Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türkmən eli, Türkmən torpağı və Turkomaniya (ərəbcə: توركمن إيلي) ya da Şərqi Türkməneli — İraqda bölgə adı. Türkmən eli əsasən İraq türkmənlərinin tarixi olaraq üstün əhali sayına sahib olduğu, türkmənlərin tarixi olaraq dominant olduğu geniş torpaqları ifadə etmək üçün istifadə olunan siyasi termindir.İraq-Türkiyə-Suriya sərhədində olan və çarpaz olaraq İran sərhədinə qədər uzanan bölgəni əhatə etməkdədir. Bölgənin şimal hissəsindəki şəhəri Kərkük türkmənlər üçün paytaxt hesab edilir.
Bölgənin bir sıra şəhərləri son dövlərlərdə kürdlərin sürətli məskunlaşmasına məruz qalmışdır. Nəticədə türkmənlərin paytaxtı hesab olunan Kərkük şəhəri də daxil olmaqla, Təlafər, Mosul (İraqın ikinci ən böyük şəhər), Tuzxurmatu və də bu iki icma arasında münasibətlər kəskinləşmişdir.
Coğrafiya
Sərhədlər
Bölgə İraq sərhədləri daxilində, Türkiyə-Suriya-İraq sərhədlərinin kəsiştiyi nöqtədən şimal-qərb-cənub-şərq istiqamətinə qədər yayılmışdır. Uyğun olaraq Təlafər, Mosul, Ərbil, Altınkörpü, Kərkük, Tuzxurmatu, Kifri, Qaratəpə, Hanekin, Diyala, Mendeli və Bədrəni əhatə edir, Bağdadın cənub-şərqində, İran sərhədində sonlanır. İraqı buradan bölən xətt və İraq türklərinin olduğu yer, eyni zamanda şimaldakı dağlıq kürd bölgəsi ilə cənubdakı ərəb bölgəsini bir-birindən ayıran bufer bölgə olaraq ifadə edilə bilər.
Təbii ehtiyyatlar
Türkmən eli zəngin təbii qaz, neft və kükürd yataqlarına sahibdir. Bununla yanaşı, iqlim və torpaq buğda və pambıq üçün çox uyğundur.
Tarix
Uilyam Qutrie tərəfindən yaradılan, 1785-ci il tarixli xəritədə "Turcomania" (Türkmən eli) ifadəsi bölgəyə verilən ada dair aşkarlanan ən qədim yazılı qaynaqlardandır.
İngilis işğalı zamanı bölgənin qubernatoru olan V. R. Hay bölgə ilə əlaqəli yazdığı kitabda türkmənlərin İraqda dağınıq olaraq deyil, bölgəsəl formada məskunlaşdırlarını müəyyən etmiş və bu ifadələri qeyd etmişdir:
 | Müəyyən bir xətt üzərində şəhərlər vardır. Bu şəhərlərdə məskunlaşan vətəndaşlar türkcə danışırlar. Bu xətt çoxluğu kürd olan bölgə ilə, çoxluğu ərəb olan bölgəni bir-birindən ayırır. Kərkük türklərin çox olduğu mərkəzdir. Birinci Dünya müharibəsindən əvvəl əhalisi 30.000 idi. Şəhərin ətrafında da türkcə danışılan bir neçə kənd vardır. |  |
və Qaret Stansfildə görə, "Turkomaniya" ifadəsi "Türkmən eli" ifadəsinin anqlolaşdırılmış versiyasıdır.
Əhali
Müxtəlif qaynaqlara görə, bölgədə yaşayan türkmənlərin sayı 2.5 milyon ilə 3.5 milyon arasında dəyişməkdədir.
Siyasət
2010-cu il İraq ümumi seçkilərində İraq milli məclisinə Mosul, Kərkük və Səlahəddin bölgələrindən 10 türkmən millət vəkili seçilmişdir.
