Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sonar (Sound Navigation and Ranging (az: Səs naviqasiyası və dəyişmə)) səs dalğalarından istifadə edərək obyektin ölçüsünü, məsafəsini və digər məlumatlarını görməyə imkan verən cihazdır. Səsin su altında yayılması xüsusiyyətindən istifadə edərək sualtı/suüstü səyahət, xəbərləşmə və digər cisimlərin aşkarlanmasına imkan verən bir texnikadır.
Sonar, İngilis dilindəki “Sound Navigation and Ranging” ifadəsinin qısaltmasıdır və səs dalğaları olan bir obyektin məsafəsi, ölçüsü və digər məlumatları haqqında məlumat almaq üçün istifadə olunan alətin adıdır. Sonar sistem əvvəlcə sualtı qayıqlar üçün istehsal edilmişdir. Suyun altında dalğaların yayılmasından istifadə edərək su altında/ üstündə gəzməyi, məsafələr aralığını hesablamağı, xəbərləşməyi və digər cisimlər haqqında məlumat əldə etməyi təmin edən bir texnikadır. Sonarı delfinlər ünsiyyət üçün, yarasalar isə istiqamətlərini tapmaq üçün istifadə edirlər. Sistem aktiv və passiv olaraq ikiyə bölünür. Passiv sonar gəmilərin səsini eşitməkdir; Aktiv sonar atış səsləri yayır və əks-sədaları dinləyir.
Tarixi
Bəzi heyvanlar (delfinlər və yarasalar) milyonlarla ildir ünsiyyət və cismin aşkarlanması üçün səslərdən istifadə etsələr də, insanın sudan istifadəsi ilk dəfə 1490-cı ildə Leonardo da Vinçi tərəfindən qeydə alınmışdır. XIX əsrdə mayakları təhlükə barədə xəbərdar etmək üçün bir köməkçi sualtı zəng istifadə edilmişdir. Kanadalı mühəndis Reginald Fessenden, Bostonda Dənizaltı Siqnal Şirkətində işləyərkən, daha sonra Boston limanında test edilmiş bir sistem olan 1912-ci ildən başlayan sınaq sistemi qurdu. Bu testdə Fessenden dərinlik sondajı, sualtı xəbərləşməni (Morze kodu) və echo range (exo mənzili) (3 km məsafədə bir aysberqin aşkarlanması) göstərdi. Sözdə Fessenden osilatoru, 500 Hz frekans, 3 metrlik dalğa uzunluğu və çeviricinin radiator üzünün kiçik diametrinə (diametri 1 metrdən az) görə alıcının küləyini təyin edə bilmədi. Birinci Dünya Müharibəsi dövründə sualtı gəmilərin aşkar edilməsinə ehtiyac səsdən istifadəyə dair daha çox tədqiqata səbəb oldu. Rus fiziki Pol Langevin Rus mühacir elektrik mühəndisi Constantin Chilowsky ilə birlikdə işləyərkən, 1915-ci ildə sualtı qayıqları aşkar etmək üçün aktiv səs cihazlarının inkişafı üzərində işləyərkən, ingilislər hidrofon deyilən sualtı dinləmə cihazlarından daha tez istifadə etməyə başladılar.
Piezoelektrik və maqnetostrikt ötürücülər sonradan istifadə olunan elektrostatik ötürücüləri əvəz etsələr də, bu tədqiqat gələcəkdəki konstruksiyalara təsir etdi. Projektorlar üçün Terfenol-D və PMN (qurğuşun maqnezium niyobat) hazırlanarkən, hidrofonlar üçün (səs istifadəsi üçün akustik-elektrik ötürücüləri) yüngül səs həssas plastik film və fiber optiklər istifadə edilmişdir. SONAR 1930-cu illərdə Amerikalı mühəndislər özlərinin sualtı səs aşkarlama texnologiyalarını inkişaf etdirdilər və termoklinlər kimi gələcəyin inkişafında əhəmiyyətli kəşflər edildi. İkinci Dünya Müharibəsi illərində iki ölkə arasında texniki məlumat mübadiləsindən sonra Amerikalılar SONAR terminini RADAR-a ekvivalent olaraq istehsal olunan sistemlər üçün istifadə etməyə başladılar.
