Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Banan müharibələri — 1898-1934-cü illər arasında ABŞ və Mərkəzi Amerika və arasında “Mehriban qonşuluq siyasəti” yaradılması ilə əlaqədar baş verən müharibələr nəzərdə tutulur. Başqa sözlə ABŞ-nin Mərkəzi Amerika və Karib hövzəsi ölkələrinə işğal məqsədilə etdiyi müdaxilə seriyaları nəzərdə tutulur. Bu hərbi müdaxilələr əksər hallarda ABŞ Dəniz qoşunları korpusu vasitəsilə həyata keçirilirdi.1921-ci ildə Dəniz qoşunları “Kiçik Müharibələrin strategiyası və taktikası” nizamnaməsini hazırlayırlar.Bəzi hallarda isə hərbi-dəniz donanması da top atəşi ilə öz köməkliyini göstərərək dəstək olurdular,eləcə də ordunun digər qüvvələrindən də istifadə olunurdu.
1898-ci ildə imzalanan Paris müqaviləsinə görə,İspaniya Kuba,Puerto-Riko və Filippin üzərində nəzarət hüququnu ABŞ-yə güzəştə edir. Bundan sonra ABŞ Panama, Meksika, Honduras, Nikaraqua, Haiti və Dominikan Respublikasına müdaxilələr edir.
Müdaxilələr seriyası yalnız Prezident Franklin Ruzveltin başçılığı altında qoşunların Haitidən çıxarılması ilə başa çatır. Bu münaqişələrin səbəbi müxtəlif olsa da,əsas səbəb iqtisadi xarakterlə bağlı idi. ABŞ-nin bu hərbi müdaxilələri və ticarət maraqları arasındakı əlaqədən yaranan termin tarixə “Banan müharibələri” adı ilə düşür. Ayrıca qeyd etmək lazımdır ki, ”United Fruit Company” şirkəti Karib hövzəsi, Mərkəzi Amerika və Cənubi Amerikanın şimal hissəsi üzrə olan banan, tütün, şəkər çuğunduru istehsal aksizlərinin əhəmiyyətli maliyyə paketlərinə malik idi. ABŞ həmçinin yenicə tikilmiş,donanma gücü və qlobal ticarət baxımından çox əhəmiyyətli olan Panama kanalında nəzarət və təsir dairəsi olduğunu əsaslandıraraq,öz siyasi maraqlarını da irəliyə çəkirdi.
Müharibələr
- Kuba və Puerto Riko.ABŞ-nin Kubaya müdaxiləsi və Puerto-Rikonun işğalı 1898-ci ildə baş vermişdir.
- Panama. ABŞ-nin bu əraziyə müdaxilələri 1846-cı ildə Mallarino-Bidlek müqaviləsi (bəzən Bidlek müqaviləsi və ya Yeni Qranada müqaviləsi deyə adlandırılır) dövrünə təsadüf edir, lakin müdaxilələrin intensivləşməsi isə 1856-cı ildə baş verən “Yemiş müharibəsi”ndən sonra baş verir. 1903-cü ildə “30 günlük müharibə” dövründə Panama Kolumbiya Respublikasından ayrılır,bu, ABŞ hökuməti tərəfindən dəstəklənir. Bu hadisədən sonra isə Panama kanalında quruculuq işlərinə başlanılır və ABŞ hakimiyyəti altında olan Panama Kanalı Zonası yaradılır.
- Nikaraqua. Əvvəlki onilliklərdə hərbi-dəniz qırıcılarının davamlı olaraq enmələr etdiyi Nikaraqua,demək olar ki,ABŞ tərəfindən davamlı hücumlar nəticəsində 1912-33-cü illərdə işğal olunur.
- Kuba. ABŞ tərəfindən işğal olunan Kuba 1898-1902-ci illərdə hərbi başçı Leonard Vud tərəfindən idarə olunur.Ərazi 1906-1909,1912-ci ildə,1917-1922-ci illərdə də ABŞ tərəfindən işğal olunur.
