Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vilyam Ceyms (11 yanvar 1842[…] – 26 avqust 1910[…]) — psixologiyada Funksionalizm cərəyanının Amerikalı qurucusu, praqmatizmin banisi, Amerikalı filosof və psixoloq.
| Vilyam Ceyms | |
|---|---|
| ing. William James | |
 | |
| Doğum tarixi | 11 yanvar 1842[…] |
| Vəfat tarixi | 26 avqust 1910[…](68 yaşında) |
| Vəfat səbəbi | ürək çatışmazlığı |
| Elm sahələri | fəlsəfə, psixologiya |
| İş yeri | |
| Təhsili | |
| Tanınmış yetirmələri | Edvard Torndayk |
| Üzvlüyü |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
James və qardaşı roman yazarı, tənqidçi Henri James, zəngin və bir ailədə dünyaya gəlmişdir. Onların atası ilahiyyatçı və filosof Henri James uşaqlarının təhsilinə böyük əhəmiyyət verirdi. Nyu-York, Bulon (Fransa), Cenevrə, İngiltərə, Almaniya və İtaliyada təhsil almışdır. Atasının fəlsəfə və ilahiyyat sahəsindəki görüşləri Ceymsin tərbiyəsinə böyük təsir göstərmişdir. Atası zehni azadlığın vacibliyinə inanırdı və övladlarını buna uyğun böyüdürdü. Ceyms tənqidi yanaşmanı məhz bu tərbiyə sayəsində qazanmışdır. Atası övladlarının peşə sahibi olmaq və pul qazanmaq üçün heç bir məcburiyyətinin olmadığını düşünürdü. Buna baxmayaraq Ceymsin marağının elmə yönəlməsinə çalışırdı. Ceyms 15 yaşında olanda atası ona mikroskop hədiyyə etdi. Ceyms 18 yaşında olanda rəssam olmaq məqsədilə Amerikalı rəssam Villiam M. Hant-dan rəssamlıq dərsləri almağa başladı. Altı aydan sonra rəssamlıq dərslərindən imtina etdi. 1861-ci ildə Harvard Universitetindəki Laurense Elm Məktəbinə daxil oldu. Bu məktəbdə o, kimya, anatomiya və bənzəri fənlər üzrə dərslər aldı. Daha sonra nevrotik bir xəstəliyə tutuldu. Qısa bir müddətdən sonra isə kimyadan imtina etdi. Harvard Tibb Məktəbində qeydiyytadan keçdi. Tibbi araşdırmalarına bir illik fasilə verərək təbiət tədqiqatçısı Louis Agassizin başçılığı ilə Amazonda həyata keçiriləcək axtarış qrupuna dəniz heyvanlarının nümunələrini toplamaq məqsədilə işçi olaraq qatıldı. Gəzinti zamanı xəstələndi və Tibb Məktəbinə bir yarı il müddətinə qayıtdı. 1867–68-ci illərdə o, Almaniyada enerjinin qorunması prinsipini ortaya qoyan fizioloq və fizik olan Hermann von Helmholtz, patoloq Rudolf Virchou və XIX əsrdə tibbdə təcrübiliyin qurucusu olan Claude Bernard kimi əhəmiyyətli elm adamlarının dərslərində iştirak etdi. Bundan əlavə, dövrün psixoloji və fəlsəfi əsərləri, xüsusilə Kantçı idealist və relativist Çarlz Renouvierin əsərlərini oxudu. Ceymsin şəxsiyyətinin və intellektual həyatının dönüş nöqtələrindən biri Renouvier ilə olan tanışlığı idi. 1869-cu ilin iyununda Harvard Tibb Məktəbini bitirdikdən sonra ruhi depresiyaya uğradı. Hətta intihar haqqında düşünməsinə səbəb olan bu böhran onu həkimlik fəaliyyətinə başlamasına mane oldu. 1872-ci ilə qədər Ceyms atasının evində müxtəlif əsərlər oxumaqdan və ara-sıra kitab təqdimatlarından başqa heç nə etməyərək yarı xəstə həyatı yaşadı. Renouvierin azad iradəyə dair olan yazılarını oxuyaraq öz ifadəsi ilə "azad iradəyə söykənən ilk qərarım azad iradəyə inanmaq olacaqdır" deyərək bu böhrandan qurtuldu.
Elmi fəaliyyəti
U. Ceyms 1861-ci ildə Harvarddakı Lawrence Elm Məktəbinə daxil oldu. O, burada kimya dərsləri alırdı. Kimya ilə olan təcrübəsi, uşaq yaşlarında evdə sirli mayelər vasitəsilə həyata keçirdiyi və bəzən təhlükəli partlayışlara səbəb olan sınaqlardan ibarət idi. Çox keçmədən Ceyms maraq və qayğı tələb edən laboratoriya işlərinə olan həvəsini itirməyə başladı. Bu dövrdə həyatında böyük təsiri olan nevrotik bir xəstəlikdən əziyyət çəkirdi. Beləliklə, qısa müddətdən sonra kimya təhsilini dayandırdı. Ceyms həm elmi həm də iqtisadi cəhətdən əlverişli olması baxımından 1864-cü ildə Harvardda tibb təhsili almağa başladı. 1865-ci ildə zoololoq Louis Agassiz dəniz heyvanlarını toplamaq üçün Braziliyaya gedirdi. Ceyms bu sahəyə olan istedadlarını kəşf etmək ümidi ilə pulsuz bir köməkçi kimi bu səfərə qoşuldu. Səfər Ceymsin ümid etdiyi kimi getməmiş, gördüyü işlər isə onun marağına səbəb olmamışdı. Ceyms səyahətin böyük bir hissəsini dəniz tutulması ilə keçirdi. Hətta o bu səfərdə çiçək xəstəliyinə belə tutuldu. U. Ceyms bu sahə ilə məşğul olmağın onun həyat tərzinə uyğun olmadığını başa düşdü. Biologiyanın tələb etdiyi müntəzəm təsnifata da dözə bilmirdi. Kimya və biologiyanın tələb etdiyi təcrübələr sonradan psixologiyada da eksperimentdən uzaq durmasının bir əlaməti idi. 1865-ci ildə etdiyi səyahətdən sonra Ceyms tibbi araşdırmalarına həvəssiz şəkildə davam etdirdi. Ancaq səhhətindəki problemlər yenidən özünü göstərməyə başladı. Çiçək xəstəliyi göz zəifliyinə səbəb oldu və o, bel ağrısından əziyyət çəkirdi. Buna görə oxumaq çətinləşmiş, xəstəxanada və laboratoriyada ayaq üstə apardığı təcrübələr əziyyət verməyə başlamışdı. O zaman bel ağrılarının müalicəsi məqsədilə mineral su hamamı qəbul etmək üçün almaq Avropaya gedirdi. Buna görə Ceyms 1867-ci ildə Almaniyaya