Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Poltva çayı (pol. Pełtew, ukr. По́лтва) — Ukraynada çay, Qərbi Buq çayının qolu. Lvov şəhəri çayın üzərində yerləşir, XIX əsrin sonlarına qədər şəhərin mərkəzindən, Şevçenko, Svoboda və Çernovolun müasir prospektlərindən keçirdi.
| Poltva çayı | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Mənbəyi | Lvov vilayəti |
| Mənsəbi | Buq çayı |
| Uzunluğu |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Çayın mənbəyi Avropanın əsas su hövzəsində yerləşən "Pogulanka" şəhər parkında (dəniz səviyyəsindən təxminən 350 metr yüksəklikdə) yerləşir. Çay Baltik dənizi hövzəsinə aiddir. XIX əsrdə çay şəhər mərkəzinin altından keçən kollektorla bağlandı və Lvovun kanalizasiya sisteminin bir hissəsi oldu. Kanalizasiya uzunluğu: 1870 - 15 km, 1903 - 54 km, 1910 - 82 km, 1939 - 150 km-dən çox idi. Rostoçyanın cənub hissəsindən keçir və Busk şəhəri yaxınlığında Qərbi Buqa qovuşur.
Çay bir vaxtlar çirklənmə ilə bağlı ciddi problemlərlə üzləşmişdi. Nəticədə, çay üzəri betonla örtüldü və 1839-cu ildən başlayaraq Lvovun yeraltı kanalizasiya sisteminə daxil edildi. İkinci Dünya müharibəsi zamanı yeraltı çay nasist zorakılığından qaçan yəhudilər üçün sığınacaq kimi istifadə olunurdu.
Adı
Zinovia Frankonun fikrincə, *-va, *-ava (Borjava, İkva, Niçlava, Oslava və s.) formantları olan çay adları tarixən birləşmiş, müasir -va, -ava formantları isə keçmiş “çay” apellyasiyasının rudimentləridir. Bu ad etimoloji cəhətdən protoslavyan kökü * süjet, *plъt və məsdər *plyti - "üzmək" və ya hipotetik protoslavyan kökü * süjet - "geniş, yavaş" (qədim yunanca πλατυσ - "geniş, geniş, düz", Litva platusu - "geniş"). İlkin etimologiya görə Poltva - "yavaş, geniş çay" mənasını verir.
Hidroloji vəziyyəti
Poltva yüngül yamaclı (1 km-ə təxminən 2 m) və aşağı su axını olan çaydır. Çayın suları vadilərdə geniş yayılaraq bir sıra su basmış ərazilər, bataqlıqlar əmələ gətirir. Çay qar və yağışla qidalanır. Çoxsaylı kiçik qollar da onun qidalanmasının vacib elementi rolunu oynayır:
- Sol qolları (Rostoçyadan axan): Dumnıy axını, Yarıçovka, Dəmir Suyu,
- Sağ qolları (Qoloqordan axan): Qoloqorka, Qançovka, Belka, Paseka.
Suyunun keyfiyyəti
Tədqiqatlar göstərmişdir ki, Poltva çayının suyunun minerallaşması iki hidrokimyəvi monitorinq sahəsində əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Monitorinqlər Lvov (şəhərdən 3,5 km aşağıda) və Busk şəhərlərində aparılıb. Çayın suyunun minerallaşması (Lvov - şəhərdən 3,5 km aşağıda) orta hesabla: yaz aylarında - 784 mq/dm³; yay-payız aylarında - 801 mq/dm³; qış aylarında - 847 mq/dm³ təşki edir. Çayın suyunun minerallaşmasının orta göstəriciləri: yaz aylarında - 613 mg/dm³; yay-payız aylarında - 640 mq/dm³; qış aylarında - 670 mq/dm³ olur. Lvov ərazisində xloridlərin və sulfatların (antropogen giriş) daha çox olması səbəbindən çay suyunun minerallaşması Busk yaxınlığında olduğundan xeyli yüksəkdir.