Materiallar və konstruksiyalar
1915-1940-cı illər arasında inkişafda az irəliləyiş var idi. 1940-cı ildə ABŞ sonarları, bir qayda olaraq, bir maqnitostriqtor ötürücü və bir dairəvi gövdədə bir Rochelle duz kristalına arxa-arxaya qoşulmuş 1 fut diametrli polad lövhə ilə birləşdirilmiş bir sıra nikel borularından ibarət idi. Bu, gəminin gövdəsinə quraşdırılmışdı və əl ilə istənilən bucağa yönəldilirdi. Piezoelektrik Rochelle duz kristalı daha yaxşı parametrlərə sahib idi, lakin magnetostriktiv hissə daha etibarlı idi. İkinci Dünya Müharibəsi dövründə meydana gələn itkilər, maqnitostrik çeviricinin parametrləri və Rochelle duzunun etibarlılığını artırmağa davam edərək sürətli tədqiqatların aparılmasına imkan verdi. Rochelle duzuna alternativ olaraq üstün alternativ olan ammonium dihidrogen fosfat (ADP) tapıldı; İlk tətbiq 24 kHz Rochelle duz çeviricilərini əvəz etmişdir. Doqquz ay ərzində Rochelle duzu köhnəlmişdi. ADP istehsal müəssisəsi 1940-cı ilin əvvəllərində onlarla işçiyə malik idisə, 1942-ci ildə işçilərin sayı minlərlə idi.
ADP kristallarının ən erkən tətbiqlərindən biri akustik minalar üçün hidrofonlar idi. Kristallar 3000 m-dən (10,000 fut) təyyarələr arasında yerləşdiriləcək mexaniki zərbələrə və bitişik mina partlayışlarından sağ çıxmaq qabiliyyətinə əsaslanaraq 5 Hz-də aşağı tezlikli hissə üçün təyin olundular. ADP etibarlılığının əsas xüsusiyyətlərindən biri sıfır yaşlanma xüsusiyyətləridir; Kristal parametrlərini hətta uzun müddətli saxlama şəraitində saxlayır.
Digər bir tətbiq akustik gəzinti torpedaları üçündür. Torpedo burnuna üfüqi və şaquli olaraq iki cüt istiqamətli hidrofon quraşdırılmışdır; Cütlərdən gələn fərqləndirici siqnallardan torpedonun sola-sağa və ya aşağıya-yuxarıya doğru istiqamətlənməsində istifadə edilmişdir. Bir qabaqlayıcı tədbir hazırlanmışdı: hədəf sualtı qayıq bir kimyəvi maddə boşaltdı və torpedo səs-küylü qazlı yemin ardınca getdi. Əks qabaqlayıcı tədbir aktiv sonar ilə təchiz olunmuş bir torpedo idi - torpedo burnuna bir çevirici əlavə edildi və mikrofonlar əks olunan dövri səs tonlarını dinləyirdi. Çeviricilər, düzbucaqlı formada sıra halında almaz şəkilli sahələrə düzülmüş eyni düzbucaqlı kristal plitələrdən ibarətdir.
ADP kristallarından sualtı qayıqlar üçün passiv sonar seriayaları hazırlanmışdır. Müxtəlif kristal formaları bir polad boruya yerləşdirilmis, kastor yağı vakuumda doldurularaq möhürləndi. Bundan sonra borular paralel seriyalara quraşdırılmışdır.