- Haiti. Ərazi 1915-34-cü illərdə ABŞ tərəfindən işğal olunur.ABŞ müdaxiləsi 1917-ci ildə yeni Haiti konstitusiyasının qəbul olunmasına gətirib çıxarır ki,bu da artıq özündə “Haitili olmayanlara torpaq üzərində mülkiyyət hüququna qadağa” barədə düzəlişi əks etdirir.
- Dominikan Respublikası. 1903,1904(bu ildə Santo-Dominqo böhranı baş verir) və 1914-cü ildə müdaxilələr olur,ABŞ ordusu tərəfindən işğalı isə 1916-cı ildən 1924-cü ilə qədərki dövrü əhatə edir.
- Honduras. Ərazi “United Fruit Company” və “Standard Fruit Company” şirkətlərinin aparıcı banan ixracı sektoru,torpaq şirkətləri və dəmiryolları üzərində dominantlıq etdiyi bir yer idi.Amerikan qoşunlarının müdaxiləsi ilə isə 1903,1907,1911,1912,1919,1924 və 1925-ci illərdə rastlaşır. Təsadüfi deyil ki,yazıçı O.Henri 1904-cü ildə ilk dəfə məhz Honduras üçün “Banan respublikası” terminini işlədir.
- Meksika. ABŞ hərbi qüvvələrinin bu dövrdə Meksikaya müdaxiləsi eyni kommersial və siyasi səbəbləri özündə əks etdirirdi,amma burada özəl bir durum da var idi. Amerikalılar əlavə səbəblərdən dolayı 1910-1919-cu illərdə Meksikayla “Sərhəd müharibəsi” keçirmişdilər. Səbəblər isə bunlar idi:İnqilabi Meksikadan gələn qaçqınlar və immiqrant axınlarına nəzarət etmək;ABŞ ərazisində baş verən üsyançı hərəkətlərə qarşı çıxmaq.
1914-cü ildə Verakruzun işğalı isə sırf sərhədin bütövlüyünün yox,hərbi təsirin nümunəsi idi. Bu dövrdə isə ABŞ qarşısına belə bir məqsəd qoymuşdu ki, Viktoriana Huerta rəhbərliyindəki Meksika hökumətində Almanlar tərəfindən sursat təchizatı dayandırılsın. Xatırladaq ki,Vudro Vilson da Viktoriana Huertanı tanımaqdan imtina etmişdi.
Ədəbiyyat
- Lester D. Langley. The Banana Wars: United States Intervention in the Caribbean, 1898-1934, SR Books, 2001, pp. 265
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Banan muharibeleri 1898 1934 cu iller arasinda ABS ve Merkezi Amerika ve arasinda Mehriban qonsuluq siyaseti yaradilmasi ile elaqedar bas veren muharibeler nezerde tutulur Basqa sozle ABS nin Merkezi Amerika ve Karib hovzesi olkelerine isgal meqsedile etdiyi mudaxile seriyalari nezerde tutulur Bu herbi mudaxileler ekser hallarda ABS Deniz qosunlari korpusu vasitesile heyata kecirilirdi 1921 ci ilde Deniz qosunlari Kicik Muharibelerin strategiyasi ve taktikasi nizamnamesini hazirlayirlar Bezi hallarda ise herbi deniz donanmasi da top atesi ile oz komekliyini gostererek destek olurdular elece de ordunun diger quvvelerinden de istifade olunurdu 1898 ci ilde imzalanan Paris muqavilesine gore Ispaniya Kuba Puerto Riko ve Filippin uzerinde nezaret huququnu ABS ye guzeste edir Bundan sonra ABS Panama Meksika Honduras Nikaraqua Haiti ve Dominikan Respublikasina mudaxileler edir Mudaxileler seriyasi yalniz Prezident Franklin Ruzveltin basciligi altinda qosunlarin Haitiden cixarilmasi ile basa catir Bu munaqiselerin sebebi muxtelif olsa da esas sebeb iqtisadi xarakterle bagli idi ABS nin bu herbi mudaxileleri ve ticaret maraqlari arasindaki elaqeden yaranan termin tarixe Banan muharibeleri adi ile dusur Ayrica qeyd etmek lazimdir ki United Fruit Company sirketi Karib