Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zahid İsmayıl oğlu Xəlilov (14 yanvar 1911, Saraçlı, Borçalı qəzası – 4 fevral 1974, Bakı) — Sovet və Azərbaycan SSR dövlət xadimi, görkəmli riyaziyyatçı-alim, akademik, 1962–1967-ci illərdə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Prezidenti olmuşdur.
| Zahid Xəlilov | |
|---|---|
 | |
| 1962 – 1967 | |
| Əvvəlki | Musa Əliyev |
| Sonrakı | Rüstəm İsmayılov |
  | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 14 yanvar 1911 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 4 fevral 1974 (63 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | riyaziyyatçı, siyasətçi |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | mexanika |
| | |
| Təltifləri | |
Həyatı
Zahid Xəlilov 14 yanvar 1911-ci ildə Tiflis quberniyasının Ekatrinenfeld nahiyəsinin (indiki Bolnisi rayonu) Saraçlı kəndində anadan olmuşdur. Milliyyətcə qarapapaq (tərəkəmə) türküdür.
Orta məktəbi və Türk Pedoqoji Texnikumunu Tiflisdə bitirdikdən sonra 1929-cu ildə Bakıda Azərbaycan Dövlət Universitetinin riyaziyyat şöbəsinə daxil olmuş, 1930–1934-cü illərdə Universitet bağlandığına görə ali təhsilini Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda başa vuraraq yenidən Tiflisə qayıtmış və Dəmir yolu Nəqliyyatı Mühəndisləri İnstitutunda işləmişdir.
1937-ci ildə Tiflisdə Riyaziyyat İnstitutunun aspiranturasına daxil olmuş, 1940-cı il aprelin 22-də Tbilisi Dövlət Universitetində məşhur riyaziyyatçı, professor S. Berqmanın rəhbərliyi altında "Kleb məsələsi və onun ümumiləşməsi" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək arasında ikinci (İbrahim İbrahimovdan sonra) fizika-riyaziyyat elmləri namizədi — alimlik dərəcəsi alan şəxsdir (opponentləri — Musxelişvili, Vekua).
1940-cı ildə onu Bakıya Azərbaycan Dövlət Universitetinə dəvət etmişlər. Beləliklə, o, ömrünü həmişəlik Azərbaycan və onun elmi ilə bağlamışdır.
1942-ci ildən SSRİ EA-nın Azərbaycan filialına keçmiş, 1945-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyası yarandıqda isə onu fizika və riyaziyyat sektorlarının rəhbəri təyin etmişlər.
Z. Xəlilov 1946-cı ildə "Sərhəd məsələlərinin parametrdən asılılığının tədqiqi" mövzusunda dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə edərək 35 yaşında Azərbaycanın ilk fizika-riyaziyyat elmləri doktoru olmuşdur.
Artıq 1950-ci illərin əvvəllərindən başlayaraq Z. Xəlilovun elmi əsərləri Moskva, Leninqrad, Kiyev, Tbilisi kimi elmi mərkəzlərdə, eləcə də Amerika Birləşmiş Ştatlarında çap olunaraq ona şöhrəti gətirmişdir. Zahid müəllim nəinki Azərbaycan funksional analiz məktəbinin banisi, həm də SSRİ-də bu sahənin ideoloqlarından biri olmuşdur. Xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, SSRİ-də ilk "Funksional analiz" dərsliyini də o yazmışdır (1949).
Z. Xəlilov 1950-ci ildə Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun direktoru təyin edilmiş, 1955-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmişdir. Akademik Z. Xəlilov 1957–1959-cu illərdə Akademiyanın vitse-prezidenti, 1962–1967-ci illərdə isə prezidenti olmuşdur. 1967-ci ildən ömrünün sonuna qədər isə özünün yaratdığı Riyaziyyat və Mexanika İnstitutuna rəhbərlik etmişdir.
Görkəmli Azərbaycan riyaziyyatçısı, Əməkdar elm xadimi, akademik Z. Xəlilov SSRİ Ali Sovetinə və Millətlər Sovetinə deputat seçilmiş, "Qırmızı Əmək Bayrağı", "Şərəf Nişanı" ordenləri ilə təltif olunmuş, bir çox başqa mükafatlara layiq görülmüşdür.
