Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çömçəxatun və ya Çömçəgəlin (türk. Çümçe gelin) — Azərbaycan və Anadolu türklərində mifoloji qəhrəman. Bu qəhrəmanla bağlı olaraq Azərbaycanda ən çox yağış yağmayanda, bayramqabağı günlərdə, eləcə də digər vaxtlarda əsasən uşaq və gənclər arasında, geniş şəkildə oynanılan qədim mərasim tipli oyun vardır.
| Çömçəxatun az-əbcəd. چؤمچه خاتون türk. Çümçe gelin | |
|---|---|
 | |
| Yaşı | 14-15 (insan formasında) |
| Növü | İnsan Dönərgə (ağac) (ruh) |
| Sehrli gücləri | Havaya təsir etmə, qut (müqəddəs enerji), şəklini dəyişmə (dönərgəlik) |
| Təmsilçiləri |
|
| Mərasiminin yayıldığı xalqlar | Azərbaycanlılar Anadolu türkləri |
| Məlumat | |
| Peşə | Yağış iyəsi |
| Əlaqələri | Yağış tanrısı (qurban getdiyi tanrı) |
Əfsanəsi
Gözəl və mömin bir qız olan Çömçəxatunun hörməti Allah qatında hamıdan üstün idi. Ona qut verilmişdi və Allahdan nə istəsə gerçək olurdu.
Quraqlıq ilində bütün heyvanlar kəsilib, insanlar qırılmaq mərhələsinə çatanda bir təpəyə çıxır, üzünü göyə tutub yağış üçün dua edir. Allah onun duasını eşidib yağış yağdırır. Ancaq Çömçəxatun yağışın altından getmir, axırda çox islanır və yamyaşıl bir ağaca çevrilir. Bu hadisədən sonra Çömçəxatun xalq arasında müqəddəs hesab edilir və il quraq keçəndə onun adına mərasimlər təşkil edilir.
Adətlər
Çəmənlərdə ot istər.
Ağaclarda bol məhsul,
Meyvəsin dolu istər.
Anam-bacım götür gəl!
Çömçəyə pay gətir gəl!
Yağış gətir, bizə gəl!
Çömçəyə pay gətir gəl.
Çömçəxatun nə istər?
Tanrıdan yağış istər.
Çömçəxatun gül istər,
Çaylar dolu sel istər.
Zəmiləri saçaxlı,
Məhsulunu bol istər.
Bu oyunda çömçəgəzdirən gənclər arasından seçilir. O, tanınmamaq üçün köhnə paltar geyinir, xurcununa yaşıl ot və güllərlə bəzədilmiş taxta çömçə qoyur və ata minir. Bütün kəndi gəzib evlərdən pay istəyir. Getdiyi evlərdə hamı onun çömçəsinə su tökür, çantasına düyü-buğda qoyur. Evlərdən yığılan su ağacların altına tökülür, düyü kasıblara verilir, buğda isə quşlara səpilir. Mərasim bitdikdən sonra bolluq və bərəkət rəmzi olan barlı ağaca çömçə asılır.
Naxçıvanın Culfa rayonunun kəndlərində yağışı çağırmaq üçün Çömçəxatun mərasimi keçirilir. 14–15 yaşlı qız uşağının tanınmaması üçün üzü boyanır, köhnə paltar geyindirilir, əlinə boş çömçə verilib ata mindirilir. Qız ata mindirildikdən sonra onun əlinə xəmir sürtülür. Bəzəkli qız xalq arasında "Çömçəxatun" kimi tanınır. Bir adam atın üstündə olan "Çömçəxatun"a rəhbərlik edir. "Çömçəxatun" at belində bütün kəndi gəzir, əllərindəki xəmiri yumaq üçün evlərdən su istəyir, yağış üçün dua edir. Getdiyi evlərdə hamı onun qabına su tökür, uşaqlar da onları müşayiət edir. "Çömçəxatun" yoldaşları ilə əkin sahələrini, bulaqları, çeşmələri gəzib yağış duasını edir və mahnısını oxuyur. Mərasim kəndi gəzib qurtardıqdan sonra başa çatır. Qazana tökülən su ilə qız əlinin xəmirini və atının başını yuyur.
Bu oyun Azərbaycanın bölgələrində, xüsusən Naxçıvan və Lənkəran əkinçiləri tərəfindən "çömçəxatun gəzdirmək" adı ilə icra olunardı. Naxçıvanın Ordubad bölgəsində yağış çağırmaq üçün çömçəni yaşlı qadınlardan biri gəzdirərdi.
