Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zəncan xanlığı — tarixi Azərbaycan torpaqlarında mövcud olmuş Azərbaycan dövlətlərindən biri.
| Xanlıq | |
| Zəncan xanlığı | |
|---|---|
 XVIII — XIX əsrlərdə Zəncan xanlığı | |
| | |
| Paytaxt | Zəncan |
| Rəsmi dilləri | Azərbaycan dili, fars dili |
| Dövlət dini | İslam (Şiəlik) |
| Əhalisi | Azərbaycanlılar |
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya |
| Sülalə | Əfşar eli |
| Xan | |
| • (1747-1780) | Zülfüqar xan Əmirli-Avşar (ilk) |
| • (1797-1810) | Əmənulla xan Avşar (son) |
Xanlığın tarixi
Zəncan xanlığın banisi Zülfüqar xan Əmirli-Avşar idi. Avşar elinin Əmirli oymağının Zəncan ətrafında çəkisi ağır idi. "Kitabi-məcməül-sultaniyyə"nin 370-ci səhifəsində yazılır: "Əmirli-Avşar elindən bir tayfa adıdır ki, Xəmsənin (Zəncanın) ətrafında sakindirlər.
Zülfüqar xan Əmirli-Avşar (Zəndiyyə dönəmində) Zəncanın valisi və Kərim xan Zəndin siyasi rəqibi idi. Bugünkü Zülfüqarilərin ulu babası olub və Zəncanın yerləşən imarət onunkudur". "Gülşəni-murad", "Rüstəmüttəvarix" və başqa kitablarda da onun haqqında məlumatlar verilib. Kitabların bir neçə yerində onun iqtidarı və qüdrətinə görə, "Alicah Zülfüqar xan", "Sultan Zülfüqar xan Əmirli-Avşar", "Xaqan" ünvanları ilə xatırlanıb. Zülfüqarilərin daxil olduğu əmirlilərin olduqları yer, Qoltuq qalası Zəncanın cənub yörəsində yerləşirdi.
Zülfüqar xan Kərim xan Zəndin ölümündən sonra qoşun çəkib Qəzvini tutdu. Şahlıq iddiasında idi. Əlimurad xanın hücumundan sonra Qəzvini buraxıb Zəncana qayıtdı. Zülfüqar xan Ağaməhəmməd xan Qovanlı-Qacarın qardaşı Cəfərqulu xanla vuruşub məğlub olmuşdu. Zülfüqar xan məğlub olub Xalxala qaçmışdı. Xalxalın hakimi onu tutub Əlimurad xana verdi. Əlimurad xan 1780-ci ildə Zülfüqar xanı öldürdü.
Zülfüqar xanın törəməsi Zülfiqari soyadını daşıyır.
Zülfüqar xandan sonra, 1780-ci ildə Zəncanın hakimi Əli xan Avşar oldu. Onun soyu Zayirli adlanırdı. Zayirli soyu Zəncanın ətrafında məskunlaşıblar. "Gülşəni-murad" kitabında bu barədə yazır ki, Əli xan Zayirli-Avşar Xəmsə və Zəncan əyalətinin hakimi və Zülfüqar xanın qohumu idi.
1783–cü ildə Təbriz şəhəri Urmiya qoşunları tərəfindən mühasirəyə alınmışdı. Nəcəfqulu xan Dünbili mühasirənin götürülməsindən sonra oğlu Xudadad xanı yardım üçün Əlimurad xanın yanına göndərdi. Əlimurad xan ona yardım etməyə söz verdi. Urmiya hakimi İmamqulu xan Qasımlı-Avşar bu hadisəni eşidib Əlimurad xanın üstünə qoşun göndərdi. Qoşun Sovucbulaq tərəfdən yola düşdü. də yolda qoşuna qoşuldu.
Zəncan hakimi Əli xan bir müddət idi ki, Əlimurad xandan üz döndərmişdi, sevincək halda onlarla birləşdi. Onları ağırlayıb məsləhət gördü ki, əvvəl evin içi, sonra çölü. Bildirdi ki, gəlin Azərbaycanı iç düşmənlərdən təmizləyək, sonra Əlimurad xanın üstünə gedərik. Bu məsləhəti İmamqulu xan Qasımlı-Avşar qəbul edib İraqa getməkdən əl çəkdi. Birləşdiyi Əli xanın sərkərdələrindən olan Vəli bəyi qoşunla Azərbaycana göndərdi. Dost bildiyi Azərbaycan xanlarına məktub yazıb onlara qoşulmağı təklif etdi. Xalxalın hakimi Miyanədə ona qoşuldu. Sərab hakimi böyük oğlu Sadıq sultana qoşun götürüb onlara qoşulmasını tapşırdı. Onlar Təbrizin bir ağaclığında toplanıb oturaq etdilər. Qış həmin il soyuq gəldiyindən şəhəri mühasirə etməyə tablamayıb Urmiyaya yollandılar.
