Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zaqros dağları — İranda, Şimali İraqda və Türkiyənin cənub-şərqində uzun dağ silsiləsi.
| Zaqros dağları | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi |
|
| Mərkəzin hündürlüyü | 4.409 m |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bu dağ silsiləsi ümumi uzunluğu 1600 km-dir (990 mil). Zaqros dağ silsiləsi İranın şimal-qərbində başlayır və Türkiyənin cənub-şərqini və İraqın şimal-şərqini əhatə edərkən təxminən İranın qərb sərhədinə qədər uzanır. Bu sərhəd bölgəsindən, silsilələr Fars körfəzinin suları altında da cənub-şərqə doğru davam edir. Qərb və cənub-qərb İran yaylasının bütün uzunluğunu əhatə edir və Hörmüz boğazında bitir. Ən hündür nöqtəsi 4409 metr olan Dena dağıdır.
Geologiya
Zaqros iki tektonik plitənin Avrasiya və Ərəb plitələrinin toqquşması nəticəsində əmələ gəlmişdir. Bu toqquşma əsasən Miosen dövründə (təxminən 25–5 milyon il əvvəl və ya mya) baş vermiş və paleozoydan (541–242 mya) kaynozoydan (66 mya — indiki) çöküntülənmiş süxurların hamısını passiv şəkildə qatlamışdır.
Toqquşma prosesi hələ də davam edir və Ərəb plitəsi Avrasiya plitəsi ilə itələdikcə Zaqros dağları və İran yaylası daha da yüksəlir. İranda son GPS ölçmələri göstərdi ki, bu toqquşma hələ də aktivdir və nəticədə yaranan deformasiya ölkə daxilində, əsasən Əlborz və Zaqros kimi əsas dağ qurşaqlarında qeyri-bərabər paylanır. GPS nəticələri göstərir ki, Zaqrosun cənub-şərqində cari qısalma sürəti ~10 mm/a (0,39 düym/il), şimal-qərb Zaqrosda isə ~5 mm/a (0,20 düym/il) səviyyəsinə enir. Şimal-cənub Kazerun sürüşmə sınığı Zaqrosu iki fərqli deformasiya zonasına ayırır. Zaqros dağları ikinci buz dövrü zamanı yaranıb, tektonik toqquşmaya səbəb olub.
Zaqrosun cənub-şərqindəki çöküntü örtüyü qaya duzunun təbəqəsi üzərində deformasiyaya uğrayır (az bazal sürtünmə ilə plastik dekolment kimi fəaliyyət göstərir), şimal-qərb Zaqrosda isə duz təbəqəsi yoxdur və ya çox nazikdir.
Zaqrosun şimal-qərbində daha yüksək relyef və daha dar deformasiya zonası, cənub-şərqdə isə deformasiya daha çox yayılmış və daha aşağı relyefli daha geniş deformasiya zonası əmələ gəlmişdir.
Süxurların çökmə şəraiti və tektonik tarixi neftin əmələ gəlməsinə şərait yaratmışdır və Zaqros bölgəsi mühüm neft hasilatı ərazisidir. Duz günbəzləri və duz buzlaqları Zaqros dağlarının xarakterik xüsusiyyətidir. Duz qübbələri neft kəşfiyyatı üçün mühümdür.
Tarixi
Zaqros dağlarının əhəmiyyətli qədim tarixi var. Onlar Aşağı Paleolit dövründən bəri erkən insanlar tərəfindən işğal edilmişdir. Zaqrosda tapılan ən erkən insan fosilləri Neandertallara aiddir və Şanidar mağarası, Bisitun mağarası və Wezmeh mağarasından gəlir. Şanidar mağarasında təxminən 65.000–35.000 il əvvələ aid on Neandertalın qalıqları tapılmışdır. Mağarada həmçinin iki "proto-neolit" qəbiristanlığı var, onlardan biri təxminən 10,600 il əvvələ aiddir və 35 insan qəbrindən ibarətdir.[13] Sonrakı Yuxarı Paleolit və Epipaleolit işğallarına dair dəlillər Yafteh mağarası, Xoramabad yaxınlığındakı Kaldar mağarası və Kirmanşah yaxınlığındakı Varvasi, Malaverd, Kürdüstanda Kenaçe mağarası, Farsdakı Boof mağarası və bir sıra başqa mağaralar və qaya sığınacaqlarından gəlir.