getdi. Sağlamlığı üçün attığı bu addımda alman dilini inkişaf etdirməyi də ümid edirdi. Gözləri sağaldı və o zaman Almaniyada inkişaf edən fizioloji yönümlü ruh elmi diqqətini çəkdi. İlk olaraq Vilhelm Vundtun adını eşitdi və Heidelbergdə Vundt və Helmholtza baş çəkməyə cəhd etdi. Berlində Bois-Reymondun mühazirələrində iştirak etmiş və yeni təsnifatlandırıcı ruh elminin izahedici gücü ilə təsirləndi. Ceyms Berlin Universitetində fiziologiya dərslərini davam edərək, zamanın "Psixologiyanın yeni bir elm sahəsinə çevrildiyi zaman" olduğunu bildirdi. Kembricə qayıdan zaman Ceyms bir qədər sağalmışdı. Lakin ruhi baxımdan çöküş vəziyyəti davam edirdi. U. Ceymsin emosional baxımdan sağalmasında Fransız filosofu Şarl Renouvierin 29 aprel 1870-ci ildə yazdığı sərbəst iradəyə dair essenin böyük təsiri olmuşdur. Ceymsin ruhi vəziyyəti yavaş olmasında baxmayaraq dayanmadan sağalırdı. 1869-cu ildə Harvarddan tibb dərəcəsi ilə məzun oldu. 1872-ci ildə Harvardın rektoru Çarlz Eliot, Ceymsdən fiziologiya dərslərinin yarısını tədris etməsini istədi. U. Ceyms isə depressiyadan tam xilas olmadığını və bu dərsin gətirəcəyi məsuliyyəti üzərinə götürə bilməyəcəyini hiss etdi. Bir illik istirahət məqsədilə Avropaya getdi. Geri qayıdanda isə işi qəbul etdi. Hətta gələn il dərsin yarısını deyil, hamısını icra etməyi istədi. Ceyms ömrü boyu ilk olaraq Harvard professoru olaraq tanındı.
Psixologiyanın prinsipləri
William James 1878-ci ildə nəşriyyatçı Henri Holt ilə psixologiya mövzusunda kitab yazmağa razı oldu. Alman, İngilis və Fransız ədəbiyyatı ilə yaxından əlaqəli olduğu üçün öyrənməyin asan olacağını düşünərək Henry Holt-a iki ildə başa vuracağını vəd etdi. Ancaq 1880-ci ildə yeni yazmağa başlamışdı. 1990-cı ilə qədər psixologiya ilə bağlı müxtəlif jurnallarda yazırdı. Onları mətnin hissələri kimi toplayaraq 1890-cı ilin yanvarında Holt-a 350 səhifəlik əlyazma göndərib, kitabın qısa bir bölüm olduğunu, qalanlarının isə tezliklə göndəriləcəyini bildirdi. 1890-cı illərin sonlarına yaxın psixologiya prinsipləri iki qalın cilddə nəşr olundu. 12 illik bu araşdırma Ceymsi çox şeylə üstələdi və naşirə göndərdiyi son məktubunda özünü səriştəsiz kimi təsvir edərək dedi: kimse heç kim kitabın görünüşündən daha iyrənc deyil. 1000 səhifədə heç bir mövzu nəzərdən keçirməyə dəyməz! Daha on ilim olsaydı, 500 səhifədə yaza bilərdim.
Psixologiya Prinsipləri psixologiya dünyasında böyük təəssürat yaratdı və İngilis dilində ən çox satılan psixologiya mətninə çevrildi. Kitabın nəşri psixologiya tarixi üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Minlərlə tələbənin fikirlərinə təsir etdi və bir çox araşdırmaya ilham verdi. Bundan əlavə, ABŞ-dəki strukturist psixoloqlar, strukturist rəyində, funksionalizm məktəbinin istiqamətini götürdü. Kitabın birinci cildi bioloji təməllərlə başlayır. Zehni fəaliyyətin sinir sisteminin fəaliyyətindən qaynaqlandığını və buna bənzər reaksiyaların başlanğıc meydana gəlməsindən sonra daha asan olduğunu söylədi. Bu, vərdişləri zehni həyat üçün vacib edir. Birinci cildin qalan həcmi psixologiya və tədqiqat metodları mövzusu ilə davam edir. İkinci cild; sensor davranış, qavrayış, inam, düşüncə, instinkt, iradə, hipnoz və psixogenez.
İnstinkt və vərdişlər
Ceyms insan davranışının instinkt və vərdişlərdən təsirləndiyini qeyd edtmişdir. Ceyms Dostları ilə birlikdə olarkən insanın daxilində hazırladığı "bir yerə yığışmaq", "birlikdə olmaq", "bir-biri ilə dalaşmaq" kimi instinktlərdən ibarət olan bir siyahıdan bəhs etmişdir. Vərdişlər və duyğular kimi fenomenlər instinktlərlə qarşılıqlı əlaqədədir və təcrübələrdən asılı olaraq instinktlərdə dəyişikliklər ola bilər.
Ceymsin fikrinə görə vərdişlər sərbəstliyimizi instinktlərimizdən daha çox məhdudlaşdırır. Təkrar fizikanın olduğu kimi fiziologiyanın da əsas elementlərindən biridir. Sinir sisteminin fəaliyyətinə görə təkrarlanan fəaliyyətlər zaman keçdikcə daha asan olur və daha az diqqət tələb edir. Ceymsə görə, öyrənilən davranışların bütün insanlar tərəfindən təkrarlanması cəmiyyətin bir yerdə olmasına səbəb olur. Lakin çətin vəziyyətdə olan insanların vəziyyətlərini dəyişə bilməmələrinin səbəbi də məhz vərdişlərdir. O, vərdişləri "dönmə çarxı" adlandırdı. Şəxsiyyət 30 yaşına qədər formalaşır. Bundan sonrakı fəaliyyətlər isə vərdişlər toplusudur.
Şüurun axışı
Vilhelm Vundtun şüur anlayışına qarşı çıxan Ceyms eyni axıntıya iki dəfə daxil olmağın mümkün olmadığını söyləyən Yunan filosofu Efesli Heraklitə istinad edərək şüurun daim hərəkətdə olan bir məfhum olduğunu bildirdi. Şüur bir yerdə dayanmayan və yeni vəziyyətlərlə qarşılaşaraq yeni bölgələrə axan çay kimidir. Davamlıdır və parçalara bölünməzdir. Zaman və məkan bir bütün halındadır.Vilhelm Vundtun daxili müşahidəyə qarşı çıxmasının səbəblərindən biri də budur: şüurlu düşüncə davamlı bir axın içində olduğundan, dayandırılaraq quruluşuna zərər vermədən tədqiq edilə bilməz.
