Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Akkad dövləti və ya Akkad padşahlığı — Cənubi Mesopotamiyanın(İkiçayarası) şimalında Sippar (indiki Abu Habba) yaxınlığında qədim şəhər. Akkad şəhəri İkiçayarasının zəngin şəhərlərindən, Akkad dövləti isə regionun qüdrətli dövlətlərindən idi. Babilin sami əhalisinin yaşadığı şəhərlərdən biri.
| Tarixi dövlət | |
| Akkad | |
|---|---|
 | |
| təq. — | |
| Paytaxt | Akkad |
| Dilləri | şumer dili, Akkad dili |
| Rəsmi dilləri | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi haqqında
Akkad dövlətinin yaradıcısı I Şarri-kin (akkad:Şarrumkenu) olmuşdur. O, e.ə. 2316–2261 illərdə bu dövlətin çarı olmuşdur. Yunanlar ona Sarqon deyirdilər. O sami olmuşdur və Kiş şəhərinin çarı Ur-Zababanın bağbanı vəzifəsində çalışırdı. Ur-Zababa Umma şəhərinin çarı tərəfindən savaşda məğlub edildiyindən sonra, bilinməyən səbəblər nəticəsində (əfsanəyə görə tanrıca İştarın himayəçiliyinin nəticəsində Sarqon çarlığı ələ keçirmişdi.
Çar olandan sonra o, Kişdən Akkad şəhərinə köçmüş və onu ölkəsinin baş şəhəri elan etmişdir. Burada Sarqon güclü ordu quruculuğunu həyata keçirməyə başlamışdır. Bir qədər vaxt sonra, onun ordusu reqionun ən güclü ordusuna çevrilmişdir.
Hərbi üstünlük əldə edəndən sonra, Sarqon qonşularına qarşı savaşa başlamışdır. O əvvəl Mesopotamiyanın şimalını özünə tabe etmiş, E.ə 2287-ci ildə Şumerə hücum etmiş,Kiş şəhərini tutduqdan sonra isə Uruk şəhərinin çarı Luqalzaqesi ilə savaşa başlamışdır. E.ə. 2312-ci ildə onu məğlub edərək, şəhəri ələ keçirmiş və Luqalzaqesini ,ox guman ki edam edilmişdir.
Sonra Sarqon şumer çarlarına qarşı savaşı davam edərək, Umma və Laqaş şəhərlərini ələ keçirmiş, sonra İran körfəzinə qədər irəliləmişdir. Beləliklə, bu savaşlar nəticəsində bütün Mesopotamiya Sarqona tabe oldu və onun yaratdığı böyük və qüdrətli dövlət Akkad adlandırılmışdır.
Daha sonra Sarqonun ordusu elamlılara qarşı hücuma keçərək, Susa şəhərini də ələ keçirmişdir. E.ə. 2306-cı ildə isə o, Suriya istiqamətində irəliləyərək, Aralıq dənizinin sahillərinə çıxmış, oradan isə Kiçik Asiya yarımadasına da hücum etmişdir. Bu istilalar nəticəsində Akkad faktiki olaraq tarixdə ilk imperiyaya çevrilmişdir.
Sarqonun dövründə ictimai həyatın çeşidli sahələrində böyük nailiyyətlər əldə edilmişdir: imperiyanın mərkəzlərində yollar və limanlar inşa edilmiş; vahid ölçmə və çəki ölçüləri tətbiq edilmiş; yeni suvarma sistemlərindən istifadə edilmiş; daxili və xarici ticarət inkişaf etdirilmişdir.
Ancaq Sarqonun hakimiyyətinin sonunda imperiyada parçalanma meylləri müşahidə başlamışdır. Bəzi şəhərlər artıq ona tabe olmaqdan imtina etmişdirlər. Parçalanmanın qarşısını almaq üçün Sarqonun varisi çar Rimuş o şəhərlərə qarşı ordu yeritmişdir. Bunun nəticəsinda Umma, Adaba, Laqaş və Dera şəhərləri alınmış və üsyanlar yatırılmışdır. Lakin Rimuş saray çevrilişi nəticəsində öldürülmüş və onun qardaşı Maniştusu çarlığa gətirilmişdir. Ancaq az sonra o da öldürülmüşdür.