Yağış dayandırma
Azərbaycanda yağışın qarşısını almaq üçün Çömçəxatun oyuncağı hazırlanır və uşaqlar onu qapı-qapı gəzdirir, ancaq xatunun geyindiyi paltarlar qırmızıdır və üzərinə su əvəzinə kül atılır.
Analizi
Çömçəxatun mifində verilən verilən qız qurban, onun dua etdiyi Allah isə yağış tanrısıdır. Tanrı yağış yağdırır, qız isə ona qurban gedir.
Çömçəxatun mərasiminin sonunda suyun ağacın altına tökülməsi və çömçənin ağacdan asılması bu obrazın su və ağac kultları ilə bağlılığı ilə əlaqədardır. Bu mərasimlər göstərir ki, göllərin, çayların sahibi () olduğu kimi yağışın da əyəsi var. Onun qadın şəklində təsəvvür edilən Çömçəxatun olduğunu düşünmək olar. Çünki , su pəriləri, məleykələr qadın şəklində təsəvvür edilir.
Qeydiyyatı
Çömçəxatun Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestrində "Çömçəgəlin" adı ilə qeydiyyata alınmışdır.
İstinadlar
İlkin mənbələr
- Əsatirlər, əfsanə və rəvayətlər. Bakı, "Şərq-Qərb", 2005. anl.az
İkinci dərəcəli mənbələr
- Türkan ARIK. "Azerbaycan'in Nahçivan Bölgesi̇nde Yağmurla İlgi̇li̇ İnanişlar ve Yağmur Çağirma Merasi̇mleri̇". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 2018. 2023-06-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-04-06.
- Azərbaycan etnoqrafiyası, Bakı-2007, "Şərq-Qərb" nəşriyyatı. Üç cilddə. III cild. səh. 483.
- TÜRK HALK TAKVİMİ VE METEOROLOJİSİ İLE İLGİLİ İNANIŞ VE RİTÜELLER. "Elif ORAL". 2019. (#accessdate_missing_url)
- Aynur Babək. Azərbaycan folklorunda su ilə bağlı inamlar. Bakı "Nurlan", 2011. – 212 səh.
- AZƏRBAYCAN QEYRİ-MADDİ MƏDƏNİ İRS NÜMUNƏLƏRİNİN DÖVLƏT REYESTRİ. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin 218 saylı 28.04.2010 tarixli Əmri ilə təsdiq edilmişdir, 25.08.2011, 28.03.2012, 18.10.2012, 15.05.2013, 03.02.2014, 27.01.2015, 17.02.2016, 12.05.2016, 24.10.2018, 09.04.2019, 09.12.2020 tarixli əlavələrlə. Online access: ICH inventory — Azerbaijan: Azerbaijani/English in Craftsmanship of mother of pearl inlay 2023-12-08 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Comcexatun ve ya Comcegelin turk Cumce gelin Azerbaycan ve Anadolu turklerinde mifoloji qehreman Bu qehremanla bagli olaraq Azerbaycanda en cox yagis yagmayanda bayramqabagi gunlerde elece de diger vaxtlarda esasen usaq ve gencler arasinda genis sekilde oynanilan qedim merasim tipli oyun vardir Comcexatun az ebced چؤمچه خاتون turk Cumce gelinYasi 14 15 insan formasinda Novu Insan Donerge agac ruh Sehrli gucleri Havaya tesir etme qut muqeddes enerji seklini deyisme donergelik Temsilcileri Comcegezdiren ve comce Comcexatun geyiminde 14 15 yasli qiz usagi ve comce Comcexatun oyuncagiMerasiminin yayildigi xalqlar Azerbaycanlilar Anadolu turkleriMelumatPese Yagis iyesiElaqeleri Yagis tanrisi qurban getdiyi tanri EfsanesiGozel ve momin bir qiz olan Comcexatunun hormeti Allah qatinda hamidan ustun idi Ona qut verilmisdi ve Allahdan ne istese gercek olurdu Quraqliq ilinde butun heyvanlar kesilib insanlar qirilmaq merhelesine catanda bir tepeye cixir uzunu goye tutub yagis ucun dua edir Allah onun duasini esidib yagis yagdirir Ancaq Comcexatun yagisin altindan getmir axirda cox islanir ve yamyasil bir agaca cevrilir Bu hadiseden sonra Comcexatun xalq arasinda muqeddes hesab edilir ve il quraq kecende onun adina merasimler teskil edilir AdetlerComcexatun od ister Cemenlerde ot ister Agaclarda bol mehsul Meyvesin dolu ister Anam bacim gotur gel Comceye pay getir gel Yagis getir bize gel Comceye pay getir gel Comcexatun ne ister