Əsas elmi nailiyyətləri
Əsas tədqiqatları funksional analiz, onun İnteqral və diferensial tənliklərə tətbiqi, bütöv mühit mexanikası, avtomatik idarəetmə sisteminin riyazi nəzəriyyəsi, tətbiqi riyaziyyat və riyaziyyatın başqa səhələrinə aiddir. Sovet dövrü Azərbaycanın ilk riyaziyyatçılarından biri olan alim Azərbaycanda məktəbinin əsasını qoymuşdur. sistemi üçün ümumi sərhəd məsələsini həll etmiş, dəyişənlərinə ayrılmayan qarışıq məsələlərin həlli üçün Furye üsulunun analoqunu, qarışıq tipli model tənlikləri üçün şəbəkə üsulunu vermişdir. O, mücərrəd sinqulyar operatorlar nəzəriyyəsini yaratmış, yeraltı hidromexanikanın neft və qaz yataqlarının işlənməsində tətbiq olunan bir çox məsələnin həllini vermiş, Banax fəzasında öz-özünə qoşma olmayan operatorun spektrini tədqiq etmişdir.
Yüksəkixtisaslı kadrların hazırlanmasında böyük xidməti var. Zahid Xəlilov Azərbaycan funksional analiz məktəbinin banisi olmaqla yanaşı həm də SSRİ-də ilk "Funksional analiz" dərsliyinin müəllifidir. O, Azərbaycan riyaziyyatçılar cəmiyyətinin prezidenti seçilmişdir.
Təltif və mükafatları
- "Qırmızı Əmək Bayrağı",
- "Şərəf Nişanı" ordenləri ilə təltif olunmuş, bir çox başqa mükafatlara layiq görülmüşdür.
Vəfatı
1974-cü il fevral ayının 4-də 63 yaşında vəfat etmişdir. Məzarı Fəxri xiyabandadır. Bakı şəhərində adına küçə və məktəb var.
İstinadlar
- Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-22.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-02-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-22.
Mənbə
- Fikrət Süleymanoğlu. Borçalı Saraçlısı. Bakı,2009
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zahid Ismayil oglu Xelilov 14 yanvar 1911 Saracli Borcali qezasi 4 fevral 1974 Baki Sovet ve Azerbaycan SSR dovlet xadimi gorkemli riyaziyyatci alim akademik 1962 1967 ci illerde Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasinin Prezidenti olmusdur Zahid XelilovAzerbaycan SSR Elmler Akademiyasinin prezidenti1962 1967EvvelkiMusa EliyevSonrakiRustem IsmayilovSSRI Ali Soveti Milletler Sovetinin uzvuSexsi melumatlarDogum tarixi 14 yanvar 1911 1911 01 14 Dogum yeri Saracli Borcali qezasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 4 fevral 1974 1974 02 04 63 yasinda Vefat yeri Baki Azerbaycan SSR SSRIDefn yeri Fexri XiyabanTehsili Tbilisi Dovlet UniversitetiFealiyyeti riyaziyyatci siyasetciElmi fealiyyetiElm sahesi mexanikaTeltifleriHeyatiZahid Xelilov 14 yanvar 1911 ci ilde Tiflis quberniyasinin Ekatrinenfeld nahiyesinin indiki Bolnisi rayonu Saracli kendinde anadan olmusdur Milliyyetce qarapapaq terekeme turkudur Orta mektebi ve Turk Pedoqoji Texnikumunu Tiflisde bitirdikden sonra 1929 cu ilde Bakida Azerbaycan Dovlet Universitetinin riyaziyyat sobesine daxil olmus 1930 1934 cu illerde Universitet baglandigina gore ali tehsilini Azerbaycan Pedaqoji Institutunda basa vuraraq yeniden Tiflise qayitmis ve Demir yolu Neqliyyati Muhendisleri Institutunda islemisdir 1937 ci ilde Tiflisde Riyaziyyat Institutunun aspiranturasina daxil olmus 1940 ci il aprelin 22 de Tbilisi Dovlet Universitetinde meshur riyaziyyatci professor S Berqmanin rehberliyi altinda Kleb meselesi ve onun umumilesmesi movzusunda dissertasiya mudafie ederek arasinda ikinci Ibrahim Ibrahimovdan