Qarabağ hakimi İbrahimxəlil xan Cavanşirlə yazışırdı. 1787-ci ildə Qarabağ xanı Əli xana yazırdı ki, Ağaməhəmməd xanın Azərbaycana girməsi böyük təhlükədir və buna görə də o, Məhəmmədhəsən xanın oğlunu şimala doğru hərəkətinə mane olmalıdır. Bunun üçün lazım gələrsə, ona qoşunla və pulla kömək etməyə hazırdır.
İbrahimxəlil xan Cavanşirin məktubu Təbriz xanı tərəfindən ələ keçirildi. Ağaməhəmməd xana göndərildi. Ağaməhəmməd xan Qovanlı-Qacar 50 min qoşunla Zəncana gəldi. Əli xan Zayirli bir məktub vasitəsilə Avşar elinin butün oymaqlarını Tehrana dəvət etdi. Ta Tehranda Avşarlar sülaləsinin şahlığını elan etsin.
Bir neçə dəfəlik yüngül qarşılaşmada Ağaməhəmməd xan Qacarın ordusunun nizamını pozmuşdu. Ağaməhəmməd xan da qalib gələndən sonra onu Zəncanın hakimliyindən və qoşun sərkərdəliyindən azad etdi.
Əli xan Qacar xanına qarşı mübarizədən əl çəkmirdi. 1788-ci ildə (hicri qəməri 1201-ci ildə) Ağaməhəmməd xan Əli xan Avşarı İsfəhan şəhərinə aparıb gözlərini çıxartdırdı. Onun bütün vəzifələrini Abdulla xan Usanlı-Avşara verdi.
Əli xan Zayirli-Avşardan sonra Zəncanın valisi oldu. 1797-ci ildə Ağaməhəmməd şah Qovanlı-Qacar onu hakim kimi tanımışdı. Abdulla xan Xəmsəyə yetişəndən sonra şahlıq həvəsinə düşmüşdü. Yar-yoldaşlarından, dost-tanışlarından qoşun toplayıb taxt-tac iddiası edirdi. Sonra iddiasından əl çəkib Zəncanı idarə etməyə başladı.
Abdulla xan Usanlı 1797-ci ildə Qacar şahları tərəfindən Xəmsə əyalətinin valisi olmuşdu. Fətəli şah Qovanlı-Qacara xidmət etmişdi.
Abdulla xan Hüseynqulu xan Qovanlı-Qacarın oğlu Süleyman xanın qiyamına qarışdığı üçün Fətəli şah tərəfindən kor edildi.
Zəncan xanlığının süqutu
Abdulla xandan sonra Zəncana Əmənulla xan Avşar başçılıq etməyə başladı.
Əmənulla xan Qacar dövlətinin adlı-sanlı sərkərdələrindən idi. 1806-cı ildə Fətəli şah Qovanlı-Qacar İbrahimxəlil xan Cavanşirin oğlu, İrana tabe olan Mehri mahalının başçısı Əbülfət xanı (Əbülfət xan Tuti) qızışdırıb 5 min nəfərlik qoşunla Qarabağa göndərdi. Əbülfət xanın yeznəsi Sarıxanbəyli-Şahsevəni də ona yardımçı təyin etdi. İranın adlı-sanlı sərkərdələri, o cümlədən Qəzvinli sərdar Hüseynqulu xan Qacar, Damğanlı İsmayıl xan, Xəmsəli (Zəncanlı) Əmənulla xan Avşar və başqaları Əbülfət xanın başçılığı altında idi.
Hakimləri
- Zülfüqar xan Əmirli-Avşar (1747–1780)
- Əli xan Zayirli-Avşar (1780–1782)
- Abdulla xan Usanlı-Avşar (1782–1797)
- Əmənulla xan Avşar (1797–1810)
Həmçinin bax
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Aydın Avşar. Avşarlar. Bakı: Şuşa, 2008, səh. 323–324.