Mənlik anlayışı
Vilyam Ceymsin fikrinə görə, mənliyin üç tərəfi var. Özünün 3 tərəfi; a) Maddi öz və ya mənlik, b) Sosial öz və mənlik, c) Mənəvi öz və mənlik. Maddi mənlik şəxsiyyətin özünə məxsus və özündə olan hər bir şeyi əhatə edir. Buraya bədəni, paltarı, ailəsi, maşını, bank hesabı kimi məfhumlar daxildir. Burada əsas hədəf insanın başqaları ilə və maddi şeylərlə eyniləşdirilməsidir. Eyniləşdirilən məfhum dəyişirsə, insanın özü də dəyişər. Məsələn, itirdiyimiz təqdirdə bundan mənliyimiz də təsirlənir. Nəticədə ailəvi mənliyimiz də yox olacaqdır. Sosial mənliyə gəldikdə isə U. Ceyms hər birimizin olduğumuz vəziyyət, mövqe, zaman və məkana uyğun maskalardan istifadə etdiyimizi bildirmişdir. Məsələn; ailə mənliyi, qrup mənliyi, dostluq mənliyi və s. İnsanlar oluqları vəziyyətə uyğun rollarını qətiyyətli davranışlarla nümayiş etdirirlər. Bununla yanaşı bir-birlərini fərqli mühitdə tanıyan insanlar başqa bir vəziyyətlərdə bir-birlərini izlədikləri zaman fərqli bir sosial mənliyə sahib olduqlarını gördükdə təəccüblənirlər. Bunun səbəbi, insanların əvvəllər bir-birilərini fərqli mühitlərdə tanımalarıdır. Ceyms mənəvi mənliyimizin subyektiv olduğunu eyni zamanda özümüzü necə qiymətləndirdiyimizi və necə qavradığımızı müəyyən etdiyini bildirmişdir. Qabiliyyət, maraq, fikir, qərar və münasibətlərimizi öz daxilimizdə məxfi olaraq qiymətləndirməyimiz mənəvi mənliyimizə daxildir. Mənliyin bu üç istiqaməti "Təcrübi mənlik" adlanan bir bütünü təşkil edir.
Özünə hörmət (Mənlik ehtiramı)
U. Ceyms mənliyin təbiətinə dair tədqiqat apararkən "özünə hörmət" və ya "mənlik ehtiramı" anlayışını ortaya qoydu. Bu mövzuda bir düstur hazırladı və bu, şəxsiyyətin qiymətləndirilməsi mövzusunda hazırlanan ilk düsturlardan biridir. Bu düstur aşağıdakı kimidir:
Uğur / Arzular = Özünə hörmət
Bu düsturla Ceyms istək, arzu, uğur, müvəffəqiyyət, hədəf və məqsədin təkbaşına özünə hörmətə təsir edə bilməyəcəyini bildirmək istəyirdi. Özünə hörməti insanın özü ilə uzlaşma halı, istəklərini reallaşdıra bilməsi yəni uğurun istəklərinə nisbətinə bərabərdir. Məsələn, sizin dünyanın ən rəssamı olmaq kimi bir arzunuz var idi. Lakin indi kiçik bir məktəbdə rəsim müəllimi olaraq fəaliyyət göstərirsiniz. Bu, vəziyyət mənlik ehtiramınıza təsir edib, özünüzə olan hörmətinizi azalda bilər. Ceymsin bu düsturuna görə xoşbəxt olan insan həyata baxışı hər zaman real olan, hətta orta müvəffəqiyyət dərəcəsindən belə bir pay çıxararaq özünü dəyərli hesab edən insandır.
Azad iradə
Vilyam Ceyms gəncliyində bir böhran yaşamışdır. Bu böhran günümüzdə "yaranma böhranı" böhranı adlanır. Bu dövrdə o, özünün elmi tərəfini və elmi nöqteyi-nəzərini bir yük olaraq görməyə başladı. Apardığı tədqiqatlar onu insan təbiəti ilə bağlı bir sıra nəticələrə inandırmışdı. İnsanın səbəb və nəticə prinsipləri daxilində mövcud olan mürəkkəb bir mexanizm olduğuna inanırdı. Bu düşüncələr onu intihar fikrinə və nevrotik simptomların inkişafına sövq edirdi. Ceyms filosof Charles Renouvierin azad iradəyə dair yazdığı bir neçə məqaləni oxuyaraq belə bir anlayışın mövcudluğuna inanmışdı. Beləliklə, azad iradəyə güvənib öz iradəsindən istifadə edərək özünü sağalda biləcəyini düşünməyə başladı. Azacıq da olasa o, bu düşüncə ilə özünü sağaltmağı bacardı.
Ceymsin bu yaşadıqları onun obyektiv və subyektiv perspektivləri arasındakı münaqişəni əks etdirirdi. Elm obyektivdir və xarici müşahidə tələb edir, insanın həyatı isə subyektivdir və daxili müşahidə tələb edir. U. Ceyms azad iradə anlayışını mənimsəmişdir. Lakin bu yanaşma elmi bir yanaşma deyil. Bu baxımdan o, psixologiyanın bir elm olaraq azad iradəyə dair suallara cavab verə bilməyəcəyini bildirmişdir. Bu metafizik bir problemdir və elmi tədqiqatlarla cavablandırıla bilməz. Ceymsin fikrinə görə, elmi psixologiya davranışın irsi əlamətlər, instinktlər və ya vərdişlərlə əlaqələndiriləcəyini müdafiə edərsə, bu hal metafizik məsələlərə aid olmadığı müddətcə doğrudur.
Ceyms Lanc nəzəriyyəsi
Meşədə bir ayı gördüyümüz zaman instinktiv olaraq qorxduğumuz üçün qaçırıq. U. Ceyms belə bir izahı qəbul etmir. Onun fikrinə görə, qorxduğumuza görə deyil, qaçdığımıza görə qorxuruq. Yəni, bu proses tərsinə baş verir. Bu nəzəriyyə Ceymsdən başqa Karl Lange adlı danimarkalı fizioloq tərəfindən iddia edildiyi üçün "Ceyms Lange nəzəriyyəsi" adlandırıldı. Hər ikisinin ortaya qoyduğu fikir davranışın emosiyaları təyin etməsidir. Başqa sözlə, insanın davranışında emosional münasibətlər də vardır. Bu fikrə istinad edən bir çox nümunə verə bilərik. Səhər yuxudan duranda yavaş-yavaş ona qədər sayırıq və güzgüdə özümüzə təbəssüm edirik. Beləliklə, bütün gün sevincli insanlarla qarşılaşırıq. Oscar Hemmerstein xatirələrində, qorxduğu zaman şən bir melodiya söylədiyini və qorxusunun bir müddət sonra keçdiyini qeyd etmişdir. İngilislərin atalar sözündə olduğu kimi: "Cəsarətli davran, özünü cəsarətli hiss edərsən".
