Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Paleoiqlim - (rus. Палеоклиматология) Bitki örtüyünün tərkibinə görə Azərbaycanın iqliminin təkamülündə üç mərhələ və 28 faza ayrılmışdır.
Eopleystosen mərhələsi
Azərbaycanda bu mərhələyə Abşeron əsri (1,8-0,73 mln il) daxildir. Bu mərhələ zəngin spor-tozcuq məlumatları və bitki yarpaq qalıqlarının çoxluğu ilə səciyyələnir. L.S. İsayeva-Petrovanın (1972, 1973) və İ.Y.Filipovanın (1987) məlumatlarına görə 5 №li buruq quyusundan (Kürün mənsəbindən şimala doğru), Bakı arxipelaqı (Çilov və Bulla) və Abşeron yarımadası (Yasamal dərəsi, Sabunçu) ərazisində təyin edilmişdir. Ümumiyyətlə bu bölgələrdən alınmış məlumatlara əsasən bu mərhələdə Azərbaycanın iqlimi daha isti və rütubətli olmuşdur.
Spor-tozcuqların müqayisəsi birinci mərhələdə 7 iqlim fazası ayırmağa imkan verir.
1-ci İqlim fazası (1,8-1,6 mln il)
Alt Abşeronun alt hissəsinə müvafiq gəlir. Spor-tozcuqların tərkibində tündrənglilərə nisbətən tsuqanın üstünlüyü və taksoidlərin iştirak etməsi iqlimin rütubətli olmasını göstərir. Bu zaman tündrənglilərin əsasını küknar təşkil etmişdir. Spor-tozcuqların tərkibində palıd ağacının tozcuqlarının iştirak etməməsi, vələs və fındığın nisbətən üstünlük təşkil etməsi sübut edir ki, ortadağlıq ərazilər, əsasən, vələs ağacları ilə örtülü olmuşdur. Dağətəyi və düzənlik bölgələr seyrək meşəlikdən ibarət olmuşdur. Alınmış nəticələr göstərir ki, iqlim fazasında orta yanvar temperaturu 50 °C, iyul 250 °C, illik yağıntıların miqdarı 2000 mm olmuşdur.
2-ci iqlim fazası (1,6-1,3 mln il)
Alt Abşeronun üst hissəsini əhatə edir və Bulla adası, 5 №-li buruq quyusu Abşeron yarımadası və Azıx kəsilişlərinin palinoloji məlumatlarına əsaslanır. Bu kəsilişlərin spor-tozcuqlarının tərkibi bu faza zamanı iqlimin soyuqlaşması və yağıntıların azalması ilə səciyyələnir. Spor-tozcuqların tərkibi göstərir ki, orta yanvar temperatur 10 °C, iyul temperatur 190 °C, yağıntılar isə 1100 mm-ə qədər aşağı düşmüşdür.
3-cü iqlim fazası (1,3-1,15 mln il)
Orta Abşeronun alt horizontuna müvafiq gəlir. 5№-li buruq quyusu (faza II), Abşeron yarımadası (faza II) və Azıx mağarası kəsilişlərində öyrənilmişdir. Bu kəsilişlərin spor-tozcuqları göstərir ki, bu zaman bitki örtüyü daha zəngin olmuşdur. Bitki örtüyünün tərkibi göstərir ki, yağıntılar çoxalır və istiləşmə baş verir.
4-cü iqlim fazası (1,15-1,05 mln. il)
Üst Abşeronun orta horizontunu əhatə edir. (III faza), 5 №-li buruq quyusu (III faza), Abşeron yarımadası (III faza) kəsilişlərinə əsasən öyrənilmişdir. Azıx mağarası kəsilişinin bitki örtüyünün tərkibi göstərir ki, meşənin yuxarı sərhəddi 800–1000 m aşağı düşmüşdür (Veliçko və s. 1980). Bu göstəricilər sübut edir ki, bu zaman soyuqlaşma baş vermişdir.