Muxtar bölgə olma perspektivi
Xəlil Osmana görə bir çox türkmən siyasi qruplaşmalarının türkmənləryaşayan bölgələrdə onlara muxtariyyətin verilməsi ilə bağlı planları vardır. Məsələn, bir mübahisəli təklifə görə İraqın şimal-qərbindəki Nineviya əyalətinə daxil olan Təlafərdən Kərkük əyaləti və İraqın şimal-mərkəz bölgəsindəki Səlahəddin əyalətindən Tuzxurmatu bölgəsi boyunca yə (Bağdadın şimal-şərqindəki Diyala əyalətinə daxildir) doğru Türkmən muxtar bölgəsi yaradılmalıdır.
Vahram Petrosyan bildirirdi ki, İraq Türkmən Cəbhəsinin irəli sürdüyü Türkmən elinin tanınması ideyası kürdlərlə türkmənlərin arasında münaqişəyə səbəb ola bilər.
2016-cı ildə Vassim Bassem bildirdi ki, Təlafərdəki türkmənlər burada özlərinin müstəqil bölgələrini qurmaq istəyirlər. Onların bu istəklərini səsləndirmələri xristian və yezidilər üçün yeni əyalətlərin yaradılması tələblərinin səsləndirilməsi ilə eyni vaxta təsadüf etmişdi.
2017-ci ilin 17 iyulunda Bağdadda "Birləşmiş İraqda türkmənlərin gələcəyi" adı altında keçirilən sammitdə türkmənlər Təlafər və Tuzxurmatunun muxtar türkmən bölgəsi olmasını və Kərkükə "xüsusi status" verilməsini tələb etdilər. Sammit də həmçinin, İraq hökumətindən türkmən silahlı qruplaşması olan Haşd əl-Şabiyə silah-sursat verilməsi istənilmişdi.
Qalereya
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
İraq Türkman Cəbhəsinin keçmiş rəhbəri və İraq türkmənlərinin məşhur liderlərindın iri Ərşad Salehi iki dildə yazılmış reklam lövhəsi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Rich, Paul J., Iraq and Rupert Hay's Two Years in Kurdistan, Lexington Books, 2008, səh. x, ISBN
- "DOĞU TÜRKMENELİ'DE BATI TÜRKMENELİ'YE ZİYARET". 9 December 2023 tarixində .
- Strakes, Jason E., "Current Political Complexities of the Iraqi Turkmen", Iran & the Caucasus, Brill Publishers, 13 (2), 2009: 369
- Oğuzlu, Tarik H., "Endangered community:The Turkoman identity in Iraq", Journal of Muslim Minority Affairs, Routledge, 24 (2), 2004: 313
- Osman, Khalil, Sectarianism in Iraq: The Making of State and Nation Since 1920, Routledge, 2015, səh. 243, ISBN
- "Türkmenler". www.bilimarastirmavakfi.org. 1 Jul 2003. 4 Jun 2021 tarixində .
- Anderson, Liam; Stansfield, Gareth (2009), Crisis in Kirkuk: The Ethnopolitics of Conflict and Compromise, p. 56, University of Pennsylvania Press,
- Petrosian, Vahram, "The Iraqi Turkomans and Turkey", Iran & the Caucasus, Brill Publishers, 7 (1/2), 2003: 305
- Bassem, Wassim. "Iraq's Turkmens call for independent province". Al-Monitor. 2016. 2016-10-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-13.
- Iraqi Turkmen to propose "special status" for Kirkuk 2021-11-27 at the Wayback Machine, Anadolou Agency
- Iraq meeting tackles Turkmens' future in post-Daesh era 2021-11-27 at the Wayback Machine, Anadolou Agency
Əlavə ədəbiyyat
- Ketene, Orhan. (PDF). 2007. 2014-07-26 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-03.
- Ezzat, Yawooz. The Treatment of Iraqi Turks Since the Aftermath of WWI: A Human Rights. (Book on Demand). 2012. ISBN .