Şumer və Akkad çarlarının hakimiyyəti hərbiçilərin, zadəganların və dövlət məmurlarının nüfuzuna arxalanırdı. Hakimiyyət dirəklərindən biri də kahin zümrəsi olmuşdur. Akkad kahinləri çarlara dəstək vermiş, onların İştar ilahəsinin himayəsində olduğunu iddia edirdilər. Kahinlər çarların özlərini də ilahələşdirirdilər.
Maniştusudan sonra çarlığa Naram-Sin çox güclü hökmdar olmuşdur. O E.ə. 2236–2200 illərdə ölkəyə başçılıq etmiş və Akkadı əhatə edən çeşidli dövlətlərlə və tayfalarla savaşlar apararaq onları məğlub etmişdir. Naram-Sini kahinlər Akkadın tanrısı elan etmişdilər. Ancaq sonda onun kahinlər zümrəsi ilə daxili qarşıdurmaları olmuşdur. Bundan başqa xaricdən kuti tayfaların ölkəyə hücumları şiddətlənmişdir.Kutilərlə mübarizədə ona Elam hökmdarı Kutik-İnşuşinak(e.ə 2240–2220) yardım göstərirdi. Elam və Akkad arasında bağlanmış müqavilədə Elam hökmdarı adından qeyd edilmişdir:" Naram-Suenin düşməni mənim düşmənim,dostu mənim dostumdur".Müqaviləyə uyğun olaraq,Kutik-İnşuşinak Zaqros dağları ölkələrinə hərbi yürüş təşkil etmiş,70-ə qədər xırda ölkə, o cümlədən Kutiumu( Kutilər ölkəsi) zəbt etmişdi.
Naram-Sindən sonra çar olmuş Şarkalişarri bu hücumların qarşısını çox böyük çətinliklə ala bilmişdi. Ancaq bu uğur müvəqqəti olmuşdur. Az sonra, kutilər Akkad dövlətinə sarsıdıcı zərbələr endirdilər və onu tarixi səhnədən sildilər. Kutilər bütün ölkəni qarət etdilər; məbədləri və şəhərləri dağıtdılar; əhalinin bir hissəsini əsirliyə apardılar, başqalarını isə vergi ödəməyə məcbur etdirdilər.
Ancaq qutilər Mesopotamiyada qalmadılar, bir qədər vaxt sonra oradan getdilər. Ölkənin idarəçiliyini isə özlərinin şumer və akkadlardan təyin etdiyi canişinlərinə tapşırdılar. Mesopotamiya əhalisi isə işğalçılara ağır vergilər verməkdə davam edirdi. Bu arada 20 il ərzində Şumerin Lagaş şəhərinin en və ya ensisi (hökmdarı) olan Qudea, orada büyük miqyaslı bərpa və quruculuq işləri aparmışdır.
Beləliklə, Akkad 125 ilə yaxın kutilərin canişinləri tərəfindən idarə edildi. Sonra işğalçılara qarşı böyük üsyanlar başladı. Uruk şəhərinin ensi’si Utuhenqal e.ə. 2109-cu ildə kutilərin ordusunu məğlub edib, onların nüfuzuna son qoymuşdu. Bundan sonra e.ə. XXII-XX-ci yüzilliklər ərzində Akkad Ur şəhərinin çarları tərəfindən idarə edilirdi. Bu zaman ölkə yenə də bütün sahələrdə inkişaf edirdi.
Ancaq dirçəliş çox çəkmədi. Az sonra müxtəlif köçəri tayfalar yenə də Mesopotamiya ərazisinə basqınlar etdilər.