"Ceyms Lange nəzəriyyəsi" emosiyalar mövzusunda geniş tədqiqatlara səbəb oldu. Emosiyalara dair müasir nəzəriyyələri "Ceyms Lange nəzəriyyəsi"ndən daha mürəkkəbdir. Hətta bu nəzəriyyənin həmişə doğru olmadığını deyə bilərik. Bununla birlikdə, emosional vəziyyətin formalaşmasında davranışın rolu danılmazdır.
Dinə dair tədqiqatları
Principles-i tamamladıqdan sonra Ceymsin psixologiyaya marağı azalmağa başladı. U. Ceyms ABŞ-də ilk psixologiya laboratoriyasının qurucusudur lakin, laboratoriyada işləməkdən heç də məmnun deyildi. Fəlsəfə və din suallarına nisbətən psixoloji sualları ona daha cansıxıcı gəlmişdi. Tanrının təbiəti və varlığı, onun ölməzliyi, azad iradə və determinizm, həyatın mənası ilə bağlı apardığı tədqiqatlarda keçmiş düşüncələr üçün dəlil axtarmaq yerinə yeni nəticələr əldə etməyə çalışmışdır. O, 1880-ci illərin sonlarında əxlaq və din dərslərinin tədrisinə başladı. Apardığı araşdırmaların sonunda, ölümdən sonrakı həyatın sübut edilə bilməyəcəyi qənaətinə gəldi. Ancaq Ceymsin fikrinə görə, dini təcrübənin varlığı ilahi varlığın göstəricisi idi. O, azadlığı məfhumların təsadüfdən irəli gələn müəyyən bir qərarsızlıq hesab edirdi. Başqa sözlə, keçmiş və indiki zaman gələcəyin necə olacağını qaçılmaz olaraq müəyyənləşdirməmişdir. Ceyms 1893–1903 illər arasında müxtəlif esse və mühazirələrdə fikirlərini ifadə etmiş, daha sonralar isə onları bir neçə kitabda toplamışdır. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi "The Will to Believe and Other Essays in Popular Philosophy" adlı əsəridir.
Təbii dinə dair Gifford konfranslarını vermək üçün Edinburq Universitetindən aldığı dəvəti 1901–02-ci illərdə qəbul edən U. Ceyms, bu konfransların hazırlanması üçün bir neçə il çalışmalı oldu. "Dini təcrübənin müxtəlifliyi" adlanan bu konfranslar toplusu dindarlara elm və elmi metodlarla zidd olmayan, eyni zamanada özlərini müdafiə edə biləcək bir material təqdim etdi.
Fəlsəfəyə dair tədqiqatları
U. Ceyms, 1898-ci ildə, Kaliforniya Universitetində, sadəcə davranışların nəticəsini əsas götürən və praqmatizm adlanan metodun nəzəriyyəsini bir filosof olaraq, hadisələr və onların həyatımızdakı fəlsəfi cəhətlərini izah edən bir konfrans həyata keçirdi. U. Ceymsin fikrinə görə praqmatizmdə əhəmiyyətli olan prinsiplər deyil, nəticələrdir. O, fəlsəfənin "nobyekt nədir?" sualını qəbul etmirdi. Halbuki, praqmatizmin sualı "nəticələr nələrdir" dən ibarətdir. Bununla birlikdə, Ceyms, həyat ilə birbaşa əaqəli olan konkret məfhumlara və əşyalara əhəmiyyət vermişdir. Onun sözlərinə görə, dünya hələtam tam bir şəkildə formalaşmamışdır və davamlı inkişaf halındadır. Ceymsin fikrinə görə, dünya ilə bağlı hər hansı bir nəzəriyyə insan haqqındakı tədqiqatlarda qəti nəticələrə malik deyilsə, bu nəzəriyyə qəbul edilməməlidir. Ceyms bu fikirlə razılaşmır, əksinə praqmatizmin dogmatik olmadığını iddia edir. O, yalnız həyatı birinci yerə qoyur. U. Ceymsin maraqlandığı digər bir sahə isə bilik nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyədə Ceyms özünü hədəf kimi götürür və həyatdakı bir çox sahələrin qəti və müəyyən olmadığını iddia edir. Ceyms mənalılığı faydalılıqla əlaqələndirir. Bu faydalılıq sadəcə insanın maddi ehtiyaclarını əhatə etmir. Ceyms dinin metafizik xüsusiyyətlərini bilmədiyini qeyd edir. Buna baxmayaraq o, dinin faydalı olduğunu qəbul edir. U. Ceyms təcrübəni və tətbiqi nəzəriyyədən önə qoyaraq daha vacib olduğunu düşünür. Bu baxımdan təcrübi olan məfhumu real kimi qəbul edir.
Qadınların funksional bərabərsizliyi
Vilyam Ceyms qadınlara qarşı göstərilən funksional bərabərsizliyə qarşı olduğunu bildirmək məqsədilə Mari Vayton Kalkinsə yüksək ali təhsilini bitirməkdə kömək etdi. Bu vəziyyət cinsi ayrı-seçkilik və qərəzdən qaynaqlanan problemlərin həlli baxımından əhəmiyyətlidir. Daha sonra Kalkins, yaddaş araşdırmasında istifadə olunan ikili assosiasiya metodunu inkişaf etdirərək psixologiyaya əhəmiyyətli və davamlı bir xidmət göstərdi.
Kalkins Amerika Psixoloji Dərnəyinin (APA) ilk qadın prezidenti oldu. 1906-cı ildə ABŞ-nin ən yaxşı 50 psixoloqu arasında 12-ci yeri tutdu. Harvard Universiteti heç vaxt Kalkinsin rəsmi qeydiyyata alınmasına icazə vermədi, amma Ceyms onu seminarlarına qəbul etdi və Kalkinsi universitetə qəbul etmək üçün xeyli çalışdı. Universitet bu cəhdlərə müqavimət göstərdi və Ceyms Kalkinsə belə yazırdı:" Siz və bütün qadınlar təəccübləndirmiciliyi uğur qazanmaq üçün kifayətdir. Ümid edirəm və inanıram ki, səyləriniz bütün maneələri dəf edəcəkdir. Bu barədə əlimdən gələn hər şeyi edəcəyəm". Ceymsin səylərinə və Kalkinsin uğuruna (Ceyms və digər müəllimlər tərəfindən rəsmi olaraq bildirildi) "Harvard Universitetində indiyə qədər gördüyümüz ən parlaq doktorantlıq imtahanı" olmasına baxmayaraq, Harvard cinsiyyət səbəbiylə bir qadına doktorluq dərəcəsi vermədi. Kalkinsin yaşadığı adisələri XX əsrin əvvəllərində qadınların təhsil həyatında üzləşdikləri ayrı-seçkilik nümunəsi olaraq görə bilərik.
