Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məhəmmədarif oğlu Abdulla Tuqay ili (tatar Габдулла Тукай, Ğabdulla Tuqay, عبدالله توقاي; 14 (26) aprel 1886, Quşlauç[d], Kazan qəzası[d], Kazan quberniyası, Rusiya imperiyası – 2 (15) aprel 1913, Klyaçinsk ambulatoriyası[d], Kazan, Kazan qəzası[d], Kazan quberniyası, Rusiya imperiyası) – Tatarıstan Xalq şairi, publisist, ədəbi tənqidçi, ictimai xadim və tərcüməçi. Tatar ədəbiyyatında tənqidi realizmin banisi.
| Abdulla Tuqay (tatar Габдулла Тукай, Ğabdulla Tuqay, عبدالله توقاي) | |
|---|---|
| Məhəmmədarif oğlu Abdulla Tuqay ili | |
 | |
| Doğum tarixi | 14 (26) aprel 1886 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 2 (15) aprel 1913 (26 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Vəfat səbəbi | vərəm |
| Dəfn yeri |
|
| Milliyyəti | tatar |
| Fəaliyyəti | şair, yazıçı, ədəbiyyat tənqidçisi, tərcüməçi, publisist, ictimai xadim |
| Əsərlərinin dili | Tatar dili, rus dili |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Abdulla Tuqay 26 aprel 1886-cı ildə Kazan quberniyasının Quşlauç kəndində doğulmuşdur. Kiçik yaşlarından yetim qalmışdır. İbtidai təhsilini Kırlay kənd mədrəsəsində almışdır. 1895-ci ildən sonra Uralsk şəhərində bibisinin yanında yaşamışdır. Burada Mutiullah mədrəsəsində oxumuşdur. Eyni zamanda mədrəsənin yanındakı rus sinfində də oxumuşdur. Orada tatar xalq ədəbiyyatı ilə yanaşı, ərəb, fars, türk, rus və digər xalqların ədəbiyyatları, Şərq və Qərb mədəniyyətləri ilə tanış olmuşdur.
Yaradıcılığı
Abdulla Tuqay mədrəsədə oxuyarkən şeirlər yazmağa başlamışdır. O, mürəttip işləmiş, "Fikir", "Əl-islax" qəzetində, "Yalt-Yult" ("Şəfəq"), "Əl-əsr əl-cədid" ("Yeni əsr") jurnallarında çalışmışdır. 1908–1909-cu illərdə Kamal Əliəsgər ilə birlikdə "Yaşen" ("İldırım") adlı jurnalı buraxmışdı. Abdulla Tuqay həftəlik nəşr olunan "Əl-islax" qəzetində işləyərkən tatar yazıçısı, publisist Fatih Əmirxanla dostlaşır. Avropada təhsil alan Fatih Əmirxanın şairin dünyagörüşünün, düşüncələrinin, poetik istedadının formalaşmasında böyük rolu olmuşdur. Həmçinin şairin 1910-cu ildən çap olunan "Yalt-yult" jurnalında da zəhməti əvəzsizdir.
O, 1905-ci ildə Kazana gəlmiş, şəhərdə baş verən qiyam hərəkətlərində iştirak etmişdir. Onun formalaşmasında o dövrdəki ədəbi-mədəni mühitin də rolu olmuşdur. Abdulla Tuqayın yaradıcılığında "Molla Nəsrəddin" jurnalının və Mirzə Ələkbər Sabirin təsiri hiss olunur. O, həmçinin N. Nərimanovla da dost olmuşdur. Belə ki, onların dostluq münasibətləri N. Nərimanovun Həştərxanda sürgündə olarkən 1911-ci ildə Abdulla Tukayın ora getməsi ilə başlamışdır. Abdulla Tuqay gənc ikən vərəm xəstəliyinə tutulmuş və N. Nərimoanov da onun ilk həkimi olmuşdur.