Şimaldan amurilər, şərqdən isə kutilərlə elamlılar akkadlıları narahat etməyə başladılar. Eyni zamanda ölkədə daxili vəziyyət də gərginləşmişdi. Xalq kütlələri hakimiyyətdən narazı idilər, gölələr artıq sahiblərindən qaçırdılar; ölkədə aclıq və iqtisadi tənəzzül başlamışdır. Şəhər və vilayətlər mərkəzi hakimiyyəti qəbul etmirdilər. Şumer-Akkad dövlətçiliyinə sonuncu zərbəni elamlılar vurdular. Onlar Mesopotamiyaya daxil olub, Ur şəhərini dağıtdılar, onun sonuncu çarı İbbi-Sueni (e.ə. 2027–2003) əsirliyə apardılar.
Dini
Akkad dinin mənşəyi başqa Mesopotamiyada dinlərindəki kimi qədim Şümerdən gəlir. Sadəcə akkadlılar onu öz dillərində ifadə edirdilər və bəzi özəlliklərini əlavə etmişdirlər.
Akkad dövlətinin siyasi, iqtisadi və mədəni həyatı
Erkən sülalər dövründə və sonralar ölkənin iqtisadi əsasını əkinçilik təşkil edirdi. Əkinçilik süni suvarmaya əsaslanırdı. Süni suvarma sisteminin inkişaf etdirilməsi e. ə. III minillikdə Akkad hökmdarlarının başlıca vəzifəsi olmuşdur. Suvarma kanallarının çəkilməsində iştirak ictimai vəzifə idi və bunu bütün icma üzvləri həyata keçirirdi. İkiçayarasında sənətkarlıq, daxili və xarici ticarət inkişaf etmişdi. Şəhərlər sənətkarlıq və ticarət mərkəzlərinə çevrilirdi. Mülki bərabərsizliyin və sinfi ziddiyyətlərin kəskinləşməsi nəticəsində quldarlıq münasibətləri inkişaf edirdi. E. ə. minilliyin ikinci yarısında bu daha da gücləndi. Qul əməyi məbəd, hökmdar (dövlət) və xüsusi təsərrüfatlarda tətbiq olunurdu. Qulları, mal qara kimi, baş-baş sayırdılar. Əsir qullar "yad ölkəsi" yaxud "saq" ("baş deməkdir"), xüsusi qullar "urdu", yaxud "ere" adlandırılırdı. Qul sahibkarın xüsusi mülkiyyəti hesab olunurdu.
III Ur sülaləsi dövründə xırda istehsalçılar arasında müflisləşmə genişləndi. Yoxsullar öz övladlarını köləliyə satmağa məcbur olurdular. Bunun nəticəsində borc köləliyi meydana gəldi. Artıq yerli əhali kölə halına salınırdı. Şulginin hakimiyyət illərindəki məhkəmə sənədindən görünür ki, bir sıra hallarda qullar öz köləlik mənşəyini danırdılar. III Ur sülaləsi dövründə azad adamların müflisləşmə nəticəsində köləliyə düşməsi prosesi güclənmişdi. Bu zaman qulların sayı çox olduğundan, bir qulun qiyməti 9–10 şekel idi. Hər bir azad icmaçı, sənətkar ailəsində bir neçə qul vardı. Adətən fərdi təsərrüfatda işləyən qullara ailə və əmlak saxlamağa icazə verilirdi. Onlar müəyyən ödəmə verib azadlığa çıxa bilərdilər. Qul ağasından məhkəməyə şikayət edə bilərdi. Qulu bəzən şahid sifətilə dəvət edirdilər. Qullar alınıb-satılırdılar. Ailə icmalarının müflisləşməsi övladların köləliyə satılmasına şərait yaradırdı.
Məbəd və hökmdar təsərrüfatında işləyən qulların vəziyyəti ağır idi. Hökmdar (dövlət) təsərrüfatında işləyən kişi qullar "quruş", qadın qullar "nqeme" adlanırdı. Döv¬lət təsərrüfatında işləyən qullar xüsusi düşərgədə yaşayır, gündəlik azuqə alır¬dılar. Kişi qullara 1,5 litr, qadın qullara 0,75 litr gündəlik arpa payı, 3–4 litr bir aylıq bitki (küncüt) yağı və 1,5 kq birillik yun verilirdi. Quruşlar istehsal alətlərinə malik deyildilər, qeyri-iqtisadi istismara düçar olmuşdular. Fərdi və dövlət qulları istismar olunan sinfə mənsub idilər. İkiçayarasında quldarlıq istehsal üsulu bərqərar olmuşdu.
