-ci il yanvarın 11-dən,1912-ci ilin sonuna kimi nəşr olunmuşdur 68 sayı işıq üzü görmüşdür. "İşıq"nın ilk sayı 1911-ci il yanvarın 22-də nəşr olunmuşdu. Bu mətbu orqanın davamlı nəşri 1912-ci ilin sonuna kimi davam etmişdi. Ümumi olaraq 68 çap sayı işıq üzü görməsinə baxmayaraq, bu maarifçi qəzet Azərbaycan xalqı içərisində ziyalı qadınların rolunun artmasına və qadın hüquqlarını təbliğ edən maarifçi yazıları ilə mətbuat tariximizdə ilk qadın qəzeti, maarifçi mətbuat orqanı kimi tarixin səhifələrində qalmışdır."İşıq" həftədə bir dəfə, şənbə günü nəşr olunan elmi-pedaqoji, ədəbi, təbabət və evdarlığa dair qadın məcmuəsi idi.Burada uşaq tərbiyəsi, ədəbiyyat, təbabət və evdarlıqla yanaşı, hüquqa, mədəniyyətə, şəriət qaydalarına , dünya xəbərlərinə aid müxtəlif guşələr olub. Qadınlar üçün olan bu ilk qəzetin nəşrinin maddi dəstəkçisi Hacı Zeynalabdin Tağıyev, onun məsul katibi isə Sona xanım olmuşdur.
1911-ci il nəşrləri Haşım Bəy Vəzirovun "Səda" mətbəəsində çap olunmuşdu.Bakı şəhər polis idarəsinin mətbəəsində 1912-ci ilə aid olan sayıları çıxmağa başlamışdı. "Kaspi" qəzeti bu hadisənin səhəri günü yazırdı: "Dünən Bakıda Xədicə xanım Əlibəyovanın redaktorluğu ilə həftədə bir dəfə çıxan "İşıq" qəzetinin ilk nömrəsi tatar dilində (Azərbaycan dili) çapdan çıxıb.Bu maarifçi qəzet müsəlman qadın və uşaqların tərbiyəsinə xidmət edən bir orqandır. Qəzet ilk sayında məram və məqsədini açıqlayaraq xalqa müraciətlə yazırdı: "Qəzetin qarşısında duran əsas məqsəd vacib olan maarifləndirmə yolu ilə ümumi inkişafa çatmaqdır. Qəzetin elm, ədəbiyyat, təbabət və hüquqa dair, əsasən evdarlıq və uşaqların təlim-tərbiyəsi bölmələri olacaqdır.Bundan əlavə, qəzet bütün həyati məsələlərə öz münasibətini bildirəcəkdir".
İşıq qəzetinin fəaliyyəti
Qəzet bir tərəfdən mədəni tərəqqi və elm öyrənməyin əhəmiyyətindən bəhs edir, digər tərəfdən çadranı təbliğ edərək örtülülüyə haqq qazandırır, din məsələlərini, müsəlmançılığı üstün tuturdu. "İşıq" qəzetinin "Təlimi-nisvan" bölməsində verilən materiallar da maarifçilik problemlərini xüsusi olaraq göstərirdi.Bu yazılarda doğru olaraq göstərilirdi ki, övladın tərbiyəsi valdeynin tərbiyəsi ilə bağlıdır.Müsəlman qız məktəbinin türk dili müəllimi N.Nərimanova ananın öhdəsinə düşən vəzifələrin validəlik, mürəbbiyəlik, rəfiqəlik və vərəsəlikdən ibarət olduğunu qeyd edirdi."İşıq" qəzetinin əsas tədqiqatçılarından olan Amaliya Qasımovanın sözlərinə görə, sovet hakimiyyəti illərində "İşıq" qəzeti Azərbaycanda qadın mətbuatının bayraqdarı kimi tarixdə öz yerini tuta bilməyib: "Həmin illərdə bu qəzet burjua mətbuatı kimi qiymətləndirilərək tədqiqatlardan kənarda qalıb.Amma bu gün cəsarətlə deyə bilərik ki, Azərbaycanda müstəqillik illərində rus dilində nəşrə başlamış "Mir jenşini" qəzetini nəzərə almasaq, "İşıq" son yüz ildə ölkəmizdə ana dilində nəşr olunmuş yeganə qadın qəzetidir. Maarifçi xanımlardan olan Rəhilə Hacıbababəyova valdeynlərini itirmiş uşaqlara, yoxsul ailələrə yardım etmək məqsədilə 1914-cü il noyabrın 21-də Bakı Müsəlman Qadın Xeyriyyə Cəmiyyətini təsis etmişdi.M.S.Tağıyeva cəmiyyətin idarə heyətinin sədri, Rəhilə Hacıbababəyova sədrin müavini, Əminə Ağayeva katib, Pəri Topçubaşova xəzinədar seçilmişdilər. Cəmiyyət xəstə və yaralı əsgərlərə, yetim və yoxsul uşaqlara yardım göstərir, tez-tez müxtəlif tədbirlər keçirirdi. Cəmiyyət Birinci dünya müharibəsində əsir düşmüş yaralı türk əsgərlərinə də yardım göstərmişdir.
