Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qoyun (lat. Ovis) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinin cütdırnaqlılar dəstəsinin boşbuynuzlular fəsiləsinə aid heyvan cinsi.
| Qoyun | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Klad: Qranddəstə: Ranqsız: Dəstə: Klad: Klad: Klad: Yarımdəstə: İnfradəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Qoyun | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Qoyunların erkəkləri qoç, balacaları isə, quzu adlanır. Azərbaycanda heyvandarlıqda geniş istifadə edilir. Qədim tarixi mənbələrə görə Azərbaycanda qoyunçuluq hər zaman geniş yayılmışdır.
Qoyun dünya mədəniyyətində
Məhsuldarlıq rəmzi
Məhsuldarlıq rəmzi olan qoç (qoyun) Qədim Şərqdə daha çox pərəstiş olunan heyvanlardan biri olmuşdur. Müqəddəs hesab olunan qoyunlar bir sıra allahların məbədlərində saxlanılırdı. Məsələn, Misirdə qoyunu Xnum allahının, Herakleopolda Herişafa allahının təcəssümü hesab edirdilər. Qoyuna daha çox pərəstiş olunan Mendesdə isə müqəddəs qoyun Banebjed ("Jed hakiminin canı") adlandırılırdı.
Erkən tunc dövrünün məhsuldarlıq rəmzinə çevrilən qoç (qoyun) sonrakı dövrlərdə bu ev heyvanına olan inanc və münasibət yeni forma və məzmun əldə etmişdir. Belə ki, müxtəlif mifopoetik sistemlərdə qoç (qoyun) özünün böyük sabitliyə, dözümlüyə və birliyə malik simvolik əhəmiyyətinə görə seçilir. Mifoloji görüşlərdə qoç (qoyun) daha çox özündə utancaqlıq, cəsarətsizlik, mülayimlik, yazıqlıq, passivlik, səbrlilik, sadəlik, günahsızlıq, üzüyolalıq, zəriflik, qurbanlıq kimi keyfiyyətləri təcəssüm etdirir. Lakin sərsərilik, təşəbbüssüzlük, təqlidçilik, tərslik, axmaqlıq və s. bu kimi cəhətlər də qoçun (qoyunun) səciyyəvi keyfiyyətlərindən hesab olunur.
Dünya dinlərində qoyun
Dünya dinlərində çoban-qoyun-sürü alleqorik simvollarına tez-tez rast gəlmək olar: bir tərəfdən başçı/çoban olan tanrılar və peyğəmbərlər, digər tərəfdən isə sürü kimi başa düşülən insan kütləsi. Qoyunların arasında düz yolda olan (yəni çobana tabe olan) insanlar və yollarını azmışlar vardır. Yollarını azmışlar Tanrının (və ya tanrıların) yolu ilə getməyən insanlardır və onlar zülmətdə olan adamlar kimi təsəvvür edilir. Bu cür təsəvvürlər ən qədim zamanlarda yaranmışdır və müasir dinlərdə də vardır.
Arxeoloji qazıntılar zamanı qədim Mesopotamiyada tanrıların tapınaqlarının (məbədlərinin) xarabalıqlarında qoyun heykəlləri tapılmışdır. Onlar dini mərasimlərdə istifadə edilirdi. Məsələn, Nyu-Yorkun Metropolitan (solda) və Londonun Britaniya (sağda) muzeylərinin eksponatları olan bu qoyun başları Sümerin Uruk şəhərinin tapınaqlarının xarabalıqlarında tapılmışdır (e.ə. 3300- 3100-cü illər). Bəlkə də bu qoyunlar tanrılaralara kəsilmiş qurbanlıq heyvanları simvolizə edirdi.