Abdulla Tuqayın şifahi xalq ədəbiyyatının və uşaq ədəbiyyatının inkişafında əvəzsiz xidmətləri olmuşdur. O, məktəbyaşlılar üçün 30-dan çox kitab, xalq ədəbiyyatının tədqiqatı ilə bağlı 4 kitab nəşr etdirmişdir. Habelə Abdulla Tuqay üçün vacib məsələlərdən biri də Tatar Milli Teatrının formalaşması, inkişafı idi. Teatrın yaranmasında şairin gənclik dostu tatar aktyoru və rejissoru Abdulla Kariyevin böyük rolu olmuşdur. Abdulla Tuqay Kazana gələndən sonra yazdığı ilk şeirlərdən biri məhz teatrla bağlı olub. O, teatrın xalqın həyatında əhəmiyyətini dərk edərək "Teatr" adlı şeir yazmışdı.
1911-ci ilin sonu 1912-ci ilin ilk aylarını Uçildə keçirən şair burada tatar xalqının çəkdiyi əzabları qələmə almışdır, lakin şairin xəstəliyi günü-gündən artır, vəziyyəti ağırlaşırdı. O, 1912-ci ilin yayında dostu Fatih Əmirxanla yeni ədəbi-bədii jurnal çap etmək istəyirlər. Jurnalın naşiri Ahmədqaraya Həsəniylə birlikdə qərara gəlirlər ki, jurnalın adı "Anq" ("Şüur") olsun. Jurnalın ilk nömrəsində Tukay yazır:
 | Dostlar, hər necə olsa da zülmət dağıldı Haydı iş başına! Bizə aydınlıq lazımdı – Gözlərin aydını, zehnin aydını... |  |
1913-cü ildə Abdulla Tuqayın səhhəti qəflətən pisləşir, lakin buna baxmayaraq, şair yaradıcılığına davam edir. Belə ki o, şeirlərində dəfələrlə L. N. Tolstoya müraciət edir, alim və mütəfəkkir Şəhabəttin Mərcanidən yazır. Ədibin həmin dövrdə "Oyanış haqqında ilk iş", "Yubileylə əlaqədar", "İki xatırlatma" adlı publisistik məqalələri və "Böyük yubileylə bağlı xalqın ümidləri", "Şaxta" şeirləri işıq üzü görmüşdür.
Əsərləri dəfələrlə nəşr olunmuş şairin şeirləri dünyanın bir çox dillərinə, o cümlədən Azərbayca dilinə tərcümə edilmişdir. Hətta Böyük Vətən müharibəsinin ağır illərində (1943) nəşriyyatlardan biri onun kitabını nəşr etmişdir. Şairin 2011-ci ildə "Millətim" adlı kitabı Bakıda işıq üzü görmüşdür. Habelə Bakıda, Qazaxıstanda, Özbəkistanda adına küçələr var.
Ədibin poema-nağılı əsasında bəstəkar Fərid Yarulli "Şurale" baletini yazmışdır. Abdulla Tuqayın əsərləri əsasında R. Qubaydullinin "Kisekbaş", A. Bəkirovun "Su adamı" baletləri, N. Jiqanovun "Kırlay" simfoniyası, B. Urmanç, İ. Kazakov, B. Almenonov və F. Aminovun heykəltəraşlıq və rəsm əsərləri ərsəyə gəlmişdir.
Tatarıstanda ən yaxşı ədəbiyyat və incəsənət əsərlərinə görə Abdulla Tuqay mükafatı təsis edilmişdir. Həmçinin TÜRKSOY-un Nazirlər Şurasını mayın 19–22-də Moldovanın Qaqauz Yeri Muxtar Vilayətində keçirilmiş 27-ci toplantısında 2011-ci il tatar şairi "Abdulla Tuqay ili" elan edilib. Mərkəzi meydan, Kazanın ən qədim küçələrindən biri, habelə Tatarıstanın keçmiş Çelninski rayonu şairin adını daşıyır. Eyni zamanda şəhərdə Abdulla Tuqay adına Ədəbiyyat Muzeyi fəaliyyət göstərir.
Vəfatı
Abdulla Tuqay 15 aprel 1913-cü ildə 26 yaşında vərəm xəstəliyindən vəfat etmişdir.
Qalereya
-
![image]()
Abdulla Tuqay (sağ tərəfdə). 1905-ci il -
![image]()
Abdulla Tuqay xəstəxanada (1913-cü il)
İstinadlar
- National Library of the Republic of Tatarstan. 1865.
