Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
«Qırmızı kxmerlər» (khm. ខ្មែរក្រហម, Kmae Krɑhɑɑm, Khmer Kror-Horm; fr. Khmer Rouge) — Kambocada partizan müharibəsi ilə hakimiyyətə gələrək 1975–1979-cu illərdə ölkəni idarə edən radikal kommunist hərəkat. Hərəkatın qurucusu və lideri Pol Potdur. 1967-ci ildə silahlı qanadı kimi qurulmuşdur. Təqribən 2 milyon insanın öldürülməsi ilə nəticələnən Kamboca soyqırımında günahlandırılır.
Tarixi
1960-cı illərin əvvəllərində Fransada təlim keçmiş marksistlərin rəhbərliyi altında şahzadə Norodom Sianuka qarşı üsyanda iştirak edən Kommunistlər 1967-ci ildə bir kəndli üsyanına və 1968-ci ildə sürətlə genişlənən bir qəbilə üsyanına qatılmışdılar. 1970-ci ilin martında, Şahzadə Sianuku devirmiş General rəhbərliyi ilə sağçı çevriliş ilə Kamboca Respublikası quruldu. Çevrilişdən qısa müddət sonra, ABŞ və Cənubi Vyetnam qoşunlarının ölkəni işğal etməsi ilə Kambocanı Vyetnam müharibəsinin iştirakçılarından birinə çevirdilər.
Yeni rejimin sərt qərarlarından qaçan kambocalı vetnamlılar ilə müstəqil dövlət qurmaq istəyən müsəlmanlardan 2 minə yaxın insan da onlara qoşuldu. Bu zaman paytaxtı Hanoya aparılıb kommunistlər tərəfindən yətişdirilən başqa kambocalı bir qrupda ölkəyə qayıdaraq adı ilə meydana çıxdı.
General administrasiyası ABŞ-dən hərbi və maliyyə dəstəyinə baxmayaraq, Qırmızı kxmerlərə qarşı uğur qazanmadı. Təxminən beş il davam edən vətəndaş müharibəsi dövründə , və liderliyində Qırmızı kxmerlər hökumət qoşunlarına qarşı silahlı mübarizədə Kambocanın bütün kəndlərində iqtidarlarını qurdular. Nəhayət, 1975-ci ilin aprelində onlar paytaxt uğurlu hücumla ələ keçirmişlər. Sonra demokratik Kamboca hökumətini qurdular.
1976-cı ilin martında Kiyö Sampan dövlət başçısı oldu, Pol Pot baş nazir oldu. 1977-ci ildə Çin tərəfindən Kommunist Partiyası rəsmən dövlət partiyası olaraq tanınmışdı. XX əsrin ən qanlı rejimlərindən biri olan Qırmızı kxmerlər iqtidarı dünyada heç bir marksist rejimin tətbiq etmədiyi qədər ağır isgəncələr tətbiq etmişdir. Ölkədə demək olar ki, bütün mütəxəssislər və texniki heyət məhv edildi. Şəhərdə yaşayan milyonlarla insan kəndlərə köçürüldü və məcburi olaraq kollektiv təsərrüfatlarda işləməyə məcbur edildi. Rejimə düşmən elan edilənlər ailələri ilə birlikdə qətlə yetirildi. Bu dövrdə, iqtisadi sistemin iflic olması səbəbi ilə, aclıq və epidemiya nəticəsində ölən insanların sayının siyasi səbəblərə görə öldürülənlərlə birlikdə təxminən 2 milyon olduğu ehtimal edilir.
Rejimin sonu
Qırmızı kxmerlərin hakimiyyəti zamanı Kamboca ilə Vyetnam arasındakı sərhəd problemləri 1977-ci ilin dekabrında iki ölkə arasındakı əlaqələrin tamamilə kəsilməsinə gətirib çıxartdı.
1979-cu ilin yanvarında ölkəni işğal edən Vyetnam qoşunları və Vyetnam tərəfdarı kambocalı kommunistlər (KUFNS) Qırmızı kxmerlərin hakimiyyətinə son qoydu və Vyetnamın texniki və maliyə dəstəyinə əsaslanan bir hökumət quruldu. Qırmızı kxmer rejiminin dağılmasından sonra Çinə qaçan Pol Pot və rəhbərliyində Kambocanın ucqar ərazilərimə çəkilən Qırmızı kxmerlər bu dəfə Tayland sərhədə yaxın bazalarından və Çindən kömək alaraq yenidən partizan müharibəsinə başladılar.