İkiçayarasında icma idarəsi öz varlığını saxlayırdı. İcmalar suvarma kanallarının çəkilməsi və təmiz saxlanılmasında yaxından iştirak edirdilər. İcma üzvlərinin müflisləşməsi məcburi əmək adamlarının sayını artırırdı. İcmanın torpaq ehtiyatı vardı. Bu torpaq icma mülkiyyəti hesab olunurdu. Daha geniş torpaq sahələri dövlət təsərrüfatına mənsub idi. III Ur sülaləsi dövründə dövlət torpaq mülkiyyəti əvvəlki dövrə nisbətən daha çox sahələri əhatə edirdi. Məbəd təsərrüfatı isə tədricən möhkəmlənməyə başlamışdı. Təsərrüfat həyatında kahinlərin mövqeyi güclənmişdi. Kahin təbəqəsi dövlətin dayağı idi. Onlar dövlət idarələrində, icma təşkilatlarında xidmət edirdilər. Məhkəmə işlərinin baxılması kahinlərin iştirakı ilə keçirilirdi.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Şumer və Akkad tarixi // Fəlsəfə elmləri doktoru Aydın Əlizadənin səhifələri (1. "Akkad tarixi" fəslinin mənbəyi).
Ədəbiyyat
- Yusif Yusifov, "Qədim Şərq Tarixi", B., 1993
- Mehdixan Yerevanski, "Qədim Dünya tarixi"
- Tofiq Mustafazadə, "Ümumi tarix" (dörd cilddə, I cild) B.,1995
- "Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası" (II cild) B., 1981
- Mürşüd Behbudov, "Ümumi Tarix", B., 2006
Həmçinin bax
İstinadlar
- (unspecified title).
- "Azərbaycan dövlətçilik tarixində qədim dövlətlər: Lullubum və Kutuim dövlətləri". 2022-03-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-16.
- "Azərbaycan-Şumer əlaqələri". 2022-03-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-16.
- Аккад // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 200.
- История Древнего Востока. 1 том, 1983, с. 233
- Крамер Самюэль. Шумеры. Первая цивилизация на Земле. — М.: ЗАО Центрполиграф, 2010, c. 75.
- Həmin kitabda, c. 76.
- Həmən yerdə
- Həmən yerdə
- История Древнего Востока. 1 том, 1983, с. 243–246
- Крамер Самюэль. Шумеры. Первая цивилизация на Земле. — М.: ЗАО Центрполиграф, 2010, c. 77.
- История Древнего Востока. 1 том, 1983, с. 256–260
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Akkad dovleti ve ya Akkad padsahligi Cenubi Mesopotamiyanin Ikicayarasi simalinda Sippar indiki Abu Habba yaxinliginda qedim seher Akkad seheri Ikicayarasinin zengin seherlerinden Akkad dovleti ise regionun qudretli dovletlerinden idi Babilin sami ehalisinin yasadigi seherlerden biri Tarixi dovletAkkadteq Paytaxt AkkadDilleri sumer dili Akkad diliResmi dilleri Akkad dili Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixi haqqindaAkkad dovletinin yaradicisi I Sarri kin akkad Sarrumkenu olmusdur O e e 2316 2261 illerde bu dovletin cari olmusdur Yunanlar ona Sarqon deyirdiler O sami olmusdur ve Kis seherinin cari Ur Zababanin bagbani vezifesinde calisirdi Ur Zababa Umma seherinin cari terefinden savasda meglub edildiyinden sonra bilinmeyen sebebler neticesinde efsaneye gore tanrica Istarin himayeciliyinin neticesinde Sarqon carligi ele kecirmisdi Car olandan sonra o Kisden Akkad seherine kocmus ve onu olkesinin bas seheri elan etmisdir Burada Sarqon guclu ordu quruculugunu heyata kecirmeye baslamisdir Bir qeder vaxt