5-ci iqlim fazası (1,05-0,95 mln il)
Orta Abşeronun alt horizontunun üst hissəsinə müvafiq gəlir. Dördüncü iqlim fazasının kəsilişləri üzrə öyrənilmişdir. Bundan əlavə Mingəçevir və Şəki rayonları kəsilişlərindən toplanan yarpaq qalıqlarının məlumatlarından (Əlizadə və s. 1966) istifadə edilmişdir. Bu kəsilişlərdən alınmış məlumatlar göstərir ki, 5-ci iqlim fazası formalaşarkən yanvar temperaturu 5-6 °C, iyul temperaturu 21-23 °C, illik temperatur 13-14 °C təşkil etmişdir. İllik yağıntılar 900–1100 mm-ə qədər azalmışdır.
6-cı iqlim fazası (0,95-0,85 mln il)
Üst Abşeronun alt horizontuna müvafiq gəlir. , 5№-li buruq quyusu, Abşeron yarımadası kəsilişləri üzrə tədqiqat aparılmış və onların spor-tozcuq tərkibi göstərir ki, bu zaman 2 °C soyuqlaşma və rütubətin artması müşahidə edilir.
7-ci iqlim fazası (0,85-0,73 mln il)
Üst Abşeronun üst hissəsinə müvafiq gəlir. Azıx mağarası, 5№li buruq quyusu və kəsilişlərinə əsasən öyrənilmişdir. Bu kəsilişlərin spor-tozcuqları göstərir ki, meşə örtüyünün yuxarı sərhəddi genişlənmiş, tozağacının yayılma arealı məhdudlaşmış, enliyarpaqlıların yayılma arealı genişlənmişdir. Bu da sübut edir ki, 7-ci iqlim fazası formalaşarkən kifayət qədər istiləşmə baş vermişdir.
Ümumiyyətlə sonuncu iqlim fazası göstərir ki, Abşeron əsrində Xəzər dənizində geniş transqressiya baş vermişdir. Bu da iqlim və yağıntıların yüksəlməsi ilə əlaqədar olmuşdur.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Azərbaycan Respublikasının Coğrafiyası. I cild "Fiziki coğrafiya" Bakı, 2015
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Paleoiqlim rus Paleoklimatologiya Bitki ortuyunun terkibine gore Azerbaycanin iqliminin tekamulunde uc merhele ve 28 faza ayrilmisdir Daskomur dovruEopleystosen merhelesiAzerbaycanda bu merheleye Abseron esri 1 8 0 73 mln il daxildir Bu merhele zengin spor tozcuq melumatlari ve bitki yarpaq qaliqlarinin coxlugu ile seciyyelenir L S Isayeva Petrovanin 1972 1973 ve I Y Filipovanin 1987 melumatlarina gore 5 li buruq quyusundan Kurun mensebinden simala dogru Baki arxipelaqi Cilov ve Bulla ve Abseron yarimadasi Yasamal deresi Sabuncu erazisinde teyin edilmisdir Umumiyyetle bu bolgelerden alinmis melumatlara esasen bu merhelede Azerbaycanin iqlimi daha isti ve rutubetli olmusdur Spor tozcuqlarin muqayisesi birinci merhelede 7 iqlim fazasi ayirmaga imkan verir 1 ci Iqlim fazasi 1 8 1 6 mln il Alt Abseronun alt hissesine muvafiq gelir Spor tozcuqlarin terkibinde tundrenglilere nisbeten tsuqanin ustunluyu ve taksoidlerin istirak etmesi iqlimin rutubetli olmasini gosterir Bu zaman tundrenglilerin esasini kuknar teskil etmisdir Spor tozcuqlarin terkibinde palid agacinin tozcuqlarinin istirak etmemesi veles ve findigin nisbeten ustunluk teskil etmesi subut edir ki ortadagliq eraziler esasen veles agaclari ile ortulu olmusdur Dageteyi ve