1917-ci ilin oktyabrında Liza xanım Muxtarovanın sədrlik etdiyi Bakı müsəlman xeyriyyə cəmiyyəti yoxsul qızlar üçün peşə məktəbi açmışdı.Məktəbdə 4 ümumtəhsil sinif və 6 peşə bölməsi fəaliyyət göstərirdi. Türk dili, hesab, əl işi, biçmə və tikiş üzrə dərslər keçilirdi.1918-ci il mart qırğınları zamanı məktəb fəaliyyətini dayandırmışdı.
1919-cu ilin əvvəllərində cəmiyyət məktəbin işini yenidən bərpa etmişdi.Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti məktəbin səmərəli işləməsi üçün cəmiyyətə 30 min manat vəsait ayırmışdı. Məktəb azərbaycanlı qızların savadlanmasında, onlara milli-mənəvi dəyərlərin aşılanmasında, ailədə və cəmiyyətdə öz hüquqlarını anlamasında böyük rol oynamışdır. Aprel işğalından (1920) sonra sonra cəmiyyət fəaliyyətini dayandırmışdı.Qəzet bir tərəfdən mədəni tərəqqi və elm öyrənməyin əhəmiyyətindən bəhs edir, digər tərəfdən çadranı təbliğ edərək örtülülüyə haqq qazandırır, din məsələlərini, müsəlmançılığı üstün tuturdu. "İşıq" qəzetinin "Təlimi-nisvan" bölməsində verilən materiallar da maarifçilik problemlərini xüsusi olaraq göstərirdi.Bu yazılarda doğru olaraq göstərilirdi ki, övladın tərbiyəsi valdeynin tərbiyəsi ilə bağlıdır.Müsəlman qız məktəbinin türk dili müəllimi N.Nərimanova ananın öhdəsinə düşən vəzifələrin validəlik, mürəbbiyəlik, rəfiqəlik və vərəsəlikdən ibarət olduğunu qeyd edirdi.
-
![image]()
Xədicə Əlibəyova — qəzetin yaradıcısı -
![image]()
Rəhilə Hacıbababəyova — Bakıda ali-ibtidai qız məktəbinin yaradılmasının təşəbbüskarı -
![image]()
Məryəm Bayraməlibəyova — Lənkəranda ilk qadın xeyriyyə cəmiyyətinin təsisçisi
Qəzetin fəaliyyətində rol oynamış maarifçi qadınlar
Qəzetin yaradıcısı olan Xədicə Əlibəyova Azərbaycanın ziyalı qadınlarından biri olmuşdur. İlk təhsilini rus qız gimnaziyasında almışdı. Daha sonra Cənubi Qafqaz Olginskaya Mamalıq İnstitunda oxumuşdur.Xədicə xanım hüquqşünas Mustafa bəy Əlibəyovla ailə qurmuşdu.1920-ci ildə Şəkiyə köçmuşlər, orada ixtisası üzrə həkim-ginekoloq vəzifəsində çalışmışdır. Redaktor X.Əlibəyovanın qəzetdə "Vəzayefe-beytiyye" başlığı altında məqalələri çap olunurdu.Ailə-məişət mövzusunda yazılmış bu materiallar qəzetin əksər nömrələrində dərc olunmuşdur."Təbabətə dair" bölməsindəki materiallar çox zaman Xədicə xanım özü və həkim Əminə xanım Batrişina tərəfindən yazılırdı. Təlim-tərbiyəyə dair yazılarında Xədicə xanım uşağın tərbiyəsində üç dövrü əsas götürürdü: I- uşağın doğulandan 6–7 yaşına kimi olan dövr ,II tərbiyə dövrü, III Gənclik dövrü. X.