sonra onun ordusu reqionun en guclu ordusuna cevrilmisdir Herbi ustunluk elde edenden sonra Sarqon qonsularina qarsi savasa baslamisdir O evvel Mesopotamiyanin simalini ozune tabe etmis E e 2287 ci ilde Sumere hucum etmis Kis seherini tutduqdan sonra ise Uruk seherinin cari Luqalzaqesi ile savasa baslamisdir E e 2312 ci ilde onu meglub ederek seheri ele kecirmis ve Luqalzaqesini ox guman ki edam edilmisdir Sonra Sarqon sumer carlarina qarsi savasi davam ederek Umma ve Laqas seherlerini ele kecirmis sonra Iran korfezine qeder irelilemisdir Belelikle bu savaslar neticesinde butun Mesopotamiya Sarqona tabe oldu ve onun yaratdigi boyuk ve qudretli dovlet Akkad adlandirilmisdir Daha sonra Sarqonun ordusu elamlilara qarsi hucuma kecerek Susa seherini de ele kecirmisdir E e 2306 ci ilde ise o Suriya istiqametinde irelileyerek Araliq denizinin sahillerine cixmis oradan ise Kicik Asiya yarimadasina da hucum etmisdir Bu istilalar neticesinde Akkad faktiki olaraq tarixde ilk imperiyaya cevrilmisdir Sarqonun dovrunde ictimai heyatin cesidli sahelerinde boyuk nailiyyetler elde edilmisdir imperiyanin merkezlerinde yollar ve limanlar insa edilmis vahid olcme ve ceki olculeri tetbiq edilmis yeni suvarma sistemlerinden istifade edilmis daxili ve xarici ticaret inkisaf etdirilmisdir Ancaq Sarqonun hakimiyyetinin sonunda imperiyada parcalanma meylleri musahide baslamisdir Bezi seherler artiq ona tabe olmaqdan imtina etmisdirler Parcalanmanin qarsisini almaq ucun Sarqonun varisi car Rimus o seherlere qarsi ordu yeritmisdir Bunun neticesinda Umma Adaba Laqas ve Dera seherleri alinmis ve usyanlar yatirilmisdir Lakin Rimus saray cevrilisi neticesinde oldurulmus ve onun qardasi Manistusu carliga getirilmisdir Ancaq az sonra o da oldurulmusdur Sumer ve Akkad carlarinin hakimiyyeti herbicilerin zadeganlarin ve dovlet memurlarinin nufuzuna arxalanirdi Hakimiyyet direklerinden biri de kahin zumresi olmusdur Akkad kahinleri carlara destek vermis onlarin Istar ilahesinin himayesinde oldugunu iddia edirdiler Kahinler carlarin ozlerini de ilahelesdirirdiler Manistusudan sonra carliga Naram Sin cox guclu hokmdar olmusdur O E e 2236 2200 illerde olkeye basciliq etmis ve Akkadi ehate eden cesidli dovletlerle ve tayfalarla savaslar apararaq onlari meglub etmisdir Naram Sini kahinler Akkadin tanrisi elan etmisdiler Ancaq sonda onun kahinler zumresi ile daxili qarsidurmalari olmusdur Bundan basqa xaricden kuti tayfalarin olkeye hucumlari siddetlenmisdir Kutilerle mubarizede ona Elam hokmdari Kutik Insusinak e e 2240 2220 yardim gosterirdi Elam ve Akkad arasinda baglanmis muqavilede Elam hokmdari adindan qeyd edilmisdir Naram Suenin dusmeni menim dusmenim dostu menim dostumdur Muqavileye uygun olaraq Kutik Insusinak Zaqros daglari olkelerine herbi yurus teskil etmis 70 e qeder xirda olke o cumleden Kutiumu Kutiler olkesi zebt etmisdi Naram Sinden sonra car olmus Sarkalisarri bu hucumlarin qarsisini cox boyuk cetinlikle ala bilmisdi Ancaq bu ugur muveqqeti olmusdur Az sonra kutiler Akkad dovletine sarsidici zerbeler