hovzesi Merkezi Amerika ve Cenubi Amerikanin simal hissesi uzre olan banan tutun seker cugunduru istehsal aksizlerinin ehemiyyetli maliyye paketlerine malik idi ABS hemcinin yenice tikilmis donanma gucu ve qlobal ticaret baximindan cox ehemiyyetli olan Panama kanalinda nezaret ve tesir dairesi oldugunu esaslandiraraq oz siyasi maraqlarini da ireliye cekirdi Muharibeler Kuba ve Puerto Riko ABS nin Kubaya mudaxilesi ve Puerto Rikonun isgali 1898 ci ilde bas vermisdir Panama ABS nin bu eraziye mudaxileleri 1846 ci ilde Mallarino Bidlek muqavilesi bezen Bidlek muqavilesi ve ya Yeni Qranada muqavilesi deye adlandirilir dovrune tesaduf edir lakin mudaxilelerin intensivlesmesi ise 1856 ci ilde bas veren Yemis muharibesi nden sonra bas verir 1903 cu ilde 30 gunluk muharibe dovrunde Panama Kolumbiya Respublikasindan ayrilir bu ABS hokumeti terefinden desteklenir Bu hadiseden sonra ise Panama kanalinda quruculuq islerine baslanilir ve ABS hakimiyyeti altinda olan Panama Kanali Zonasi yaradilir Nikaraqua Evvelki onilliklerde herbi deniz qiricilarinin davamli olaraq enmeler etdiyi Nikaraqua demek olar ki ABS terefinden davamli hucumlar neticesinde 1912 33 cu illerde isgal olunur Kuba ABS terefinden isgal olunan Kuba 1898 1902 ci illerde herbi basci Leonard Vud terefinden idare olunur Erazi 1906 1909 1912 ci ilde 1917 1922 ci illerde de ABS terefinden isgal olunur Haiti Erazi 1915 34 cu illerde ABS terefinden isgal olunur ABS mudaxilesi 1917 ci ilde yeni Haiti konstitusiyasinin qebul olunmasina getirib cixarir ki bu da artiq ozunde Haitili olmayanlara torpaq uzerinde mulkiyyet huququna qadaga barede duzelisi eks etdirir Dominikan Respublikasi 1903 1904 bu ilde Santo Dominqo bohrani bas verir ve 1914 cu ilde mudaxileler olur ABS ordusu terefinden isgali ise 1916 ci ilden 1924 cu ile qederki dovru ehate edir Honduras Erazi United Fruit Company ve Standard Fruit Company sirketlerinin aparici banan ixraci sektoru torpaq sirketleri ve demiryollari uzerinde dominantliq etdiyi bir yer idi Amerikan qosunlarinin mudaxilesi ile ise 1903 1907 1911 1912 1919 1924 ve 1925 ci illerde rastlasir Tesadufi deyil ki yazici O Henri 1904 cu ilde ilk defe mehz Honduras ucun Banan respublikasi terminini isledir Meksika ABS herbi quvvelerinin bu dovrde Meksikaya mudaxilesi eyni kommersial ve siyasi sebebleri ozunde eks etdirirdi amma burada ozel bir durum da var idi Amerikalilar elave sebeblerden dolayi 1910 1919 cu illerde Meksikayla Serhed muharibesi kecirmisdiler Sebebler ise bunlar idi Inqilabi Meksikadan gelen qacqinlar ve immiqrant axinlarina nezaret etmek ABS erazisinde bas veren usyanci hereketlere qarsi cixmaq 1914 cu ilde Verakruzun isgali ise sirf serhedin butovluyunun yox herbi tesirin numunesi idi Bu dovrde ise ABS qarsisina bele bir meqsed qoymusdu ki Viktoriana Huerta rehberliyindeki Meksika hokumetinde Almanlar terefinden sursat techizati dayandirilsin Xatirladaq ki Vudro Vilson da Viktoriana Huertani tanimaqdan imtina etmisdi EdebiyyatLester D Langley The Banana Wars United States Intervention in the Caribbean 1898 1934 SR Books 2001 pp 265