Əlibəyovanın fikrincə , qızlara verilən tərbiyə ana dili, şəriət və evdarlıq işlərini öyrənib bilməkdə ibarət olmalıdır. Xədicə Ələddin qızı Əlibəyova 1884-cü ildə Tiflisdə anadan olub.Atası Tiflisin hörmətli ziyalılarından biri idi və qızının təlim-tərbiyəsi ilə yaxından məşğul olmuşdu.Xədicə Tiflis Qızlar Gimnaziyasını bitirdikdən sonra tibb sahəsində ali təhsil alır.Hüquqşünas, ictimai xadim, publisist Mustafa Bəy Əlibəyov ilə (1872–1942) ailə həyatı qurur.Bundan sonra o, ictimai və mədəni həyatda daha fəal iştirak edirdi.Xədicə xanım Bakı Müsəlman Qadın Xeyriyyə Cəmiyyətinin, Mustafa bəy isə "Yaşıl qələm"in, "Hidayət" xeyriyyə cəmiyyətinin katibi, həmçinin "Möhtaclara kömək" cəmiyyətinin, "Əhrar" partiyasının üzvü olmuşdu.Ziyalı qadınlardan pedaqoq Nabat Nərimanova, həkim Əminə xanım Batrişina, Həlimə xatun Axundova, Xuraman Rəhimbəyzadə, onun anası Asya Axundova, Maral Nəbizadə, Səidə Şeyxzadə, Gövhər Şövqiyyə və başqa maarifpərvər qadınlar qəzetə tez-tez məqalələr, şeirlər göndərir və qadınların hüquqsuz həyatında tənqidlər yazmışlar.Bu maarifçi, ziyalı qadınlar qəzetin nəşr olunmasında böyük ruh yüksəkliyi ilə birləşmişdilər.X.Əlibəyovanın "Hüquqlarımız" sərlövhəli məqalələrində qadınların hüquq bərabərliyi, onları maarif və mədəniyyətə, ictimai həyatda iştiraka çağırış, qadın klublarının, bilik kurslarının açılması, uşaqların tərbiyəsi, məişət məsələləri və başqa mövzular ətrafında elmi maarifçi yazılar dərc olunurdu.Görkəmli ədib və ziyalılardan Məhəmməd Hadi, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, B.Şahtaxtinski, İ.Məlikov ilk qadın mətbuatının yaradılması münasibətilə təbrik məktubları yazmışdılar. Həlimə Axundova publisistik məqalələrində maarifçilik ideyalarını təbliğ edirdi və "Müsəlman qadınlarının hüquqları" məqaləsində xanımlara xitabən yazırdı: "Acınacaqlı həyatımız olmaması üçün biz oxumalı, oxutmalı, tərbiyə almalı və tərbiyələndirməliyik.Əgər biz insanıqsa, onda bizimlə insan kimi rəftar etmək lazımdır. Bizə bilik lazımdır". "Qadın millətin anasıdır" məqaləsində o, qadınları onların oxumasını qadadğan edən mürtəce din xadimlərinin hədələrindən qorxmamağa çağırırdı."İndi başqa zəmanədir.Bütün millətlər tərəqqiyə doğru gedir, elm və maarif zəminində çalışırlar.Mollaların sözlərinə inanmayın.Onlar bizə mane olurlar". Maarifçilik ideyasından qəzet tədricən qadın həmrəyliyi və birliyinin təbliğatına keçdi. O cümlədən Münəvvər Əlixanova "Bacılarıma birinci məktub" məqaləsində yazırdı: "Biz bilməliyik ki, tək adam heç nə edə bilməz, hər yerdə , hər işdə böyük rolu birlik, ittifaq oynayır". Gəncəli Müəlliflər sübut etməyə çalışırdılar ki, oxumaq, elm, təhsil almaq nəinki kişilərə, bəlkə onlardan daha çox qadınlara lazımdır.Çünki onlar xalqın gələcəyi olan uşağın tərbiyəsində əsas rol oynayırlar. Şamaxı qız məktəbinin müəllimi Gövhər Şövqiyyə yazırdı ki, biz bu yaşadığımız XX əsrdə hüquqlardan məhrumuq və cəhalətdən qurtula bilmirik.Millətlərin inkişafı kişilərin tərəqqisi ilə deyil, qadınların tərəqqisi ilə ölçülür. Ona görə də təlim-tərbiyə ocaqlarının sayını artırıb, qızları məktəbə cəlb etməliyik. Tədqiqatçı görkəmli maarifçi olmuş Rəqibə Məmmədova araşdırmasında yazır ki, qəzetin bağlanma təhlükəsini hiss edən redaktor X.