İkinci Dünya Müharibəsinin sonunda, standart ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələri axtarış sonar bir sıra ADP kristallarından istifadə edərək 18 kHz-də işləyirdi. Bununla birlikdə daha uzun aralıq tələb olunan, lakin daha aşağı tezliklərdən istifadə lazımdır. Tələb olunan ölçülər ADP kristalları üçün çox böyük idi, buna görə 1950-ci illərin əvvəllərində magnetostrictiv və barium titanat piezoelektrik sistemlər inkişaf etdirildi, lakin bunların bərabər empedans xüsusiyyətlərinə çatması və şüa nümunəsinə nail olmasında problemlər var idi. Daha sonra barium titanat daha sabit qurğuşun sirkonat titanat (PZT) ilə əvəz edildi və tezlik 5 kHz-ə endirildi. ABŞ Hərbi Donanması bu materialdan AN/SQS-23 sonarında bir neçə onilliklər ərzində istifadə etdi. SQS-23 sonar əvvəlcə magnetostrictiv nikel çeviricilərindən istifadə etdi, lakin onlar bir neçə ton ağırlığında idi, həmçinin nikel bahalı və kritik bir material hesab edildi; Buna görə piezoelektrik çeviricilər əvəz edildilər. Sonar 432 fərdi ötürücüdən ibarət böyük bir seriya idi. Ötürücülər əvvəlcə etibarlı deyildi, mexaniki və elektrik nasazlıqlarını göstərirdi və quraşdırıldıqdan dərhal sonra xarab olurdu; Ayrıca bir neçə satıcı tərəfindən istehsal edilmişdilər, fərqli dizaynlara sahibdilər və xüsusiyyətləri, seriyanın fəaliyyətinə təsir edə biləcək dərəcədə fərqli idi. Fərdi ötürücülərin təmir edilməsinə imkan verən siyasət daha sonra qurban verilmiş və möhürlənmiş və digər xarici mexaniki hissələrin problemini aradan qaldıraraq bunun əvəzinə, təmir edilməyən möhürlü modullar “birdəfəlik modul dizaynı” seçilmişdi.
İkinci Dünya Müharibəsinin başlanğıcında Yaponiya İmperator Donanması kvars əsaslı projektorlardan istifadə etmişdir. Bunlar böyük və ağır idi, xüsusən də aşağı tezliklər üçün nəzərdə tutulmuşdular; 9 kHz-də işləyən Type 91 dəsti 30 düymlük diametrə sahib idi və 5 kVt gücə və 7 kV çıxış amplitüdünə malik bir osilator tərəfindən idarə olunurdu. Type 93 projektorları sferik çuqun qarmaqlarına quraşdırılmış bərk kalsium sendviçlərdən ibarət idi. Type 93 sonarları sonradan Alman dizaynına uyğun və maqnitostrik projektor istifadə edən Tyoe 3 ilə əvəz olundu; Projektorlar 16 x 9 düymlük çuqun düzbucaqlı gövdədə iki düzbucaqlı eyni müstəqil bölmədən ibarət idi. Təsirə məruz qalan sahə dalğa uzunluğunun yarısı idi və üç dalğa uzunluğunda idi. Maqnitostritiv nüvələr 4 mm nikel ştamplardan və sonra 12,7% ilə 12,9% arasında alüminium tərkibi olan bir dəmir alüminium ərintisindən hazırlanmışdılar. Gücü 20 V/8 A DC mənbəyindən polarizasiya ilə 3,8 kV-da 2 kVt-dan təmin edildi
Yaponiya İmperiyası Hərbi Dəniz Qüvvələrinin passiv hidrofonları hərəkətli bir rulon dizaynına, Rochelle duzlu piezo çeviricilərinə və karbon mikrofonlarına əsaslanırdı.