- Ənvər Çingizoğlu. Zəncan xanlığı. Bakı: Mütərcim, 2015, 176 səh.
İstinadlar
- Muriel Atkin. Russia and Iran, 1780—1828. 2nd. ed. Minneapolis:University of Minnesota Press Press. 2008. ISBN .Orijinal mətn (ing.)
«In Safavi times, Azerbaijan was applied to all the muslim-ruled khanates of the eastern Caucasian as well as to the area south of the Araz River as fas as the Qezel Uzan River, the latter region being approximately the same as the modern Iranian ostans of East and West Azerbaijan.»
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zencan xanligi tarixi Azerbaycan torpaqlarinda movcud olmus Azerbaycan dovletlerinden biri XanliqZencan xanligiXVIII XIX esrlerde Zencan xanligi XVIII esr XIX esrPaytaxt ZencanResmi dilleri Azerbaycan dili fars diliDovlet dini Islam Sielik Ehalisi AzerbaycanlilarIdareetme formasi Mutleq monarxiyaSulale Efsar eliXan 1747 1780 Zulfuqar xan Emirli Avsar ilk 1797 1810 Emenulla xan Avsar son Xanligin tarixiZencan xanligin banisi Zulfuqar xan Emirli Avsar idi Avsar elinin Emirli oymaginin Zencan etrafinda cekisi agir idi Kitabi mecmeul sultaniyye nin 370 ci sehifesinde yazilir Emirli Avsar elinden bir tayfa adidir ki Xemsenin Zencanin etrafinda sakindirler Zulfuqar xan Emirli Avsar Zendiyye doneminde Zencanin valisi ve Kerim xan Zendin siyasi reqibi idi Bugunku Zulfuqarilerin ulu babasi olub ve Zencanin yerlesen imaret onunkudur Gulseni murad Rustemuttevarix ve basqa kitablarda da onun haqqinda melumatlar verilib Kitablarin bir nece yerinde onun iqtidari ve qudretine gore Alicah Zulfuqar xan Sultan Zulfuqar xan Emirli Avsar Xaqan unvanlari ile xatirlanib Zulfuqarilerin daxil oldugu emirlilerin olduqlari yer Qoltuq qalasi Zencanin cenub yoresinde yerlesirdi Zulfuqar xan Kerim xan Zendin olumunden sonra qosun cekib Qezvini tutdu Sahliq iddiasinda idi Elimurad xanin hucumundan sonra Qezvini buraxib Zencana qayitdi Zulfuqar xan Agamehemmed xan Qovanli Qacarin qardasi Ceferqulu xanla vurusub meglub olmusdu Zulfuqar xan meglub olub Xalxala qacmisdi Xalxalin hakimi onu tutub Elimurad xana verdi Elimurad xan 1780 ci ilde Zulfuqar xani oldurdu Zulfuqar xanin toremesi Zulfiqari soyadini dasiyir Zulfuqar xandan sonra 1780 ci ilde Zencanin hakimi Eli xan Avsar oldu Onun soyu Zayirli adlanirdi Zayirli soyu Zencanin etrafinda meskunlasiblar Gulseni murad kitabinda bu barede yazir ki Eli xan Zayirli Avsar Xemse ve Zencan eyaletinin hakimi ve Zulfuqar xanin qohumu idi 1783 cu ilde Tebriz seheri Urmiya qosunlari terefinden muhasireye alinmisdi Necefqulu xan Dunbili muhasirenin goturulmesinden sonra oglu Xudadad xani yardim ucun Elimurad xanin yanina gonderdi Elimurad xan ona yardim etmeye soz verdi Urmiya hakimi Imamqulu xan Qasimli Avsar bu hadiseni esidib Elimurad xanin ustune qosun gonderdi Qosun Sovucbulaq terefden yola dusdu de yolda qosuna qosuldu Zencan hakimi Eli xan bir muddet idi ki Elimurad xandan uz dondermisdi sevincek halda onlarla birlesdi Onlari agirlayib meslehet gordu ki evvel evin ici sonra colu Bildirdi ki gelin Azerbaycani ic dusmenlerden temizleyek sonra Elimurad xanin ustune gederik Bu mesleheti Imamqulu xan Qasimli Avsar qebul edib Iraqa getmekden el cekdi Birlesdiyi Eli xanin serkerdelerinden olan Veli beyi qosunla Azerbaycana gonderdi Dost bildiyi Azerbaycan