- Тукай Габдулла // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- "Əbədi iz qoyan sənətkar – Abdulla Tuqay" (Azərbaycan). kaspi.az. 18-4-2018 tarixində .
- Mehparə Sultanova. "Xalqlarımız arasında daimi mədəniyyət mübadiləsi olmalıdır" (Azərbaycan). anl.az. 26-1-2022 tarixində .
Xarici keçidlər
- Abdulla Tuqay və xalq ədəbiyyatı
- Tatar ədəbiyyatinin Dankosu – Abdulla Tuqay
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mehemmedarif oglu Abdulla Tuqay ili tatar Gabdulla Tukaj Gabdulla Tuqay عبدالله توقاي 14 26 aprel 1886 Quslauc d Kazan qezasi d Kazan quberniyasi Rusiya imperiyasi 2 15 aprel 1913 Klyacinsk ambulatoriyasi d Kazan Kazan qezasi d Kazan quberniyasi Rusiya imperiyasi Tataristan Xalq sairi publisist edebi tenqidci ictimai xadim ve tercumeci Tatar edebiyyatinda tenqidi realizmin banisi Abdulla Tuqay tatar Gabdulla Tukaj Gabdulla Tuqay عبدالله توقاي Mehemmedarif oglu Abdulla Tuqay iliDogum tarixi 14 26 aprel 1886Dogum yeri Quslauc d Kazan qezasi d Kazan quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 2 15 aprel 1913 26 yasinda Vefat yeri Klyacinsk ambulatoriyasi d Kazan Kazan qezasi d Kazan quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat sebebi veremDefn yeri Kazandaki tatar qebiristanligi d Milliyyeti tatarFealiyyeti sair yazici edebiyyat tenqidcisi tercumeci publisist ictimai xadimEserlerinin dili Tatar dili rus dili Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiAbdulla Tuqay 26 aprel 1886 ci ilde Kazan quberniyasinin Quslauc kendinde dogulmusdur Kicik yaslarindan yetim qalmisdir Ibtidai tehsilini Kirlay kend medresesinde almisdir 1895 ci ilden sonra Uralsk seherinde bibisinin yaninda yasamisdir Burada Mutiullah medresesinde oxumusdur Eyni zamanda medresenin yanindaki rus sinfinde de oxumusdur Orada tatar xalq edebiyyati ile yanasi ereb fars turk rus ve diger xalqlarin edebiyyatlari Serq ve Qerb medeniyyetleri ile tanis olmusdur YaradiciligiAbdulla Tuqay medresede oxuyarken seirler yazmaga baslamisdir O murettip islemis Fikir El islax qezetinde Yalt Yult Sefeq El esr el cedid Yeni esr jurnallarinda calismisdir 1908 1909 cu illerde Kamal Eliesger ile birlikde Yasen Ildirim adli jurnali buraxmisdi Abdulla Tuqay heftelik nesr olunan El islax qezetinde isleyerken tatar yazicisi publisist Fatih Emirxanla dostlasir Avropada tehsil alan Fatih Emirxanin sairin dunyagorusunun dusuncelerinin poetik istedadinin formalasmasinda boyuk rolu olmusdur Hemcinin sairin 1910 cu ilden cap olunan Yalt yult jurnalinda da zehmeti evezsizdir O 1905 ci ilde Kazana gelmis seherde bas veren qiyam hereketlerinde istirak etmisdir Onun formalasmasinda o dovrdeki edebi medeni muhitin de rolu olmusdur Abdulla Tuqayin yaradiciliginda Molla Nesreddin jurnalinin ve Mirze Elekber Sabirin tesiri hiss olunur O hemcinin N Nerimanovla da dost olmusdur Bele ki onlarin dostluq munasibetleri N Nerimanovun Hesterxanda surgunde olarken 1911 ci ilde Abdulla Tukayin ora getmesi ile baslamisdir Abdulla Tuqay genc iken verem xesteliyine tutulmus ve N Nerimoanov da onun ilk hekimi olmusdur Abdulla Tuqayin sifahi xalq edebiyyatinin ve usaq edebiyyatinin