Maqnetostriktiv çeviricilər, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra piezoelektrik vasitələrə alternativ olaraq izlənilmişdir. Nikel əsaslı sürüşkən dəyirmi çeviricilər, əsasən diametri 13 fut qədər olan ən böyük fərdi sonar ötürücülər yüksək güclü aşağı tezlikli əməliyyatlar üçün istifadə edilmişdirlər. Metalların üstünlüyü yüksək gərginlik gücü və aşağı giriş elektrik empedansına malik olması ilə bərabər, gərilmə gücü qabaqcıllaşdırma ilə artırıla bilən qurğuşun sirkonat titanatdan (PZT) daha az elektrik itkisinə və daha aşağı bağlama əmsalına malikdir. Digər materiallar da sınaqdan keçirildi; Qeyri-metal ferritlərin, aşağı elektrik cərəyan keçiriciliyi üçün aşağı kəskinlikli cərəyan itkisinə səbəb olacağına ümid edilirdi, Metglas yüksək bağlama əmsalı təklif etdi, lakin ümumiyyətlə PZT-dən aşağı idi. 1970-ci illərdə üstün maqnetomexaniki xüsusiyyətlərə malik nadir torpaq və dəmir birləşmələri, yəni Terfenol-D ərintisi aşkar edilmişdi. Bu mümkün yeni dizaynların, məsələn Bir hibrid magnetostriktiv piezoelektrik çeviricidir. Ən yeni sch material Galfenoldur.
Digər çeviricilərə maqnit qüvvəsinin boşluqların səthinə təsir etdiyi dəyişkən reluktans (və ya hərəkət edən armatur və ya elektromaqnit) çeviricilər və adi dinamiklərə bənzər hərəkət edən bobin (və ya elektrodinamik) ötürücülər daxildir; Çox aşağı rezonans tezliklərinə və düz genişzolaqlı xüsusiyyətlərinə görə sualtı səs kalibrləmə üçün istifadə olunur.
Gəmilərin alt hissəsinə bir çevirici qoyulur. Bu çeviricinin məqsədi insanların eşidə biləcəyi və ya daha yüksək bir tezlikdə səs dalğaları yaratmaqdır. Yaradılmış bu səs dalğaları sualtı qayıqlara, qayalara və ya hər hansı bir cisimə dəyərək geriyə qayıdır. Beləliklə, məsafə dəymə və əks etdirilmə sayəsində hesablanır. Suda səs sürəti havadakından təxminən 4 qat daha yüksəkdir. Hesablamalar buna müvafiq olaraq aparılır. Vaxt intervalı səsin əks olunması nəticəsində yaranmış zərbə dalğasının vurması ilə yanan lampa və dönən disk ilə ölçülür. Disk sabit sürətlə fırlanır. Səs göndərildikdə lampa üstdə o nöqtəsindədir. Əks-olunma ilə lampa tam bir dairə çəkir. Bəzi qurğular isə bu aralığı yəni məsafəni qeyd edir. Və ya televizor kimi ekranda nələrin baş verdiyi görünür. Sonar əvvəllər ASDIK kimi tanınırdı. Səs dalğaları, suyun altındakı istiqaməti və məsafəni aşkar etmək üçün istifadə olunur. Digər bir oxşar sistem radardır. Əməliyyat sistemi demək olar ki, eynidır, lakin radarlar səs dalğaları əvəzinə radio tezliklərdən istifadə edir. Eyni əməliyyat sisteminə malik olan bu iki cihaz bu gün müntəzəm olaraq istifadə olunur. Yarasa və delfinlərin öz sonarları var. Xüsusilə yarasalar kor olduqları üçün sonarları sayəsində bir yerə dəymədən uçurlar. Delfinlər isə sonardan istifadə edərək sürülərini izləyir və ünsiyyət qururlar. Sualtı tədqiqatlarda və ya donanmalarda istifadə olunan sonar sistemləri bir az fərqli işləyir. Səs dalğaları göndərildikdən sonra mexaniki bir sistem vasitəsilə bir yivdən keçirilərək gücləndirilir. Buna görə bir qrup ötürücülər gəminin altına qoyulur. Beləliklə, göndərilən siqnallar birləşdirilir və daha güclü bir tezlik göndərilir.