sonra fizika riyaziyyat elmleri namizedi alimlik derecesi alan sexsdir opponentleri Musxelisvili Vekua 1940 ci ilde onu Bakiya Azerbaycan Dovlet Universitetine devet etmisler Belelikle o omrunu hemiselik Azerbaycan ve onun elmi ile baglamisdir 1942 ci ilden SSRI EA nin Azerbaycan filialina kecmis 1945 ci ilde Azerbaycan Elmler Akademiyasi yarandiqda ise onu fizika ve riyaziyyat sektorlarinin rehberi teyin etmisler Z Xelilov 1946 ci ilde Serhed meselelerinin parametrden asililiginin tedqiqi movzusunda dissertasiyasini muveffeqiyyetle mudafie ederek 35 yasinda Azerbaycanin ilk fizika riyaziyyat elmleri doktoru olmusdur Artiq 1950 ci illerin evvellerinden baslayaraq Z Xelilovun elmi eserleri Moskva Leninqrad Kiyev Tbilisi kimi elmi merkezlerde elece de Amerika Birlesmis Statlarinda cap olunaraq ona sohreti getirmisdir Zahid muellim neinki Azerbaycan funksional analiz mektebinin banisi hem de SSRI de bu sahenin ideoloqlarindan biri olmusdur Xususi qeyd etmek lazimdir ki SSRI de ilk Funksional analiz dersliyini de o yazmisdir 1949 Z Xelilov 1950 ci ilde Riyaziyyat ve Mexanika Institutunun direktoru teyin edilmis 1955 ci ilde Azerbaycan Elmler Akademiyasinin heqiqi uzvu secilmisdir Akademik Z Xelilov 1957 1959 cu illerde Akademiyanin vitse prezidenti 1962 1967 ci illerde ise prezidenti olmusdur 1967 ci ilden omrunun sonuna qeder ise ozunun yaratdigi Riyaziyyat ve Mexanika Institutuna rehberlik etmisdir Gorkemli Azerbaycan riyaziyyatcisi Emekdar elm xadimi akademik Z Xelilov SSRI Ali Sovetine ve Milletler Sovetine deputat secilmis Qirmizi Emek Bayragi Seref Nisani ordenleri ile teltif olunmus bir cox basqa mukafatlara layiq gorulmusdur Esas elmi nailiyyetleriEsas tedqiqatlari funksional analiz onun Inteqral ve diferensial tenliklere tetbiqi butov muhit mexanikasi avtomatik idareetme sisteminin riyazi nezeriyyesi tetbiqi riyaziyyat ve riyaziyyatin basqa sehelerine aiddir Sovet dovru Azerbaycanin ilk riyaziyyatcilarindan biri olan alim Azerbaycanda mektebinin esasini qoymusdur sistemi ucun umumi serhed meselesini hell etmis deyisenlerine ayrilmayan qarisiq meselelerin helli ucun Furye usulunun analoqunu qarisiq tipli model tenlikleri ucun sebeke usulunu vermisdir O mucerred sinqulyar operatorlar nezeriyyesini yaratmis yeralti hidromexanikanin neft ve qaz yataqlarinin islenmesinde tetbiq olunan bir cox meselenin hellini vermis Banax fezasinda oz ozune qosma olmayan operatorun spektrini tedqiq etmisdir Yuksekixtisasli kadrlarin hazirlanmasinda boyuk xidmeti var Zahid Xelilov Azerbaycan funksional analiz mektebinin banisi olmaqla yanasi hem de SSRI de ilk Funksional analiz dersliyinin muellifidir O Azerbaycan riyaziyyatcilar cemiyyetinin prezidenti secilmisdir Teltif ve mukafatlari Qirmizi Emek Bayragi Seref Nisani ordenleri ile teltif olunmus bir cox basqa mukafatlara layiq gorulmusdur Vefati1974 cu il fevral ayinin 4 de 63 yasinda vefat etmisdir Mezari Fexri xiyabandadir Baki seherinde adina kuce ve mekteb var IstinadlarMathematics Genealogy Project ing 1997 Arxivlenmis suret 2022 07 10 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 22 Arxivlenmis suret 2022 02 22 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 22 MenbeFikret Suleymanoglu Borcali Saraclisi Baki 2009