Tanridan yagis ister Comcexatun gul ister Caylar dolu sel ister Zemileri sacaxli Mehsulunu bol ister Comcegezdiren Bu oyunda comcegezdiren gencler arasindan secilir O taninmamaq ucun kohne paltar geyinir xurcununa yasil ot ve gullerle bezedilmis taxta comce qoyur ve ata minir Butun kendi gezib evlerden pay isteyir Getdiyi evlerde hami onun comcesine su tokur cantasina duyu bugda qoyur Evlerden yigilan su agaclarin altina tokulur duyu kasiblara verilir bugda ise quslara sepilir Merasim bitdikden sonra bolluq ve bereket remzi olan barli agaca comce asilir Naxcivanin Culfa rayonunun kendlerinde yagisi cagirmaq ucun Comcexatun merasimi kecirilir 14 15 yasli qiz usaginin taninmamasi ucun uzu boyanir kohne paltar geyindirilir eline bos comce verilib ata mindirilir Qiz ata mindirildikden sonra onun eline xemir surtulur Bezekli qiz xalq arasinda Comcexatun kimi taninir Bir adam atin ustunde olan Comcexatun a rehberlik edir Comcexatun at belinde butun kendi gezir ellerindeki xemiri yumaq ucun evlerden su isteyir yagis ucun dua edir Getdiyi evlerde hami onun qabina su tokur usaqlar da onlari musayiet edir Comcexatun yoldaslari ile ekin sahelerini bulaqlari cesmeleri gezib yagis duasini edir ve mahnisini oxuyur Merasim kendi gezib qurtardiqdan sonra basa catir Qazana tokulen su ile qiz elinin xemirini ve atinin basini yuyur Bu oyun Azerbaycanin bolgelerinde xususen Naxcivan ve Lenkeran ekincileri terefinden comcexatun gezdirmek adi ile icra olunardi Naxcivanin Ordubad bolgesinde yagis cagirmaq ucun comceni yasli qadinlardan biri gezdirerdi Yagis dayandirma Azerbaycanda yagisin qarsisini almaq ucun Comcexatun oyuncagi hazirlanir ve usaqlar onu qapi qapi gezdirir ancaq xatunun geyindiyi paltarlar qirmizidir ve uzerine su evezine kul atilir AnaliziComcexatun mifinde verilen verilen qiz qurban onun dua etdiyi Allah ise yagis tanrisidir Tanri yagis yagdirir qiz ise ona qurban gedir Comcexatun merasiminin sonunda suyun agacin altina tokulmesi ve comcenin agacdan asilmasi bu obrazin su ve agac kultlari ile bagliligi ile elaqedardir Bu merasimler gosterir ki gollerin caylarin sahibi oldugu kimi yagisin da eyesi var Onun qadin seklinde tesevvur edilen Comcexatun oldugunu dusunmek olar Cunki su perileri meleykeler qadin seklinde tesevvur edilir QeydiyyatiComcexatun Azerbaycan qeyri maddi medeni irs numunelerinin dovlet reyestrinde Comcegelin adi ile qeydiyyata alinmisdir IstinadlarIlkin menbeler Esatirler efsane ve revayetler Baki Serq Qerb 2005 anl az Ikinci dereceli menbeler Turkan ARIK Azerbaycan in Nahcivan Bolgesi nde Yagmurla Ilgi li Inanislar ve Yagmur Cagirma Merasi mleri Turk Kulturu ve Haci Bektas Veli Arastirma Dergisi 2018 2023 06 29 tarixinde Istifade tarixi 2022 04 06 Azerbaycan etnoqrafiyasi Baki 2007 Serq Qerb nesriyyati Uc cildde III cild seh 483 ISBN 978 9952 34 152 2 TURK HALK TAKVIMI VE METEOROLOJISI ILE ILGILI INANIS VE RITUELLER Elif ORAL 2019 accessdate missing url Aynur Babek Azerbaycan folklorunda su ile bagli inamlar Baki Nurlan 2011 212 seh AZERBAYCAN QEYRI MADDI MEDENI IRS NUMUNELERININ DOVLET REYESTRI Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet Nazirliyinin 218 sayli 28 04 2010 tarixli Emri ile tesdiq edilmisdir 25 08 2011 28 03 2012 18 10 2012 15 05 2013 03 02 2014 27 01 2015 17 02 2016 12 05 2016 24 10 2018 09 04 2019 09 12 2020 tarixli elavelerle Online access ICH inventory Azerbaijan Azerbaijani English in Craftsmanship of mother of pearl inlay 2023 12 08 at the Wayback Machine