Əlibəyova nəşrin birillik nömrəsini çar II Nikolayın xanımı Aleksandra Fyodorovnaya göndərmək üçün ərizə yazır və ondan icazə istəyir.İmperatriça Xədicə xanımın xahişini razılıqla qarşılayı.Göründüyü kimi, X.Əlibəyova milli mətbuatımızın ilk qadın mətbu orqanının azərbaycanlı qadınların həyatındakı əhəmiyyətli rolunu dəyərləndirərək onun davamlı nəşri üçün əlindən gələni edib.Bütün bunlara baxmayaraq "İşıq" qəzeti cəmi bir il nəşr olunub. 1912-ci il qəzetin nəşri dayandırıldıqdan sonra Xədicə xanım Şəkiyə köçür həkimlik fəaliyyətini davam etdirir. Eyni zamanda Şəkidə savad kurslarının, qadın klubunun təşkilinə dəstək olur. "İşıq" qəzetinin əsas tədqiqatçılarından olan Amaliya Qasımovanın sözlərinə görə, sovet hakimiyyəti illərində "İşıq" qəzeti Azərbaycanda qadın mətbuatının bayraqdarı kimi tarixdə öz yerini tuta bilməyib: "Həmin illərdə bu qəzet burjua mətbuatı kimi qiymətləndirilərək tədqiqatlardan kənarda qalıb.Amma bu gün cəsarətlə deyə bilərik ki, Azərbaycanda müstəqillik illərində rus dilində nəşrə başlamış "Mir jenşini" qəzetini nəzərə almasaq, "İşıq" son yüz ildə ölkəmizdə ana dilində nəşr olunmuş yeganə qadın qəzetidir. Maarifçi xanımlardan olan Rəhilə Hacıbababəyova valdeynlərini itirmiş uşaqlara, yoxsul ailələrə yardım etmək məqsədilə 1914-cü il noyabrın 21-də Bakı Müsəlman Qadın Xeyriyyə Cəmiyyətini təsis etmişdi. M.S.Tağıyeva cəmiyyətin idarə heyətinin sədri, Rəhilə Hacıbababəyova sədrin müavini, Əminə Ağayeva katib, Pəri Topçubaşova xəzinədar seçilmişdilər. Cəmiyyət xəstə və yaralı əsgərlərə, yetim və yoxsul uşaqlara yardım göstərir, tez-tez müxtəlif tədbirlər keçirirdi.Cəmiyyət Birinci dünya müharibəsində əsir düşmüş yaralı türk əsgərlərinə də yardım göstərmişdir. 1917-ci ilin oktyabrında Liza xanım Muxtarovanın sədrlik etdiyi Bakı müsəlman xeyriyyə cəmiyyəti yoxsul qızlar üçün peşə məktəbi açmışdı. Məktəbdə 4 ümumtəhsil sinif və 6 peşə bölməsi fəaliyyət göstərirdi.Türk dili, hesab, əl işi, biçmə və tikiş üzrə dərslər keçilirdi. 1918-ci il mart qırğınları zamanı məktəb fəaliyyətini dayandırmışdı. 1919-cu ilin əvvəllərində cəmiyyət məktəbin işini yenidən bərpa etmişdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti məktəbin səmərəli işləməsi üçün cəmiyyətə 30 min manat vəsait ayırmışdı. Məktəb azərbaycanlı qızların savadlanmasında, onlara milli-mənəvi dəyərlərin aşılanmasında, ailədə və cəmiyyətdə öz hüquqlarını anlamasında böyük rol oynamışdır. Aprel işğalından (1920) sonra cəmiyyət fəaliyyətini dayandırmışdı.
İstinadlar
- Hüseynova D.S.Azərbaycan Ziyalıları XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində.Tarix elmləri doktorluq dissertasiyasının avtoreferatı.Bakı, 1993, səh.12.