Poltva çayının suyunda çirkləndiricilərin konsentrasiyası oksigen rejiminin xarakteri və digər göstəricilər çayın ekoloji böhran içində olduğunu, orada özünütəmizləmə proseslərinin zəif getdiyini göstərir. Çayın sudan mühafizə tədbirlərinə ehtiyacı var.
Geoloji quruluşu
Poltva çayının vadisinin aşağı hissəsində su keçirməyən formasiyalar (xüsusən gil) üstünlük təşkil edir ki, bu da burada bataqlıqların və torf bataqlıqlarının yaranmasına təsir göstərib.
İqtisadi əhəmiyyəti
Poltva çayı xəndək kimi xidmət edərək Lvov şəhərinin tikintisi üçün yer seçiminə güclü təsir göstərib. Onun kanalı və ona bitişik bataqlıq əraziləri şəhərə qərbdən və şimaldan hücumu çətinləşdirirdi.
Mənbələr Poltva çayı boyunca Baltik dənizinə gedən kiçik barjalardan bəhs edir. Son orta əsr yerli tarixçilərinin səlnamələrində ən azı bəzi balıqçı qayıqlarının Baltik dənizindən Lvova gəlmək üçün çaydan istifadə etdiyi yazılıb. Dövrün qravür rəsmləri də buna işarə edir. XIX sonunda şəhər rəsmiləri qərara gəldilər ki, bu çay Lvova zərərdən başqa heç nə gətirməyəcək. Dörd yüz ildən az müddətdə səkkiz daşqın sənədlərdə əksini tapıb. 1511, 1514, 1617, 1770, 1811, 1843, 1853 və 1872-ci illərdə Lvov şəhəri çayın suları altında qalıb. XIX əsrin sonlarında şəhər rəhbərliyi çayı Lvovun mərkəzi hissəsində, məcrasının bir seqmentində kollektora bağlamaq qərarına gəldi. Poltvanı bloklamaq qərarı əhali üçün malyariya təhlükəsi barədə bəyanatla əsaslandırıldı. Arqumentlər arasında ərazinin çirklənməsi, çürümüş su, saysız-hesabsız milçəklər, ağcaqanadlar, malyariya təhlükəsi və üfunət iyi var idi. Sonuncu, açıq-aydın, onlara yeganə məqbul həll yolunu təklif etdi - çayı yerin altına basdırmaq, divarları çəkmək, şəhər kanalizasiya sisteminə çevirmək. Kanalizasiya sisteminin uzunluğu: 1870-ci ildə 15 km, 1903-cü ildə 54 km, 1910-cu ildə 82 km, 1939-cu ildə isə 150 km-dən çox olmuşdur.
İkinci Dünya Müharibəsi zamanı yəhudilər kanalizasiya sistemində gizlənirdilər. Ən məşhur hadisə ailəsi və digər insanlarla birlikdə kanalizasiyada 14 ay keçirmiş Kristina Higerdir.[3
Çayın orta və aşağı axarında biçənəklər və otlaqlar üstünlük təşkil edir.
İstinadlar
- Kubiĭovych, Volodymyr. Ukraine, a Concise Encyclopedia. Ukrainian National Association. 1963. səh. 85.
- Struk, Danylo Husar. Encyclopedia of Ukraine. University of Toronto Press. 1993. səh. 218. ISBN .
- "The Haunted History of Ukraine's Underground River". 2023-04-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-11.
- Nałęcz, Tomasz. Transboundary Aquifers in the Eastern Borders of The European Union: Regional Cooperation for Effective Management of Water Resources. Springer Science & Business Media. 7 April 2012. səh. 67. ISBN .
- Забокрицька М. Р., Хільчевський В. К., Манченко А. П. Гідроекологічний стан басейну Західного Бугу на території України. К.: Ніка-центр. 2006. ISBN .
- Voloshchuk, Mykhaĭlo; Minosi︠a︡n, Maksym. Lʹviv: The Undiscovered Jewel : a Comprehensive Guide for the Tourist. Kamenyar. 1993. səh. 27. ISBN .