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Kallen H. M. William James // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
- James, William. (1993). Ana Britannica içinde (8. Baskı. Cilt. 12, s. 212–213). İstanbul: Ana Yayıncılık.
- Schultz, P, D (2004). Modern psikoloji tarihi (Y. Aslay, Çev) (2004). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
- Fancher, E., F. Ruh Biliminin Öncüleri. (A. Yıldırım, Çev.) (1990). İstanbul: İade Yayınları.
- Bruno, F., J (1982). Psikoloji tarihine giriş.(N. Hisli, Çev.). İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vilyam Ceyms 11 yanvar 1842 26 avqust 1910 psixologiyada Funksionalizm cereyaninin Amerikali qurucusu praqmatizmin banisi Amerikali filosof ve psixoloq Vilyam Ceymsing William JamesDogum tarixi 11 yanvar 1842 1842 01 11 Vefat tarixi 26 avqust 1910 1910 08 26 68 yasinda Vefat sebebi urek catismazligiElm saheleri felsefe psixologiyaIs yeri Harvard UniversitetiTehsili Harvard UniversitetiTaninmis yetirmeleri Edvard TorndaykUzvluyu Amerika Incesenet ve Edebiyyat Akademiyasi d Amerikan Psixoloqlar Birliyi Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi Dei Lincei Akademiyasi Prussiya Elmler Akademiyasi d ABS Milli Elmler Akademiyasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiJames ve qardasi roman yazari tenqidci Henri James zengin ve bir ailede dunyaya gelmisdir Onlarin atasi ilahiyyatci ve filosof Henri James usaqlarinin tehsiline boyuk ehemiyyet verirdi Nyu York Bulon Fransa Cenevre Ingiltere Almaniya ve Italiyada tehsil almisdir Atasinin felsefe ve ilahiyyat sahesindeki gorusleri Ceymsin terbiyesine boyuk tesir gostermisdir Atasi zehni azadligin vacibliyine inanirdi ve ovladlarini buna uygun boyudurdu Ceyms tenqidi yanasmani mehz bu terbiye sayesinde qazanmisdir Atasi ovladlarinin pese sahibi olmaq ve pul qazanmaq ucun hec bir mecburiyyetinin olmadigini dusunurdu Buna baxmayaraq Ceymsin maraginin elme yonelmesine calisirdi Ceyms 15 yasinda olanda atasi ona mikroskop hediyye etdi Ceyms 18 yasinda olanda ressam olmaq meqsedile Amerikali ressam Villiam M Hant dan ressamliq dersleri almaga basladi Alti aydan sonra ressamliq derslerinden imtina etdi 1861 ci ilde Harvard Universitetindeki Laurense Elm Mektebine daxil oldu Bu mektebde o kimya anatomiya ve benzeri fenler uzre dersler aldi Daha sonra nevrotik bir xesteliye tutuldu Qisa bir muddetden sonra ise kimyadan imtina etdi Harvard Tibb Mektebinde qeydiyytadan kecdi Tibbi arasdirmalarina bir illik fasile vererek tebiet tedqiqatcisi Louis Agassizin basciligi ile Amazonda heyata kecirilecek axtaris qrupuna deniz heyvanlarinin numunelerini toplamaq meqsedile isci olaraq qatildi Gezinti zamani xestelendi ve Tibb Mektebine bir yari il muddetine qayitdi 1867 68 ci illerde o Almaniyada enerjinin qorunmasi prinsipini ortaya qoyan fizioloq ve fizik olan Hermann von Helmholtz patoloq Rudolf Virchou ve XIX esrde tibbde tecrubiliyin qurucusu olan Claude Bernard kimi ehemiyyetli elm adamlarinin derslerinde istirak etdi Bundan elave dovrun psixoloji ve felsefi eserleri xususile Kantci idealist ve relativist Carlz Renouvierin eserlerini oxudu Ceymsin sexsiyyetinin ve intellektual heyatinin donus noqtelerinden biri Renouvier ile olan tanisligi idi 1869 cu ilin iyununda Harvard Tibb Mektebini bitirdikden sonra ruhi depresiyaya ugradi Hetta intihar haqqinda dusunmesine sebeb olan bu bohran onu hekimlik fealiyyetine baslamasina mane oldu 1872 ci ile qeder Ceyms atasinin evinde muxtelif eserler oxumaqdan ve ara sira kitab teqdimatlarindan basqa hec ne etmeyerek yari xeste heyati yasadi Renouvierin azad iradeye dair olan yazilarini oxuyaraq oz ifadesi ile azad iradeye soykenen ilk qerarim azad iradeye inanmaq olacaqdir deyerek bu bohrandan qurtuldu Elmi fealiyyetiU Ceyms 1861 ci ilde Harvarddaki Lawrence Elm Mektebine daxil oldu O burada kimya dersleri alirdi Kimya ile olan tecrubesi usaq yaslarinda evde sirli mayeler vasitesile heyata kecirdiyi ve bezen tehlukeli partlayislara sebeb olan sinaqlardan ibaret idi Cox kecmeden Ceyms maraq ve qaygi teleb eden laboratoriya islerine olan hevesini itirmeye basladi Bu dovrde heyatinda boyuk tesiri olan nevrotik bir xestelikden eziyyet cekirdi Belelikle qisa muddetden sonra kimya tehsilini dayandirdi Ceyms hem elmi hem de iqtisadi cehetden elverisli olmasi baximindan 1864 cu ilde Harvardda tibb tehsili almaga basladi 1865 ci ilde zoololoq Louis Agassiz deniz heyvanlarini toplamaq ucun Braziliyaya gedirdi Ceyms bu saheye olan istedadlarini kesf etmek umidi ile pulsuz bir komekci kimi bu sefere qosuldu Sefer Ceymsin umid etdiyi kimi getmemis gorduyu isler ise onun maragina sebeb olmamisdi Ceyms seyahetin boyuk bir hissesini deniz tutulmasi ile kecirdi Hetta o bu seferde cicek xesteliyine bele tutuldu U Ceyms bu sahe ile mesgul olmagin onun heyat terzine uygun olmadigini basa dusdu Biologiyanin teleb etdiyi muntezem tesnifata da doze bilmirdi Kimya ve biologiyanin teleb etdiyi tecrubeler sonradan psixologiyada da eksperimentden uzaq durmasinin bir elameti idi 1865 ci ilde etdiyi seyahetden sonra Ceyms tibbi