endirdiler ve onu tarixi sehneden sildiler Kutiler butun olkeni qaret etdiler mebedleri ve seherleri dagitdilar ehalinin bir hissesini esirliye apardilar basqalarini ise vergi odemeye mecbur etdirdiler Ancaq qutiler Mesopotamiyada qalmadilar bir qeder vaxt sonra oradan getdiler Olkenin idareciliyini ise ozlerinin sumer ve akkadlardan teyin etdiyi canisinlerine tapsirdilar Mesopotamiya ehalisi ise isgalcilara agir vergiler vermekde davam edirdi Bu arada 20 il erzinde Sumerin Lagas seherinin en ve ya ensisi hokmdari olan Qudea orada buyuk miqyasli berpa ve quruculuq isleri aparmisdir Belelikle Akkad 125 ile yaxin kutilerin canisinleri terefinden idare edildi Sonra isgalcilara qarsi boyuk usyanlar basladi Uruk seherinin ensi si Utuhenqal e e 2109 cu ilde kutilerin ordusunu meglub edib onlarin nufuzuna son qoymusdu Bundan sonra e e XXII XX ci yuzillikler erzinde Akkad Ur seherinin carlari terefinden idare edilirdi Bu zaman olke yene de butun sahelerde inkisaf edirdi Ancaq dircelis cox cekmedi Az sonra muxtelif koceri tayfalar yene de Mesopotamiya erazisine basqinlar etdiler Simaldan amuriler serqden ise kutilerle elamlilar akkadlilari narahat etmeye basladilar Eyni zamanda olkede daxili veziyyet de gerginlesmisdi Xalq kutleleri hakimiyyetden narazi idiler goleler artiq sahiblerinden qacirdilar olkede acliq ve iqtisadi tenezzul baslamisdir Seher ve vilayetler merkezi hakimiyyeti qebul etmirdiler Sumer Akkad dovletciliyine sonuncu zerbeni elamlilar vurdular Onlar Mesopotamiyaya daxil olub Ur seherini dagitdilar onun sonuncu cari Ibbi Sueni e e 2027 2003 esirliye apardilar DiniEsas meqale Qedim Mesopotamiya dini Akkad dinin menseyi basqa Mesopotamiyada dinlerindeki kimi qedim Sumerden gelir Sadece akkadlilar onu oz dillerinde ifade edirdiler ve bezi ozelliklerini elave etmisdirler Akkad dovletinin siyasi iqtisadi ve medeni heyatiErken sulaler dovrunde ve sonralar olkenin iqtisadi esasini ekincilik teskil edirdi Ekincilik suni suvarmaya esaslanirdi Suni suvarma sisteminin inkisaf etdirilmesi e e III minillikde Akkad hokmdarlarinin baslica vezifesi olmusdur Suvarma kanallarinin cekilmesinde istirak ictimai vezife idi ve bunu butun icma uzvleri heyata kecirirdi Ikicayarasinda senetkarliq daxili ve xarici ticaret inkisaf etmisdi Seherler senetkarliq ve ticaret merkezlerine cevrilirdi Mulki berabersizliyin ve sinfi ziddiyyetlerin keskinlesmesi neticesinde quldarliq munasibetleri inkisaf edirdi E e minilliyin ikinci yarisinda bu daha da guclendi Qul emeyi mebed hokmdar dovlet ve xususi teserrufatlarda tetbiq olunurdu Qullari mal qara kimi bas bas sayirdilar Esir qullar yad olkesi yaxud saq bas demekdir xususi qullar urdu yaxud ere adlandirilirdi Qul sahibkarin xususi mulkiyyeti hesab olunurdu III Ur sulalesi dovrunde xirda istehsalcilar arasinda muflislesme genislendi Yoxsullar oz ovladlarini koleliye satmaga mecbur olurdular Bunun neticesinde borc koleliyi meydana geldi Artiq yerli ehali kole halina salinirdi Sulginin hakimiyyet illerindeki mehkeme senedinden gorunur ki bir sira hallarda