Xarici keçidlər
- Полтва в Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego Arxiv surəti 16 iyul 2011 tarixindən (Wayback Machine) saytında
- Полтва на Explorer.Lviv.UA Arxiv surəti 24 fevral 2020 tarixindən (Wayback Machine) saytında
- Сплав по подземной Полтве Arxiv surəti 5 aprel 2017 tarixindən (Wayback Machine) saytında
- Репортаж о Полтве (укр., польск.) Arxiv surəti 20 dekabr 2010 tarixindən (Wayback Machine) saytında
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Poltva cayi pol Peltew ukr Po ltva Ukraynada cay Qerbi Buq cayinin qolu Lvov seheri cayin uzerinde yerlesir XIX esrin sonlarina qeder seherin merkezinden Sevcenko Svoboda ve Cernovolun muasir prospektlerinden kecirdi Poltva cayiOlke UkraynaMenbeyi Lvov vilayetiMensebi Buq cayiUzunlugu 100 km Vikianbarda elaqeli mediafayllar Cayin menbeyi Avropanin esas su hovzesinde yerlesen Pogulanka seher parkinda deniz seviyyesinden texminen 350 metr yukseklikde yerlesir Cay Baltik denizi hovzesine aiddir XIX esrde cay seher merkezinin altindan kecen kollektorla baglandi ve Lvovun kanalizasiya sisteminin bir hissesi oldu Kanalizasiya uzunlugu 1870 15 km 1903 54 km 1910 82 km 1939 150 km den cox idi Rostocyanin cenub hissesinden kecir ve Busk seheri yaxinliginda Qerbi Buqa qovusur Cay bir vaxtlar cirklenme ile bagli ciddi problemlerle uzlesmisdi Neticede cay uzeri betonla ortuldu ve 1839 cu ilden baslayaraq Lvovun yeralti kanalizasiya sistemine daxil edildi Ikinci Dunya muharibesi zamani yeralti cay nasist zorakiligindan qacan yehudiler ucun siginacaq kimi istifade olunurdu AdiZinovia Frankonun fikrince va ava Borjava Ikva Niclava Oslava ve s formantlari olan cay adlari tarixen birlesmis muasir va ava formantlari ise kecmis cay apellyasiyasinin rudimentleridir Bu ad etimoloji cehetden protoslavyan koku sujet plt ve mesder plyti uzmek ve ya hipotetik protoslavyan koku sujet genis yavas qedim yunanca platys genis genis duz Litva platusu genis Ilkin etimologiya gore Poltva yavas genis cay menasini verir Hidroloji veziyyetiPoltva yungul yamacli 1 km e texminen 2 m ve asagi su axini olan caydir Cayin sulari vadilerde genis yayilaraq bir sira su basmis eraziler bataqliqlar emele getirir Cay qar ve yagisla qidalanir Coxsayli kicik qollar da onun qidalanmasinin vacib elementi rolunu oynayir Sol qollari Rostocyadan axan Dumniy axini Yaricovka Demir Suyu Sag qollari Qoloqordan axan Qoloqorka Qancovka Belka Paseka Suyunun keyfiyyetiTedqiqatlar gostermisdir ki Poltva cayinin suyunun minerallasmasi iki hidrokimyevi monitorinq sahesinde ehemiyyetli derecede ferqlenir Monitorinqler Lvov seherden 3 5 km asagida ve Busk seherlerinde aparilib Cayin suyunun minerallasmasi Lvov seherden 3 5 km asagida orta hesabla yaz aylarinda 784 mq dm yay payiz aylarinda 801 mq dm qis aylarinda 847 mq dm teski edir Cayin suyunun minerallasmasinin orta gostericileri yaz aylarinda 613 mg dm yay payiz aylarinda 640 mq dm qis aylarinda 670 mq dm olur Lvov erazisinde xloridlerin ve sulfatlarin antropogen giris daha cox olmasi sebebinden cay suyunun minerallasmasi Busk yaxinliginda oldugundan xeyli yuksekdir Poltva cayinin suyunda cirklendiricilerin konsentrasiyasi oksigen rejiminin xarakteri ve diger gostericiler