- Kerkuklu, Mofak Salman. Brief History of Iraqi Turkmen. Istanbul: Yildiz Press. 2004. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Turkmen eli Turkmen torpagi ve Turkomaniya erebce توركمن إيلي ya da Serqi Turkmeneli Iraqda bolge adi Turkmen eli esasen Iraq turkmenlerinin tarixi olaraq ustun ehali sayina sahib oldugu turkmenlerin tarixi olaraq dominant oldugu genis torpaqlari ifade etmek ucun istifade olunan siyasi termindir Iraq Turkiye Suriya serhedinde olan ve carpaz olaraq Iran serhedine qeder uzanan bolgeni ehate etmekdedir Bolgenin simal hissesindeki seheri Kerkuk turkmenler ucun paytaxt hesab edilir Altinkorpu seherinde qoyulmus abidede Turkmen elinin xeritesi Turkmen genci motivli sarfi Bolgenin bir sira seherleri son dovlerlerde kurdlerin suretli meskunlasmasina meruz qalmisdir Neticede turkmenlerin paytaxti hesab olunan Kerkuk seheri de daxil olmaqla Telafer Mosul Iraqin ikinci en boyuk seher Tuzxurmatu ve de bu iki icma arasinda munasibetler keskinlesmisdir CografiyaSerhedler Bolge Iraq serhedleri daxilinde Turkiye Suriya Iraq serhedlerinin kesistiyi noqteden simal qerb cenub serq istiqametine qeder yayilmisdir Uygun olaraq Telafer Mosul Erbil Altinkorpu Kerkuk Tuzxurmatu Kifri Qaratepe Hanekin Diyala Mendeli ve Bedreni ehate edir Bagdadin cenub serqinde Iran serhedinde sonlanir Iraqi buradan bolen xett ve Iraq turklerinin oldugu yer eyni zamanda simaldaki dagliq kurd bolgesi ile cenubdaki ereb bolgesini bir birinden ayiran bufer bolge olaraq ifade edile biler Tebii ehtiyyatlar Turkmen eli zengin tebii qaz neft ve kukurd yataqlarina sahibdir Bununla yanasi iqlim ve torpaq bugda ve pambiq ucun cox uygundur TarixUilyam Qutrie terefinden yaradilan 1785 ci il tarixli xeritede Turcomania Turkmen eli ifadesi bolgeye verilen ada dair askarlanan en qedim yazili qaynaqlardandir Ingilis isgali zamani bolgenin qubernatoru olan V R Hay bolge ile elaqeli yazdigi kitabda turkmenlerin Iraqda daginiq olaraq deyil bolgesel formada meskunlasdirlarini mueyyen etmis ve bu ifadeleri qeyd etmisdir Mueyyen bir xett uzerinde seherler vardir Bu seherlerde meskunlasan vetendaslar turkce danisirlar Bu xett coxlugu kurd olan bolge ile coxlugu ereb olan bolgeni bir birinden ayirir Kerkuk turklerin cox oldugu merkezdir Birinci Dunya muharibesinden evvel ehalisi 30 000 idi Seherin etrafinda da turkce danisilan bir nece kend vardir ve Qaret Stansfilde gore Turkomaniya ifadesi Turkmen eli ifadesinin anqlolasdirilmis versiyasidir EhaliMuxtelif qaynaqlara gore bolgede yasayan turkmenlerin sayi 2 5 milyon ile 3 5 milyon arasinda deyismekdedir Siyaset2010 cu il Iraq umumi seckilerinde Iraq milli meclisine Mosul Kerkuk ve Selaheddin bolgelerinden 10 turkmen millet vekili secilmisdir Muxtar bolge olma perspektivi Turkmen genc Turkmen eli bayraqgini Kerkuk seherinde bir direkden asir Iraqda turkmen qadin genc turkce yazilmis pankart tutub Pankartda yazilib Kerkuku hec bir guc kurdlesdire bilmez Xelil Osmana gore bir cox turkmen siyasi