Həmin yerdən tapılmış və həmin dövrə aid olan vannanın üzərində də qoyunların şəkilləri vardır (Britaniya muzeyinin eksponatıdır). Ola bilsin ki, bu vanna İnanna (İştar) tanrıçasına ibadət zamanı işlənilirdi. Şəkildə qamış evinin yanına yaxınlaşan qoyunlar çəkilmişdir. Orada daha iki quzu vardır. Bu şəkili yalnız vannanı uca yerdə qoyanda yaxşı görmək olur. Buna görə də ola bilsin ki, o tapınaqlarda (məbədlərdə) ibadət zamanı işlənilib. Şəkildə qamışlardan qurulmuş ev - İnanna ilahəsinin rəmzi olmuşdur. Ola bilsin ki, bu qoyunlar İnanna tanrıçasına tabe olan və onun göstərdiyi yolla gedən insanları təcəssüm edir. Deməli bu cür inanclar hələ e.ə. 4-cü minillikdə olmuşdur və şümerlərdən başqa xalqlara keçmişdir.
Maraqlıdır ki, buna bənzər qoyun heykəllərinə qədim türklərin mədəni irsində də rast gəlmək olar. Onlar da qurbanlıq qoyunlarının şəkillərini çəkir, heykəllərini yapırdılar. Bu adət hətta türklərin İslamı qəbul etdiyindən sonra da davam etmişdir. Azərbaycan ərazisində yaranan orta əsr türk dövlətləri Qara-Qoyunlu və Ağ-Qoyunlu adlanırdırlar. Qoyun şəkili bu dövlətlərin rəsmi simvolu olmuşdur. Bəlkə bu adət də qədim türklərin sümerlərin nəsli olduğunun daha bir dəlilidir. Azərbaycanda və Türkiyədə bunlara bənzər qədim qoyun heykəlləri vardır.
-
![image]()
Azərbaycanda -
![image]()
Türkiyədə
Hələ XIX yüzilliyin ortalarında ingilis araşdırmaçısı Raulinson Şümer dilindəki bəzi sözlərin türk sözləri ilə bənzərliyini iddia etmişdir. Bundan sonra alimlər arasında bu məsələ ətrafında çox çəkişmələr olmuşdur. Buna qarşı olanlar şümer dilindəki başqa sözlərin Qafqaz, Hind, İndoneziya dillərinə daha yaxın olmasını iddia etmişdirlər. Hazırda bu müzakirələr davam etməkdədir. Ancaq, şumerlərin türk soylarından olmasına bir ehtimal kimi qoyun rəsmləri da göstərilə bilər. Bəlkə də kişiliyin və gücün simvolu olan bu obrazları şumerlərin soyundan olan türklər bütün Yaxın Şərqdə yaymışdırlar.
Bundan başqa hələ qədim Misirdə insanlar qoyun başlı tanrısına tapınmışdırlar. Onun məbədi Elefantina adasında olmuş və indi İngiltərənin "Ashmolean"muzeyində oradan aparılmış barelyefi yerləşdirilmişdir. O insanları və heyvanları gildən yaradan dulusçu tanrı idi. Tanrı Hnum insan taleyini də çözürdü. Eyni zamanda Hnum verimliliyin (münbitliyin) tanrısı, Nil çayının qoruyucusu və su verilməsinin təminatçısı kimi də tanınmışdır. Həm də Hnum Amon və Ra kimi tanrıların təcəssümü kimi qəbul edilirdi. Qoyun və mənəviyyat (ruh) qədim qıpti dilində "ba" sözü ilə ifadə edilirdi. Buna görə də bu tanrı qoyun başlı olmuşdur.
Misirdə ruh və qoyunun eyni sözlə ifadə edilməsindən irəli gəlmişdir. "Ba" sözü yaradıcı, ruhverən qoyun tanrı obrazında olan Hnuma aid edilmişdir. Sonra bu anlayış bütün dünyada yayılmış, hətta qədim türklərin inanclarına da keçə bilərdi. Başqa Misir tanrıları da qoyun görkəmində təsvir edilirlər. Bunun nümunəsi tanrı Ranın Tebesde qoyun obrazını göstərmək olar.