cayin ekoloji bohran icinde oldugunu orada ozunutemizleme proseslerinin zeif getdiyini gosterir Cayin sudan muhafize tedbirlerine ehtiyaci var Geoloji qurulusuPoltva cayinin vadisinin asagi hissesinde su kecirmeyen formasiyalar xususen gil ustunluk teskil edir ki bu da burada bataqliqlarin ve torf bataqliqlarinin yaranmasina tesir gosterib Iqtisadi ehemiyyetiPoltva cayi xendek kimi xidmet ederek Lvov seherinin tikintisi ucun yer secimine guclu tesir gosterib Onun kanali ve ona bitisik bataqliq erazileri sehere qerbden ve simaldan hucumu cetinlesdirirdi Menbeler Poltva cayi boyunca Baltik denizine geden kicik barjalardan behs edir Son orta esr yerli tarixcilerinin selnamelerinde en azi bezi baliqci qayiqlarinin Baltik denizinden Lvova gelmek ucun caydan istifade etdiyi yazilib Dovrun qravur resmleri de buna isare edir XIX sonunda seher resmileri qerara geldiler ki bu cay Lvova zererden basqa hec ne getirmeyecek Dord yuz ilden az muddetde sekkiz dasqin senedlerde eksini tapib 1511 1514 1617 1770 1811 1843 1853 ve 1872 ci illerde Lvov seheri cayin sulari altinda qalib XIX esrin sonlarinda seher rehberliyi cayi Lvovun merkezi hissesinde mecrasinin bir seqmentinde kollektora baglamaq qerarina geldi Poltvani bloklamaq qerari ehali ucun malyariya tehlukesi barede beyanatla esaslandirildi Arqumentler arasinda erazinin cirklenmesi curumus su saysiz hesabsiz milcekler agcaqanadlar malyariya tehlukesi ve ufunet iyi var idi Sonuncu aciq aydin onlara yegane meqbul hell yolunu teklif etdi cayi yerin altina basdirmaq divarlari cekmek seher kanalizasiya sistemine cevirmek Kanalizasiya sisteminin uzunlugu 1870 ci ilde 15 km 1903 cu ilde 54 km 1910 cu ilde 82 km 1939 cu ilde ise 150 km den cox olmusdur Ikinci Dunya Muharibesi zamani yehudiler kanalizasiya sisteminde gizlenirdiler En meshur hadise ailesi ve diger insanlarla birlikde kanalizasiyada 14 ay kecirmis Kristina Higerdir 3 Cayin orta ve asagi axarinda bicenekler ve otlaqlar ustunluk teskil edir IstinadlarKubiĭovych Volodymyr Ukraine a Concise Encyclopedia Ukrainian National Association 1963 seh 85 Struk Danylo Husar Encyclopedia of Ukraine University of Toronto Press 1993 seh 218 ISBN 9780802033628 The Haunted History of Ukraine s Underground River 2023 04 12 tarixinde Istifade tarixi 2023 04 11 Nalecz Tomasz Transboundary Aquifers in the Eastern Borders of The European Union Regional Cooperation for Effective Management of Water Resources Springer Science amp Business Media 7 April 2012 seh 67 ISBN 978 94 007 3948 2 Zabokricka M R Hilchevskij V K Manchenko A P Gidroekologichnij stan basejnu Zahidnogo Bugu na teritoriyi Ukrayini K Nika centr 2006 ISBN 966 521 397 0 Voloshchuk Mykhaĭlo Minosi a n Maksym Lʹviv The Undiscovered Jewel a Comprehensive Guide for the Tourist Kamenyar 1993 seh 27 ISBN 978 5 7745 0578 4 Xarici kecidlerPoltva v Slowniku geograficznym Krolestwa Polskiego Arxiv sureti 16 iyul 2011 tarixinden Wayback Machine saytinda Poltva na Explorer Lviv UA Arxiv sureti 24 fevral 2020 tarixinden Wayback Machine saytinda Splav po podzemnoj Poltve Arxiv sureti 5 aprel 2017 tarixinden Wayback Machine saytinda Reportazh o Poltve ukr polsk Arxiv sureti 20 dekabr 2010 tarixinden Wayback Machine saytinda