xanlarina mektub yazib onlara qosulmagi teklif etdi Xalxalin hakimi Miyanede ona qosuldu Serab hakimi boyuk oglu Sadiq sultana qosun goturub onlara qosulmasini tapsirdi Onlar Tebrizin bir agacliginda toplanib oturaq etdiler Qis hemin il soyuq geldiyinden seheri muhasire etmeye tablamayib Urmiyaya yollandilar Qarabag hakimi Ibrahimxelil xan Cavansirle yazisirdi 1787 ci ilde Qarabag xani Eli xana yazirdi ki Agamehemmed xanin Azerbaycana girmesi boyuk tehlukedir ve buna gore de o Mehemmedhesen xanin oglunu simala dogru hereketine mane olmalidir Bunun ucun lazim gelerse ona qosunla ve pulla komek etmeye hazirdir Ibrahimxelil xan Cavansirin mektubu Tebriz xani terefinden ele kecirildi Agamehemmed xana gonderildi Agamehemmed xan Qovanli Qacar 50 min qosunla Zencana geldi Eli xan Zayirli bir mektub vasitesile Avsar elinin butun oymaqlarini Tehrana devet etdi Ta Tehranda Avsarlar sulalesinin sahligini elan etsin Bir nece defelik yungul qarsilasmada Agamehemmed xan Qacarin ordusunun nizamini pozmusdu Agamehemmed xan da qalib gelenden sonra onu Zencanin hakimliyinden ve qosun serkerdeliyinden azad etdi Eli xan Qacar xanina qarsi mubarizeden el cekmirdi 1788 ci ilde hicri qemeri 1201 ci ilde Agamehemmed xan Eli xan Avsari Isfehan seherine aparib gozlerini cixartdirdi Onun butun vezifelerini Abdulla xan Usanli Avsara verdi Eli xan Zayirli Avsardan sonra Zencanin valisi oldu 1797 ci ilde Agamehemmed sah Qovanli Qacar onu hakim kimi tanimisdi Abdulla xan Xemseye yetisenden sonra sahliq hevesine dusmusdu Yar yoldaslarindan dost tanislarindan qosun toplayib taxt tac iddiasi edirdi Sonra iddiasindan el cekib Zencani idare etmeye basladi Abdulla xan Usanli 1797 ci ilde Qacar sahlari terefinden Xemse eyaletinin valisi olmusdu Feteli sah Qovanli Qacara xidmet etmisdi Abdulla xan Huseynqulu xan Qovanli Qacarin oglu Suleyman xanin qiyamina qarisdigi ucun Feteli sah terefinden kor edildi Zencan xanliginin suqutuAbdulla xandan sonra Zencana Emenulla xan Avsar basciliq etmeye basladi Emenulla xan Qacar dovletinin adli sanli serkerdelerinden idi 1806 ci ilde Feteli sah Qovanli Qacar Ibrahimxelil xan Cavansirin oglu Irana tabe olan Mehri mahalinin bascisi Ebulfet xani Ebulfet xan Tuti qizisdirib 5 min neferlik qosunla Qarabaga gonderdi Ebulfet xanin yeznesi Sarixanbeyli Sahseveni de ona yardimci teyin etdi Iranin adli sanli serkerdeleri o cumleden Qezvinli serdar Huseynqulu xan Qacar Damganli Ismayil xan Xemseli Zencanli Emenulla xan Avsar ve basqalari Ebulfet xanin basciligi altinda idi HakimleriZulfuqar xan Emirli Avsar 1747 1780 Eli xan Zayirli Avsar 1780 1782 Abdulla xan Usanli Avsar 1782 1797 Emenulla xan Avsar 1797 1810 Hemcinin baxAzerbaycan xanliqlari Zencan Zencan vilayetiMenbeEnver Cingizoglu Aydin Avsar Avsarlar Baki Susa 2008 seh 323 324 Enver Cingizoglu Zencan xanligi Baki Mutercim 2015 176 seh IstinadlarMuriel Atkin Russia and Iran 1780 1828 2nd ed Minneapolis University of Minnesota Press Press 2008 ISBN 0 521 58336 5 Orijinal metn ing In Safavi times Azerbaijan was applied to all the muslim ruled khanates of the eastern Caucasian as well as to the area south of the Araz River as fas as the Qezel Uzan River the latter region being approximately the same as the modern Iranian ostans of East and West Azerbaijan