duzenlik bolgeler seyrek meselikden ibaret olmusdur Alinmis neticeler gosterir ki iqlim fazasinda orta yanvar temperaturu 50 C iyul 250 C illik yagintilarin miqdari 2000 mm olmusdur 2 ci iqlim fazasi 1 6 1 3 mln il Alt Abseronun ust hissesini ehate edir ve Bulla adasi 5 li buruq quyusu Abseron yarimadasi ve Azix kesilislerinin palinoloji melumatlarina esaslanir Bu kesilislerin spor tozcuqlarinin terkibi bu faza zamani iqlimin soyuqlasmasi ve yagintilarin azalmasi ile seciyyelenir Spor tozcuqlarin terkibi gosterir ki orta yanvar temperatur 10 C iyul temperatur 190 C yagintilar ise 1100 mm e qeder asagi dusmusdur 3 cu iqlim fazasi 1 3 1 15 mln il Orta Abseronun alt horizontuna muvafiq gelir 5 li buruq quyusu faza II Abseron yarimadasi faza II ve Azix magarasi kesilislerinde oyrenilmisdir Bu kesilislerin spor tozcuqlari gosterir ki bu zaman bitki ortuyu daha zengin olmusdur Bitki ortuyunun terkibi gosterir ki yagintilar coxalir ve istilesme bas verir 4 cu iqlim fazasi 1 15 1 05 mln il Ust Abseronun orta horizontunu ehate edir III faza 5 li buruq quyusu III faza Abseron yarimadasi III faza kesilislerine esasen oyrenilmisdir Azix magarasi kesilisinin bitki ortuyunun terkibi gosterir ki mesenin yuxari serheddi 800 1000 m asagi dusmusdur Velicko ve s 1980 Bu gostericiler subut edir ki bu zaman soyuqlasma bas vermisdir 5 ci iqlim fazasi 1 05 0 95 mln il Orta Abseronun alt horizontunun ust hissesine muvafiq gelir Dorduncu iqlim fazasinin kesilisleri uzre oyrenilmisdir Bundan elave Mingecevir ve Seki rayonlari kesilislerinden toplanan yarpaq qaliqlarinin melumatlarindan Elizade ve s 1966 istifade edilmisdir Bu kesilislerden alinmis melumatlar gosterir ki 5 ci iqlim fazasi formalasarken yanvar temperaturu 5 6 C iyul temperaturu 21 23 C illik temperatur 13 14 C teskil etmisdir Illik yagintilar 900 1100 mm e qeder azalmisdir 6 ci iqlim fazasi 0 95 0 85 mln il Ust Abseronun alt horizontuna muvafiq gelir 5 li buruq quyusu Abseron yarimadasi kesilisleri uzre tedqiqat aparilmis ve onlarin spor tozcuq terkibi gosterir ki bu zaman 2 C soyuqlasma ve rutubetin artmasi musahide edilir 7 ci iqlim fazasi 0 85 0 73 mln il Ust Abseronun ust hissesine muvafiq gelir Azix magarasi 5 li buruq quyusu ve kesilislerine esasen oyrenilmisdir Bu kesilislerin spor tozcuqlari gosterir ki mese ortuyunun yuxari serheddi genislenmis tozagacinin yayilma areali mehdudlasmis enliyarpaqlilarin yayilma areali genislenmisdir Bu da subut edir ki 7 ci iqlim fazasi formalasarken kifayet qeder istilesme bas vermisdir Umumiyyetle sonuncu iqlim fazasi gosterir ki Abseron esrinde Xezer denizinde genis transqressiya bas vermisdir Bu da iqlim ve yagintilarin yukselmesi ile elaqedar olmusdur Hemcinin baxIqlim amilleri Iqlim Iqlimin tesnifatiIstinadlarAzerbaycan Respublikasinin Cografiyasi I cild Fiziki cografiya Baki 2015