arasdirmalarina hevessiz sekilde davam etdirdi Ancaq sehhetindeki problemler yeniden ozunu gostermeye basladi Cicek xesteliyi goz zeifliyine sebeb oldu ve o bel agrisindan eziyyet cekirdi Buna gore oxumaq cetinlesmis xestexanada ve laboratoriyada ayaq uste apardigi tecrubeler eziyyet vermeye baslamisdi O zaman bel agrilarinin mualicesi meqsedile mineral su hamami qebul etmek ucun almaq Avropaya gedirdi Buna gore Ceyms 1867 ci ilde Almaniyaya getdi Saglamligi ucun attigi bu addimda alman dilini inkisaf etdirmeyi de umid edirdi Gozleri sagaldi ve o zaman Almaniyada inkisaf eden fizioloji yonumlu ruh elmi diqqetini cekdi Ilk olaraq Vilhelm Vundtun adini esitdi ve Heidelbergde Vundt ve Helmholtza bas cekmeye cehd etdi Berlinde Bois Reymondun muhazirelerinde istirak etmis ve yeni tesnifatlandirici ruh elminin izahedici gucu ile tesirlendi Ceyms Berlin Universitetinde fiziologiya derslerini davam ederek zamanin Psixologiyanin yeni bir elm sahesine cevrildiyi zaman oldugunu bildirdi Kembrice qayidan zaman Ceyms bir qeder sagalmisdi Lakin ruhi baximdan cokus veziyyeti davam edirdi U Ceymsin emosional baximdan sagalmasinda Fransiz filosofu Sarl Renouvierin 29 aprel 1870 ci ilde yazdigi serbest iradeye dair essenin boyuk tesiri olmusdur Ceymsin ruhi veziyyeti yavas olmasinda baxmayaraq dayanmadan sagalirdi 1869 cu ilde Harvarddan tibb derecesi ile mezun oldu 1872 ci ilde Harvardin rektoru Carlz Eliot Ceymsden fiziologiya derslerinin yarisini tedris etmesini istedi U Ceyms ise depressiyadan tam xilas olmadigini ve bu dersin getireceyi mesuliyyeti uzerine goture bilmeyeceyini hiss etdi Bir illik istirahet meqsedile Avropaya getdi Geri qayidanda ise isi qebul etdi Hetta gelen il dersin yarisini deyil hamisini icra etmeyi istedi Ceyms omru boyu ilk olaraq Harvard professoru olaraq tanindi Psixologiyanin prinsipleriWilliam James 1878 ci ilde nesriyyatci Henri Holt ile psixologiya movzusunda kitab yazmaga razi oldu Alman Ingilis ve Fransiz edebiyyati ile yaxindan elaqeli oldugu ucun oyrenmeyin asan olacagini dusunerek Henry Holt a iki ilde basa vuracagini ved etdi Ancaq 1880 ci ilde yeni yazmaga baslamisdi 1990 ci ile qeder psixologiya ile bagli muxtelif jurnallarda yazirdi Onlari metnin hisseleri kimi toplayaraq 1890 ci ilin yanvarinda Holt a 350 sehifelik elyazma gonderib kitabin qisa bir bolum oldugunu qalanlarinin ise tezlikle gonderileceyini bildirdi 1890 ci illerin sonlarina yaxin psixologiya prinsipleri iki qalin cildde nesr olundu 12 illik bu arasdirma Ceymsi cox seyle usteledi ve nasire gonderdiyi son mektubunda ozunu seristesiz kimi tesvir ederek dedi kimse hec kim kitabin gorunusunden daha iyrenc deyil 1000 sehifede hec bir movzu nezerden kecirmeye deymez Daha on ilim olsaydi 500 sehifede yaza bilerdim Psixologiya Prinsipleri psixologiya dunyasinda boyuk teessurat yaratdi ve Ingilis dilinde en cox satilan psixologiya metnine cevrildi Kitabin nesri psixologiya tarixi ucun boyuk ehemiyyet dasiyir Minlerle telebenin fikirlerine tesir etdi ve bir cox arasdirmaya ilham verdi Bundan elave ABS deki strukturist psixoloqlar strukturist reyinde funksionalizm mektebinin istiqametini goturdu Kitabin birinci cildi bioloji temellerle baslayir Zehni fealiyyetin sinir sisteminin fealiyyetinden qaynaqlandigini ve buna benzer reaksiyalarin baslangic meydana gelmesinden sonra daha asan oldugunu soyledi Bu verdisleri zehni heyat ucun vacib edir Birinci cildin qalan hecmi psixologiya ve tedqiqat metodlari movzusu ile davam edir Ikinci cild sensor davranis qavrayis inam dusunce instinkt irade hipnoz ve psixogenez Instinkt ve verdisler Ceyms insan davranisinin instinkt ve verdislerden tesirlendiyini qeyd edtmisdir Ceyms Dostlari ile birlikde olarken insanin daxilinde hazirladigi bir yere yigismaq birlikde olmaq bir biri ile dalasmaq kimi instinktlerden ibaret olan bir siyahidan behs etmisdir Verdisler ve duygular kimi fenomenler instinktlerle qarsiliqli elaqededir ve tecrubelerden asili olaraq instinktlerde deyisiklikler ola biler Ceymsin fikrine gore verdisler serbestliyimizi instinktlerimizden daha cox mehdudlasdirir Tekrar fizikanin oldugu kimi fiziologiyanin da esas elementlerinden biridir Sinir sisteminin fealiyyetine gore tekrarlanan fealiyyetler zaman kecdikce daha asan olur ve daha az diqqet teleb edir Ceymse gore oyrenilen davranislarin butun insanlar terefinden tekrarlanmasi cemiyyetin bir yerde olmasina sebeb olur Lakin cetin veziyyetde olan insanlarin veziyyetlerini deyise bilmemelerinin sebebi de mehz verdislerdir O verdisleri donme carxi adlandirdi Sexsiyyet 30 yasina qeder formalasir Bundan sonraki fealiyyetler ise verdisler toplusudur Suurun axisi Vilhelm Vundtun suur anlayisina qarsi cixan Ceyms eyni axintiya iki defe daxil olmagin mumkun olmadigini soyleyen Yunan filosofu Efesli Heraklite istinad ederek suurun daim hereketde olan bir mefhum oldugunu bildirdi Suur bir yerde dayanmayan ve yeni veziyyetlerle qarsilasaraq yeni bolgelere axan cay kimidir Davamlidir ve parcalara bolunmezdir Zaman ve mekan bir butun halindadir Vilhelm Vundtun daxili musahideye qarsi cixmasinin