qullar oz kolelik menseyini danirdilar III Ur sulalesi dovrunde azad adamlarin muflislesme neticesinde koleliye dusmesi prosesi guclenmisdi Bu zaman qullarin sayi cox oldugundan bir qulun qiymeti 9 10 sekel idi Her bir azad icmaci senetkar ailesinde bir nece qul vardi Adeten ferdi teserrufatda isleyen qullara aile ve emlak saxlamaga icaze verilirdi Onlar mueyyen odeme verib azadliga cixa bilerdiler Qul agasindan mehkemeye sikayet ede bilerdi Qulu bezen sahid sifetile devet edirdiler Qullar alinib satilirdilar Aile icmalarinin muflislesmesi ovladlarin koleliye satilmasina serait yaradirdi Mebed ve hokmdar teserrufatinda isleyen qullarin veziyyeti agir idi Hokmdar dovlet teserrufatinda isleyen kisi qullar qurus qadin qullar nqeme adlanirdi Dov let teserrufatinda isleyen qullar xususi dusergede yasayir gundelik azuqe alir dilar Kisi qullara 1 5 litr qadin qullara 0 75 litr gundelik arpa payi 3 4 litr bir ayliq bitki kuncut yagi ve 1 5 kq birillik yun verilirdi Quruslar istehsal aletlerine malik deyildiler qeyri iqtisadi istismara ducar olmusdular Ferdi ve dovlet qullari istismar olunan sinfe mensub idiler Ikicayarasinda quldarliq istehsal usulu berqerar olmusdu Ikicayarasinda icma idaresi oz varligini saxlayirdi Icmalar suvarma kanallarinin cekilmesi ve temiz saxlanilmasinda yaxindan istirak edirdiler Icma uzvlerinin muflislesmesi mecburi emek adamlarinin sayini artirirdi Icmanin torpaq ehtiyati vardi Bu torpaq icma mulkiyyeti hesab olunurdu Daha genis torpaq saheleri dovlet teserrufatina mensub idi III Ur sulalesi dovrunde dovlet torpaq mulkiyyeti evvelki dovre nisbeten daha cox saheleri ehate edirdi Mebed teserrufati ise tedricen mohkemlenmeye baslamisdi Teserrufat heyatinda kahinlerin movqeyi guclenmisdi Kahin tebeqesi dovletin dayagi idi Onlar dovlet idarelerinde icma teskilatlarinda xidmet edirdiler Mehkeme islerinin baxilmasi kahinlerin istiraki ile kecirilirdi MenbeAydin Elizade Sumer ve Akkad tarixi Felsefe elmleri doktoru Aydin Elizadenin sehifeleri 1 Akkad tarixi feslinin menbeyi EdebiyyatYusif Yusifov Qedim Serq Tarixi B 1993 Mehdixan Yerevanski Qedim Dunya tarixi Tofiq Mustafazade Umumi tarix dord cildde I cild B 1995 Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi II cild B 1981 Mursud Behbudov Umumi Tarix B 2006Hemcinin baxSumer Babil Assuriya Mesopotamiya Mesopotamiya tanrilarinin siyahisi Qedim Mesopotamiya diniIstinadlar unspecified title ISBN 0 415 11032 7 Azerbaycan dovletcilik tarixinde qedim dovletler Lullubum ve Kutuim dovletleri 2022 03 23 tarixinde Istifade tarixi 2022 03 16 Azerbaycan Sumer elaqeleri 2022 03 23 tarixinde Istifade tarixi 2022 03 16 Akkad Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 200 Istoriya Drevnego Vostoka 1 tom 1983 s 233 Kramer Samyuel Shumery Pervaya civilizaciya na Zemle M ZAO Centrpoligraf 2010 c 75 Hemin kitabda c 76 Hemen yerde Hemen yerde Istoriya Drevnego Vostoka 1 tom 1983 s 243 246 Kramer Samyuel Shumery Pervaya civilizaciya na Zemle M ZAO Centrpoligraf 2010 c 77 Istoriya Drevnego Vostoka 1 tom 1983 s 256 260