- Mədəniyyət. 2017, 1 fevral, No. 8 (1396)
- ."İşıq", 47, 1911, 12 fevral , No.4
- Ayna, 2011. 29 yanvar, s.19
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- 100 ilin "İşıq"ı: qadın jurnalı kimi yenidən və hər zaman bizimlə
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu adin diger istifade formalari ucun bax Isiq deqiqlesdirme Isiq qezeti Azerbaycan milli metbuatinda ilk maarifci qadin qezeti IsiqTesis tarixi 22 yanvar 4 fevral 1911Nesrini dayandirib 1912Olke AzerbaycanDil Azerbaycan diliQezetin yarandigi dovrde ictimai veziyyetXIX esrin 70 ci illerinden yaranmis olan Azerbaycan milli metbuati sonraki dovr erzinde inkisaf etmis ve milli metbuat xalqin ictimai siyasi medeni ideoloji heyatinin muhum terkib hissesi olmaqda davam etmisdi Xususile XX esrin evvellerinden ictimai suurun inkisafi neticesinde qadin metbuatinin yaranmasi qadin soz azadligina serait yaradilmasi ucun ictimai prosesler inkisaf etmisdi XX esrin evvelleri Azerbaycan milli metbuatinda qadinlarin oz huquqlari ugrunda mubarize aparmaga basladigi dovrdur Bu dovrde esas rol oynamis maarifci xanimlar Avropa olkelerinde dunyevi tehsil almis qadinlar idi Henife xanim Melikova Rubabe xanim Qasimova Xedice xanim Elibeyova Emine xanim Efendiyeva Serqiyye xanim Axundova Sekine xanim Axundova Seltenet xanim Emircanova Rehile xanim Hacibababeyova Qeribsultan xanim Xanlarova ve Ayse xanim Haciqasimova kimi maarifci xanimlarin esase merami tehsil almaq isteyen muselman qizlarin tehsil almasina serait yaradilmasi idi Maarifcilik ideyalarinin cemiyyet arasinda artdigi dovrde Ilk qadin xeyriyyecilik qeyyumluq ittifaqini istedadli pedaqoqlarMeryem Bayramelibeyova ve Refiqe Ezimzade teskil ede bildi 1905 ci ilde Bakida Emine xanim Batrisina emek fealiyyetine basladi O Rusiya muselman qadinlari arasinda ilk diplom elde eden hekim idi 1908 ci ilde Sona xanim Rehimova Velixan Peterbuqda qadin tibb institutunu bitiren ilk azerbaycanli qadin kimi tarixde qaldi Qezetin yaranmasiQezetin merami qadinlar arasinda maarifciliyi yaymaq muselman qizlarin tehsil almasina serait yaratmaq savadsizligi aradan qaldirmaq idi 1911 ci il yanvarin 11 den 1912 ci ilin sonuna kimi nesr olunmusdur 68 sayi isiq uzu gormusdur Isiq nin ilk sayi 1911 ci il yanvarin 22 de nesr olunmusdu Bu metbu orqanin davamli nesri 1912 ci ilin sonuna kimi davam etmisdi Umumi olaraq 68 cap sayi isiq uzu gormesine baxmayaraq bu maarifci qezet Azerbaycan xalqi icerisinde ziyali qadinlarin rolunun artmasina ve qadin huquqlarini teblig eden maarifci yazilari ile metbuat tariximizde ilk qadin qezeti maarifci metbuat orqani kimi tarixin sehifelerinde qalmisdir Isiq heftede bir defe senbe gunu nesr olunan elmi pedaqoji edebi tebabet ve evdarliga dair qadin mecmuesi idi Burada usaq terbiyesi edebiyyat tebabet ve evdarliqla yanasi huquqa medeniyyete seriet qaydalarina dunya xeberlerine aid muxtelif guseler olub Qadinlar ucun olan bu ilk qezetin nesrinin maddi destekcisi Haci Zeynalabdin Tagiyev onun mesul katibi ise Sona xanim olmusdur 1911 ci il nesrleri Hasim Bey Vezirovun Seda metbeesinde cap olunmusdu Baki seher polis idaresinin metbeesinde 1912 ci ile aid olan sayilari cixmaga baslamisdi Kaspi qezeti bu hadisenin seheri gunu yazirdi Dunen Bakida Xedice xanim Elibeyovanin redaktorlugu ile heftede bir defe cixan Isiq qezetinin ilk nomresi tatar dilinde Azerbaycan dili capdan cixib Bu maarifci qezet muselman qadin ve usaqlarin terbiyesine xidmet eden bir orqandir Qezet