inkisafinda evezsiz xidmetleri olmusdur O mektebyaslilar ucun 30 dan cox kitab xalq edebiyyatinin tedqiqati ile bagli 4 kitab nesr etdirmisdir Habele Abdulla Tuqay ucun vacib meselelerden biri de Tatar Milli Teatrinin formalasmasi inkisafi idi Teatrin yaranmasinda sairin genclik dostu tatar aktyoru ve rejissoru Abdulla Kariyevin boyuk rolu olmusdur Abdulla Tuqay Kazana gelenden sonra yazdigi ilk seirlerden biri mehz teatrla bagli olub O teatrin xalqin heyatinda ehemiyyetini derk ederek Teatr adli seir yazmisdi 1911 ci ilin sonu 1912 ci ilin ilk aylarini Ucilde keciren sair burada tatar xalqinin cekdiyi ezablari qeleme almisdir lakin sairin xesteliyi gunu gunden artir veziyyeti agirlasirdi O 1912 ci ilin yayinda dostu Fatih Emirxanla yeni edebi bedii jurnal cap etmek isteyirler Jurnalin nasiri Ahmedqaraya Heseniyle birlikde qerara gelirler ki jurnalin adi Anq Suur olsun Jurnalin ilk nomresinde Tukay yazir Dostlar her nece olsa da zulmet dagildi Haydi is basina Bize aydinliq lazimdi Gozlerin aydini zehnin aydini 1913 cu ilde Abdulla Tuqayin sehheti qefleten pislesir lakin buna baxmayaraq sair yaradiciligina davam edir Bele ki o seirlerinde defelerle L N Tolstoya muraciet edir alim ve mutefekkir Sehabettin Mercaniden yazir Edibin hemin dovrde Oyanis haqqinda ilk is Yubileyle elaqedar Iki xatirlatma adli publisistik meqaleleri ve Boyuk yubileyle bagli xalqin umidleri Saxta seirleri isiq uzu gormusdur Eserleri defelerle nesr olunmus sairin seirleri dunyanin bir cox dillerine o cumleden Azerbayca diline tercume edilmisdir Hetta Boyuk Veten muharibesinin agir illerinde 1943 nesriyyatlardan biri onun kitabini nesr etmisdir Sairin 2011 ci ilde Milletim adli kitabi Bakida isiq uzu gormusdur Habele Bakida Qazaxistanda Ozbekistanda adina kuceler var Edibin poema nagili esasinda bestekar Ferid Yarulli Surale baletini yazmisdir Abdulla Tuqayin eserleri esasinda R Qubaydullinin Kisekbas A Bekirovun Su adami baletleri N Jiqanovun Kirlay simfoniyasi B Urmanc I Kazakov B Almenonov ve F Aminovun heykelterasliq ve resm eserleri erseye gelmisdir Tataristanda en yaxsi edebiyyat ve incesenet eserlerine gore Abdulla Tuqay mukafati tesis edilmisdir Hemcinin TURKSOY un Nazirler Surasini mayin 19 22 de Moldovanin Qaqauz Yeri Muxtar Vilayetinde kecirilmis 27 ci toplantisinda 2011 ci il tatar sairi Abdulla Tuqay ili elan edilib Merkezi meydan Kazanin en qedim kucelerinden biri habele Tataristanin kecmis Celninski rayonu sairin adini dasiyir Eyni zamanda seherde Abdulla Tuqay adina Edebiyyat Muzeyi fealiyyet gosterir VefatiAbdulla Tuqay 15 aprel 1913 cu ilde 26 yasinda verem xesteliyinden vefat etmisdir QalereyaAbdulla Tuqay sag terefde 1905 ci il Abdulla Tuqay xestexanada 1913 cu il IstinadlarNational Library of the Republic of Tatarstan 1865 Tukaj Gabdulla Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Ebedi iz qoyan senetkar Abdulla Tuqay Azerbaycan kaspi az 18 4 2018 tarixinde Mehpare Sultanova Xalqlarimiz arasinda daimi medeniyyet mubadilesi olmalidir Azerbaycan anl az 26 1 2022 tarixinde Xarici kecidlerAbdulla Tuqay ve xalq edebiyyati Tatar edebiyyatinin Dankosu Abdulla Tuqay