Erkən əkinçilik dağların ətəklərində eramızdan əvvəl 9000-ci ilə qədər davam etmişdir. Bəzi yaşayış məntəqələri sonradan şəhərlərə çevrildi, Jarmo bu ərazidə bir arxeoloji sahədir. Şərab istehsalının ilk dəlillərindən bəziləri dağlarda aşkar edilmişdir; Həm Hacı Firuz Təpə, həm də Qodin Təpə yaşayış məntəqələrində eramızdan əvvəl 3500–5400-cü illərə aid şərab anbarlarına aid sübutlar var.
Əhali
Zaqros dağlarında min illər boyu müxtəlif çoban və fermer qrupları məskunlaşıb. Bəxtiyarilər, kürdlər və ya qaşqaylar kimi çoban qrupları yayda şərq yamaclarından (yaylaq) qışda qərb yamaclarına (qışlaq) köçürlər. Bəzi iri şəhərlər Zaqros dağlarının ətəyində yerləşir, o cümlədən Süleymaniyyə, Kirmanşah, Xorramabad və Şiraz.
Lurlar
İran tayfasıdır, əsasən Mərkəzi, Qərbi və Cənubi Zaqrosda yaşayır. Lurların maneə törətdiyi şəhərlərə Xorramabad, Borucerd, Malayer, İzeh, Şəhr-e Kord, Yasuc daxildir. Lurlar Luri dilində danışır və Luristan vilayəti, Xuzistan əyaləti, Çaharməhal və Bəxtiyari əyaləti daxil olmaqla, İranın bir çox əyalətlərini əhatə edir.
Bəxtiyari Lurlar
Bəxtiyarilər əsasən Mərkəzi və Cənubi Zaqrosda məskunlaşan İrandan olan Lur tayfasıdır. Bəxtiyarilərin yaşadığı böyük şəhərlərə Məscid Süleyman, İzeh və Şəhr-e Kord daxildir.
Kürdlər
Kürdlər Türkiyənin cənub-şərqini, İranın şimal-qərbini, İraqın şimalını və Suriyanın şimalını əhatə edən iranlı etnik qrupdur. Zaqros dağlarının yüksək hündürlüyü kənd təsərrüfatı və insan inkişafı üçün mükəmməl bir yerdir.[19]
Qaşqay
Qaşqaylar İranda əsasən türk mənşəli qəbilə konfederasiyasıdır. Əhaliyə Mərkəzi və Cənubi Zaqrosda, xüsusilə Fars əyalətinin Şiraz şəhəri ətrafında rast gəlmək olar.
İqlim
Dağlarda bir neçə ekosistem var. İllik yağıntı 400–800 mm (16–31 düym) arasında dəyişir və əsasən qış və yaz aylarında düşür. Qışlar şiddətlidir, aşağı temperatur tez-tez −25 °C-dən (-13 °F) aşağıdır. Bölgə qarlı qış və mülayim, yağışlı yaz, ardından quraq yay və payız ilə xarakterizə olunur.
Buzlaşma
Şərq-Zaqros dağları, Kuh-i-Jupar (4,135 m (13,566 fut)), Kuh-i-Lalezar (4,374 m (14,350 fut)) və Kuh-i-Hezarda (4,469 m (14,662 fut)) hazırda buzlaqlar yoxdur. Yalnız Zərd Kuh və Denada bəzi buzlaqlar hələ də qalıb.