Sonar sualtı xəritələr yaradılmasında, sualtı mədən tədqiqatlarında, balıqçılıqda, donanmada müntəzəm olaraq istifadə olunur. Balıqçılıqda balığın növü, yoğunluğu və nə qədər dərində olması sonarlar vasitəsilə hesablanır. Hər bir balıq fərqli bir əks-etmə yaradır. Yan tərəfdən göndərilmiş siqnallar isə, dəniz dibini tam olaraq göstərirlər. Dənizaltı bitki örtüsünü, yerdəki cisimləri, zəlzələ nəticəsində dənizin dibində baş verən bütün hadisələri və mineral yataqlarını tapır.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sonar Sound Navigation and Ranging az Ses naviqasiyasi ve deyisme ses dalgalarindan istifade ederek obyektin olcusunu mesafesini ve diger melumatlarini gormeye imkan veren cihazdir Sesin su altinda yayilmasi xususiyyetinden istifade ederek sualti suustu seyahet xeberlesme ve diger cisimlerin askarlanmasina imkan veren bir texnikadir Sonar Ingilis dilindeki Sound Navigation and Ranging ifadesinin qisaltmasidir ve ses dalgalari olan bir obyektin mesafesi olcusu ve diger melumatlari haqqinda melumat almaq ucun istifade olunan aletin adidir Sonar sistem evvelce sualti qayiqlar ucun istehsal edilmisdir Suyun altinda dalgalarin yayilmasindan istifade ederek su altinda ustunde gezmeyi mesafeler araligini hesablamagi xeberlesmeyi ve diger cisimler haqqinda melumat elde etmeyi temin eden bir texnikadir Sonari delfinler unsiyyet ucun yarasalar ise istiqametlerini tapmaq ucun istifade edirler Sistem aktiv ve passiv olaraq ikiye bolunur Passiv sonar gemilerin sesini esitmekdir Aktiv sonar atis sesleri yayir ve eks sedalari dinleyir TarixiSonar sistemin islemesi Bezi heyvanlar delfinler ve yarasalar milyonlarla ildir unsiyyet ve cismin askarlanmasi ucun seslerden istifade etseler de insanin sudan istifadesi ilk defe 1490 ci ilde Leonardo da Vinci terefinden qeyde alinmisdir XIX esrde mayaklari tehluke barede xeberdar etmek ucun bir komekci sualti zeng istifade edilmisdir Kanadali muhendis Reginald Fessenden Bostonda Denizalti Siqnal Sirketinde isleyerken daha sonra Boston limaninda test edilmis bir sistem olan 1912 ci ilden baslayan sinaq sistemi qurdu Bu testde Fessenden derinlik sondaji sualti xeberlesmeni Morze kodu ve echo range exo menzili 3 km mesafede bir aysberqin askarlanmasi gosterdi Sozde Fessenden osilatoru 500 Hz frekans 3 metrlik dalga uzunlugu ve ceviricinin radiator uzunun kicik diametrine diametri 1 metrden az gore alicinin kuleyini teyin ede bilmedi Birinci Dunya Muharibesi dovrunde sualti gemilerin askar edilmesine ehtiyac sesden istifadeye dair daha cox tedqiqata sebeb oldu Rus fiziki Pol Langevin Rus muhacir elektrik muhendisi Constantin Chilowsky ile birlikde isleyerken 1915 ci ilde sualti qayiqlari askar etmek ucun aktiv ses cihazlarinin inkisafi uzerinde isleyerken ingilisler hidrofon deyilen sualti dinleme cihazlarindan daha tez istifade etmeye basladilar Sonar sistemi ile mesafenin olculmesi Piezoelektrik ve maqnetostrikt oturuculer sonradan istifade olunan elektrostatik oturuculeri evez etseler de bu tedqiqat gelecekdeki konstruksiyalara tesir etdi Projektorlar ucun Terfenol