-
![image]()
Hnum -
![image]()
Ra
Qədim türklər Misirlə hər zaman əlaqədə olmuşdurlar. Hələ miladdan əvvəl III minillikdə "Hiksoslar" adlanan bir xalq Misiri ələ keçirmiş, orada öz hakimiyyətlərini qurmuşdur. Bir çox alimlər onların türklər olduqlarını güman edirlər. Daha sonra, artıq islamlaşmadan sonra, min ilə yaxın zaman üçün Misiri İhşidiler, Tulunilər, Məmlük, Osmanlı kimi türk soylu sülaləri idarə etmişdirlər. Beləcə türklərin mifologiyasına qoyun obrazları bu əlaqələrin nəticəsində keçə bilərdi. Digər tərəfdən, hər şeyin əksinə olduğunu da təxmin etmək olar. Bəlkə də Misir mifologiyasına qoyun obrazları türklər vasitəsi ilə keçmişdir (Hiksosların vasitəsi ilə).
Eyni zamanda, qeyd olunmalıdır ki, təbiəti təcəssüm edən çoban tanrısı obrazı müxtəlif mədəniyyətlərdə yer almışdır. Qədim sümerlər, yunanlar, romalılar qoyunların ətrafında olan çoban tanrılarının obrazlarını yaratmışdılar. Maraqlıdır ki, monoteist (tək tanrılı) dini ənənələrdə də bəzi müqəddəs adamlar və peyğəmbərlər də müəyyən zaman çobanlıqla ilə məşğul olmuşdurlar. Onlar bu keyfiyyətdə qəbul edilib, təsvir olunurdular. Məsələn Xristianlıqda İsa bəzi hallarda qoyunları otaran çoban kimi təsəvvür edilir. Əhdi-Cədiddə İsa deyir: “Mən yaxşı çobanam; yaxşı çoban qoyunlar uğrunda canını verər” (Yəhya incili 10: 11). Rəvayətlərə görə, İsa heyvanlar üçün yemlik kimi nəzərdə tutulan yerdə doğulmuşdur və onu ilk ziyarət elənlər çobanlar olmuşdurlar (Lukas incili 2:15,16).
Xristian keşişləri də özlərini “Pastor” (çoban) adlandırırlar. Yəni burada insanlar yollarını azmış qoyunlara bənzədilir. Pastorlar isə, bu sürünü yönəldib, onu nicat yoluna çəkir. Sürüdən geriyə qalmış və azmış qoyun qorxu və dəhşət içində olur, hara getdiyini, nə etdiyini anlamır. Tanrı yolundan azmış insanlar da onlara bənzərdirlər. Bu cür insanlar zülmətə qərq olurlar və öz çobanını tapmamış xilas ola bilmirlər.
Beləliklə, azmış qoyun obrazı dindən çıxmış və ya günahkar insanı nəzərdə tutur. Öz çobanını və sürüsünü tapmamış insan, bu vəziyyətdə zülmət içində qalmağa məhkumdur. Çoban isə gecə-gündüz sürüsünün içindədir, ona baxır və qoruyur.
Əhdi-Ətiqdə Adəmin oğlu Habil (Yaradılış 4: 2) və peyğəmbər Amos çoban olmuşdurlar. Amos Beytlehemin civarında doğulmuş İsraildə peyğəmbərlik etmiş, yəhudiləri tək olan Tanrıya ibadət etməyə çağırirdı. Peyğəmbərlər Musa (Çıxış 3: 1) və Yaqub (Yaradılış, 29) da bir müddət öz qayınataları İoforun və Lavanın qoyunlarını otarmışdırlar; Peyğəmbər Yusif də öz qardaşları ilə birlikdə qoyun otarmışdır (Yaradılış 37:2). Buna görə yəhudi ənənəsində millətin çobanı (yönəldəni) anlayışı vardır. Rəvayətlərin birində Tanrı Musaya deyir: “Ey Musa, mənim xalqımın (İsrail xalqının) çobanı ol”Musa – etibarlı çobandır (yəhudi xalq nağılı).