ilk sayinda meram ve meqsedini aciqlayaraq xalqa muracietle yazirdi Qezetin qarsisinda duran esas meqsed vacib olan maariflendirme yolu ile umumi inkisafa catmaqdir Qezetin elm edebiyyat tebabet ve huquqa dair esasen evdarliq ve usaqlarin telim terbiyesi bolmeleri olacaqdir Bundan elave qezet butun heyati meselelere oz munasibetini bildirecekdir Isiq qezetinin fealiyyetiQezet bir terefden medeni tereqqi ve elm oyrenmeyin ehemiyyetinden behs edir diger terefden cadrani teblig ederek ortululuye haqq qazandirir din meselelerini muselmanciligi ustun tuturdu Isiq qezetinin Telimi nisvan bolmesinde verilen materiallar da maarifcilik problemlerini xususi olaraq gosterirdi Bu yazilarda dogru olaraq gosterilirdi ki ovladin terbiyesi valdeynin terbiyesi ile baglidir Muselman qiz mektebinin turk dili muellimi N Nerimanova ananin ohdesine dusen vezifelerin validelik murebbiyelik refiqelik ve vereselikden ibaret oldugunu qeyd edirdi Isiq qezetinin esas tedqiqatcilarindan olan Amaliya Qasimovanin sozlerine gore sovet hakimiyyeti illerinde Isiq qezeti Azerbaycanda qadin metbuatinin bayraqdari kimi tarixde oz yerini tuta bilmeyib Hemin illerde bu qezet burjua metbuati kimi qiymetlendirilerek tedqiqatlardan kenarda qalib Amma bu gun cesaretle deye bilerik ki Azerbaycanda musteqillik illerinde rus dilinde nesre baslamis Mir jensini qezetini nezere almasaq Isiq son yuz ilde olkemizde ana dilinde nesr olunmus yegane qadin qezetidir Maarifci xanimlardan olan Rehile Hacibababeyova valdeynlerini itirmis usaqlara yoxsul ailelere yardim etmek meqsedile 1914 cu il noyabrin 21 de Baki Muselman Qadin Xeyriyye Cemiyyetini tesis etmisdi M S Tagiyeva cemiyyetin idare heyetinin sedri Rehile Hacibababeyova sedrin muavini Emine Agayeva katib Peri Topcubasova xezinedar secilmisdiler Cemiyyet xeste ve yarali esgerlere yetim ve yoxsul usaqlara yardim gosterir tez tez muxtelif tedbirler kecirirdi Cemiyyet Birinci dunya muharibesinde esir dusmus yarali turk esgerlerine de yardim gostermisdir 1917 ci ilin oktyabrinda Liza xanim Muxtarovanin sedrlik etdiyi Baki muselman xeyriyye cemiyyeti yoxsul qizlar ucun pese mektebi acmisdi Mektebde 4 umumtehsil sinif ve 6 pese bolmesi fealiyyet gosterirdi Turk dili hesab el isi bicme ve tikis uzre dersler kecilirdi 1918 ci il mart qirginlari zamani mekteb fealiyyetini dayandirmisdi 1919 cu ilin evvellerinde cemiyyet mektebin isini yeniden berpa etmisdi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumeti mektebin semereli islemesi ucun cemiyyete 30 min manat vesait ayirmisdi Mekteb azerbaycanli qizlarin savadlanmasinda onlara milli menevi deyerlerin asilanmasinda ailede ve cemiyyetde oz huquqlarini anlamasinda boyuk rol oynamisdir Aprel isgalindan 1920 sonra sonra cemiyyet fealiyyetini dayandirmisdi Qezet bir terefden medeni tereqqi ve elm oyrenmeyin ehemiyyetinden behs edir diger terefden cadrani teblig ederek ortululuye haqq qazandirir din meselelerini muselmanciligi ustun tuturdu Isiq qezetinin Telimi nisvan bolmesinde verilen materiallar da maarifcilik problemlerini xususi olaraq gosterirdi Bu yazilarda dogru olaraq gosterilirdi ki ovladin terbiyesi valdeynin terbiyesi ile baglidir Muselman qiz mektebinin turk dili muellimi N Nerimanova ananin ohdesine dusen vezifelerin validelik murebbiyelik refiqelik ve vereselikden ibaret oldugunu qeyd edirdi Xedice Elibeyova qezetin yaradicisi Rehile Hacibababeyova Bakida ali ibtidai qiz mektebinin yaradilmasinin tesebbuskari Meryem