D ve PMN qurgusun maqnezium niyobat hazirlanarken hidrofonlar ucun ses istifadesi ucun akustik elektrik oturuculeri yungul ses hessas plastik film ve fiber optikler istifade edilmisdir SONAR 1930 cu illerde Amerikali muhendisler ozlerinin sualti ses askarlama texnologiyalarini inkisaf etdirdiler ve termoklinler kimi geleceyin inkisafinda ehemiyyetli kesfler edildi Ikinci Dunya Muharibesi illerinde iki olke arasinda texniki melumat mubadilesinden sonra Amerikalilar SONAR terminini RADAR a ekvivalent olaraq istehsal olunan sistemler ucun istifade etmeye basladilar Materiallar ve konstruksiyalar1915 1940 ci iller arasinda inkisafda az irelileyis var idi 1940 ci ilde ABS sonarlari bir qayda olaraq bir maqnitostriqtor oturucu ve bir dairevi govdede bir Rochelle duz kristalina arxa arxaya qosulmus 1 fut diametrli polad lovhe ile birlesdirilmis bir sira nikel borularindan ibaret idi Bu geminin govdesine qurasdirilmisdi ve el ile istenilen bucaga yoneldilirdi Piezoelektrik Rochelle duz kristali daha yaxsi parametrlere sahib idi lakin magnetostriktiv hisse daha etibarli idi Ikinci Dunya Muharibesi dovrunde meydana gelen itkiler maqnitostrik ceviricinin parametrleri ve Rochelle duzunun etibarliligini artirmaga davam ederek suretli tedqiqatlarin aparilmasina imkan verdi Rochelle duzuna alternativ olaraq ustun alternativ olan ammonium dihidrogen fosfat ADP tapildi Ilk tetbiq 24 kHz Rochelle duz ceviricilerini evez etmisdir Doqquz ay erzinde Rochelle duzu kohnelmisdi ADP istehsal muessisesi 1940 ci ilin evvellerinde onlarla isciye malik idise 1942 ci ilde iscilerin sayi minlerle idi ADP kristallarinin en erken tetbiqlerinden biri akustik minalar ucun hidrofonlar idi Kristallar 3000 m den 10 000 fut teyyareler arasinda yerlesdirilecek mexaniki zerbelere ve bitisik mina partlayislarindan sag cixmaq qabiliyyetine esaslanaraq 5 Hz de asagi tezlikli hisse ucun teyin olundular ADP etibarliliginin esas xususiyyetlerinden biri sifir yaslanma xususiyyetleridir Kristal parametrlerini hetta uzun muddetli saxlama seraitinde saxlayir Diger bir tetbiq akustik gezinti torpedalari ucundur Torpedo burnuna ufuqi ve saquli olaraq iki cut istiqametli hidrofon qurasdirilmisdir Cutlerden gelen ferqlendirici siqnallardan torpedonun sola saga ve ya asagiya yuxariya dogru istiqametlenmesinde istifade edilmisdir Bir qabaqlayici tedbir hazirlanmisdi hedef sualti qayiq bir kimyevi madde bosaltdi ve torpedo ses kuylu qazli yemin ardinca getdi Eks qabaqlayici tedbir aktiv sonar ile techiz olunmus bir torpedo idi torpedo burnuna bir cevirici elave edildi ve mikrofonlar eks olunan dovri ses tonlarini dinleyirdi Ceviriciler duzbucaqli formada sira halinda almaz sekilli sahelere duzulmus eyni duzbucaqli kristal plitelerden ibaretdir ADP kristallarindan sualti qayiqlar ucun passiv sonar seriayalari hazirlanmisdir Muxtelif kristal formalari bir polad boruya yerlesdirilmis kastor yagi vakuumda doldurularaq mohurlendi Bundan sonra borular paralel seriyalara qurasdirilmisdir Ikinci Dunya Muharibesinin sonunda standart ABS Herbi Deniz Quvveleri axtaris