Quranda da bəzi ayələrdə peyğəmbərlərlə insanların münasibətləri çoban-sürü münasibətlərinə bənzədilir, məsələn: “Kafirlərin məsəli çığırtı və bağırtıdan başqa bir şey anlamayanları (heyvanları) haylayanın (çobanın) məsəlinə bənzəyir. Onlar kar, lal və kordurlar, haqqı anlamazlar”. Burada imansız insanlar heyvan sürüsunə bənzədilir. Heyvanları otaran çoban onları düz yola yönəltmək istəyinə baxmayaraq, heç bir nəticə əldə edə bilmir. Azmış insanlar pis əməllərinə davam edirlər. Bundan başqa Məhəmməd peyğəmbər də həyatının müəyyən dövründə qoyun otarmışdı.
Beləliklə, qoyun, sürü və onları yönəldən çoban ideyası ən qədim zamanlardan müxtəlif dini inanclarda yer almışdır. Hələ sümer-akkad ənənəsində qoyunların tanrıların rəmzləri ilə təsvirlərinə rast gəlmək olar.
Çox güman ki, o dövrlərdə onlar tanrılar tərəfindən yönəldilən insanları simvolizə etmişdir. Eyni motivlərə hind ənənəsində də rast gəlmək olar. Orada da çoban tanrıları obrazları vardır. Onlardan ən tatnınmışı Krişnadır. Onu çox vaxt fleytada çalan çoban oğlan kimi təsvir edirlər. O həmdə çobanlarla dostluq edir.
Bütün bu hallar təbii qiymətləndirilmələidir, çünki heyvandarlıq qədim insanların məişətinin və əməyinin əsasını təşkil etmişdir. Onlar təbiət proseslərinin önündə öz acizliyini və asılılığını hiss edib, onları ilahələşdirirdilər. Buna görə də bu mövzu ətrafında müxtəlif alleqorik fikirlər və bənzətmələr yarana bilərdi. Çoban çox vaxt tanrı obrazında çıxış edirdi, insanlar isə qoyunlara, tanrılar tərəfindən idarə olunan sürüyə bənzədilirdilər. Çobana (tanrıya) tabe olanlar məcazi mənada düz yolun yolçuları, sürüdən azmış qoyunlar isə zülmətdə olan dinsiz adamlar kimi başa düşülürdü.
Gələcəkdə bu məcaz (alleqoriya) müxtəlif xalqların mühitində yayılmışdır və hətta tək tanrılı (monoteist) dinlərin ardıcılları təərəfindən də istifadə edilmişdir.
Məsələn, Xristianlıqda İsa, qədim dinlərdə olduğu kimi, çoban kimi təsəvvür edilən tanrıdır. Görünür ku, qədim dinlərin bu cür baxışın formalaşmasına birbaşa təsiri olmuşdur, çünki Xristianlığın formalaşdığı Romada çoban tanrısı obrazları çox yayılmışdır.
Yəhudilik və İslamda isə çoban-sürü obrazlarına başqa cür baxılır. Burada çobanlar kimi tanrılar deyil, peyqəmbərlər alleqorik təsvir olunur. Əhdi Ətiq, Əhdi Cədid və Quranda insanlarla peyğəmbərlərin münasibətləri çoban-qoyun-sürü müstəvisində alleqorik nəzərdən keçirilmişdir. Bundan başqa bəzi peyğəmbərlər çoban olmuş, bəziləri isə ömrünün müəyyən dövrünü qoyun otarmışdı.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Dünya dinlərində çoban-qoyun obrazları // Dövlət və Din ictimai fikir toplusu. - 2008. - N 3 - (2.2. "Dünya dinlərində qoyun" fəslinin mənbəyi).
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, Bakı, 2007, səh.596. (1. Növləri, 2.1. Məhsuldarlıq rəmzi).
Şəkillər
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Azərbaycan Abşeron qoyunu -
![image]()
Quzular
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2012.
- Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p.
- “Və sizə bir işarə: qundağa sarılmış ve yemlikdə (yəhudicə אבוּס; yunanca φάτνη) yatan bir körpə tapacaqsınız” (Lukas incili 2: 12).
- Amos peyğəmbərin kitabı.
- Bəqərə, 2:171
- Ə. Musayevin tərcüməsində.
- Аль-Мубаракфури С. Жизнь пророка. Баку: Абилов, Зейналов и сыновья, 2003, c. 89.
Xarici keçidlər
- Azərbaycanda qoç (qoyun) ayini[ölü keçid]
- Boşbuynuzlular
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qoyun lat Ovis heyvanlar aleminin xordalilar tipinin memeliler sinfinin cutdirnaqlilar destesinin bosbuynuzlular fesilesine aid heyvan cinsi QoyunElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Sinif MemelilerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Yarimsinif Vehsi heyvanlarKlad EuteriyalarInfrasinif PlasentalilarMaqndeste Desteustu LavrazioterilerKlad Qranddeste Ranqsiz DirnaqlilarDeste CutdirnaqlilarKlad Klad Klad Yarimdeste GovseyenlerInfradeste Fesile BosbuynuzlularYarimfesile KecilerTriba Cins QoyunBeynelxalq elmi adiOvis L 1758 Sekil axtarisiITIS 180709NCBI 9935EOL 39510 Qoyunlarin erkekleri qoc balacalari ise quzu adlanir Azerbaycanda heyvandarliqda genis istifade edilir Qedim tarixi menbelere gore Azerbaycanda qoyunculuq her zaman genis yayilmisdir Qoyun dunya medeniyyetindeMehsuldarliq remzi Mehsuldarliq remzi olan qoc qoyun Qedim Serqde daha cox perestis olunan heyvanlardan biri olmusdur Muqeddes hesab olunan qoyunlar bir sira allahlarin mebedlerinde saxlanilirdi Meselen Misirde qoyunu Xnum allahinin Herakleopolda Herisafa allahinin tecessumu hesab edirdiler Qoyuna daha cox perestis olunan Mendesde ise muqeddes qoyun Banebjed Jed hakiminin cani adlandirilirdi Erken tunc dovrunun mehsuldarliq remzine cevrilen qoc qoyun sonraki dovrlerde bu ev heyvanina olan inanc ve munasibet yeni forma ve mezmun elde etmisdir Bele ki muxtelif mifopoetik sistemlerde qoc qoyun ozunun boyuk sabitliye dozumluye ve birliye malik simvolik ehemiyyetine gore secilir Mifoloji goruslerde qoc qoyun daha cox ozunde utancaqliq cesaretsizlik mulayimlik yaziqliq passivlik sebrlilik sadelik gunahsizliq uzuyolaliq zeriflik qurbanliq kimi keyfiyyetleri tecessum etdirir Lakin serserilik tesebbussuzluk teqlidcilik terslik axmaqliq ve s bu kimi cehetler de qocun qoyunun seciyyevi keyfiyyetlerinden hesab olunur Dunya dinlerinde qoyun Dunya dinlerinde coban qoyun suru alleqorik simvollarina tez tez rast gelmek olar bir terefden basci coban olan tanrilar ve peygemberler diger terefden ise suru kimi basa dusulen insan kutlesi Qoyunlarin arasinda duz yolda olan yeni cobana tabe olan insanlar ve yollarini azmislar vardir Yollarini azmislar Tanrinin ve ya tanrilarin yolu ile getmeyen insanlardir ve onlar zulmetde olan adamlar kimi tesevvur edilir Bu cur tesevvurler en qedim zamanlarda yaranmisdir ve muasir dinlerde de vardir Arxeoloji qazintilar zamani qedim Mesopotamiyada tanrilarin tapinaqlarinin mebedlerinin xarabaliqlarinda qoyun heykelleri tapilmisdir Onlar dini merasimlerde istifade edilirdi Meselen Nyu