-
![image]()
İraqın Kürdüstan bölgəsindəki Zaqros dağlarından keçən yol -
![image]()
Yaban keçisi sürüsü, Zaqros, Behbahan -
![image]()
Fritillaria imperialis, Dena, İran Zaqros -
![image]()
Zaqrosda, Behbahanda qədim yol
Həmçinin bax
İstinadlar
- . NASA Earth Observatory. 2008-09-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2006-04-27.
- . . 1 October 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 April 2006.
- Nilforoushan F., Masson F., Vernant P., Vigny C., Martinod J., Abbassi M., Nankali H., Hatzfeld D., Bayer R., Tavakoli F., Ashtiani A., Doerflinger E., Daignières M., Collard P., Chéry J. (2003). "GPS network monitors the Arabia-Eurasia collision deformation in Iran". Journal of Geodesy, 77, 411–422.
- Jamalreyhani, Mohammadreza; Pousse‐Beltran, Léa; Büyükakpınar, Pınar; Cesca, Simone; Nissen, Edwin; Ghods, Abdolreza; López‐Comino, José Ángel; Rezapour, Mehdi; Najafi, Mahdi. "The 2019–2020 Khalili (Iran) Earthquake Sequence—Anthropogenic Seismicity in the Zagros Simply Folded Belt?". Journal of Geophysical Research: Solid Earth (ingilis). 126 (12). December 2021. doi:10.1029/2021JB022797. ISSN 2169-9313. PMC 9285018 (#bad_pmc). PMID 35846502 (#bad_pmid).
- Nilforoushan F, Koyi HA., Swantesson J. O. H., Talbot CJ., 2008, "Effect of basal friction on the surface and volumetric strain in models of convergent settings measured by laser scanner", Journal of Structural Geology, 30, 366–379.
- Murray, Tim. Milestones in Archaeology: A Chronological Encyclopedia (ingilis). ABC-CLIO. 2007. səh. 454. ISBN .
- Some settlements later grew into cities, eventually named and ; is one archaeological site in this area. Some of the earliest evidence of wine production has been discovered in the mountains; both the settlements of and have given evidence of wine storage dating between 3500 and 5400 BC.
Xarici keçidlər
- Zagros, Photos from Iran, Livius 2007-11-21 at the Wayback Machine.
- The genus Dionysia 2019-12-04 at the Wayback Machine
- Iran, Timeline of Art History
- Mesopotamia 9000–500 B. C. 2007-02-24 at the Wayback Machine
- Major Peaks of the Zagros Mountains
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zaqros daglari Iranda Simali Iraqda ve Turkiyenin cenub serqinde uzun dag silsilesi Zaqros daglari33 40 sm e 47 00 s u Olke Iran IraqTarixi ve cografiyasiSahesi 533 512 km Merkezin hundurluyu 4 409 mZaqros daglari Vikianbarda elaqeli mediafayllarKosmosdan Zagros daglari sentyabr 1992 Bu dag silsilesi umumi uzunlugu 1600 km dir 990 mil Zaqros dag silsilesi Iranin simal qerbinde baslayir ve Turkiyenin cenub serqini ve Iraqin simal serqini ehate ederken texminen Iranin qerb serhedine qeder uzanir Bu serhed bolgesinden silsileler Fars korfezinin sulari altinda da cenub serqe dogru davam edir Qerb ve cenub qerb Iran yaylasinin butun uzunlugunu ehate edir ve Hormuz bogazinda bitir En hundur noqtesi 4409 metr olan Dena dagidir GeologiyaZaqros iki tektonik plitenin Avrasiya ve Ereb plitelerinin toqqusmasi neticesinde emele gelmisdir Bu toqqusma esasen Miosen dovrunde texminen 25 5 milyon il evvel ve ya mya bas vermis ve paleozoydan 541 242 mya