sonar bir sira ADP kristallarindan istifade ederek 18 kHz de isleyirdi Bununla birlikde daha uzun araliq teleb olunan lakin daha asagi tezliklerden istifade lazimdir Teleb olunan olculer ADP kristallari ucun cox boyuk idi buna gore 1950 ci illerin evvellerinde magnetostrictiv ve barium titanat piezoelektrik sistemler inkisaf etdirildi lakin bunlarin beraber empedans xususiyyetlerine catmasi ve sua numunesine nail olmasinda problemler var idi Daha sonra barium titanat daha sabit qurgusun sirkonat titanat PZT ile evez edildi ve tezlik 5 kHz e endirildi ABS Herbi Donanmasi bu materialdan AN SQS 23 sonarinda bir nece onillikler erzinde istifade etdi SQS 23 sonar evvelce magnetostrictiv nikel ceviricilerinden istifade etdi lakin onlar bir nece ton agirliginda idi hemcinin nikel bahali ve kritik bir material hesab edildi Buna gore piezoelektrik ceviriciler evez edildiler Sonar 432 ferdi oturucuden ibaret boyuk bir seriya idi Oturuculer evvelce etibarli deyildi mexaniki ve elektrik nasazliqlarini gosterirdi ve qurasdirildiqdan derhal sonra xarab olurdu Ayrica bir nece satici terefinden istehsal edilmisdiler ferqli dizaynlara sahibdiler ve xususiyyetleri seriyanin fealiyyetine tesir ede bilecek derecede ferqli idi Ferdi oturuculerin temir edilmesine imkan veren siyaset daha sonra qurban verilmis ve mohurlenmis ve diger xarici mexaniki hisselerin problemini aradan qaldiraraq bunun evezine temir edilmeyen mohurlu modullar birdefelik modul dizayni secilmisdi Ikinci Dunya Muharibesinin baslangicinda Yaponiya Imperator Donanmasi kvars esasli projektorlardan istifade etmisdir Bunlar boyuk ve agir idi xususen de asagi tezlikler ucun nezerde tutulmusdular 9 kHz de isleyen Type 91 desti 30 duymluk diametre sahib idi ve 5 kVt guce ve 7 kV cixis amplitudune malik bir osilator terefinden idare olunurdu Type 93 projektorlari sferik cuqun qarmaqlarina qurasdirilmis berk kalsium sendviclerden ibaret idi Type 93 sonarlari sonradan Alman dizaynina uygun ve maqnitostrik projektor istifade eden Tyoe 3 ile evez olundu Projektorlar 16 x 9 duymluk cuqun duzbucaqli govdede iki duzbucaqli eyni musteqil bolmeden ibaret idi Tesire meruz qalan sahe dalga uzunlugunun yarisi idi ve uc dalga uzunlugunda idi Maqnitostritiv nuveler 4 mm nikel stamplardan ve sonra 12 7 ile 12 9 arasinda aluminium terkibi olan bir demir aluminium erintisinden hazirlanmisdilar Gucu 20 V 8 A DC menbeyinden polarizasiya ile 3 8 kV da 2 kVt dan temin edildi Yaponiya Imperiyasi Herbi Deniz Quvvelerinin passiv hidrofonlari hereketli bir rulon dizaynina Rochelle duzlu piezo ceviricilerine ve karbon mikrofonlarina esaslanirdi Maqnetostriktiv ceviriciler Ikinci Dunya Muharibesinden sonra piezoelektrik vasitelere alternativ olaraq izlenilmisdir Nikel esasli surusken deyirmi ceviriciler esasen diametri 13 fut qeder olan en boyuk ferdi sonar oturuculer yuksek guclu asagi tezlikli emeliyyatlar ucun istifade edilmisdirler Metallarin ustunluyu yuksek gerginlik gucu ve asagi giris elektrik empedansina malik olmasi ile beraber gerilme gucu qabaqcillasdirma ile artirila bilen qurgusun