Bayramelibeyova Lenkeranda ilk qadin xeyriyye cemiyyetinin tesiscisiQezetin fealiyyetinde rol oynamis maarifci qadinlarQezetin yaradicisi olan Xedice Elibeyova Azerbaycanin ziyali qadinlarindan biri olmusdur Ilk tehsilini rus qiz gimnaziyasinda almisdi Daha sonra Cenubi Qafqaz Olginskaya Mamaliq Institunda oxumusdur Xedice xanim huquqsunas Mustafa bey Elibeyovla aile qurmusdu 1920 ci ilde Sekiye kocmusler orada ixtisasi uzre hekim ginekoloq vezifesinde calismisdir Redaktor X Elibeyovanin qezetde Vezayefe beytiyye basligi altinda meqaleleri cap olunurdu Aile meiset movzusunda yazilmis bu materiallar qezetin ekser nomrelerinde derc olunmusdur Tebabete dair bolmesindeki materiallar cox zaman Xedice xanim ozu ve hekim Emine xanim Batrisina terefinden yazilirdi Telim terbiyeye dair yazilarinda Xedice xanim usagin terbiyesinde uc dovru esas gotururdu I usagin dogulandan 6 7 yasina kimi olan dovr II terbiye dovru III Genclik dovru X Elibeyovanin fikrince qizlara verilen terbiye ana dili seriet ve evdarliq islerini oyrenib bilmekde ibaret olmalidir Xedice Eleddin qizi Elibeyova 1884 cu ilde Tiflisde anadan olub Atasi Tiflisin hormetli ziyalilarindan biri idi ve qizinin telim terbiyesi ile yaxindan mesgul olmusdu Xedice Tiflis Qizlar Gimnaziyasini bitirdikden sonra tibb sahesinde ali tehsil alir Huquqsunas ictimai xadim publisist Mustafa Bey Elibeyov ile 1872 1942 aile heyati qurur Bundan sonra o ictimai ve medeni heyatda daha feal istirak edirdi Xedice xanim Baki Muselman Qadin Xeyriyye Cemiyyetinin Mustafa bey ise Yasil qelem in Hidayet xeyriyye cemiyyetinin katibi hemcinin Mohtaclara komek cemiyyetinin Ehrar partiyasinin uzvu olmusdu Ziyali qadinlardan pedaqoq Nabat Nerimanova hekim Emine xanim Batrisina Helime xatun Axundova Xuraman Rehimbeyzade onun anasi Asya Axundova Maral Nebizade Seide Seyxzade Govher Sovqiyye ve basqa maarifperver qadinlar qezete tez tez meqaleler seirler gonderir ve qadinlarin huquqsuz heyatinda tenqidler yazmislar Bu maarifci ziyali qadinlar qezetin nesr olunmasinda boyuk ruh yuksekliyi ile birlesmisdiler X Elibeyovanin Huquqlarimiz serlovheli meqalelerinde qadinlarin huquq beraberliyi onlari maarif ve medeniyyete ictimai heyatda istiraka cagiris qadin klublarinin bilik kurslarinin acilmasi usaqlarin terbiyesi meiset meseleleri ve basqa movzular etrafinda elmi maarifci yazilar derc olunurdu Gorkemli edib ve ziyalilardan Mehemmed Hadi Yusif Vezir Cemenzeminli B Sahtaxtinski I Melikov ilk qadin metbuatinin yaradilmasi munasibetile tebrik mektublari yazmisdilar Helime Axundova publisistik meqalelerinde maarifcilik ideyalarini teblig edirdi ve Muselman qadinlarinin huquqlari meqalesinde xanimlara xitaben yazirdi Acinacaqli heyatimiz olmamasi ucun biz oxumali oxutmali terbiye almali ve terbiyelendirmeliyik Eger biz insaniqsa onda bizimle insan kimi reftar etmek lazimdir Bize bilik lazimdir Qadin milletin anasidir meqalesinde o qadinlari onlarin oxumasini qadadgan eden murtece din xadimlerinin hedelerinden qorxmamaga cagirirdi Indi basqa zemanedir Butun milletler tereqqiye dogru gedir elm ve maarif zemininde calisirlar Mollalarin sozlerine inanmayin Onlar bize mane olurlar Maarifcilik ideyasindan qezet tedricen qadin hemreyliyi ve birliyinin tebligatina kecdi O cumleden Munevver Elixanova Bacilarima birinci mektub meqalesinde yazirdi Biz bilmeliyik ki tek adam hec ne ede bilmez her yerde her isde boyuk rolu birlik ittifaq oynayir Genceli Muellifler subut etmeye calisirdilar