kaynozoydan 66 mya indiki cokuntulenmis suxurlarin hamisini passiv sekilde qatlamisdir Toqqusma prosesi hele de davam edir ve Ereb plitesi Avrasiya plitesi ile iteledikce Zaqros daglari ve Iran yaylasi daha da yukselir Iranda son GPS olcmeleri gosterdi ki bu toqqusma hele de aktivdir ve neticede yaranan deformasiya olke daxilinde esasen Elborz ve Zaqros kimi esas dag qursaqlarinda qeyri beraber paylanir GPS neticeleri gosterir ki Zaqrosun cenub serqinde cari qisalma sureti 10 mm a 0 39 duym il simal qerb Zaqrosda ise 5 mm a 0 20 duym il seviyyesine enir Simal cenub Kazerun surusme sinigi Zaqrosu iki ferqli deformasiya zonasina ayirir Zaqros daglari ikinci buz dovru zamani yaranib tektonik toqqusmaya sebeb olub Zaqrosun cenub serqindeki cokuntu ortuyu qaya duzunun tebeqesi uzerinde deformasiyaya ugrayir az bazal surtunme ile plastik dekolment kimi fealiyyet gosterir simal qerb Zaqrosda ise duz tebeqesi yoxdur ve ya cox nazikdir Zaqrosun simal qerbinde daha yuksek relyef ve daha dar deformasiya zonasi cenub serqde ise deformasiya daha cox yayilmis ve daha asagi relyefli daha genis deformasiya zonasi emele gelmisdir Suxurlarin cokme seraiti ve tektonik tarixi neftin emele gelmesine serait yaratmisdir ve Zaqros bolgesi muhum neft hasilati erazisidir Duz gunbezleri ve duz buzlaqlari Zaqros daglarinin xarakterik xususiyyetidir Duz qubbeleri neft kesfiyyati ucun muhumdur Zaqrosda Behbahanda qedim dasli yolTarixiZaqros daglarinin ehemiyyetli qedim tarixi var Onlar Asagi Paleolit dovrunden beri erken insanlar terefinden isgal edilmisdir Zaqrosda tapilan en erken insan fosilleri Neandertallara aiddir ve Sanidar magarasi Bisitun magarasi ve Wezmeh magarasindan gelir Sanidar magarasinda texminen 65 000 35 000 il evvele aid on Neandertalin qaliqlari tapilmisdir Magarada hemcinin iki proto neolit qebiristanligi var onlardan biri texminen 10 600 il evvele aiddir ve 35 insan qebrinden ibaretdir 13 Sonraki Yuxari Paleolit ve Epipaleolit isgallarina dair deliller Yafteh magarasi Xoramabad yaxinligindaki Kaldar magarasi ve Kirmansah yaxinligindaki Varvasi Malaverd Kurdustanda Kenace magarasi Farsdaki Boof magarasi ve bir sira basqa magaralar ve qaya siginacaqlarindan gelir Erken ekincilik daglarin eteklerinde eramizdan evvel 9000 ci ile qeder davam etmisdir Bezi yasayis menteqeleri sonradan seherlere cevrildi Jarmo bu erazide bir arxeoloji sahedir Serab istehsalinin ilk delillerinden bezileri daglarda askar edilmisdir Hem Haci Firuz Tepe hem de Qodin Tepe yasayis menteqelerinde eramizdan evvel 3500 5400 cu illere aid serab anbarlarina aid subutlar var EhaliZaqros daglarinda min iller boyu muxtelif coban ve fermer qruplari meskunlasib Bextiyariler kurdler ve ya qasqaylar kimi coban qruplari yayda serq yamaclarindan yaylaq qisda qerb yamaclarina qislaq kocurler Bezi iri seherler Zaqros daglarinin eteyinde yerlesir o cumleden Suleymaniyye Kirmansah Xorramabad ve Siraz Lurlar Iran tayfasidir esasen Merkezi Qerbi ve Cenubi Zaqrosda yasayir Lurlarin manee toretdiyi seherlere Xorramabad Borucerd Malayer Izeh Sehr e Kord Yasuc daxildir Lurlar Luri dilinde danisir ve Luristan vilayeti