Qut

Qut - türk, monqol və altay şamanizmində və xalq inancında müqəddəs enerji. Kut, Hut, Kud, Gut da deyilir. Monqollar Kutag, Hutag deyərlər. Müqəddəs həyat gücü, bərəkət. Həyatverici, mübarəklik, canlılıq kimi mənaları vardır. İgidlər qut sayəsində ölümdən xilas olar və ya həyata dönər. Bu güc Tanrıdan qaynaqlanır. Tanrı bu gücü geri çəksə, xaqanlar taxtı və həyatlarını itirərlər. Padşahların və nəsillərinin qanı müqəddəs sayıldığından, xanədandan biri edam ediləcəyi zaman boynu qılıncla vurulmaz, boğularaq öldürülər. İnsanın qutu doğulmadan əvvəl səmada iştirak edər. Şərab kimi axıcı, su kimi durudur. Qutun dəyişik növləri də mövcuddur.

1. Bor Qut: Cisimləşmiş quttur. Bir obyekti təmsil edən onun kiçik bir modeli kimidir.
2. İye Qut: Bir varlığı qoruyan ruhi enerjidir və tamamilə soyuttur.
3. Sal Qut: Hərəkətli quttur. Külək kimi əsə bilir.

Uta

Türk, altay və xüsusilə monqol xalq inancında və şamanizmdə ruh enerjisi. Qoruyucu ruh və (daha doğrusu, ruh şəklində düşünülən) qoruyucu enerjidir. Qutun fərqli bir növü olaraq qəbul edilir. Bəzən xəyr ruhlarını təyin etməkdə də istifadə edilir. Söz monqol mənşəlidir. Daqur dilində Xuta, monqolcada Utaqa duman mənasını verər və yarı şəffaf (yarı mücərrəd) bir görünüşü ifadə edir. Utqa isə monqolcada hiss deməkdir.

Etimologiya

(Qut/Kut/Kud) kökündən törəmişdir. Təmizlik mənasını ehtiva edər. Farsca Xuda sözünün çevrilmiş forması olduğu qarşıya sürülsə, də əsli Türkcə "Kut/Qut" (müqəddəslik, qutluluq) sözündən törəmişdir. Bərəkət, həyat kimi mənalar ehtiva edər. Evenk dilində Khutu sözcüyü müqəddəslik mənası ehtiva edər. Quthu şəklində tunguscaya və Hutu şəklində mançuraya keçmişdir. Şumercedə də ayeni Qut formasıyla iştirak etdiyi görülməkdədir. İtelmenlerin (Kamçadalların) Kuth və ya Kutka (Kutku) adlı dünyanı və canlıları yaradan bir ilahı vardır.

Mənbə

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)