Yorkun Metropolitan solda ve Londonun Britaniya sagda muzeylerinin eksponatlari olan bu qoyun baslari Sumerin Uruk seherinin tapinaqlarinin xarabaliqlarinda tapilmisdir e e 3300 3100 cu iller Belke de bu qoyunlar tanrilaralara kesilmis qurbanliq heyvanlari simvolize edirdi Hemin yerden tapilmis ve hemin dovre aid olan vannanin uzerinde de qoyunlarin sekilleri vardir Britaniya muzeyinin eksponatidir Ola bilsin ki bu vanna Inanna Istar tanricasina ibadet zamani islenilirdi Sekilde qamis evinin yanina yaxinlasan qoyunlar cekilmisdir Orada daha iki quzu vardir Bu sekili yalniz vannani uca yerde qoyanda yaxsi gormek olur Buna gore de ola bilsin ki o tapinaqlarda mebedlerde ibadet zamani islenilib Sekilde qamislardan qurulmus ev Inanna ilahesinin remzi olmusdur Ola bilsin ki bu qoyunlar Inanna tanricasina tabe olan ve onun gosterdiyi yolla geden insanlari tecessum edir Demeli bu cur inanclar hele e e 4 cu minillikde olmusdur ve sumerlerden basqa xalqlara kecmisdir Maraqlidir ki buna benzer qoyun heykellerine qedim turklerin medeni irsinde de rast gelmek olar Onlar da qurbanliq qoyunlarinin sekillerini cekir heykellerini yapirdilar Bu adet hetta turklerin Islami qebul etdiyinden sonra da davam etmisdir Azerbaycan erazisinde yaranan orta esr turk dovletleri Qara Qoyunlu ve Ag Qoyunlu adlanirdirlar Qoyun sekili bu dovletlerin resmi simvolu olmusdur Belke bu adet de qedim turklerin sumerlerin nesli oldugunun daha bir delilidir Azerbaycanda ve Turkiyede bunlara benzer qedim qoyun heykelleri vardir Azerbaycanda Turkiyede Hele XIX yuzilliyin ortalarinda ingilis arasdirmacisi Raulinson Sumer dilindeki bezi sozlerin turk sozleri ile benzerliyini iddia etmisdir Bundan sonra alimler arasinda bu mesele etrafinda cox cekismeler olmusdur Buna qarsi olanlar sumer dilindeki basqa sozlerin Qafqaz Hind Indoneziya dillerine daha yaxin olmasini iddia etmisdirler Hazirda bu muzakireler davam etmekdedir Ancaq sumerlerin turk soylarindan olmasina bir ehtimal kimi qoyun resmleri da gosterile biler Belke de kisiliyin ve gucun simvolu olan bu obrazlari sumerlerin soyundan olan turkler butun Yaxin Serqde yaymisdirlar Bundan basqa hele qedim Misirde insanlar qoyun basli tanrisina tapinmisdirlar Onun mebedi Elefantina adasinda olmus ve indi Ingilterenin Ashmolean muzeyinde oradan aparilmis barelyefi yerlesdirilmisdir O insanlari ve heyvanlari gilden yaradan duluscu tanri idi Tanri Hnum insan taleyini de cozurdu Eyni zamanda Hnum verimliliyin munbitliyin tanrisi Nil cayinin qoruyucusu ve su verilmesinin teminatcisi kimi de taninmisdir Hem de Hnum Amon ve Ra kimi tanrilarin tecessumu kimi qebul edilirdi Qoyun ve meneviyyat ruh qedim qipti dilinde ba sozu ile ifade edilirdi Buna gore de bu tanri qoyun basli olmusdur Misirde ruh ve qoyunun eyni sozle ifade edilmesinden ireli gelmisdir Ba sozu yaradici ruhveren qoyun tanri obrazinda olan Hnuma aid edilmisdir Sonra bu anlayis butun dunyada yayilmis hetta qedim turklerin inanclarina da kece bilerdi Basqa Misir tanrilari da qoyun gorkeminde tesvir edilirler