Xuzistan eyaleti Caharmehal ve Bextiyari eyaleti daxil olmaqla Iranin bir cox eyaletlerini ehate edir Bextiyari Lurlar Bextiyariler esasen Merkezi ve Cenubi Zaqrosda meskunlasan Irandan olan Lur tayfasidir Bextiyarilerin yasadigi boyuk seherlere Mescid Suleyman Izeh ve Sehr e Kord daxildir Kurdler Kurdler Turkiyenin cenub serqini Iranin simal qerbini Iraqin simalini ve Suriyanin simalini ehate eden iranli etnik qrupdur Zaqros daglarinin yuksek hundurluyu kend teserrufati ve insan inkisafi ucun mukemmel bir yerdir 19 Qasqay Qasqaylar Iranda esasen turk menseli qebile konfederasiyasidir Ehaliye Merkezi ve Cenubi Zaqrosda xususile Fars eyaletinin Siraz seheri etrafinda rast gelmek olar IqlimDaglarda bir nece ekosistem var Illik yaginti 400 800 mm 16 31 duym arasinda deyisir ve esasen qis ve yaz aylarinda dusur Qislar siddetlidir asagi temperatur tez tez 25 C den 13 F asagidir Bolge qarli qis ve mulayim yagisli yaz ardindan quraq yay ve payiz ile xarakterize olunur BuzlasmaSerq Zaqros daglari Kuh i Jupar 4 135 m 13 566 fut Kuh i Lalezar 4 374 m 14 350 fut ve Kuh i Hezarda 4 469 m 14 662 fut hazirda buzlaqlar yoxdur Yalniz Zerd Kuh ve Denada bezi buzlaqlar hele de qalib Iraqin Kurdustan bolgesindeki Zaqros daglarindan kecen yol Yaban kecisi surusu Zaqros Behbahan Fritillaria imperialis Dena Iran Zaqros Zaqrosda Behbahanda qedim yolHemcinin baxXatun dagi SuxurIstinadlar NASA Earth Observatory 2008 09 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2006 04 27 1 October 2006 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 27 April 2006 Nilforoushan F Masson F Vernant P Vigny C Martinod J Abbassi M Nankali H Hatzfeld D Bayer R Tavakoli F Ashtiani A Doerflinger E Daignieres M Collard P Chery J 2003 GPS network monitors the Arabia Eurasia collision deformation in Iran Journal of Geodesy 77 411 422 Jamalreyhani Mohammadreza Pousse Beltran Lea Buyukakpinar Pinar Cesca Simone Nissen Edwin Ghods Abdolreza Lopez Comino Jose Angel Rezapour Mehdi Najafi Mahdi The 2019 2020 Khalili Iran Earthquake Sequence Anthropogenic Seismicity in the Zagros Simply Folded Belt Journal of Geophysical Research Solid Earth ingilis 126 12 December 2021 doi 10 1029 2021JB022797 ISSN 2169 9313 PMC 9285018 bad pmc PMID 35846502 bad pmid Nilforoushan F Koyi HA Swantesson J O H Talbot CJ 2008 Effect of basal friction on the surface and volumetric strain in models of convergent settings measured by laser scanner Journal of Structural Geology 30 366 379 Murray Tim Milestones in Archaeology A Chronological Encyclopedia ingilis ABC CLIO 2007 seh 454 ISBN 9781576071861 Some settlements later grew into cities eventually named and is one archaeological site in this area Some of the earliest evidence of wine production has been discovered in the mountains both the settlements of and have given evidence of wine storage dating between 3500 and 5400 BC Xarici kecidlerZagros Photos from Iran Livius 2007 11 21 at the Wayback Machine The genus Dionysia 2019 12 04 at the Wayback Machine Iran Timeline of Art History Mesopotamia 9000 500 B C 2007 02 24 at the Wayback Machine Major Peaks of the Zagros Mountains