sebeblerinden biri de budur suurlu dusunce davamli bir axin icinde oldugundan dayandirilaraq qurulusuna zerer vermeden tedqiq edile bilmez Menlik anlayisi Vilyam Ceymsin fikrine gore menliyin uc terefi var Ozunun 3 terefi a Maddi oz ve ya menlik b Sosial oz ve menlik c Menevi oz ve menlik Maddi menlik sexsiyyetin ozune mexsus ve ozunde olan her bir seyi ehate edir Buraya bedeni paltari ailesi masini bank hesabi kimi mefhumlar daxildir Burada esas hedef insanin basqalari ile ve maddi seylerle eynilesdirilmesidir Eynilesdirilen mefhum deyisirse insanin ozu de deyiser Meselen itirdiyimiz teqdirde bundan menliyimiz de tesirlenir Neticede ailevi menliyimiz de yox olacaqdir Sosial menliye geldikde ise U Ceyms her birimizin oldugumuz veziyyet movqe zaman ve mekana uygun maskalardan istifade etdiyimizi bildirmisdir Meselen aile menliyi qrup menliyi dostluq menliyi ve s Insanlar oluqlari veziyyete uygun rollarini qetiyyetli davranislarla numayis etdirirler Bununla yanasi bir birlerini ferqli muhitde taniyan insanlar basqa bir veziyyetlerde bir birlerini izledikleri zaman ferqli bir sosial menliye sahib olduqlarini gordukde teeccublenirler Bunun sebebi insanlarin evveller bir birilerini ferqli muhitlerde tanimalaridir Ceyms menevi menliyimizin subyektiv oldugunu eyni zamanda ozumuzu nece qiymetlendirdiyimizi ve nece qavradigimizi mueyyen etdiyini bildirmisdir Qabiliyyet maraq fikir qerar ve munasibetlerimizi oz daxilimizde mexfi olaraq qiymetlendirmeyimiz menevi menliyimize daxildir Menliyin bu uc istiqameti Tecrubi menlik adlanan bir butunu teskil edir Ozune hormet Menlik ehtirami U Ceyms menliyin tebietine dair tedqiqat apararken ozune hormet ve ya menlik ehtirami anlayisini ortaya qoydu Bu movzuda bir dustur hazirladi ve bu sexsiyyetin qiymetlendirilmesi movzusunda hazirlanan ilk dusturlardan biridir Bu dustur asagidaki kimidir Ugur Arzular Ozune hormet Bu dusturla Ceyms istek arzu ugur muveffeqiyyet hedef ve meqsedin tekbasina ozune hormete tesir ede bilmeyeceyini bildirmek isteyirdi Ozune hormeti insanin ozu ile uzlasma hali isteklerini reallasdira bilmesi yeni ugurun isteklerine nisbetine beraberdir Meselen sizin dunyanin en ressami olmaq kimi bir arzunuz var idi Lakin indi kicik bir mektebde resim muellimi olaraq fealiyyet gosterirsiniz Bu veziyyet menlik ehtiraminiza tesir edib ozunuze olan hormetinizi azalda biler Ceymsin bu dusturuna gore xosbext olan insan heyata baxisi her zaman real olan hetta orta muveffeqiyyet derecesinden bele bir pay cixararaq ozunu deyerli hesab eden insandir Azad irade Vilyam Ceyms gencliyinde bir bohran yasamisdir Bu bohran gunumuzde yaranma bohrani bohrani adlanir Bu dovrde o ozunun elmi terefini ve elmi noqteyi nezerini bir yuk olaraq gormeye basladi Apardigi tedqiqatlar onu insan tebieti ile bagli bir sira neticelere inandirmisdi Insanin sebeb ve netice prinsipleri daxilinde movcud olan murekkeb bir mexanizm olduguna inanirdi Bu dusunceler onu intihar fikrine ve nevrotik simptomlarin inkisafina sovq edirdi Ceyms filosof Charles Renouvierin azad iradeye dair yazdigi bir nece meqaleni oxuyaraq bele bir anlayisin movcudluguna inanmisdi Belelikle azad iradeye guvenib oz iradesinden istifade ederek ozunu sagalda bileceyini dusunmeye basladi Azaciq da olasa o bu dusunce ile ozunu sagaltmagi bacardi Ceymsin bu yasadiqlari onun obyektiv ve subyektiv perspektivleri arasindaki munaqiseni eks etdirirdi Elm obyektivdir ve xarici musahide teleb edir insanin heyati ise subyektivdir ve daxili musahide teleb edir U Ceyms azad irade anlayisini menimsemisdir Lakin bu yanasma elmi bir yanasma deyil Bu baximdan o psixologiyanin bir elm olaraq azad iradeye dair suallara cavab vere bilmeyeceyini bildirmisdir Bu metafizik bir problemdir ve elmi tedqiqatlarla cavablandirila bilmez Ceymsin fikrine gore elmi psixologiya davranisin irsi elametler instinktler ve ya verdislerle elaqelendirileceyini mudafie ederse bu hal metafizik meselelere aid olmadigi muddetce dogrudur Ceyms Lanc nezeriyyesi Mesede bir ayi gorduyumuz zaman instinktiv olaraq qorxdugumuz ucun qaciriq U Ceyms bele bir izahi qebul etmir Onun fikrine gore qorxdugumuza gore deyil qacdigimiza gore qorxuruq Yeni bu proses tersine bas verir Bu nezeriyye Ceymsden basqa Karl Lange adli danimarkali fizioloq terefinden iddia edildiyi ucun Ceyms Lange nezeriyyesi adlandirildi Her ikisinin ortaya qoydugu fikir davranisin emosiyalari teyin etmesidir Basqa sozle insanin davranisinda emosional munasibetler de vardir Bu fikre istinad eden bir cox numune vere bilerik Seher yuxudan duranda yavas yavas ona qeder sayiriq ve guzgude ozumuze tebessum edirik Belelikle butun gun sevincli insanlarla qarsilasiriq Oscar Hemmerstein xatirelerinde qorxdugu zaman sen bir melodiya soylediyini ve qorxusunun bir muddet sonra kecdiyini qeyd etmisdir Ingilislerin atalar sozunde oldugu kimi Cesaretli davran ozunu cesaretli hiss edersen Ceyms Lange nezeriyyesi emosiyalar movzusunda genis tedqiqatlara sebeb oldu Emosiyalara dair muasir nezeriyyeleri Ceyms Lange nezeriyyesi nden daha murekkebdir Hetta bu nezeriyyenin hemise dogru