1982-ci ildə Vyetnamın dəstəklədiyi mərkəzi hökumətə qarşı çıxan və kommunist olmayan 2 başqa kxmer qrupu ilə Şahzadə Sianukun fəxri başçılığı altında boş bir koalisiya yaratdılar və nəticədə bu koalisiyanın ən güclü hissəsi oldular. Vyetnam qoşunlarının 1990-cı ildə Kambocadan çıxarılmasından sonra vətəndaş müharibəsini sona çatdırmaq üçün Qırmızı kxmerlərlə müharibənin digər tərəfləri arasında müqavilə 1992-ci ildə Parisdə imzalandı, ancaq Qırmızı kxmerlər müqavilənin həyata kəçirilməsində problemlər yaradırdı.
1990-cı illərdə böyük fasilələrə baxmayaraq, xüsusilə də Taylandla sərhəddə partizan müharibəsini davam etdirdilər. 1998-ci ildə Pol Potun ölümündən sonra Qırmızı kxmerlər tamamilə ləğv edildi. Pol Potun varisi Kiyö Sampan (dekabr 1998) təslim olunduqdan sonra, 1999-a qədər bir çox üzv yaxalandı və ya təslim oldu. 1999-cu ildə "Qəssab" ləqəbli Ta Mok həbs edildi.
1975-1979-cu illər arasında Kambocada hakimiyyətdə olan Qırmızı kxmerlər təxminən 2 milyon insanın öldürülməsindən məsul tutulur, ancaq Pol Potun köməkçisi olan Nuon Çea kambocalıların ölümdürülməsində Vyetnamdakı Maoist rejimi günahlandırırdı.
Xarici keçidlər
- The Khmer Rouge Trial Task Force 2005-04-03 at the Wayback Machine
- Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia (ECCC)
- The Office of the High Commissioner for Human Rights in Cambodia
- Selected Documents of the Khmer Rouge
- Cambodia Tribunal Monitor
- Condescending Saviours: What Went Wrong with the Pol Pot Regime
- Khmer Rouge S21 art exhibition at Tuol Sleng 26 jan 2011 – 26 apr 2011 by Peter Klashorst
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qirmizi kxmerler khm ខ ម រក រហម Kmae Krɑhɑɑm Khmer Kror Horm fr Khmer Rouge Kambocada partizan muharibesi ile hakimiyyete gelerek 1975 1979 cu illerde olkeni idare eden radikal kommunist herekat Herekatin qurucusu ve lideri Pol Potdur 1967 ci ilde silahli qanadi kimi qurulmusdur Teqriben 2 milyon insanin oldurulmesi ile neticelenen Kamboca soyqiriminda gunahlandirilir eyni zamanda Qirmizi khmerler terefinden de istifade edilirdi TarixiQirmizi Kxmerlerin qurbanlarinin kelle sumukleri 1960 ci illerin evvellerinde Fransada telim kecmis marksistlerin rehberliyi altinda sahzade Norodom Sianuka qarsi usyanda istirak eden Kommunistler 1967 ci ilde bir kendli usyanina ve 1968 ci ilde suretle genislenen bir qebile usyanina qatilmisdilar 1970 ci ilin martinda Sahzade Sianuku devirmis General rehberliyi ile sagci cevrilis ile Kamboca Respublikasi quruldu Cevrilisden qisa muddet sonra ABS ve Cenubi Vyetnam qosunlarinin olkeni isgal etmesi ile Kambocani Vyetnam muharibesinin istirakcilarindan birine cevirdiler Yeni rejimin sert qerarlarindan qacan kambocali vetnamlilar ile musteqil dovlet qurmaq isteyen muselmanlardan 2 mine yaxin insan da onlara qosuldu Bu zaman paytaxti Hanoya aparilib kommunistler terefinden yetisdirilen basqa kambocali bir qrupda olkeye qayidaraq adi ile meydana cixdi General administrasiyasi ABS den herbi ve maliyye desteyine baxmayaraq Qirmizi kxmerlere qarsi ugur qazanmadi Texminen bes il davam eden vetendas muharibesi dovrunde ve liderliyinde Qirmizi kxmerler hokumet qosunlarina qarsi silahli mubarizede Kambocanin butun