qruplasmalarinin turkmenleryasayan bolgelerde onlara muxtariyyetin verilmesi ile bagli planlari vardir Meselen bir mubahiseli teklife gore Iraqin simal qerbindeki Nineviya eyaletine daxil olan Telaferden Kerkuk eyaleti ve Iraqin simal merkez bolgesindeki Selaheddin eyaletinden Tuzxurmatu bolgesi boyunca ye Bagdadin simal serqindeki Diyala eyaletine daxildir dogru Turkmen muxtar bolgesi yaradilmalidir Vahram Petrosyan bildirirdi ki Iraq Turkmen Cebhesinin ireli surduyu Turkmen elinin taninmasi ideyasi kurdlerle turkmenlerin arasinda munaqiseye sebeb ola biler 2016 ci ilde Vassim Bassem bildirdi ki Telaferdeki turkmenler burada ozlerinin musteqil bolgelerini qurmaq isteyirler Onlarin bu isteklerini seslendirmeleri xristian ve yezidiler ucun yeni eyaletlerin yaradilmasi teleblerinin seslendirilmesi ile eyni vaxta tesaduf etmisdi 2017 ci ilin 17 iyulunda Bagdadda Birlesmis Iraqda turkmenlerin geleceyi adi altinda kecirilen sammitde turkmenler Telafer ve Tuzxurmatunun muxtar turkmen bolgesi olmasini ve Kerkuke xususi status verilmesini teleb etdiler Sammit de hemcinin Iraq hokumetinden turkmen silahli qruplasmasi olan Hasd el Sabiye silah sursat verilmesi istenilmisdi QalereyaTurkce ve erebce yazilmis lovhe Turkce ve erebce yazilmis lovhe Iraq Turkman Cebhesinin kecmis rehberi ve Iraq turkmenlerinin meshur liderlerindin iri Ersad Salehi iki dilde yazilmis reklam lovhesi Hemcinin baxIraq Turkman CebhesiIstinadlarRich Paul J Iraq and Rupert Hay s Two Years in Kurdistan Lexington Books 2008 seh x ISBN 1461633672 DOGU TURKMENELI DE BATI TURKMENELI YE ZIYARET 9 December 2023 tarixinde Strakes Jason E Current Political Complexities of the Iraqi Turkmen Iran amp the Caucasus Brill Publishers 13 2 2009 369 Oguzlu Tarik H Endangered community The Turkoman identity in Iraq Journal of Muslim Minority Affairs Routledge 24 2 2004 313 Osman Khalil Sectarianism in Iraq The Making of State and Nation Since 1920 Routledge 2015 seh 243 ISBN 1317674871 Turkmenler www bilimarastirmavakfi org 1 Jul 2003 4 Jun 2021 tarixinde Anderson Liam Stansfield Gareth 2009 Crisis in Kirkuk The Ethnopolitics of Conflict and Compromise p 56 University of Pennsylvania Press ISBN 0812206045 Petrosian Vahram The Iraqi Turkomans and Turkey Iran amp the Caucasus Brill Publishers 7 1 2 2003 305 Bassem Wassim Iraq s Turkmens call for independent province Al Monitor 2016 2016 10 17 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 13 Iraqi Turkmen to propose special status for Kirkuk 2021 11 27 at the Wayback Machine Anadolou Agency Iraq meeting tackles Turkmens future in post Daesh era 2021 11 27 at the Wayback Machine Anadolou AgencyElave edebiyyatKetene Orhan PDF 2007 2014 07 26 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 08 03 Ezzat Yawooz The Treatment of Iraqi Turks Since the Aftermath of WWI A Human Rights Book on Demand 2012 ISBN 978 1 4669 4605 7 Kerkuklu Mofak Salman Brief History of Iraqi Turkmen Istanbul Yildiz Press 2004 ISBN 9789756855126