olmadigini deye bilerik Bununla birlikde emosional veziyyetin formalasmasinda davranisin rolu danilmazdir Dine dair tedqiqatlariPrinciples i tamamladiqdan sonra Ceymsin psixologiyaya maragi azalmaga basladi U Ceyms ABS de ilk psixologiya laboratoriyasinin qurucusudur lakin laboratoriyada islemekden hec de memnun deyildi Felsefe ve din suallarina nisbeten psixoloji suallari ona daha cansixici gelmisdi Tanrinin tebieti ve varligi onun olmezliyi azad irade ve determinizm heyatin menasi ile bagli apardigi tedqiqatlarda kecmis dusunceler ucun delil axtarmaq yerine yeni neticeler elde etmeye calismisdir O 1880 ci illerin sonlarinda exlaq ve din derslerinin tedrisine basladi Apardigi arasdirmalarin sonunda olumden sonraki heyatin subut edile bilmeyeceyi qenaetine geldi Ancaq Ceymsin fikrine gore dini tecrubenin varligi ilahi varligin gostericisi idi O azadligi mefhumlarin tesadufden ireli gelen mueyyen bir qerarsizliq hesab edirdi Basqa sozle kecmis ve indiki zaman geleceyin nece olacagini qacilmaz olaraq mueyyenlesdirmemisdir Ceyms 1893 1903 iller arasinda muxtelif esse ve muhazirelerde fikirlerini ifade etmis daha sonralar ise onlari bir nece kitabda toplamisdir Bunlardan en ehemiyyetlisi The Will to Believe and Other Essays in Popular Philosophy adli eseridir Tebii dine dair Gifford konfranslarini vermek ucun Edinburq Universitetinden aldigi deveti 1901 02 ci illerde qebul eden U Ceyms bu konfranslarin hazirlanmasi ucun bir nece il calismali oldu Dini tecrubenin muxtelifliyi adlanan bu konfranslar toplusu dindarlara elm ve elmi metodlarla zidd olmayan eyni zamanada ozlerini mudafie ede bilecek bir material teqdim etdi Felsefeye dair tedqiqatlariU Ceyms 1898 ci ilde Kaliforniya Universitetinde sadece davranislarin neticesini esas goturen ve praqmatizm adlanan metodun nezeriyyesini bir filosof olaraq hadiseler ve onlarin heyatimizdaki felsefi cehetlerini izah eden bir konfrans heyata kecirdi U Ceymsin fikrine gore praqmatizmde ehemiyyetli olan prinsipler deyil neticelerdir O felsefenin nobyekt nedir sualini qebul etmirdi Halbuki praqmatizmin suali neticeler nelerdir den ibaretdir Bununla birlikde Ceyms heyat ile birbasa eaqeli olan konkret mefhumlara ve esyalara ehemiyyet vermisdir Onun sozlerine gore dunya heletam tam bir sekilde formalasmamisdir ve davamli inkisaf halindadir Ceymsin fikrine gore dunya ile bagli her hansi bir nezeriyye insan haqqindaki tedqiqatlarda qeti neticelere malik deyilse bu nezeriyye qebul edilmemelidir Ceyms bu fikirle razilasmir eksine praqmatizmin dogmatik olmadigini iddia edir O yalniz heyati birinci yere qoyur U Ceymsin maraqlandigi diger bir sahe ise bilik nezeriyyesidir Bu nezeriyyede Ceyms ozunu hedef kimi goturur ve heyatdaki bir cox sahelerin qeti ve mueyyen olmadigini iddia edir Ceyms menaliligi faydaliliqla elaqelendirir Bu faydaliliq sadece insanin maddi ehtiyaclarini ehate etmir Ceyms dinin metafizik xususiyyetlerini bilmediyini qeyd edir Buna baxmayaraq o dinin faydali oldugunu qebul edir U Ceyms tecrubeni ve tetbiqi nezeriyyeden one qoyaraq daha vacib oldugunu dusunur Bu baximdan tecrubi olan mefhumu real kimi qebul edir Qadinlarin funksional berabersizliyiVilyam Ceyms qadinlara qarsi gosterilen funksional berabersizliye qarsi oldugunu bildirmek meqsedile Mari Vayton Kalkinse yuksek ali tehsilini bitirmekde komek etdi Bu veziyyet cinsi ayri seckilik ve qerezden qaynaqlanan problemlerin helli baximindan ehemiyyetlidir Daha sonra Kalkins yaddas arasdirmasinda istifade olunan ikili assosiasiya metodunu inkisaf etdirerek psixologiyaya ehemiyyetli ve davamli bir xidmet gosterdi Kalkins Amerika Psixoloji Derneyinin APA ilk qadin prezidenti oldu 1906 ci ilde ABS nin en yaxsi 50 psixoloqu arasinda 12 ci yeri tutdu Harvard Universiteti hec vaxt Kalkinsin resmi qeydiyyata alinmasina icaze vermedi amma Ceyms onu seminarlarina qebul etdi ve Kalkinsi universitete qebul etmek ucun xeyli calisdi Universitet bu cehdlere muqavimet gosterdi ve Ceyms Kalkinse bele yazirdi Siz ve butun qadinlar teeccublendirmiciliyi ugur qazanmaq ucun kifayetdir Umid edirem ve inaniram ki seyleriniz butun maneeleri def edecekdir Bu barede elimden gelen her seyi edeceyem Ceymsin seylerine ve Kalkinsin uguruna Ceyms ve diger muellimler terefinden resmi olaraq bildirildi Harvard Universitetinde indiye qeder gorduyumuz en parlaq doktorantliq imtahani olmasina baxmayaraq Harvard cinsiyyet sebebiyle bir qadina doktorluq derecesi vermedi Kalkinsin yasadigi adiseleri XX esrin evvellerinde qadinlarin tehsil heyatinda uzlesdikleri ayri seckilik numunesi olaraq gore bilerik IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Kallen H M William James Encyclopaedia Britannica ing Mathematics Genealogy Project ing 1997 James William 1993 Ana Britannica icinde 8 Baski Cilt 12 s 212 213 Istanbul Ana Yayincilik Schultz P D 2004 Modern psikoloji tarihi Y Aslay Cev 2004 Istanbul Kaknus Yayinlari Fancher E F Ruh Biliminin Onculeri A Yildirim Cev 1990 Istanbul Iade Yayinlari Bruno F J 1982 Psikoloji tarihine giris N Hisli Cev Izmir Ege Universitesi Edebiyat Fakultesi Yayinlari