Bunun numunesi tanri Ranin Tebesde qoyun obrazini gostermek olar Hnum Ra Qedim turkler Misirle her zaman elaqede olmusdurlar Hele miladdan evvel III minillikde Hiksoslar adlanan bir xalq Misiri ele kecirmis orada oz hakimiyyetlerini qurmusdur Bir cox alimler onlarin turkler olduqlarini guman edirler Daha sonra artiq islamlasmadan sonra min ile yaxin zaman ucun Misiri Ihsidiler Tuluniler Memluk Osmanli kimi turk soylu sulaleri idare etmisdirler Belece turklerin mifologiyasina qoyun obrazlari bu elaqelerin neticesinde kece bilerdi Diger terefden her seyin eksine oldugunu da texmin etmek olar Belke de Misir mifologiyasina qoyun obrazlari turkler vasitesi ile kecmisdir Hiksoslarin vasitesi ile Eyni zamanda qeyd olunmalidir ki tebieti tecessum eden coban tanrisi obrazi muxtelif medeniyyetlerde yer almisdir Qedim sumerler yunanlar romalilar qoyunlarin etrafinda olan coban tanrilarinin obrazlarini yaratmisdilar Maraqlidir ki monoteist tek tanrili dini enenelerde de bezi muqeddes adamlar ve peygemberler de mueyyen zaman cobanliqla ile mesgul olmusdurlar Onlar bu keyfiyyetde qebul edilib tesvir olunurdular Meselen Xristianliqda Isa bezi hallarda qoyunlari otaran coban kimi tesevvur edilir Ehdi Cedidde Isa deyir Men yaxsi cobanam yaxsi coban qoyunlar ugrunda canini verer Yehya incili 10 11 Revayetlere gore Isa heyvanlar ucun yemlik kimi nezerde tutulan yerde dogulmusdur ve onu ilk ziyaret elenler cobanlar olmusdurlar Lukas incili 2 15 16 En yaxsi coban Isa Xristian kesisleri de ozlerini Pastor coban adlandirirlar Yeni burada insanlar yollarini azmis qoyunlara benzedilir Pastorlar ise bu surunu yoneldib onu nicat yoluna cekir Suruden geriye qalmis ve azmis qoyun qorxu ve dehset icinde olur hara getdiyini ne etdiyini anlamir Tanri yolundan azmis insanlar da onlara benzerdirler Bu cur insanlar zulmete qerq olurlar ve oz cobanini tapmamis xilas ola bilmirler Belelikle azmis qoyun obrazi dinden cixmis ve ya gunahkar insani nezerde tutur Oz cobanini ve surusunu tapmamis insan bu veziyyetde zulmet icinde qalmaga mehkumdur Coban ise gece gunduz surusunun icindedir ona baxir ve qoruyur Ehdi Etiqde Ademin oglu Habil Yaradilis 4 2 ve peygember Amos coban olmusdurlar Amos Beytlehemin civarinda dogulmus Israilde peygemberlik etmis yehudileri tek olan Tanriya ibadet etmeye cagirirdi Peygemberler Musa Cixis 3 1 ve Yaqub Yaradilis 29 da bir muddet oz qayinatalari Ioforun ve Lavanin qoyunlarini otarmisdirlar Peygember Yusif de oz qardaslari ile birlikde qoyun otarmisdir Yaradilis 37 2 Buna gore yehudi enenesinde milletin cobani yoneldeni anlayisi vardir Revayetlerin birinde Tanri Musaya deyir Ey Musa menim xalqimin Israil xalqinin cobani ol Musa etibarli cobandir yehudi xalq nagili Quranda da bezi ayelerde peygemberlerle insanlarin munasibetleri coban suru munasibetlerine benzedilir meselen Kafirlerin meseli cigirti ve bagirtidan basqa bir sey anlamayanlari heyvanlari haylayanin cobanin meseline benzeyir Onlar kar lal ve kordurlar haqqi anlamazlar Burada imansiz insanlar heyvan surusune