sirkonat titanatdan PZT daha az elektrik itkisine ve daha asagi baglama emsalina malikdir Diger materiallar da sinaqdan kecirildi Qeyri metal ferritlerin asagi elektrik cereyan keciriciliyi ucun asagi keskinlikli cereyan itkisine sebeb olacagina umid edilirdi Metglas yuksek baglama emsali teklif etdi lakin umumiyyetle PZT den asagi idi 1970 ci illerde ustun maqnetomexaniki xususiyyetlere malik nadir torpaq ve demir birlesmeleri yeni Terfenol D erintisi askar edilmisdi Bu mumkun yeni dizaynlarin meselen Bir hibrid magnetostriktiv piezoelektrik ceviricidir En yeni sch material Galfenoldur Diger ceviricilere maqnit quvvesinin bosluqlarin sethine tesir etdiyi deyisken reluktans ve ya hereket eden armatur ve ya elektromaqnit ceviriciler ve adi dinamiklere benzer hereket eden bobin ve ya elektrodinamik oturuculer daxildir Cox asagi rezonans tezliklerine ve duz geniszolaqli xususiyyetlerine gore sualti ses kalibrleme ucun istifade olunur Gemilerin alt hissesine bir cevirici qoyulur Bu ceviricinin meqsedi insanlarin eside bileceyi ve ya daha yuksek bir tezlikde ses dalgalari yaratmaqdir Yaradilmis bu ses dalgalari sualti qayiqlara qayalara ve ya her hansi bir cisime deyerek geriye qayidir Belelikle mesafe deyme ve eks etdirilme sayesinde hesablanir Suda ses sureti havadakindan texminen 4 qat daha yuksekdir Hesablamalar buna muvafiq olaraq aparilir Vaxt intervali sesin eks olunmasi neticesinde yaranmis zerbe dalgasinin vurmasi ile yanan lampa ve donen disk ile olculur Disk sabit suretle firlanir Ses gonderildikde lampa ustde o noqtesindedir Eks olunma ile lampa tam bir daire cekir Bezi qurgular ise bu araligi yeni mesafeni qeyd edir Ve ya televizor kimi ekranda nelerin bas verdiyi gorunur Sonar evveller ASDIK kimi taninirdi Ses dalgalari suyun altindaki istiqameti ve mesafeni askar etmek ucun istifade olunur Diger bir oxsar sistem radardir Emeliyyat sistemi demek olar ki eynidir lakin radarlar ses dalgalari evezine radio tezliklerden istifade edir Eyni emeliyyat sistemine malik olan bu iki cihaz bu gun muntezem olaraq istifade olunur Yarasa ve delfinlerin oz sonarlari var Xususile yarasalar kor olduqlari ucun sonarlari sayesinde bir yere deymeden ucurlar Delfinler ise sonardan istifade ederek surulerini izleyir ve unsiyyet qururlar Sualti tedqiqatlarda ve ya donanmalarda istifade olunan sonar sistemleri bir az ferqli isleyir Ses dalgalari gonderildikden sonra mexaniki bir sistem vasitesile bir yivden kecirilerek guclendirilir Buna gore bir qrup oturuculer geminin altina qoyulur Belelikle gonderilen siqnallar birlesdirilir ve daha guclu bir tezlik gonderilir Sonar sualti xeriteler yaradilmasinda sualti meden tedqiqatlarinda baliqciliqda donanmada muntezem olaraq istifade olunur Baliqciliqda baligin novu yogunlugu ve ne qeder derinde olmasi sonarlar vasitesile hesablanir Her bir baliq ferqli bir eks etme yaradir Yan terefden gonderilmis siqnallar ise deniz dibini tam olaraq gosterirler Denizalti bitki ortusunu yerdeki cisimleri zelzele neticesinde denizin dibinde bas veren butun hadiseleri ve mineral yataqlarini tapir