kendlerinde iqtidarlarini qurdular Nehayet 1975 ci ilin aprelinde onlar paytaxt ugurlu hucumla ele kecirmisler Sonra demokratik Kamboca hokumetini qurdular 1976 ci ilin martinda Kiyo Sampan dovlet bascisi oldu Pol Pot bas nazir oldu 1977 ci ilde Cin terefinden Kommunist Partiyasi resmen dovlet partiyasi olaraq taninmisdi XX esrin en qanli rejimlerinden biri olan Qirmizi kxmerler iqtidari dunyada hec bir marksist rejimin tetbiq etmediyi qeder agir isgenceler tetbiq etmisdir Olkede demek olar ki butun mutexessisler ve texniki heyet mehv edildi Seherde yasayan milyonlarla insan kendlere kocuruldu ve mecburi olaraq kollektiv teserrufatlarda islemeye mecbur edildi Rejime dusmen elan edilenler aileleri ile birlikde qetle yetirildi Bu dovrde iqtisadi sistemin iflic olmasi sebebi ile acliq ve epidemiya neticesinde olen insanlarin sayinin siyasi sebeblere gore oldurulenlerle birlikde texminen 2 milyon oldugu ehtimal edilir Rejimin sonu Qirmizi kxmerlerin hakimiyyeti zamani Kamboca ile Vyetnam arasindaki serhed problemleri 1977 ci ilin dekabrinda iki olke arasindaki elaqelerin tamamile kesilmesine getirib cixartdi 1979 cu ilin yanvarinda olkeni isgal eden Vyetnam qosunlari ve Vyetnam terefdari kambocali kommunistler KUFNS Qirmizi kxmerlerin hakimiyyetine son qoydu ve Vyetnamin texniki ve maliye desteyine esaslanan bir hokumet quruldu Qirmizi kxmer rejiminin dagilmasindan sonra Cine qacan Pol Pot ve rehberliyinde Kambocanin ucqar erazilerime cekilen Qirmizi kxmerler bu defe Tayland serhede yaxin bazalarindan ve Cinden komek alaraq yeniden partizan muharibesine basladilar 1982 ci ilde Vyetnamin desteklediyi merkezi hokumete qarsi cixan ve kommunist olmayan 2 basqa kxmer qrupu ile Sahzade Sianukun fexri basciligi altinda bos bir koalisiya yaratdilar ve neticede bu koalisiyanin en guclu hissesi oldular Vyetnam qosunlarinin 1990 ci ilde Kambocadan cixarilmasindan sonra vetendas muharibesini sona catdirmaq ucun Qirmizi kxmerlerle muharibenin diger terefleri arasinda muqavile 1992 ci ilde Parisde imzalandi ancaq Qirmizi kxmerler muqavilenin heyata kecirilmesinde problemler yaradirdi 1990 ci illerde boyuk fasilelere baxmayaraq xususile de Taylandla serhedde partizan muharibesini davam etdirdiler 1998 ci ilde Pol Potun olumunden sonra Qirmizi kxmerler tamamile legv edildi Pol Potun varisi Kiyo Sampan dekabr 1998 teslim olunduqdan sonra 1999 a qeder bir cox uzv yaxalandi ve ya teslim oldu 1999 cu ilde Qessab leqebli Ta Mok hebs edildi 1975 1979 cu iller arasinda Kambocada hakimiyyetde olan Qirmizi kxmerler texminen 2 milyon insanin oldurulmesinden mesul tutulur ancaq Pol Potun komekcisi olan Nuon Cea kambocalilarin olumdurulmesinde Vyetnamdaki Maoist rejimi gunahlandirirdi Xarici kecidlerVikianbarda Qirmizi khmerler ile elaqeli mediafayllar var The Khmer Rouge Trial Task Force 2005 04 03 at the Wayback Machine Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia ECCC The Office of the High Commissioner for Human Rights in Cambodia Selected Documents of the Khmer Rouge Cambodia Tribunal Monitor Condescending Saviours What Went Wrong with the Pol Pot Regime Khmer Rouge S21 art exhibition at Tuol Sleng 26 jan 2011 26 apr 2011 by Peter Klashorst