benzedilir Heyvanlari otaran coban onlari duz yola yoneltmek isteyine baxmayaraq hec bir netice elde ede bilmir Azmis insanlar pis emellerine davam edirler Bundan basqa Mehemmed peygember de heyatinin mueyyen dovrunde qoyun otarmisdi Belelikle qoyun suru ve onlari yonelden coban ideyasi en qedim zamanlardan muxtelif dini inanclarda yer almisdir Hele sumer akkad enenesinde qoyunlarin tanrilarin remzleri ile tesvirlerine rast gelmek olar Fleytada calan Krisna Cox guman ki o dovrlerde onlar tanrilar terefinden yoneldilen insanlari simvolize etmisdir Eyni motivlere hind enenesinde de rast gelmek olar Orada da coban tanrilari obrazlari vardir Onlardan en tatninmisi Krisnadir Onu cox vaxt fleytada calan coban oglan kimi tesvir edirler O hemde cobanlarla dostluq edir Butun bu hallar tebii qiymetlendirilmeleidir cunki heyvandarliq qedim insanlarin meisetinin ve emeyinin esasini teskil etmisdir Onlar tebiet proseslerinin onunde oz acizliyini ve asililigini hiss edib onlari ilahelesdirirdiler Buna gore de bu movzu etrafinda muxtelif alleqorik fikirler ve benzetmeler yarana bilerdi Coban cox vaxt tanri obrazinda cixis edirdi insanlar ise qoyunlara tanrilar terefinden idare olunan suruye benzedilirdiler Cobana tanriya tabe olanlar mecazi menada duz yolun yolculari suruden azmis qoyunlar ise zulmetde olan dinsiz adamlar kimi basa dusulurdu Qoyunlari otaran ve elinde xac tutan antik tanri Orfeus Gelecekde bu mecaz alleqoriya muxtelif xalqlarin muhitinde yayilmisdir ve hetta tek tanrili monoteist dinlerin ardicillari teerefinden de istifade edilmisdir Meselen Xristianliqda Isa qedim dinlerde oldugu kimi coban kimi tesevvur edilen tanridir Gorunur ku qedim dinlerin bu cur baxisin formalasmasina birbasa tesiri olmusdur cunki Xristianligin formalasdigi Romada coban tanrisi obrazlari cox yayilmisdir Yehudilik ve Islamda ise coban suru obrazlarina basqa cur baxilir Burada cobanlar kimi tanrilar deyil peyqemberler alleqorik tesvir olunur Ehdi Etiq Ehdi Cedid ve Quranda insanlarla peygemberlerin munasibetleri coban qoyun suru mustevisinde alleqorik nezerden kecirilmisdir Bundan basqa bezi peygemberler coban olmus bezileri ise omrunun mueyyen dovrunu qoyun otarmisdi MenbeAydin Elizade Dunya dinlerinde coban qoyun obrazlari Dovlet ve Din ictimai fikir toplusu 2008 N 3 2 2 Dunya dinlerinde qoyun feslinin menbeyi Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Baki 2007 seh 596 1 Novleri 2 1 Mehsuldarliq remzi SekillerAzerbaycan Abseron qoyunu QuzularIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2012 Mammal Species of the World ing A Taxonomic and Geographic Reference D E Wilson D M Reeder 3 Baltimore JHU Press 2005 35 2142 p ISBN 978 0 8018 8221 0 Ve size bir isare qundaga sarilmis ve yemlikde yehudice אבו ס yunanca fatnh yatan bir korpe tapacaqsiniz Lukas incili 2 12 Amos peygemberin kitabi Beqere 2 171 E Musayevin tercumesinde Al Mubarakfuri S Zhizn proroka Baku Abilov Zejnalov i synovya 2003 c 89 Xarici kecidlerAzerbaycanda qoc qoyun ayini olu kecid BosbuynuzlularHemcinin bax