ki oxumaq elm tehsil almaq neinki kisilere belke onlardan daha cox qadinlara lazimdir Cunki onlar xalqin geleceyi olan usagin terbiyesinde esas rol oynayirlar Samaxi qiz mektebinin muellimi Govher Sovqiyye yazirdi ki biz bu yasadigimiz XX esrde huquqlardan mehrumuq ve cehaletden qurtula bilmirik Milletlerin inkisafi kisilerin tereqqisi ile deyil qadinlarin tereqqisi ile olculur Ona gore de telim terbiye ocaqlarinin sayini artirib qizlari mektebe celb etmeliyik Tedqiqatci gorkemli maarifci olmus Reqibe Memmedova arasdirmasinda yazir ki qezetin baglanma tehlukesini hiss eden redaktor X Elibeyova nesrin birillik nomresini car II Nikolayin xanimi Aleksandra Fyodorovnaya gondermek ucun erize yazir ve ondan icaze isteyir Imperatrica Xedice xanimin xahisini raziliqla qarsilayi Gorunduyu kimi X Elibeyova milli metbuatimizin ilk qadin metbu orqaninin azerbaycanli qadinlarin heyatindaki ehemiyyetli rolunu deyerlendirerek onun davamli nesri ucun elinden geleni edib Butun bunlara baxmayaraq Isiq qezeti cemi bir il nesr olunub 1912 ci il qezetin nesri dayandirildiqdan sonra Xedice xanim Sekiye kocur hekimlik fealiyyetini davam etdirir Eyni zamanda Sekide savad kurslarinin qadin klubunun teskiline destek olur Isiq qezetinin esas tedqiqatcilarindan olan Amaliya Qasimovanin sozlerine gore sovet hakimiyyeti illerinde Isiq qezeti Azerbaycanda qadin metbuatinin bayraqdari kimi tarixde oz yerini tuta bilmeyib Hemin illerde bu qezet burjua metbuati kimi qiymetlendirilerek tedqiqatlardan kenarda qalib Amma bu gun cesaretle deye bilerik ki Azerbaycanda musteqillik illerinde rus dilinde nesre baslamis Mir jensini qezetini nezere almasaq Isiq son yuz ilde olkemizde ana dilinde nesr olunmus yegane qadin qezetidir Maarifci xanimlardan olan Rehile Hacibababeyova valdeynlerini itirmis usaqlara yoxsul ailelere yardim etmek meqsedile 1914 cu il noyabrin 21 de Baki Muselman Qadin Xeyriyye Cemiyyetini tesis etmisdi M S Tagiyeva cemiyyetin idare heyetinin sedri Rehile Hacibababeyova sedrin muavini Emine Agayeva katib Peri Topcubasova xezinedar secilmisdiler Cemiyyet xeste ve yarali esgerlere yetim ve yoxsul usaqlara yardim gosterir tez tez muxtelif tedbirler kecirirdi Cemiyyet Birinci dunya muharibesinde esir dusmus yarali turk esgerlerine de yardim gostermisdir 1917 ci ilin oktyabrinda Liza xanim Muxtarovanin sedrlik etdiyi Baki muselman xeyriyye cemiyyeti yoxsul qizlar ucun pese mektebi acmisdi Mektebde 4 umumtehsil sinif ve 6 pese bolmesi fealiyyet gosterirdi Turk dili hesab el isi bicme ve tikis uzre dersler kecilirdi 1918 ci il mart qirginlari zamani mekteb fealiyyetini dayandirmisdi 1919 cu ilin evvellerinde cemiyyet mektebin isini yeniden berpa etmisdi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumeti mektebin semereli islemesi ucun cemiyyete 30 min manat vesait ayirmisdi Mekteb azerbaycanli qizlarin savadlanmasinda onlara milli menevi deyerlerin asilanmasinda ailede ve cemiyyetde oz huquqlarini anlamasinda boyuk rol oynamisdir Aprel isgalindan 1920 sonra cemiyyet fealiyyetini dayandirmisdi IstinadlarHuseynova D S Azerbaycan Ziyalilari XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde Tarix elmleri doktorluq dissertasiyasinin avtoreferati Baki 1993 seh 12 Medeniyyet 2017 1 fevral No 8 1396 Isiq 47 1911 12 fevral No 4 Ayna 2011 29 yanvar s 19Hemcinin baxXedice Elibeyova Fuyuzat jurnal Azerbaycan Xalq CumhuriyyetiXarici kecidler100 ilin Isiq i qadin jurnali kimi yeniden ve her zaman bizimle